nr. 63 / 3 gusht 2004

ARMIKU PUBLIK I SHKODRES

Nivelet e sherbimeve te Policise se Shtetit ne Qarkun e Shkodres, e ne kete kontekst ne qytetin me te njejtin emer, kane shenuar rritje. Nje merite e vecante i takon edhe drejtorit te Drejtorise se Policise se Qarkut Shkoder, komsar Asllan Dogjani. Ky eshte nje fakt tashme, i konstatuar nga te gjithe, perfshi edhe komunitetin e gazetareve dhe njerezve te medias ne pergjithesi. Megjithate, Sektori i Qarkullimit Rrugor, mbetet nje gangrene e cila nuk po arrin te kurohet. Ditet e fundit, problemi eshte bere me shqetesues dhe tashme kane filluar te citohen edhe emra, te cilet rendom thirren nga shkodranet si “ARMIKU PUBLIK I SHKODRES”.

Dyndjet e zakonshme ne keto dite vere ne rruget e qytetit te Shkodres, si pasoje e kthimit ne vendlindje te emigranteve, duhet te mobilizojne efektivat e qarkullimit rrugor. Numri i makinave por edhe i mjeteve te tjera levizese, eshte mjaft i larte. Ne vend qe tu krijohen lehtesi qarkullimi jo vetem drejtuesve te mjeteve, por edhe te kembesoreve, relisht ndodh e kunderta. “Peshku qelbet nga koka”, thote nje fjale e urte. Pervec te tjereve, ne krye te uniformave te qarkullimit, eshte “shefi”, Leonidha Thana.

Jo vetem qe nuk kryen detyren, por eshte kthyer ne nje makth te vertete te drejtuesve te mjeteve. I terbuar nga aksidentet e ndodhura dhe me pasoje vdekjen, gjithe dufin ky “shef” e shfryn tek drejtuesit e mjeteve. “Gjahu” i tij i preferuar, jane njerezit me te pambrojtur te qytetit, ndersa “te fortet” realizojne edhe spektakle ne rruget e qytetit, nen hunden e Thanes por edhe te shefave te tjere. Kalvarin e vuajtjeve, po e provojne edhe emigrantet e kthyer ne atdhe. Mjafton nje targe e huaj dhe instikti i thote “shefit” dhe “shefave” se eshte nje burim fitimi qe varion nga 500- 5000 leke, sipas xhepit te emigrantit. Ankesat tashme kane arritur kulmin dhe pre e cmendurise apo pangopshmerise se “shefave”, jane bere edhe mediat e njerezit e saj dhe gazetaret. Haptas, po shkaterrohet nje fryme bashkepunimi ne mes policise dhe mediave, te cilat perhere e me shume po pengohen te kryejne punen e tyre.

“Shefi dhe shefat” jane shprehur edhe publikisht se nuk pyesim me per askend, Drejtorin e Policise, Nendrejtorin apo Shefin e Zyres se Rendit ne Qark. Njerezit, mes tyre edhe gazetaret, po dhunohen diten per diell nga te tille oficere, te cilet fatkeqesisht jane pasqyre e shtetit dhe e Policise se tij. Gjithcka ka mberritur edhe ne Parlamentin e qytetit, Keshillin e Bashkise Shkoder. Denoncimet publike te keshilltareve, kane sjelle kerkesen per nje interpelance ne Keshillin e Bashkise te drejtuesve te policise dhe te Sektorit te Qarkullimit Rrugor te Komisariatit te Policise.

Ceshtja eshte shume e thjeshte: Pse shkodranet te dhunohen dhe te persekutohen nga individe te importuar nga jugu apo krahina te tjere te vendit? Nuk ka qyteti une djem te afte per te drejtuar kete sector? Ne Shkoder ne themi se “ i yti mishin ta ha, por kocken ta ruan”.

Te gjitha keto jane kembana alarmi, per te mos kaluar nga vendosja e rendit dhe qetesise, tek shkelja e te drejtave dhe lirive te qytetareve. Koha e komisar Kosenit ne Elbasan kujtohet si nje kohe e arte per rendin ne ate qytet, por gjithcka ai e ngriti mbi dhunimin e njerezve te thjeshte. Vendosja e rendit dhe qetesise, ecen paralel me mbrojtjen e te drejtave e lirive te qytetarit, madje duke i dhene prioritet kesaj te fundit.

Shkodra e njeh “ARMIKUN PUBLIK” dhe e ka etiketuar.

Nje monster e tille, duhet te ndalet me cdo kusht. Pushimi apo largimi nga puna eshte pak per “shefin” dhe “shefat”. Nese do te vazhdojne te qendrojne ne kete detyre, edhe sektore te tjere, edhe vete Policia e Shtetit do te damkoset duke marre emrin “ARMIK PUBLIK I SHKODRES”. Nuk e duam, por keshtu do te ndodhe nese do te zgjidhet rruga e heshtjes. Qytetaria e Shkodres, nuk mund te perdhoset nga askush, aq me pak jugore apo te krahinave te tjera, te veshur perkohesisht me pushtet. Ne jemi rera, ata jane uji!

Mehmet Qosja,

akademik kosovar me qendrim në SHBA

Gjinushi kundër pazareve PD-PS

Vendimi i Kuvendit për ngritjen e komisionit parlamentar bipartizan për reformën elektorale, në prag të zgjedhjeve të përgjithshme parlamentare, do të jetë objekt gjykimi i Gjykatës Kushtetuese. Rreth 30 deputetë të grupeve parlamentare të pozitës dhe të opozitës, kanë vendosur t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese, në lidhje me vendimin e marrë disa ditë më parë nga dy forcat kryesore politike në vend, PS dhe PD, për ngritjen e komisionit parlamentar bipartizan për reformën zgjedhore. Deputeti socialist Spartak Braho, i cili është njëkohësisht edhe Kryetar i komisionit parlamentar të ligjeve, deklaroi dje për gazetën “Korrieri” se, nisma në fjalë e rreth 30 deputetëve, që kryesisht përfaqësojnë partitë e vogla të spektrit të majtë dhe të djathtë, ka në themel kundërshtimin e ashpër që ato i bënë dhe vazhdojnë t’i bëjnë vendimit të marrë nga Kuvendi, për ngritjen e një komisioni për amendimin e Kodit Zgjedhor. “Duke qenë se ky vendim krijon pabarazi në vendimmarrje, atëherë është i paligjshëm, antikushtetues dhe për rrjedhim cënon rëndë parimet themelore të barazisë së votës së deputetëve. Për këto arësye u mor vendimi për t’a kaluar vendimin në fjalë në Gjykatën Kushtetuese”, sqaron Braho. Sipas tij, nisma e afro 30 deputetëve nuk presupozon se pezullon veprimtarinë e komisionit bipartizan për reformën zgjedhore, por natyrisht vendimet që do të marrë ky komision, në qoftë se Gjykata Kushtetuese do t’a cilësojë këtë vendim të paligjshëm, atëherë pa dyshim që do jetë e dyshimtë e tërë puna që do të bëjë komisioni. Ngritja e këtij komisioni u mundësua nga firmosja e një protokolli të përbashkët PS- PD, për reformën elektorale, mbështetur në nenin 77.1 të Kushtetutës i cili thotë se “Kuvendi zgjedh nga gjiri i tij komisione të përhershme, si dhe mund të caktojë komisione të posaçme”. Grupet e vogla parlamentare të pozitës dhe opozitës kundërshtojnë ashpër pikën 4 të Protokollit midis PS dhe PD, e cila ju jep dy forcave të mëdha politike të drejtën e vetos në këtë komision. Është pikërisht kjo pikë që atakohet nga grupet e parlamentare të sipërpërmendura, dhe që do të shkojë për gjykim në Gjykatën Kushtetuese, me motivacionin për shkeljen e barazisë së votës së deputetëve.

Sokol Pepushaj, Albert Vataj

Hyrja në një fazë të re e kërkimit të zgjidhjës politike

nga BEKIM REXHEPI

Hyrja në një fazë të re e kërkimit të zgjidhjës politike kërkon nga strukturat shqipëtare dhe ato ndërkombëtare t'i japin fund komoditetit të mosmarrëveshjëve, kritikave të ndërsjella dhe domosdoja e ikjës nga iluzionet rreth mundsive dhe kalkulimëve të tjera politike, që dalin jashtë vullnetit të shumicës së popullit të Kosovës. Më të tillë vizion mund të filloi organizimi i ri politik apo rikonstruktimi i strukturave vendore dhe ndërkomëtare.

Ky organizim i ri apo rikonstruktim i strukturave vendore dhe ndërkombëtare do të hapte rrugë të re edhe në politikën e Ballkanit, duke e moderuar atë akoma më shumë, mbase më këtë organizim apo rikonstruktim të strukturave politike do të mund të kuptohet dhe do të mund të zhvillohen më tutje imperativat e kohës për zgjidhje të problemeve madhore, që për Ballkanin janë të domosdoshme. Sado që nuk do të të pëlqejë disa diplomatëve Europian fakti se pa një stabilitet të qëndrushëm dhe pa një zgjidhje politike të qëndrushme është vështirë të ketë një Europë gati stabile dhe fare të qëndrushme. Europa ka njërën veshkë në Ballkan, çfardo iluzioini pa të e ka vështirë dhe po kaq vështirë të bëjë jetën e vet.

Ballkani edhe pse më pak përmendet si gadishulli i të mirave sublime, ai vazhdon të mbetet si "Tërheqësi i mërzitshëm", për të tjerët e më pak për vetën. I tillë siç është përbënë dhe njëtrajtëshëm përmban rrezikun me kërcnimin e vazhdushëm për destabilizim të vetvetës dhe më tej se shtrirja e saj.

Ballkani ka kulturën e vet, jap dhe merr po aq, po të tjetërsohet vështirë e ka, se sa që mund të thuhet me ndonjë lehtësi, që se parakupton historin dhe traditën e saj. Politika e Ballkanit nuk arrin dot ta përjashton vetën nga vetveçimi dhe mu përkëtë ndoshta ajo me te drejtë konceptohet si e tillë se; këtu është djepi i politikës në kuptimin modern të fjalës dhe se mburrja politike është po kaq e rritura e këti djepi.

Njëra prej hallkave zingjirore i këtyre problemëve padyshim se është edhe Kosova. Megjithse Kosova është pronë apo poligon i përshtatshëm i politikave apo i politikës Europiane. Kosova e ka vështirë ta adaptoi kushtimisht kulturën e re Europiane dhe ta zhbëjë fare kulturën qindvjeqare ballkanike. Kosova si pjesë integrale e ish-federatës Jugosllave, akoma e ka të drejtën e vet sublime të vendosë, kategorin e vet shtetrore të pavarur në zonën e Ballkanit, ashtu siç patën këtë të drejtë edhe të tjerët, pjesë e kësaj zone. Ballkani qe zona e ndryshimeve dhe mund të mbetët zonë e ndryshimëve të reja po që se nuk ka zgjidhje politike të përshtatshme dhe relative.

Por, të gjitha këto janë, mund të thuhet të ditura dhe të afinura. Pyetja e vërtetë që na del është ajo që sa janë të gatshëm të vetfavorizohen këto struktura me realitetin që është po kaq manifestiv dhe substancial në kontetste racionale.

Europa synon pa frikë dhe vullnetarisht të ekspansionohet, përballë zhbërjeve te federatave të mëdha, siç qenë ajo Ruse dhe Jugosllave. Zhbërja e këtyre federatave akoma ckurjel gjak për justifikimi të vetvetës dhe për të mbetur joshëse dhe gjithësesi e vetveçuar në historin e vet. Europa më duket një Rusi dhe Jugosllavi e vjetër por me pamje e vet me moderne. Mbase kështu më tingullon avari i rregullave dhe i marrëveshjëve ndërkombëtare s'k pse të mos besohet edhe tek mitofobia politike e demonve t'sotëm.

Rikthimi apo hyrja në një fazë të re e kërkimit të zgjidhjës politike duket domosdo-ja më humane kudoeku e këti shekulli.

HARASANI: SHKODRA DISKRIMINOHET POLITIKISHT

Vete kreu i KESH-it, Andis Harasani me ne fund e ka pranuar publikisht: SHKODRA DISKRIMINOHET POLITIKISHT ME ENERGJINE ELEKTRIKE! E ka thene hapur par ate gjitha mediave te Shqiperise, edhe pse nje deklarim i tille, i frikshem dhe i turpshem u komentua vetem nga mediat e Shkodres. Ne fund te fundit, Shkodra dhe shkodranet nuk i dhimbsen askujt me shume se vete neve!

U desh qe Shkodra dhe qytetaret e saj, te kalojne vite te gjata kalvari per te marre fund nje here e mire loja e kungulleshkave qe KESH inskenonte ne qytetin me te madh verior. Me ne fund, e kuptuam se problemet e KESH-it me qytetin tone, nuk jane tek energjia elektrike, konsumimi dhe mospagesa (sipas KESH) e saj, “papergjegjshmeria” e qytetareve etj.,etj., etj…..

Harasani pati guximin edhe pse me vonese, te deklaronte se qyteti duhej te paguante devijimin nga “vija e Partise (Socialiste)” duke votuar qe prej 12 vitesh vetem per forcat e djathta. “Ceshtja e Shkodres eshte ceshtje politike, dhe jo me ekonomike”, eshte teksti origjinal i dale nga goja e Harasanit. Ky deklarim vjen pas deklarimit te bujshem te investimeve qe KESH ka ndermarre (sipas tij) ne qytetin tone, i cili i ka borxh 90 milion euro KESH-it (sipas Harasanit). Por ai harron te permende se nga ku e merre energjine elektrike jo vetem Shqiperia, por edhe Kosova, Greqia, Maqedonia etj; se ku shkuan parate e marra aforfe te qytetareve shkodrane qe paguan te pakten per 10 vite ne emer te qytetarise.

Pas ketyre deklarimeve Harasani vazhdon te jape “sihariqe” per Shkodren. Perseri do te jeni nje parcele eksperimentale e KESH-it, pohon ai ndersa paralajmeron vendosjen e matesave me karte per abonentet shkodrane. Akoma nuk ka perfunduar vendosja e rreth 26 mije matesave te zakonshem, planifikuar te perfundoje me 30 prill 2004 e qe realisht, akoma nuk ka ardhur fundi, trumpetuar si “nje investim i madh” per qytetin. Pra, sic nuk ndodh ne vende te ndryshme te botes, malli qe KESH-i e tregton jashte cdo standarti, duhet te parapaguhet. Per te mbeshtetur idene e tij, Harasani permend rastin e Anglise, duke bere nje gafe ne krahasimin me Shqiperine e aq me pak me Shkodren. Pyetja eshte e thjeshte: A i ka shkaktuar kaq deme Anglise KESH-i i saj, sa ky i yni i ka shkaktuar Shkodres dhe a jane paguar demet? KESH-i duhet te perfundoje ne Hage, pasi nga linjat e tija te pakontrolluara dhe te pastabilizuara, nga nderprerja e energjise dhe ndricimi me qirinj, ne qytetin tone jane rregjistruar edhe te vdekur. Per kete teme, askush nuk eshte kujtuar deri me sot, megjithese dikush duhet te pergjigjet per jetet e pafajshme.

Deklarimi i Harasanit, per vendosjen e matesave me karte nga shkodranet duhet kuptuar si si nje tjeter dimmer pa drita, pa energji elektrike. Implementimi projektit te KESH-it, sipas Harasanit mund te filloje ne janar 2005 dhe sigurisht, duhet nje kohe mjaft e gjate per tu realizuar. Gjate ketyre muajve, ndoshta edhe viteve, shkodranet duhet te vijojne kalvarin e mundimeve te jashtezakonshme, sepse dikujt ne Tirane, qe dikush i ka dhene pushtet, ka vendosur te eksperimentoje ne kurriz te Shkodres. Njekohesisht, levizja e fundit e KESH, i shkakton nje dem financiar jo te paperfillshem shtetit shqiptar. Sipas specialisteve, nuk mund te behet modifikim i matesave qe tashme jane vendosur. Duhet te hiqen ata dhe te vendosen te tjere. Ndersa ne eter, do te shkojne edhe parate qe firma perkatese ka marre per instalimin e matesave si “hak pune”. Harasani, KESH dhe shpikjet e tij, vazhdojne te zhyten ne zullum, tashme edhe perballe arkes se shtetit.

Alibia e kahershme e KESH-it, se Shkodra nuk paguan, prandaj nuk i japim drita, ka rene perfundimisht. Fidrat pilot ne qytetin tone, te cilet jane kompletuar me matesa dhe kane energji non stop, paguajne ne mesen 90% faturat e energjise. Pohimet kane ardhur nga vete prefekti i qarkut, Kol Malaj dhe drejtues te KESH-it Shkoder. Pasi kane perfituar per rreth 10 vite nga qytetaria e shkodraneve, nje pjese e konsiderushme e te cileve, kane vijuar pagesen aforfe, KESH deshiron te ndjeke serish kete rruge. Keshtu mund te justifikohen edhe “humbjet” ne rrjet, te cilat arrijne ne mbi 30-40%. Harasani por edhe harasanet, e dijne mire se “humbjet” nuk jane asgje tjeter vecse favorizimet qe i behen disa bisneseve te medha ne qytet. Ato harxhojme 7-8 milion leke ne muaj ndersa paguajne “aforfe” jo me shume se 2 milion leke. Diferenca justifikohet me “humbjet” ne rrjet. Shkodra dhe KESH, bashke me Harasanin, tashme e kane zberthyer rebusin qe mbeshtillte me mister gjithcka. Cdo gje tashme eshte e qarte si ne driten e diellit.

Kete here, reagimi i pushtetareve vendore, por edhe i sindikatave ka qene i menjehershem, duke iu pergjigjur me fakte Harasanit ne lidhje me deklaratat e tija te papergjegjeshme. Kryebashkiaku Artan Haxhi, BSPSH-ja, ia kane kthyer reston Harasanit. Ne te njejten linje, eshte edhe Keshilli i Bashkise, i cili ka pergatitur nje séance me debat per energjine elektrike ne mbledhjen e ardheshme. Diskriminimi i Shkodres, ka arritur ne nivele shume te larta nga ardhja e Harasanit ne krye te KESH-it dhe deri sa ai te jete ne kete post, qyteti yne nuk do te kete drita as ne dimer, por as si tani ne vere. Ata qe zeri i tyre degjohet me mire dhe me fort, deputetet e Shkodres, asnjehere nuk u bene bashke, edhe pse votat ua dha ky qytet i djathte edhe pse Harasani shprehet publikisht se SHKODRA DISKRIMINOHET POLITIKISHT me energjine elektrike.

Blerti DELIJA

Monarkia, një model për Shqipërinë

Sistemi i regjimit monarkist ishte një model që dha rezultate të mira nga periudha 1928 deri 1939, kur vendin e pushtoi Italia, gjatë periudhës së regjimit mbretëror Shqipëria pati shumë përparime e cia kishte ardhë nga sistemi feudal dhe u krijua shtet modern. Fillimisht mbreti Zog nxori kushtetutën në modelin francez, mbas aprovimi në Parlament ajo funksionoi për mrekulli. Rendi dhe qetësia ishin në lartësinë e duhur, drejtësia ishte e pakorruptuar, krimet ishin me një përqindje të vogël, ekonomia e tregut kishte marrë zhvillim të madh, papunësia filloi të ulet, u hapën rrugë, miniera, fabrika, pallate, porte, aerodromet. Mbreti Zog krijoi marrëdhënie tregtare me vendet e huaja si me Italinë, Francën, Turqinë etj.

Disa bulevarde e ura kanë marrë emrin e mbretit Zog, si Bulevardi “Zog” në Tiranë, në Shkodër, Ura e Zogut mbi Lumin Mat. Në kohën e regjimit Zog iu kushtua një vëmendje e madhe vëllavrasjes ku me ligj ai që vret pushkatohet ose dënohet me burgim të përjetshëm. Ligjet e shtetit në atë kohë zbatoheshin rreptësisht. Një tregues tjetër sinjifikativ është edhe sot populli shqiptar e do regjimin mbretëror, këtë e tregoi edhe referendumi i 1998, ku Leka Zogu fitoi 65% të votave, por me ndërhyrje nga lart e zbritën në 34%. Leka Zogu me të drejtë u revoltua dhe doli me demonstrim për këtë qeveria e ndoqi penalisht, por që mori pafajsinë. Duke i marrë në konsideratë bëmat e kësaj qeverie, si rendi, qetësia, korrupsioni, varfëria e tejskajshme, paunësia ku njerëzit tanë për të fituar bukën e gojës po mbyten në dete ku shkaktarë të këtyre tragjedive është vetë qeveria shqiptare.

Duke pasë në vëmendje bëmat e kësaj qeverie siç e ceka edhe më lart, mendoj se ka ardhur koha për ndryshim dhe zgjedhjet politike dhe kjo zgjidhje është vendosja në Shqipëri e regjimit monarkist, sigurisht me votën e shqiptarëve. Ka kohë që zotërinjtë Eqerem Spahija, Fluturak Gërmenji kanë kërkuar që trashëgimtari i fronit të vijë në krye të Shtetit Shqiptar si mbret. Parulla e mbretërisë “Atdheu mbi të gjitha”. Mendojmë që për një të ardhme më të mirë për shqiptarët se vetëm regjimi mbretëror është i denjë për ta udhëhequr më së miri këtë vend, kjo është një aspiratë e kahershme e shqiptarëve.

Në monarki shqiptarët do të jenë si të barabartë me popujt e tjerë dhe do të integrohet me ta në rrugën për në Komunitetin Evropian.

Shan Sokoli, Zef Koliqi

Shënime nga një dasëm shqiptaro-austriake në Florida të Amerikës

Në pranverën e këtij viti shoh në internet dy të rinj, Henning Gloter-Götz nga Austria dhe Aida Sokol Progri nga Shqipëria, që janë njohur, fejuar dhe kanë caktuar ditën e dasmës për martesë. Pasi u njoha me çiftin dhe mora pjesë në dy ceremoni të martesës së tyre, kurora e kishës dhe darka e dasmës, sjell për publikun këto shënime duke menduar se janë të dobishme për lidhjet e reja martesore të të rinjve tanë, kudo që ndodhen, brenda dhe jashtë Shqipërisë.

Kush janë të rinjtë, Henning dhe Aida?

Henning ka lindur në Bregenz të Austrisë në vitin 1972. Më 1994 përfundoi programin 5-vjeçar për inxhinieri mekanike dhe një shërbim civil te Kryqi i Kuq, ku zëvendësoi edhe shërbimin ushtarak. Më pas shkoi në Amerikë dhe gjeti punë e shtëpi në Tampa të Floridës. Atje punoi 9 vjet për Iggesur Tools, një kompani suedeze, si inxhinier dhe administrator i sistemit të kompjuterave për kompaninë. Më 1999 filloi Universitetin e South Floridës në Tampa, ku kompletoi diplomënm e dytë të inxhinierit, por tashmë për Sistemet Informatike të Kompjuterave. Nëna e tij, Carol, ka lindur dhe është bërë mësuese anglishteje në Amerikë, ku dha mësim për disa vite. Por pas martesës me Caspar këtë profesion e ushtroi deri sa doli në pension në Austri. Babai Caspar ndërton organo për kishat nëpër Evropë dhe jeton me bashkëshorten Carol në Gjermani. Henning ka edhe motrën Dina, që vazhdon Universitetin e Mjeksisë për dentiste në Freiburg të Gjermanisë.

Aida ka lindur në Bajram Curr të Shqipërisë në vitin 1978. Në moshën 6-vjeçare u largua me prindërit në Berat, ku mbaroi shkollën e mesme, pastaj u transferua në Tiranë. Më 1997, kur Aida vazhdonte shkollën e lartë, prindërit e saj fituan llotarinë amerikane dhe u vendosën familjarisht në Tampa. Atje Aida mbaroi Universitetin e South Floridës për Psikologji dhe ndërkohë mbrojti gjuhën italiane, u bë nënshtetase amerikane si dhe u pranua në shkollën e mjeksisë “Nova College of optometry”, ku do të diplomohet për mjeke syshë. Nëna dhe babai i saj, Hatja dhe Sokoli, janë nga Tropoja dhe kanë mbaruar arsimin e lartë në Tiranë. Hatja është dentiste dhe po këtë profesion e vazhdon edhe në Florida. Sokoli, i diplomuar për aktor e regjisor, punoi shumë vite në teatrin e Beratit, më pas në TVSH (Radio Televizioni Shqiptar), kurse tani punon dhe jeton me gruan e tij, Hatja, në Tampa. Aida ka edhe motrën, Greta, që mbaroi Universitetin e South Floridës në degën Biokimi dhe tani ndjek studimet në Universitetin e New Yorkut, ku do të diplomohet edhe për dentiste.

Njohja

Për herë të parë Henning dalloi Aidën më 11.01.2001 në laboratorin e fizikës, tek Universiteti i South Floridës, kur studentët duhej të prezantonin veten përpara auditorit. Megjithëse në fillim ata ishin ulur në cepa të kundërt të klasës, Aida në orën e dytë të laboratorit u “zhvendos” në bankën para asaj të Henning dhe prezantoi veten duke përdorur si padashur një theks falco suedez. Të nesërmen Aida nuk erdhi në klasë, duke zhgënjyer Henning që kishte dëshirë t’i kërkonte të ulej në të njëjtën bankë me atë. Por zhgënjimi nuk zgjati, sepse për fatin e mirë të Henning, Aida u rikthye në klasë dhe ajo vetë kërkoi të ulej në një bankë me Henning. Dhe prej asaj dite ata ishin partnerë në laborator, por për arsye të pakuptueshme, ditët e para nuk mësuan asgjë për rrymën elektrike, rezistencën dhe eksperimentet e tjera që u zhvilluan në klasë. Siç thotë tani Aida, këto ditë kanë qenë “gurët e parë” në themelet e lidhjes sonë. Pra, miqësia kërkonte të gjente rrugët e dashurisë.

Më pas interesimi i tyre ishte të njohin sa më shumë për njëri-tjetrin, por Henning vepronte më ngadalë. Henning insiston tani që arsyeja që ai veproi ngadalë ishte se nuk dinte sa vjeçe ishte Aida. Ai mendonte se ajo ishte jo më shumë se 19 vjeçe. Nga ana tjetër Aida kishte ardhur në konkluzione të njëjta rreth moshës së Henning në bazë të dukjes së tij si djalë i ri. Ajo biles i kërkoi edhe patentën e makinës për të vërtetuar moshën dhe u habit kur mori vesh se ai ishte 29 vjeç, kurse Henning u bë i lumtur kur mori vesh se Aida nuk ishte 19 vjeçe, por ishte 22 vjeçe.

Gjatë kohës në vazhdim, Aida bisedonte shpesh herë me Henning deri në detaje për trungun e vet gjenealogjik, për bukuritë natyrore të vendlindjes dhe për traditat shqiptare. Me ndjeshmëri dhe emocione shpjegonte traditën shqiptare për fejesën, duke theksuar se “në Shqipëri pëlqehen ato fejesa kur djali dhe vajza marrin pëlqimin e prindërve”. Nga këto biseda Henning kuptoi qartë se realizimi i fejesës me Aidën kushtëzohet me zbatimin rigoroz të traditës shqiptare për këtë problem. Këtë ndryshim kulture midis shteteve e shihte të dobishme edhe për prindërit e veten e tij, prandaj punoi për forcimin e marrëdhënieve me prindërit e vet. Pastaj Henning dhe Aida njohën prindërit e njëri-tjetrit dhe secili mori nga familja konsideratën për partnerin e vet. Kështu, p.sh. një ditë nëna e Henning kishte thënë “Unë i dua shumë fëmijët e mi (vajzën, të fejuarin e saj, ty dhe Aidën)”, kurse Caspar kishte pëlqyer Aidën dhe lidhjet e ngushta familjare të Sokolit. Po edhe Hatja e Sokoli i shprehën Aidës simpati dhe respekt për Henning.

Fejesa

Me sa kuptoi Henning, kishte ardhur koha të bisedonte, pa e ditur Aida, me prindërit e saj, por doli një pengesë jo e vogël. Sokoli nuk e dinte mirë gjuhën angleze dhe as Henning nuk e dinte gjuhën shqipe. Në këto rrethana, Henning përgatiti një letër në gjuhën angleze për Sokolin, por iu desh një njeri i aftë për ta përkthyer në shqip. Në internet e gjeti përkthyesin larg, në Kaliforni, pastaj përkthimin shqip të letrës e shkroi me dorën e vet dhe i kërkoi Sokolit takim më 14 dhjetor 2002.

Takimi ishte i përzemërt, por njëkohësisht një surprizë e madhe për Sokolin, kur merr nga Henning kërkesën e tij në shqip. Në këtë letër, midis të tjerave, shkruhet: “Dua të shpreh atë që ndjej për ngrohtësinë e familjes suaj dhe për traditat dhe zakonet shqiptare që i vënë rëndësi vatrës familjare... Unë e dua Aidën me gjithë zemër dhe e di se edhe ajo ka të njëjtat ndjenja për mua. Unë do të ndihesha mjaft i nderuar në qoftë se ti do t’më pranoje në familjen tënde, duke më lejuar t’i kërkoj Aidës të martohet me mua e të bëhet gruaja ime. Mendoj se çdo person martesën e bën vetëm një herë në jetën e tij. Martesa vlerësohet si gjë mjaft e shenjtë e cila bazohet në devotshmërinë, besnikërinë, ndershmërinë, besimin dhe në aftësitë për të komunikuar me njëri-tjetrin... Aida më ka treguar se ka disa tradita të veçanta shqiptare për fejesën, por desha t’i bëj kërkesën Aidës për fejesë sipas mënyrës sime (sekret) surprizë... Nuk bëhem shkak për të braktisur traditën e saj shqiptare, ndaj përpiqem të gjej një mënyrë për të pranuar anët më të mira të të dy palëve. Shpresoj se do t’i përmbushësh të gjitha kërkesat e nevojshme për të qenë dhëndrri yt. I juaji nga zemra, Henning”. Atëherë, siç tregon Henning, Sokoli u mallëngjye shumë, por u ngrit në këmbë dhe u përqafuam së bashku, gjë që nënkuptonte aprovimin e kërkesës sime.

Më 5 mars 2003 Henning i propozoi Aidës për martesë tek e njëjta klasë ku ata bënin laboratorin e fizikës dhe eksperimentet e shumta. Propozimi ishte diçka e veçantë, sepse atë mbasdite e pyeti Aidën nëse ajo donte të bënte diçka të “çmendur”. Pa i treguar Aidës ku do të shkonin, ai i dha makinës drejt ndërtesës së fizikës dhe e çoi tek laboratori për t’i propozuar. Kur hynë në laborator, ata filluan të flisnin për kohën që kaluan në klasë dhe Henning përmendi laboratorin ku ata vëzhguan se si drita thyhet në prizme të ndryshëm. Në atë moment Henning nxori nga xhepi i pantallonave një unazë të bukur diamanti dhe i sugjeroi Aidës që të vëzhgojë se si thyhet drita në këtë “prizëm” duke i treguar diamantin. Ai u ul në një gju (duke zbatuar traditën amerikane) dhe e pyeti Aidën nëse don të martohej me të. Pas kësaj kërkese, Aida nuk mundi të fliste dhe nuk u përgjigj për pak minuta, pastaj nxori nga goja fjalën “Po”. Atë mbrëmje festuan (festën e vogël) fejesën me prindërit e Aidës, ndërsa ditën tjetër ata fluturuan me avion për në Gjermani, ku festuan me prindërit e Henning.

Fejesa zyrtare u bë më 9 gusht 2003 tek shtëpia e Aidës, një ditë para 25 vjetorit të saj dhe në të njëjtën ditë që mori diplomën për Psikologji. Kjo datë paksa e vonuar erdhi si shkak i vdekjes pak kohë më parë të tezes Trashe në Tiranë. Prej kasetës filmike del se mbrëmja ishte e thjeshtë, por mjaft e bukur. Shtëpia kishte pamje të gëzueshme nga fytyrat e qeshura, nga muzika e zgjedhur, nga vallëzimi dhe nga mezet e pijet enkas për mbrëmje. Henning dhe Aida kërcenin buzagaz midis çifteve, duke e ndjerë veten mjaft ngrohtë në një mjedis shqiptar, ku derdhen urimet si lum nga pjesëmarrësit ndaj tyre. Gëzimi e hareja vazhduan deri në mesnatë.

Data e martesës u vendos më 27 mars 2004. Përgatitën dhe shpërndanë ftesat në disa vende të Shqipërisë, Evropës dhe Amerikës, duke qëndruar në pritje të konfirmimit të pjesëmarrësve, bënë prova me meshtarë për kremtimin e martesës në kishë, zgjodhën lokalin e darkës martesore, përcaktuan regjinë e detajuar muzikore me këngë e valle etj., dhe kur data erdhi çdo gjë ishte gati.

Kurora e kishës

Është ceremonia më e shënuar në jetën bashkëshortore kristiane, pasi midis miserit të dashurisë së Krishtit, vulosen prej Zotit vendimi i lirshëm i lidhjes së pazgjidhshme të martesës së çiftit që i dhurojnë njëri-tjetrit besnikërinë me mish dhe me shpirt, vetveten, dashurinë e pandarë etj., për të arritur vendin e vet në shenjtërinë e Hyjit. Edhe Aida, në orën 10⁰⁰ të datës së caktuar, e la dhomën e saj (plot figura engjëjsh, lepurushë, yje) dhe doli me të afërmit përjashta, si asnjëherë tjetër, me vellon e bukur të nusërisë, për të hipur në limuzinën e bardhë. Një rresht i gjatë makinash, me nusen në krye, u drejtuan për në kishën Pasadena Community Church në st.Petersburg. Kisha është e bukur brenda dhe jashtë. Në ballin qendror ka elterin dhe kryqin e shenjtë, djathtas vendin e meshtarit dhe përpara një sallë të madhe plot kolltuqe.

Në ora 11⁰⁰, nën tingujt e muzikës kishtare, filloi rendi i kremtimit të martesës së dhëndrrit me nusen. Meshtarë e ndihmës zunë vend te elteri dhe pjesëmarrësit u ulën ë sallë. Atëherë hyjnë brenda shoqëruesit e çiftit, dy nga dy 5 çifte të rinjsh, vajzat me kostume vishnje e djemtë me kostume të zeza. Të parët hyjnë shoqëruesit e nderit, Greta me Christian, pastaj erdhën Dina me Hegland, Ornela me Peter, Amanda me Brojanin dhe Aida Kalmowicz me Rene të cilët formuan dy vargje (vajza-djem) midis elterit dhe publikut. Më pas erdhi nëna e nuses me nipin e saj dhe në fund babai me vetë nusen që ia dorëzoi dhëndrrit. Shërbesa e fjalës u dha në anglisht dhe u përkthye në shqip përmes një ekrani.

Gjatë ritit të martesës të gjithë qëndruan në këmbë. Pastaj u mor nga meshtari pëlqimi i dhëndrrit e nuses për martesën, u bekuan dhe u dorëzuan unazat për t’ia dhënë njëri-tjetrit në shenjë të dashurisë e të besnikërisë, ndezën qirinjtë dhe morën bekimin e Kurorës së Shenjtë, me duartrokitje nga të pranishmit. Kameramanë e fotografë bënë kujtime të paharruara brenda e jashtë kishe, ku secili kërkoi të ketë një kujtim me çiftin e ri. Veçanërisht në parkun e kishës shëtitjet zgjatën disa orë.

Dasma

Në ora 18⁰⁰ të darkës, në restorantin st.Nicholas Hall Tarpon Spring, filluan të hyjnë të ftuarit nga Shqipëria (Shkodër, Tiranë, Durrës) nga Austria e Gjermania dhe nga Amerika (amerikanë e shqiptarë të diasporës në Florida, New York, Çikago dhe Kanada). Në një sallon të madh u dha për ta një koktej, ku të ftuarit konfirmuan praninë, vizituan ekspozitën fotografike të çiftit (me foto të fëmijërisë e të rinisë) dhe morën numrin e tavolinës për të shkuar në sallën e banketit.

Salla është sa moderne aq edhe madhështore. Ka dysheme të shtruar me parket dhe një kubaturë të lartë plot ndriçim, tavolina të rrumbullakëta 10 vendëshe me hapësira të bollshme midis tyre dhe në qendër një pistë e madhe për vallëzim. Në krye të pistës ka skenën, ku kishte një tavolinë të gjatë dhe zbukurime të veçanta për çiftin dhe shoqëruesit. Sfondi i saj me yje dhe flamuj të tre shteteve (amerikan, shqiptar dhe austriak), jepte kuptim dhe bukuri dasmës. Përballë skenës, në anën tjetër të pistës, kishte dy tavolina të veçuara për prindërit e nuses dhe të dhëndrrit. Në çdo tavolinë kishte tufa lulesh të freskëta, programin e dasmës, aparat fotografik dhe një fletëpalosje nga Shqipëria, ku mund të shkruaje mendime rreth dasmës. Ajri i kondicionuar, temperatura konstante (ndonëse jashtë ishte nxehtë) dhe pastërtia shembullore e bënin qëndrimin e rehatshëm. Kamerieret e veshura me të bardha lëviznin pa u ndierë duke mbushur tavolinat plot e përplot me meze e pije të freskëta. Sadri Kortoçi me kamerën e vet kishte zënë një pozicion të përshtatshëm. Luani, Tefta, Ylli dhe Migeni mbanin kamera e aparate fotografikë për të fiksuar mbresat e dasmës nga pika të ndryshme të mjedisit. Në gatishmëri ishte DJ (di-gjei) me regji të caktuar pa përshëndetje, që zëvendësoi për bukuri orkestrën dhe këngëtarët.

Kur të gjithë zunë vendet në sallë, tingujt e muzikës ceremoniale lajmëruan ardhjen e shoqëruesve të nderit dhe më pas të çifteve të tjera shoqëruese, siç erdhën në kishë. Çast i gëzueshëm ishte ardhja e dhëndrrit me nusen, që u respektuan me ngritjen në këmbë të të pranishmëve me duartrokitjet e tyre të stuhishme. I mrekullueshëm ishte vallëzimi “Valsi i Lumturisë” nga çifti Henning dhe Aida, si burrë e grua. Pastaj bashkë me shoqëruesit, dhëndrri dhe nusja zunë vendet e tyre në skenë. Dhe pa humbur kohë, Sokoli mbajti fjalën e rastit duke përshëndetur të pranishmit në shqip, përshëndetje kjo që të huajt e kishin të përkthyer në anglisht, dhe duke uruar martesën e çiftit, me këto fjalë: “Zoti e bekoftë martesën dhe jetën tuaj bashkëshortore!”.

Dasma zgjati 6 orë si një spektakël i madh me autorë kryesorë dhëndrrin dhe nusen e mrekullueshme. Muzika dhe vallëzimi vazhduan pa ndërprerje. Mbresa të pashlyeshme solli dollia e shoqëruesit të nderit për dhëndrrin, Christian Karitnig, prezantimi i unazës së familjes nga babai i dhëndrrit (që e pranoi me kënaqësi Aidën si pjesëtare e familjes së tij) dhe shumë këngë e valle (amerikane, shqiptare dhe austriake) me pjesëmarrje masive dhe me harmoni të plotë, ku nuk dalloje gjatë kërcimit se cili ishte shqiptar, austriak apo amerikan. Por entuziazëm të papërshkruar krijuan vallëzimi i shoqëruesve me nusen, sidomos vallja e Tropojës që u luajt me mjaft mjeshtëri vetëm nga dhëndrri e nusja, çka tregonte këmbënguljen e dhëndrrit austriak për të përvetësuar kulturën e nuses shqiptare. Kështu, duke parë një dhëndërr të dashuruar pas Shqipërisë, dy shqiptarë e lartësuan dhëndrrin mbi supe dhe ecin me të nëpër sallë duke krijuar një pamje befasuese. Gjatë këtyre vallëzimeve u hodhën disa herë tufa me dollarë mbi kokat e nuses dhe të dhëndrrit.

Një simbol tjetër i dashurisë së çiftit ishte prerja e kekut, ku në pjesën e sipërme të ëmbëlsirës ngjasonte me minin dhe minushen, që kishin imituar Henning dhe Aidën. Kur çifti preu kekun, “mini” i futi “minushes” një fetë në gojë dhe “minushja” i futi menjëherë një fetë tjetër “minit”, pastaj u puthën në buzë me duartrokitje të stuhishme. Mbyllja e dasmës erdhi me hedhjen e tufave me lule mbi Henning dhe Aida. Të ftuarit kishin lënë përshtypjet e tyre mbi tavolina ku dallohej imazhi i mirë i tyre për shqiptarët, si nga pamja ashtu edhe nga organizimi perfekt i darkës, si dhe kënaqësia e të gjithëve gjatë dasmës.

Muaji i mjaltit

Dy ditë pas dasmës, dhëndrri dhe nusja fluturuan me avion për një shëtitje njëmujore nëpër Evropë. Kur shëtitën vendet më të bukura të Austrisë, Gjermanisë dhe Francës dhe morën kujtimet e tyre me kamera e aparat fotografik, u kthyen përsëri në Florida për të vazhduar punën dhe jetën e tyre familjare.

***

Në përfundim do të shtoja se kushdo ndjen kënaqësi kur sheh gërshetimin e kulturave evropiane edhe gjatë krijimit të çifteve të reja. Kjo nuk është e para as e fundit martesë ndërshtetërore e shqiptarëve. Kjo lloj martese është e panumërt tek shqiptarët. Ndër këto kujtoj vetëm disa personalitete të rëndësishme kombëtare, Pirro i Epirit (319-272 p.K.) e kishte gruan nga Egjipti dhe me 22 elefantë që i solli në pajë triumfoi dy herë kundër romakëve; Tanush Topia (gjysma e parë e shek.XIV) mori për grua Helenën, bijë e një princi anzhuin, ku lindi Karl Topia; e shoqja e Gjon Kastriotit dhe nëna e Gjergj Kastriotit (Skënderbeut), Vojsava, ka qenë nga Maqedonia e sotme; mbreti Zog (Ahmet Sogu, 1895-1961) u martua me princeshën hungareze Geraldinë; shkrimtari Martin Camaj (1925-1992) e kishte Erikën gjermane, etj. Po kështu me austriakë mjafton të përmendim Alekandër Moisiun (1879-1936) aktor i përmasave botërore që kishte për grua Hanen nga Austria; Frederik Shiroka (1907-1955) një nga mjekët më të shquar shqiptarë e kishte gruan po nga Austria, etj. Austriakët kanë mbështetur Shqipërinë për pavarësi e vendosje të kufijve, për hapjen e shkollave e bibliotekave, për botimin e fjalorit shqip më 1908 etj. Studiuesit austriakë si R.Jokli, I.Dorfler, K.Steitmentz, Lamberti etj., kanë kontribute të rëndësishme në studimet shqiptare.

Nga këto shënime mund të kuptojmë se shqiptarët kanë kërkuar prej kohe të jenë në Evropë me të gjithë aspektet e zhvillimit ekonomik, shoqëror e kulturor deri edhe te lidhjet martesore, çka tregon qartë për emancipimin demokratik të popullit tonë.

Kolë Progni

Vazhdimësi dhuntie e vazhdimësi dhune

Duke u marrë me një studim të grupeve popullore të dasmave në trevat e Nënshkodrës u njoha me grupin e Nikos, ose më saktë me ish-grupin e Nikos, pasi ai sot nuk ekziston si i tillë, pasi është i shpërndarë. Është grupi më i veçantë, më i njohuri, më virtuozi, i krijuar nga djem e vajza të talentuar dhe të arsimuar profesionalisht. Dhe shpirtin e tij kishte Nikoja. Niko, kështu e quanin atëherë, kështu vazhdojnë ta kujtojnë edhe sot, Kolec Ejll Lukën, instrumentistin e këngëtarin e shkëlqyer popullor, të riun e gjallë, energjik, gazmor, të sinqertë, me shpirt të thellë njerëzor e demokratik.

Nuk kishte dasma, nuk kishte gëzime, tubime apo aktivitete ku të mos ftohej ky grup, ku të mos ftohej Nikoja.

Duke u informuar e hulumtuar gjithandej për këtë “mbret të orkestrës popullore”, mësova një histori të veçantë, shumë interesante, të pasur, por edhe të dhimbshme.

Objekt i këtij shkrimi nuk janë vlera dhe aktiviteti muzikor i këtij grupi, por dy linja historie paralele të Nikos që kanë vazhdimësi në vlera e dhunti artistike, dhe vazhdimësi në opozicione me regjimet dhe në dhunimet prej tyre.

Talentit të tij prej artisti iu bashkangjit një shpirt dhe ideal lirie, e një lirie njerëzore, shoqërore, politike e demokratike.

Duke filluar që nga viti 1990, e më pas që nga viti 1991, Kolec Ejll Luka, si anëtar i PD-së, si veprimtar i shquar, si militant aktiv dhe i formuar i kësaj partie, bashkoi në vetvete dhuntitë e artistit këngëtar me idealet e veprimtarinë e spikatur politike.

Është e vështirë që në një familje të gjenden dy linja historie paralele që kanë vazhdimësi sa kjo e Nikos.

Gjyshi, Shtjefni, këngëtar popullor, ahengxhi i gëzimeve e dasmave të krahinës.

Engjulli, i ati, instrumentist e këngëtar popullor i shquar, artist i skenës dhe humorit.

Koleci, (Nikoja ynë) që e ngriti më lart këtë traditë, këtë dhunti, këtë shpirt artisti, në mënyrë të shkolluar e profesionale.

Vjollca, e motra, këngëtarja popullore virtuoze e përmasave kombëtare e ndërkombëtare, për të cilën do të shkruajmë më vonë.

Deri këtu ndoshta nuk ka ndonjë veçanti të spikatur, por duke vazhduar linjën e dytë atëherë çdo njeri befasohet. Vazhdimësi brezash në dhunti, vazhdimësi brezash në persekutim.

Shtjefni (gjyshi), për mospranim të komunizmit, të kolektivizmit, për ndjenja të thella të besimit katolik, për veprimtari aktive në këshillin e pleqve të kishës, u shtyp, u dhunua e persekutua në forma të ndryshme deri burgosje politike.

Engjulli (i ati), i adhuruar nga komuniteti, por i papëlqyer nga pushteti komunist për humorin e tij të hollë me sfond politik. Asnjë varg dhe asnjë melodi nuk e këndoi për partinë e për udhëheqjen. Ka bërë burg se këndonte këngë jugosllave. E privuan nga gjithë aktivitetet, e survejuan në vazhdimësi, e dënuan me punët më të rënda. E kishte të hapur dosjen e agjitacionit e propagandës.

Nikoja (Kolec Ejll Luka), pjesëmarrës në lëvizjen për rrëzimin e bustit të Stalinit në Shkodër, anëtar i Partisë Demokratike që më 1991, themelues i Degës së Partisë Demokratike për Nënshkodrën, shpërndarës vullnetar i gazetës së Partisë Demokratike, pjesëmarrës në të gjitha tubimet e Partisë Demokratike, si folës e si këngëtar, militant dhe veprimtar i palodhur për forcimin e degëve të partisë në gjithë zonën, anëtar i përhershëm i komisioneve zgjedhore ku PD siguronte fitore absolute dhe të përhershme.

A do ia falte pushteti social-komunist që erdhi në pushtet me forcën e armëve, përmes një revolucioni komunist? Pushteti, ashtu siç u mor, ashtu do mbahej. Duhej të eliminoheshin kundërshtarët e spikatur, me forma të ndryshme, me mjete të ndryshme, në kohë të ndryshme. Nikoja ishte futur në listën e “të rrezikshmëve”, prandaj filloi hakmarrja. U gjet një periudhë e vështirë për Nikon. Ai kishte filluar të mos ishte dakord me disa qëndrime e veprime të Partisë Demokratike, ai kritikonte dobësi e të meta që konstatonte, kërkonte llogari, jepte mendime e këshillonte zgjedhje demokratike të reja. Këto ishin qëndrime të hapta, të sinqerta, konstruktive, por që elementëve të veçantë apo strukturave të shkëputura të PD nuk u pëlqenin. Pati kështu njëfarë ftohjeje që arrinte në një moment “rebelimi” ndaj partisë. Këtë moment njerëz dhe struktura të paidentifikuara të pushtetit e shfrytëzuan me ashpërsinë më të madhe. Tani, sipas tyre, Nikoja ishte pa përkrahjen e partisë së tij, prandaj hakmarrja është më e lehtë.

Kërcënimet e para ia çuan së ëmës, pastaj gruas, pastaj vetë Nikos. Krijuan incidente, e dhunuan fizikisht, e prangosën përkohësisht, i përmendën shtëpinë, dinamitin dhe guxuan t’i kujtonin edhe vajzën e vogël. I kërkonin të largohej, të zhdukej, larg, sa më larg, sepse kudo do ta gjurmonin, do ta dhunonin.

Dhe një ditë, tek rrija me shokët e ish-grupit, Arbenin, Gencin, Ardianin, ata më thanë: Kohët e fundit të grupit tonë, Nikoja kishte ndryshuar krejtësisht. U bë i heshtur, dyshues, i frikësuar, i tretur në mendime. Humori e kënga i kishin ngrirë në buzë e në sy. Vraponte menjëherë drejt shtëpisë. Papushim i kërkonim të na tregonte ç’i kishte ndodhur, por ai heshte, ose justifikohej. Kur jeta iu nxi, kur litari i kishte ardhur në fyt, na i tregoi në vazhdimësi të gjitha. Për herë të fundit u takuam në maj të 1998. Me lot në sy na tha: “Nuk mundem më. Jam i kërcënuar, jeta e familjes sime është ferr, duhet të largohem sa më shpejt dhe sa më larg”.

Na përqafoi, u ndamë e nuk u pamë më. Ishte larguar. Për disa muaj me radhë askush nuk e dinte se ku kishte shkuar. Ishte e vetmja rrugë që i kishte mbetur. Shokët shikuan njëri-tjetrin dhe sikur me lëvizjet e kokave e miratonin këtë. Së fundi i pyeta: Po sot a ka rrezik po të kthehet?! Pas një heshtje të frikëshme, Arbeni foli: Kjo kohë na ka dhënë shumë raste të ngjashme që hakmarrja vazhdon apo rifillon.

Për Nikon kam shumë bindje se rifillon. Kam shumë arsye të mendoj se ai përsëri mund të dhunohet e rrezikohet, sepse nuk ka se si shpjegohet vazhdimi i dhunimit të kësaj familje kur me ta larguar Nikon, filluan ndaj Vjollcës, motrës së tij, këngëtares së shquar të Shqipërisë e të diasporës, deri sa e detyruan që edhe ajo të largohej!

Kështu që... dhe e ndërpreu fjalën.

Unë Vjollcën e njihja, por jo historinë e saj. Edhe kjo një histori shumë e veçantë, por më vonë me të.

U ndava nga shokët e Nikos duke më trokitur në mendje: Vazhdimësi dhuntie dhe vazhdimësi dhune.

Drita Berisha

Ndotja e mjedisit, kjo çmenduri

Redaksia jonë e vlerësoi të udhës që për ndotjen e mjedisit në tërësi, në gjithë problematikën e mprehtë dhe tepër shqetësuese e alarmante, të përgatisë këtë material. Kjo me qëllimin për ta bërë shumë të ndjeshëm popullin e qytetit tonë, për kuptimin sa më të thelluar e të gjerë të rrezikshmërisë për jetën që paraqet moskujdesi në vazhdimësi për të ruajtur të pastër mjedisin nga faktorë të ndryshëm kërcënues aty ku punojnë, jetojnë, ku pushojnë, ku kalojnë jetën e presin gëzime e hidhërime të tërë.

Nga ana tjetër dhe njëkohësisht në këtë plan synojmë të rrisim në shkallën më të lartë të nivelit të njohurive, studentët e formimit tonë qytetërues, të përparuar për njohjen e thelluar dhe zbatimin rigoroz një për një të kërkesave si konsumatorë të gjerë që jemi ndaj produkteve që ushqehemi çdo ditë duke filluar nga buka, uji, qumështi e me radhë ushqimet e tjera.

Për këtë, në këtë tribunë njohje, në këtë rubrikë autostradë mendimi e diskutimi të gjerë ftojmë tërë organet e pushtetit vendor dhe të shëndetësisë (strukturat e veçanta të tyre), katedrat përkatëse të Universitetit “Luigj Gurakuqi”, mjekët e tërë profileve, kimistët, teknologët, biokimistët, mjekët veterinerë, zooteknikët, inxhinierët (ndërtimit, urbanistë, pyjorë), fizikanët, arkitektët, juristët, agronomët, doganierët, punonjësit e policisë dhe ato të kualifikuar komunal, mediat e ndryshme, trupën mësimore të shkollave 8-vjeçare e të mesme (që zhvillojnë biologji, kimi, edukatë shëndetësore) për të shfaqur mendimet e tyre, për të thënë shkoqitur problemet që kemi, për të shprehur e thënë troç rrezikimin e jetës për të marrë mësim me kohë e për të zbatuar detyra, secili me qëllim parandalimin, mënjanimin në kohë të faktorëve dëmtues të shëndetit tonë nga moria e ndotjeve që na agresojnë çdo moment, çdo ditë. Përmes analizave me kompetencë të lartë shkencore e profesionale, duke paraqitur realisht gjendjen e qytetit tonë në shumëanshmërinë e tyre dhe dinamikën e jetës së përditëshme lidhur me nivelet e ndotjeve të ndryshme burimet e prejardhjes së tyre, për qëndrimet aktive të secilit të vjelë mendime racionale me vlera praktike, dobiprurëse, udhërrëfyese për t’u orientuar shpejt, drejt, saktë në kohë dhe hapësirë, me vetëdije të ndërgjegjësuar, me kulturë e informacion bashkëkohor.

Është më se e kuptueshme që këto probleme me rëndësi për ruajtjen e shëndetit duhet të studiohen gjerësisht edhe në familje e të trajtohen në rreth të gjerë.

Problemet e ndotjeve të mjedisit nuk zgjidhen drejt, mirë e në vazhdimësi duke i rudimentuar, paralizuar dhe fragmentarizuar në trajtesa sipërfaqësore, shpesh “ex katedra” me fiktivitet shkencor apo në rrethe të ngushta të ca shoqatave, OJF e organizmave të tjera, apo duke u rreshtuar rreth tryezave të “work-shopeve” apo tryezave (forumeve) për liqenin, lumenjtë, dtein, ajrin, pyjet, rërën për tubim dhe kalim. Apo të fokusohen duke shtypur ca fletëpalosje të lustrosura të “shtrenjta në fonde” me të dhëna e trajtesa euforike, gjoja akademike, me rrëfenja historike, radhitje e grumbullime shifrash, epitetesh sa andej-këndej, sikur po zbulohen e shtypen për herë të parë që i përkasin togfjalëshit “na ishte njëherë”. Serviret sikur po dalin vlerat në pah së pari, sikur nuk janë njohur e ditur asnjëherë duke mbushur me bollëk faqe pambarim së shkruajturi shumë fjalë pa bereqet.

Më mirë t’i themi popullit tonë që liqeni nuk po i ka më ato 50 lloje peshqish si dikur, që popullata e krapit në liqenin e Shkodrës, siç rezulton nga studimet serioze të shkencëtarëve tanë, është ulur 8 herë. Po ashtu dhe ajo e njilës, se pyjet e Cukalit priten rëndë-rëndë, se janë harxhuar për liqenin, në plane, master plane x fonde, për kaq e aq trajnime, tubime këtu dhe jashtë.

T’i themi popullit se shpërdorojnë shumë ujin e pijshëm natyral që falë ndërhyrjes dhe investimit austriak e kemi me bollëk - por abuzojmë në mënyrë të tejskajshme duke konsumuar 1100 litër/sekondë sa për 1 milion banorë (për vaditje, larje pa vend).

Trajtimi dhe qëndrimi i drejtë dhe i qytetëruar ndaj mjedisit, zbatimi korrekt i legjislacionit dhe i detyrimeve nga konventat duhet të vlerësohet në bazë të gjerë, në vijimësi, me ndihmën e tërë specialistëve e organeve të specializuara dhe në rrafsh shumë të gjerë informimi. Përmes termit përgjegjësi vetiake, trajtimit me nivele e të dhëna shkencore të përditësuara të tërë llojshmërisë së problemeve të ruajtjes e mbrojtjes së mjedisit nga ndotjet e panumërta. Duke u bërë sa më të vetëdijshëm për të mbrojtur veten tonë, familjen, shoqërinë, Shkodrën tonë - metropol të veriut.

Në këtë tribunë njohje, në këtë rubrikë që hapet enkas për rrezikshmëritë nga ndotjet, për të luftuar që të kemi siguri të plotë e të vazhdueshme në ushqimet që hamë, objektivi dhe qëllimi është që shqetësimet ndaj këtyre problemeve kërcënuese të mirëshëndetit tonë të shtrihen sa më gjerë në familje kudoqoftë në qytet, fshat, malësi.

Duket këtu menjëherë trajtesat e cekëta apo sporadike, spontane, gjërat e stërthëna, puna me hope e fushata, apo sensibilizuese në ditë të caktuara. Trajtimi me puls, me nerv qytetar në brendi duhke rritur forcën realizuese, mobilizuese për të çuar popullin peshë, për të ngritur në kulm mendimi mbarëpopullor kudo qoftë për të kuptuar mirëfilli, fije për pe, siç themi në Shkodër, problemet shumë të mprehta e shqetësuese që na kanosen qoftë si konsumatorë të përgjithshëm ashtu dhe nga ndotjet e ndryshme që edhe befasisht na kërcënojnë e na godasin shëndetin si banorë në këtë mjedis.

Dhuratat e mëdha të natyrës bujare që ka Shkodra, qyeti ynë i dashur, duke filluar me ujin e pijshëm, pyjet, lumenjtë, liqejt, detin dhe bregdetin ranor, hapësirat gjelbëruese, natyrshëm t’i shfrytëzojmë vetëm e vetëm në dobi të shëndetit, ato janë pasuri të rralla, mallra të pazëvendësueshme ekologjike, mjedisore, ekonomike.

Vëmendje dhe kujdes në vijimësi si konsumatorë të përditshëm nga përdorimi i pakontrolluar nga inspektorët shtetërorë të mishit e nënproduktet e produktet e qumështit. Hapja e vendit dhe shqetësimet e ndodhura kanë bërë që të tronditet besimi thellësisht në mishin e qumështin me prodhimet e tyre, pijet alkoolike, pijet freskuese.

Përveç nesh, banorëve të saj, jetën tonë, shtëpinë tonë, Shkodrën tonë askush tjetër nuk na ruan e mbron, nuk na e pastron. Parandalimi në kohë i dëmtuesve të shëndetit sot e në ardhmëri nga një mori e madhe ndotjesh e burimesh që përbëjnë si të thuash “armë të dëmtimit në masë” apo vrasje moderne përbën rëndësi të dorës së parë dhe në këto anë lypset thelli, qëndrim të drejtë dhe vlerësim problemi.

Instancat kontrolluese shtetërore të Shkodrës, në mjedisin e shëndetit herë pas here duhet të bëjnë publike gjendjen dhe treguesit e ndotjes urbane, pluhurit respirueshëm, të dhënat e nga monitorues ujit pijshëm, kolimetrin dhe klorin rezidhal të tij, smogun fotokimik, shkallën e ndotjes. Se plazheve (det, liqen, lumenj), ngarkesat mikrobike, shkallën e ndotjes së ajrit, për raportin banor/sipërfaqe gjelbërimi, si paraqiten me drurët urgan që pasurojnë ajrin, me rrezatimin e Radonit, a ka mbërritur në Shkodër lëngu i baronicës me lëndë radioaktive i Ukrainës etj. Shkalla e ndotjes së ajrit nga makinat etj.

Pyjet në mal dhe drurët urban në qytet priten, dëmtohen e nuk rimbillen, blirët hijerëndë dhe erëmirë të qytetit rrjepen e sakatohen, parku “Luigj Gurakuqi” është kthyer në “fushë futbolli”, “vend bixhozi” e rrugë kalimi automjetesh, kazanet e hedhurinave lihen në vende që nga pamja të skandalizojnë, digjen e shkrumbohen së bashku me mbeturinat plastike vend e pavend shpesh zjarr me tym toksik në hundë edhe të fëmijëve, lëvizin nëpër qytet kope qensh rrugësh, tregtohet midis pluhurit mishi, bulmetrat.

Në fillimet e një shekulli të ri, me arritje, ku mendimi shkencor ka arritur majat, në Shkodrën tonë nuk na falet, s’na lejohet qëndrimi verbëtaz, duarkryq apo mosdije e ecje kuturu e qorrazi ndaj problemeve sa të mëdha aq dhe serioze ndaj ndotjeve në kompleks, në shumëanshmërinë e paraqitjes për specifikën e qytetit tonë, fshatit, malit, ndaj prishjes së mjedisit nga ndërtimet, katrahura urbanistike. Kërcënimit të shëndetit nga ushqimet e pasigurta për jetën, qëndrimet syçelur dhe të prera ndaj agresioneve komerciale të produkteve ushqimore dhe pijeve me aditivë, korrigjues, ëmbëlsues, ngjyrues, konservues të pa miratuar dhe të pa liçensuar pra jashtë normave e standardeve të Komunitetit Evropian. Pavarësisht reklamave shumë të bujshme apo falsifikimeve në qumësht e nënproduket, sallame etj.

Qëndrimet e puna më strikte shkencore e organizatave dhe kontrollet rigoroze në hyrje-dalje të organizmave ende të paprovuara përfundimisht nga shkenca të OMGJ-të që lidhen me biosigurinë dhe bioteknologjinë. Nga ndriçimi i plotë shkencor që i bën “Shekulli” problemit të mbeturinave të ndryshme është momenti të nxirren mësimet e duhura në mënyrë të thelluar pa mendjelehtësi dhe pa naivitet. Lypset një përkushtim i ngulmueshëm. Nuk është mund i tepruar që familjarët të fillojnë diferencimin e mbeturinave familjare: qelqe, plastike, letra dhe kështu të bëhen dhe depozitimet dhe groposjen e tyre në vende të përcaktuar e të kontrolluara nga Bashkia e organet e tjera shtetërore. Vëmendje dhe qëndrime të kujdesshme ndaj djegieve shkrumbatorëve që prodhojnë tymëra, gazra si poliklorbifenitet, dioksinat, furanet me izomeret e tyre të shumta që veprojnë rrezikshëm në shëndetin e fëmijës dhe të të rriturit.

Nuk na falet që në Shkodër, djep kulture, qytet metropol i veriut, qytet universitar me specialistë nga tërë fushat, vend natyror i prodhimeve të begata blegtorale e bujqësore, ku shumë djem dhe vajza të Shkodrës kanë “sulmuar” dhe studiojnë në universitetet e vendit, në Evropë, Amerikë, Angli etj., dhe po marrin dije e shkollim bashkëkohor, të mosveprojnë fuqishëm për të ngritur opinionin në kulm. Ndaj me plot gojë them se Shkodra i ka tërë kapacitetet e nevojshme intelektuale e shkencore të standardeve të kostos në formë e në koncepte të përditësuara për të dhënë ndihmesën e pakursyer në vazhdimësi dhe për të dhënë mendime racionale, udhërrëfyese e sintetike, fije për pe, siç i themi në Shkodër, për problemet e ndotjeve, për ushqimet e sigurta, veprimet e dëmshme të rrezatimeve të ndryshme, për qëndrimet dhe trajtimet e mbeturinave, për ruajtjen e mjedisit.

Për ekonominë ekologjike dhe menaxhimin bashkëkohor të problemeve të mjedisit lypet qëndrim i ndryshëm nga deri më sot, duke monitoruar me përgjegjësi qytetare çdo element në veçanti ujin, ajrin, tokën, ushqimet.

Mision dhe synim i shoqërisë është të promovojë jetesë të shëndetshme, duke u mbrojtur nga sëmundjet dhe rreziqet e panumërta mjedisore. Gazeta jonë u bën apel, thirrje tërë specialistëve që radhitëm më sipër, brenda dhe jashtë atdheut të sjellin në faqet e gazetës sonë mendime, përvoja, sa më udhërrëfyese e racionale.

Me etikë të re, në milleniumin e ri, si kudo lypset të veprohet dhe të punohet në Shkodër për të jetuar në harmoni me natyrën prej të cilës varet mbijetesa dhe mirëqenia. Kushtet e mjedisit, qëndrimi ndaj ajrit, ujit, tokës, janë matës transparent, të dukshëm të nivelit e standardit moral e njerëzor të një vendi. Një shembull i mirë është padyshim qyteti i Durrësit, i cili do të jetë objekt i një shkrimi. Kryebashkiaku Lefter Koka dhe stafi i tij kanë mundur t’i hapin hapësira qytetit bregdetar.

Sokol Pepushaj, Albert Vataj

Haberet e akshamit të gazetës “Shqipëria Etnike”

Katër “thashetheme” për vizitën e Nanos në Libinë e Kadafit

Kur Fatos Nano vizitoi Libinë në formë thashethemesh u përhapën katër habere që secila në vetvete sqaronte vizitën “famëmadhe” të Kryeministrit tonë në këtë vend edhe Islamik, edhe Diktatorial. Ne, për të mos i ngatërruar me opinionin tonë këto habere apo thashetheme, po i paraqesim në origjinal, pa komente:

Thashethemi i parë na jep haberin se Nano vizitoi Libinë për të rregulluar imazhin e prishur tek anëtarësia e simpatizantët e Partisë Socialiste me besim mysliman, ku Nano në këto kohë ishte paraqitur si një “antimysliman” i palëkundur, dhe këtë e kishte treguar në punët e veta të Partisë e Qeverisë, por edhe në marrëdhëniet me vendet Arabe me shumicë myslimane. Natyrisht myslimanët që e përkrahin Nanon e PS-në e kishin këtë vizitë të nevojshme tek një vend mysliman, siç është Libia...

Thashethemi i dytë na jep haberin se vizita e Nanos në Libi ishte bërë për të marrë tek Kadafi paret e mbetura borxh që në kohën e Ramiz Alisë në vitet 1985-1990, kur Shqipëria i shiste qengjat e kecat e tufëzave Libisë për të festuar Bajramet dhe Ramazanin, por që këto para të viteve të fundit kur ra komunizmi Kadafi nuk kishte arritur t’i paguante. Me sa duket Ramiz Alia për këtë problem kishte ngarkuar Nanon, i cili si harraq e vonoi deri tani këtë vizitë...

Thashethemi i tretë mendojmë se vjen nga gojët e liga dhe thotë se Nano shkoi atje për të bërë pazare për privatizimin e e të vetmes ndërmarrje shtetërore të karburanteve ( ), ku partner mendohet se do të jenë Kryeministri i Libisë që njëkohësisht është një ndër miliarderët e botës, ku miliardat i ka fituar nga nafta... Në këtë axhendë shpesh futet edhe Telekomi, i cili nuk mund t’u jepet grekëve që u doli boja...

Thashethemi i katërt dhe i fundit është më interesanti pasi përgojon se vizita e Kryeministrit tonë (njëkohësisht edhe kryetari i PS) në Libi është bërë për të siguruar rezidencën e tij dhe bashkëpunëtorëve të tij pasi ai të humbë pushtetin në zgjedhjet e ardhshme që nuk do të vonojnë. E, natyrisht, siç thuhet për Nanon e të tijët, humbja e pushtetit do të thotë ardhja e kjametit, që do t’i ikin për në Libi. Sipas thashethemit, ky nuk është zbulim i Nanos, por një amanet i ish-Kryeministrit socialist të Italisë, Betime Kraksit, që ishte edhe tesera numër tre e PSSH. Me këtë rast ka vetëm ndryshim vendi, pasi Kraksi shkoi në Tunizi e Nano mendon në Libi...

Se cili nga këto habere do të jetë i vërtetë, këtë do ta vërtetojë koha, e cila Nanos me sa duket si haberin më të mirë do t’i lërë thashethemin e katërt...

Partia Demokratike e Malësisë së Madhe do të ketë kandidatë për kryetar partie më shumë se ka anëtarë...

Nëse Partisë Socialiste të M.Madhe për të bërë dy kandidatë për kryetar partie iu desh të përdorin variantin e vitit 1991 (Ramiz Alia - Namik Dokle), homologes së saj, Partisë Demokratike të M.Madhe çdo ditë po i shfaqet nga një kandidaturë e re për kryetar të degës së partisë, madje shifra për kandidatë po bëhet aq e madhe sa thuhet se gjithë anëtarësia e partisë mendon të hedhë kandidaturën për kryetar partie. Dhe ndoshta PD-ja e Malësisë së Madhe do të fitojë një vend “nderi” në librin “Gines”, ku numri i kandidatëve për kryetar partie do të jetë po aq sa ka edhe anëtarësinë. Gjithsesi më interesantja duket se do të vijë në ditët e ardhshme, pasi me angazhimin e disa personave ng “Shoqëria civile” mendohet të shtohet numri i kandidaturave, ndoshta duke qenë numri më i madh i pretendentëve për kryetarë të PD-së, se numri i anëtarësisë. Natyrisht për kandidaturat nga shoqëria civile thuhet se një ndihmesë të madhe do të japin disa eksponentë të PS-së... por mundet edhe të SHISH-it...

Nano ndihmë origjinale partisë së Pollos

Një grup bashkëpunëtorësh i raportuan Nanos se partisë së Pollos i ka rënë reputacioni dhe elektorati, por po i largohen edhe anëtarësia, e kjo për rrjedhojë të stërpërdorjes që po i bën ai. Nano pasi i shikoi në sy bashkëpunëtorët e tij që kishin marrë guximin t’i flisnin iu ishte drejtuar: “More qafira, sipas jush kush duhet ta përdorë e stërpërdorë Pollon, Berisha që e la pa parti, apo unë që e bëra me parti??? E përsa i përket anëtarësisë ju them që të urdhëroni SHISH-in që të ndihmojë në shtimin e anëtarësisë së partisë së Pollos, se përndryshe vetë SHISH-i do të mbesë pa parti...”. Pas këtyre fjalëve të Nanos, bashkëpunëtorët “guximtarë” u larguan pa bërë zë edhe pse dikush e mori vesh e dikush jo se çfarë u tha shefi.

Një lajm i gëzueshëm për sollakët

Këto ditë anëtarësia e Partisë Socialiste dhe të majtë të tjerë janë në delir, pasi shefi i tyre Fatos Thanas Nano për herë të parë përmend fjalët e zemrës të shqiptarëve të vërtetë “Atdheu ynë i dashur dhe rruga e Arbërit”. Për këto dy fjalë magjike festa e të majtëve nuk ka fund pasi sipas tyre Nano po tregon se është shqiptar e jo grek, si e kanë akuzuar opozitarët. Gjithsesi opozitarët kërkojnë të prishin festën e të majtëve, të cilëve u thonë se Nano vërtetë tha “Atdheu ynë i dashur”, por nuk e tha emrin e atdheut, që për Nanon deri tani njihet Greqia. Ndërsa rruga e Arbërit nuk ka të bëj me korridorin e tetë, por me kufirin e ri të pretendimeve greke për “Vorio Epirin”... E ç’rëndësi ka si është e vërteta. Pozitarët festojnë e opozitarët le të hamendësojnë, se Nano e Qeveria përsëri fitojnë...

Pas 60 vjetësh në Shkodër kthehet Toger Baba

Leonidha Thani është çmendur. Një kapo që po dhunon të drejtat e liritë njerëzore në kryeqendrën e veriut shqiptar, Shkodër. Rrah njerëz, gjobit gazetarët kur janë në shërbim.

Vini rrypat, u thotë ai, që të mos mund të nxirrni aparatet, ndërkohë që në tërë botën media shoqërohet nga policia dhe ndihmohet në misionin e vet. Na ka rastisur edhe në Irak gjatë luftës dhe s’na kanë ngacmuar, ndryshe nga të tjerët. Atje s’kishte Leonidha. As toger Babë nuk kishte. Ky toger Baba qe bërë tmerr para 60 vjetësh. Pat dhunuar, pat rrahur e bile edhe vrarë nja 100 vetë. Leonidha Thani, të cilit do i biem deri sa të ketë pakënaqësi nga qytetarët, parlamenti i Shkodrës dhe mediat, duket se don të bëhet si toger Baba. Ne çdo herë do kemi habere për të.

I mblodhi këto habere në aksham në pikë të gazepit i palidhur me rryp nga Ali Baba

Ndue Bacaj

Pader Gjergj Fishtës i hapin varrin, i vjedhin edhe dhëmbët prej floriri. Kush?!

Më 23 tetor 1871 në votrën e Ndokë Simon Ndocit, në fshatin Fishtë të Zadrimës, lindi një djalë. Nuk ishte i pari mashkull në këtë truall të njohur, por lindi një pinjoll i ri në rrajët e vjetra i cili përtërin trungun fishtjan.

Fishta e Zadrimës u gëzue. Të shtimat e pushkëve dhe zani që u hap, si dhe shkambi i Troshanit filloi të ushtojë nga krismat e zakonit.

Shkollën e ka vazhduar në Troshan, Shkodër, Zef-Ndokë-Simon-Ndoci, simbas dokeve françeskane të atëhershme, ndërroi emnin e ligjimit në Gjergj, emën të cilin nuk e ndryshoi më, nga ku njifet aty e mbrapa.

Fishta me një grup prej shtatë studentësh vazhdoi studimet e larta për teologji e filozofi në Bosnje dhe në vitin 1893 Fishta kthehet në Shqipëri.

Më 25 shkurt 1894 At Fishta dha meshën e parë në Kishën e Troshanit, ku filloi karrierën e priftit françeskan, Troshan, Lezhë dhe Gomsiqe për t’u vendosur përfundimisht në Shkodër. Që në shkollë, shokët e tij, Gjergjin e njohën si një poet, që shkruante por nuk i botonte shkrimet me emrin e tij, por me pseudonime të ndryshme.

Në vitin 1902 dërgohet me punë në Rapshë të Hotit. Jeton me malësorët trima të Veriut si Marash Uci, ku vetë kishte qenë pjesëmarrës aktiv në luftë për mbrojtjen e viseve shqiptare. Fishta dinte të shfrytëzonte në shkallë të gjanë poezinë gojore të trevave të Veriut, gjuhën e pasur popullore dhe mundësitë e pafundme të shprehjes së tij. Ai kishte një talent ku ia kushtoi në maksimum çështjes kombëtare. Fishta si prift françeskan i katolicizmit nuk mori revanshe kundër islamizmit. Ishte njeri bamirës e jo politik, ai dashuronte e vëllazonte njerëzit nuk dinte t’i ndante, si minarja e Xhamisë së Fushës Çelë u lidhshin si një varg yjesh me kumbonaren e Kishës së Gjuhadolit, dikur të rrënuara të copëtuara nga komunizmi, por jo kurrë shpirti i një populli.

Fishta u konsolidua si një intelektual i vërtetë dhe patriot shqiptar brenda dhe jashtë vendit, ku u vu në lëvizje për një Shqipëri të harruar dhe të copëtuar, ku u luftua me armë në dorë për çdo pëllëmbë tokë. Nga ku këtë luftë popullore e pasqyron më së miri At Gjergj Fishta në kryeveprën e tij “Lahuta e Malcisë”.

Kryekomandanti i ushtrisë turke, miku i Shqipnisë, Hasan Rizaja, jo veç i shtrëngoi dorën Fishtës tue përgëzue me të. Komandanti i përmendun, jo shqiptar, i kërkoi fratit Gjergj me ba një himn-marrsh për ushtarët shqiptarë, të cilët bajshin pjesë ndër radhët e ushtrisë së tij. Fishta ia bani gadi dhe Hasan Rizaja ia shpërbleu ma së miri me të hodha për fëmijët e vorfën të shkollës së qytetit. Një vit mbrapa, vetë Sulltani e dekoron Fishtën me nderimin Meorif, për shërbim paqeje e humaniteti. Por historia nuk është parti politike, as shkruhet me inat dhe as nuk shtrembërohet. Fishta lindi, u rrit, u shkollua, punoi, shkroi dhe në vitin 1940 vdes, por veprat e tij janë ruajtur nëpër arka të vjetra edhe para ujkut të unshëm, ku për të ngopur barkun e vet apo për të ngi këlyshët, nuk lanë bagëti në vathë, as bari në bajrak, siç bani komunizmi enverian. Ja si shkruanin: Tri-katër dekada më parë, kur shumë njerëz nuk ishin hala të pastruar nga patriarkalizmi dhe feja, ka asi njerëzish që hyjnizonin hala anën patriarkale e konservatore të traditës, ta zëmë Fishtën, që e “konsiderojnë” atë poet të madh kombëtar.

Duke parë raportin midis aftësisë, talentit, fantazisë dhe realitetit që shohim Fishtën, në të me Enver Hoxhën në kohën e komunizmit na “mësonte” se “nuk mund të bëhesh shkrimtar, poet vetëm se ke prirje, e këtë mjet nuk e zhvillon duke mësuar, nuk e gdhend, nuk e provon në kudhrën e madhe të popullit dhe nuk studion shumë” (Raport e fjalime, 1965-1966).

Ishin vitet e komunizmit ku vetë këlyshët e Enverit hynë si barbarë në Kishën e Fretërve në Gjuhadol, ku shkatërruan vorrin e Fishtës. Kur njeriu vdes, trupi i varroset si gjithë të tjerët. Dihet se edhe ky njeri ka një varr, të cilin... Ia hapën vorrin, i morën “kokën” dhe i vodhën dhambët prej “floriri” dhe kocat mjerisht një dorë shkodrani “mizor” në lumin Kir i hodhe.

Sot, në vitin 2004, në Kishën e Fretënve në Gjuhadol, ka një vorr të improvizuar.

Edhe juve një ditë do të vdisni, por pasi e keni shijuar pak jetën, por ajo ditë nuk do të vijë kurrë, se çfarë emri i vure vetes.

Hasan Kurtaj

Korçë: Krimi ka fytyrën e shtetit

Qeveria Socialiste e ardhur nga neokomunistët shqiptarë prej vitesh po tregon fytyrën e shtetit kriminel dhe hakmarrës në Korçë. Në Korçë të gjithë tregojnë për torturat barbare dhe presionet nga më të ndryshmet të social-komunistëve shqiptarë ndaj djalit dhe familjes Malollari. Fevri Selajdin Malollari është një nga të rinjtë militantë të PD të cilët morën pjesë aktive në të gjitha fushatat elektorale, por edhe më aktive veprimtaria e tij u bë mbas pushimit nga puna nga socialistët.

Ai ka vuajtur regjimin komunist dhe sot po vuan nga bijtë e diktaturës komuniste, kriminale të cilët erdhën në pushtet me gjakderdhje dhe grykën e kallashnikovit. Fevri Malollari është një nga të rinjtë i cili ka marrë pjesë në të gjitha protestat dhe aktivitetet politike që ka organizuar PD e Qarkut Korçë. Ai është rrahur masakrisht nga policia në mitingje dhe protesta paqësore të organizuara nga PD Korçë të 14 shtatorit 1998, por më barbarisht ai është keqtrajtuar e torturuar mbas mitingut të zhvilluar në këtë qytet më 16 qershor 2001, por fatkeqësitë e tij dhe të familjes së tij nuk mbarojnë me kaq, ato vazhdojnë ta kërcënojnë dhe të përleshet me policinë dhe të goditet nga ata dhe socialistët edhe më 27.9.2003 ku edhe kërcënimet në mitingun e 5 tetorit 2003 nga ku detyrohet të largohet bashkë me familjen. Fevri Selajdin Malollari është një nga të rinjtë qëndrimtarë të PD që është vënë në shënjestër nga socialistët, pa përjashtuar këtu gruan dhe fëmijët dhe sidomos këta të fundit, ku rreziku është edhe më i madh. Ai dhe gruaja e tij janë nga të rinjtë demokratë më të devotshëm të cilët kanë kontribuar jashtë mase për politikën e PD dhe shembjen e ideve komuniste në Shqipëri. Fevri Selajdin Malollari si dhe familja e tij duke mos i përballuar dot presionet dhe kërcënimet socialkomuniste u detyrua të largohej nga Shqipëria për të shpëtuar jetën e tij dhe të familjes, por kriminelët e kuq nuk mund ta mbajnë peng jetën e Fevriut dhe të familjes së tij që braktisi vendin sepse jeta e tij dhe e familjes rrezikohej nga vrasja, persekutimi dhe hakmarrja e neokomunistëve shqiptarë. Kthimi i Fevriut dhe gruas së tij Florie Barjam Malollari dhe fëmijëve të tij në Shqipëri do të rrezikonte jetën e tyre e cila ndihej e kërcënuar nga hakmarrja e regjimit komunist në Shqipëri. Fevriu është dokumentar i madh i ideve demokratike të Shqipërisë, i cili kurrë nuk u përul përpara dhunës policore dhe krimit të shtetit që e masakruan atë barbarisht. Veprimtaria e tij si militant i PD është dhe mbetet shembull për PD-në e rrethin e Korçës.

Vasel Gilaj

Në Kelmendin e trimërisë, besës, bukurisë e moralit

Kelmendi, kjo krahinë perlë e Veriut Shqiptar, u bë objekt studimi për shumë historianë vendas, por më shumë të huaj, për vetë pozicionin e tij gjeografik, gjeostrategjik, për bukurinë e rrallë e përrallore që i dhuroi vetë dora e Zotit, por mbi të gjitha për cilësitë e rralla, si trimërinë, besën, nderën e bujarinë. Këto cilësi të rralla e virtyte të shenjta e kthyen në objekt sulmesh këtë trevë të papërkulur arbërore, ku gjaku fisnik i grave dhe burrave, ngjason kaq shumë me ujin kristal të atyre gurrave. Shumë ekspansione të hordhive aziatike i thyen “brinat” e egërsive të tyre shtazore mbi ata shkëmbinj e shkrepa, e mbi të gjitha mbi ato gjokse kreshnikësh, që kurrë s’e njohën tutën, e që kaq bukur i përdorën, si shpatën ashtu edhe hutën.

Njëra ndër këto ekspedita ndëshkimore që Porta e Lartë e Stambollit kishte ndërsyer, ishte edhe ajo e tre pashallarëve osmanë. Duke e ditur qeveria otomane, thotë: Leonardo-mat (Tures e Montenegrias, 1866), se çerdhja e armiqve të saj ishte Kelmendi, i dha urdhër Pashës së Pejës e Mydyrit të Gucisë me shtrue e me shpërba atë Fis. Këta u mundën keqas me zbatimin e këtij urdhëri e u ndanë me më të madhin turp. Atëherë, për ta mbuluar atë turp të madh, nuk lanë gur pa luajtur derisa ia mbushën mendjen mbretit të Stambollit të dërgonte ndihma të mëdha e ushtri të panumërta për ta shtruar atë fis të papërkulur. Në këto kushte, Pasha i Shkodrës, mori urdhër të bashkojë forcat e veta ushtarake me ato të Pashës së Bosnjes dhe të Pejës e të mësyjë Kelmendin. Pa mbërritur në Tamarë, ku bashkohen Cemi i Selcës me Cemin e Vuklit, e ku kelmendasit kishin rrënuar urën, ata bënë një dredhi, u vunë në të ikur pa bërë asnjëfarë qëndrese. Kjo “dobësi” e dukshme u dha zemër turqve e filluan të shpërndahen duke kaluar lumin në këmbë e duke i ndjekur kelmendasit majave, ku ata u shtrënguan për qëndresë. Para se t’i fusnin turqit në thellësi të grykave, kelmendasit kishin shpërndarë disa çeta për t’u rënë nga mbrapa, duke i futur në rrethim të plot nga të gjitha anët. Atëherë filluan sulmin nga të gjitha anët me një furi të tmerrshme, duke shkëputur gurë e shkëmbinj nga të katër anët sa të dukej se toka po tundej nga ndonjë tërmet. Në këta luftime të përgjakshme, ku luftonin 900 trima kelmendas kundër 30.000 otomanëve, mbetën mbi 6000 turq. (Ref. P.F.Arcangelo da Salta: Vita del Venerabile Fridre. Fra Bonaventura da Palazzule (diarro-francescone. vol.II, pag.18, 2 nobre)).

Ndër shumë pashallarë që i lanë një emër të keq vetes në Shqipërinë e Veriut për barbarizëm e mizori, njihet edhe Vuçi Pasha. Mbasi ky njeri i mbrapshtë, me një ushtri të madhe turke i ra kryq e tërthor Kosovës mbarë, duke bërë krime të panumërta, mësyni Kelmendin, fisin më të fortë të asaj kohe. Mbasi kishte mbledhur një ushtri të madhe, niset prej Shkodrës, e duke kaluar nëpër Shkrel, Kastrat e Rapshë të Hotit, bie në Grabam. Kelmendi hap kushtrimin dhe betohet në shtatë deri në shtatëdhjetëvjeçarë, jo vetëm burrat, por edhe gratë e vajzat, mos t’i bien turkut në dorë për së gjalli. Një tubë prej tyne, në mënyrë të rrufeshme morën turr e u ndeshën me tërbim mbi turq në një luginë ku u derdh gjak pa masë, e prandaj qysh në atë kohë i mbeti emri Breg-Gjakës. Përballë një armiku tepër të madh, kelmendasit nuk ishin në gjendje t’i dilnin ballë për ballë, por filluan duke u zmbrapsur e duke luftuar deri sa ushtria turke zotëroi dy brigjet e Kelmendit e atëherë lanë disa forca të shpërndara ndër male e me rob e robi u ngujuan në Nikç, në vendin që quhej Qyteza e Kelmendit, e atëherë lanë trupat pushtuese të rrethuara në çdo anë nga çetat malësore duke u shkaktuar humbje të pallogaritshme. Pas këtyre disfatave të njëpasnjëshme, ushtritë turkoshake u hakmorën duke shkatërruar çdo gjë, dogjën shtëpitë, prenë pemët dhe prishën të mbjellat duke rrokullisur çdo gjë që u dilte përpara. Megjithë këto masakra antinjerëzore, morali i kelmendasve nuk përkulej asnjëherë. Burra e gra, ditë e natë, suleshin mbi hordhitë aziatike, duke rrokullisur gurë e shkëmbinj dhe duke i sulmuar në mënyrë të befasishme në çdo anë. Duke parë Vuçi Pasha se me të keq ishte e pamundur të pushtojë Kelmendin, mendoi ta merrte me dredhi duke u dhënë premtime, u dërgoi lajmin se brenda një jave, kushdo qoftë, burrë apo grua, do të dorëzohej, jo vetëm se ishte i falur për çfarë kishte bërë, por edhe do t’i shpërblehej edhe dëmi që i ishte bërë për shkak të asaj lufte. Menjëherë mbërriti lajmi i Pashës te “Qyteza e Kelmendit”, ku ishte fuqia më e madhe e tyre. Ata menjëherë u mblodhën në kuvend e mbasi nuk i shkonte asnjërit nëpërmend të dorëzohej, megjithëse kishte arritur një zi buke aq e madhe sa që me qenë tepër i kënaqur ai që kishte mundësi të ngihej me lëkurë ahu. Megjithatë, ata përsëritën betimin që kishin bërë më parë kur kishte nisur lufta: mos me i ra për së gjalli turkut në dorë; e mbas kësaj, përforcuan edhe njëherë ndëshkimin e zakonshëm të tyre, ndaj cilitdo që do të guxonte të bënte spiunazh apo të tradhëtonte vendin. Bashkë me burrat në atë mbledhje ishin edhe një numër i madh grashë e vajzash, që më se njëherë kishin rënë në luftë e ishin ndarë me nderë. Njëra nga këto sokolesha quhej Nora, bijë e një familjeje të shquar për nder, besë e trimëri. Ajo për të cilën shquhej kjo sokoleshë ishte bukuria e saj e rrallë ku shkëlqente mes shoqeve të tjera. Ajo e mori lejen e para me folë në atë kuvend dhe premtoi se në se e kishte fatin me u ndeshë me Vuçi Pashën vetëm për vetëm, kishte me ia marrë jetën. I ati, i cili ndodhej në atë mbledhje, i dha bekimin bashkë me këshillën që të mendohej mirë më parë se të merrte atë vendim të guximshëm. Vajza e re, e prekur thellë prej atyre fjalëve dhe këshillave të prindit të saj, i përgjigjet menjëherë prindit të vet: “Se si ka me mbarue jeta ime, more lum baba, veç nji Zot e din. Ndoshta Vuçi Pasha asht jetëgjatë, e jetëgjati nuk bahet jetëshkurtë, por për vete dij me t’thanë se, qe besa e Zotit, unë po shkoj virgjën dhe do t’kthej virgjën, apo do të vdes virgjën”. Krerët e mbledhur në atë kuvend shikonin njëri-tjetrin me plot bindje e besim në fjalët e kësaj sokoleshe, të cilën e njihnin shumë mirë për trimërinë e saj të rrallë dhe për zgjuarsinë që i kishte dhuruar vetë i lumi Zot dhe kështu të gjithë njëzëri i thonë: “Ta priftë Zoti mbarë, o sokoleshë!”. Mbas këtij solemniteti, Nora, mbasi përqafohet me të gjithë, shkon dhe veshet me rrobat më të mira që kishte dhe niset për t’u paraqitur te Vuçi Pasha, si ndërmjetësuese e atij kuvendi. E pajisur me një kurqel (thikë), të cilën e kishte maskuar mirë nën rrobat e saj, niset menjëherë te Pasha. Rojet, duke e pasë marrë urdhërin mos të pengonin asnjë person i cili vullnetarisht dorëzohej, edhe mbasi kjo u paraqit si e dërguar e kuvendit, për të ndërmjetësuar me Vuçi Pashën, nuk i bënë asnjëfarë pengese, kështu që mbërriti në Tamarë, ku ishte qendra e ushtrisë. Menjëherë u lajmërua Pasha se kush kishte ardhur dhe pse donte të takohej me të. Ai, menjëherë, i gëzuar e ftoi në shatorren e vet. Nora, menjëherë filloi të ligjëronte me atë zërin e saj të ëmbël dhe aq melodik, duke i premtuar Pashës se kelmendasit kishin marrë vendim t’i nënshtrohen kushteve të tij dhe se ata e kishin dërguar si përfaqësuese të tyre në këtë marrëveshje. Pasha, i mahnitur nga bukuria dhe mençuria e kësaj vajze, e kishte humbur fare ekuilibrin dhe pikërisht në këtë moment dobësie të tij, Nora nxjerr nga brezi thikën dhe e qëllon tri herë në mes të zemrës, duke e lënë të vdekur në vend. Me një qetësi dhe gjakftohtësi të jashtëzakonshme, del nga shatorrja dhe me hap të sigurtë largohet. Rojeve, të cilët e kishin shoqëruar kur hyri në shatorren e Pashës, as që u shkonte ndërmend se kjo trimëreshë e “zanë mali” mund të kishte kryer një akt të tillë, derisa asnjë shenjë hutimi nuk dallohej as nuk shprehej në fytyrën e saj.

Ajo, mbasi u largua nga ai ambjent, menjëherë ia mbathi këmbëve me shpejtësi. Nuk vonoi shumë dhe në të gjithë Kelmendin u hap lajmi i vrasjes së Vuçi Pashës, ushtria u përzi (si flokët e harapit), por heroina kishte kaluar në anën e shokëve të vet. Kelmendasit, duke përfituar nga ky rast hutimi i ushtritë turke, u lëshuan si egërsira, burra e gra, me britma e pushkë, me krisma e rrokullisje gurësh e shkrepash me të thanë mendja se po shembej toka. Ushtria turke, tashmë e çorganizuar dhe në panik të plotë, mori rrugën e ikjes, duke lënë të gjitha pajisjet ushtarake, mushkat dhe ushqimet. Aq kërdi u bë mbi ushtritë pushtuese në ato vende të gërmueta, sa dhe të ashpra, saqë pati mbetur fjala se “nuk lufton vetëm Kelmendi, por lufton edhe vendi”.

Shembulli i shkëlqyer i Norës së Kelmendit do të mbesë në shekuj si simbol i madhështisë së grave dhe vajzave shqiptare për të gjithë brezat që do të vijnë. Ky akt duhet të vlejë si shembull frymëzimi për edukimin patriotik dhe moral të femrës shqiptare.

Shembuj të madhështisë së femrave shqiptare kemi me dhjetra: Tringë Smajlja, po nga kjo zonë e ka zanafillën; gratë dhe vajzat suliote që hidheshin nga shkëmbinjtë për të mos i rënë në dorë pushtuesit; “Shkëmbi i vajit” në afërsi të Krujës, ku u hodhën gratë dhe vajzat krutane, për të mos i rënë në dorë pushtuesit, janë treguesi më sinjifikativ i moralit shembullor të grave dhe vajzave shqiptare. Ky shembull i madhështisë së shpirtit arbër duhet të trokasë thellë në ndërgjegjen mbarë shqiptare, ku në vend të moralit po avancon amorali dhe skandali!...

Nuk jemi aspak për “bunkierizimin” e femrës, por “lakuriqësia” është akoma më skandaloze! “Aq sa mund të fluturojë një lopë në shpindën e mizës, aq mund të shkojmë në Evropë me ekspozimin e kërthizës”!...

Nuk e quaj aspak të tepërt “rekomandimin” për më shumë “shkolla e biblioteka, sesa drogë e diskoteka”.

Ndoshta u zgjata me këto analogji, por vlen t’i kujtojmë rinisë shqiptare se shtëpitë publike (bordelet), drogën dhe në përgjithësi elementët e prostitucionit nuk kanë firmë arbërore. Ato u importuan nga jashtë dhe çuditërisht sot jemi ne që po e konkurojmë botën në ekspozimin e “lëndës së parë”!... Kjo fatkeqësi duhet të bëhet objekt studimi për psikologët, sociologët dhe për specialistët e të gjitha fushave si një problem madhor i cili mund të arrijë deri në asgjësimin e plotë të etnitetit dhe të racës sonë. Familja shqiptare po shpërbëhet! Politikanët duhet të jenë tepër të kujdesshëm se çdo votë që stimulohet me të tilla “institucione” argëtimi, është një “minë” në shkatërrimin e plotë të identitetit kombëtar.

Jam i mendimit se institucionet fetare të çdo besimi në Shqipëri janë në lartësinë e duhur të procesit edukativ. Shteti dhe Qeveria Shqiptare nuk duhet të justifikohen me zbatimin e “Kartës së të Drejtave të Njeriut”. Njerëz janë edhe ato shtete që ligjërojnë martesën e çiftit me të njëjtin seks!

Jam i mendimit se për moralin e kombit tonë, ky “ligj” është anti-ligj dhe anti-njeri. Sa më larg këtyre “skemave”...

E përfundoj me citimin e “idhullit” tim dhe shqiptarit më të dlirë të shek.XX, Luigj Gurakuqi, i cili thotë: “Çdo popull ka specifikën e tij, dhe ligjet nuk janë asgjë tjetër, veçse kodifikimi i zakoneve dhe traditave më të mira të një kombi”.

Mark Bregu

Gjakmarrja, plaga që po shkatërron Shqipërinë

Situata e ditëve të fudit në vendin tonë po keqësohet nga dita në ditë. Janë sulmet që u bëhen personave duke i marrë peng, kërcënimet me letra, telefon e drejtpërsëdrejti që segmente kriminale u vënë njerëzve që punojnë e përparojnë. Në këto rrethana, ku drejtësia shqiptare nuk vepron mbetet vetëm që persona dhe familjarët të mblidhen për t’u hakmarrë duke përfunduar në gjakmarrje. Gjakmarrja, kjo plagë e madhe e shoqërisë shqiptare është më e dukshme në Tropojë, ku niveli i jetesës është tepër i ulët e si rrjedhim konfliktet janë premisa më e madhe për t’u shfaqur ato. Shumë familje detyrohen të emigrojnë nga vendi i tyre duke shkuar në zona urbane e jashtë Shqipërie. Një ndër këta është familja Zmajl Gjoni nga fshati Selimaj, komuna Bujan, e cila më 25 gusht 1998, pas një konflikti, ka përfunduar në vrasje me armë zjarri, ku sipas policisë së Tropojës, rezulton se Zmajl Gjoni ka qëlluar me armë zjarri Ramiz Gjonin, i cili nga plagët e marra ka ngelur i vdekur. Policia ka bërë arrestimin dhe organet e drejtësisë e kanë dënuar me 18 vjet heqje lirie. Duke parë këtë skenë, djali i vetëm i Zmajl Gjonit, i quajtur Alfred Zmajl Gjoni, i datëlindjes 21.11.1986, ka pësuar çrregullim në depresion të cilat janë reflektuar nga dita e vrasjes dhe i nënshtrohet një kurimi duke u shtruar në spital në Qendrën Spitalore Universitare të Tiranës dhe del nga spitali më 3.02.2003, duke vazhduar mjekim plotësues ambulant. Alfred Zmajl Gjoni duke u ndihmuar nga nëna e tij, Donika Gjoni, të vetmit pjesëtar të familjes (ku babai i Alfredit ndodhet në burg) detyrohen të emigrojnë në perëndim për t’i shpëtuar vdekjes. E ëma, Donika, është ankuar edhe pranë redaksisë sonë për të sensibilizuar sigurimin e jetës së djalit për sensibilizimin e shtetit, por pa sukses. As policia, as këmbëngulja e misionarëve të paqes nuk kanë mundur t’i sigurojnë jetën në Shqipëri deri ditën që ajo u largua nga Shqipëria së bashku me djalin.

Zef Nika

“Dimri” i Kadaresë dhe dimrat e shqiptarëve

F.295, rr.1 “Fjalët vinin si me hije”. Si mund të imagjinohen hijet e fjalëve?! F.295, rr.10 “Besnik Struga ishte kthyer nga balli i luftës, nga lava, nga krateri”. A ma parë thuhet nga krateri pastaj nga lava se krateri e hedh laven. F.195, rr.15 “Pyetja shkëlqeu si një teh thike”. Tehi i çdolloj thike nuk shkëlqen për ma tepër kjo pyetje nuk kishte përse të krahasohej me tehin e nji thike. F.295, rr.35 “Pyetja ime është e vërtetë se unë e bëra atë 3 herë”. Mos vallë sa ma shumë herë të bahet nji pyetje, aq ma e vërtetë asht?!”. F.296, rr.35 “Nofullat lëvizën për t’u hapur goja, por goja nuk u hap”. Përderisa lëvizën për t’u hapë, pse nuk u hap?! Nëse kanë lëvizë për t’u hapë goja kryemja e lëvizjes tregon hapje. F.298, rr.23 “Për shkak të mos kontrollit të trurit, gjymtyrët e tij kishin fituar njëfarë pavarësie”. Truni nuk kontrollohet ai kontrollon gjymtyrën pra nuk kishin fitue pamvarësi, por u kishte ngelë në dorë pamvarsia. F.299, rr.20 “ishin prishë kufitë e së pamundurës, ishin shqiptuar fjalë të padëgjuara”. E pamundura asht vetë kufini i vetvetes. Nëse fjalët e shqiptueme janë të padëgjueme, sigurisht janë edhe të pakuptueshme. F.299, rr. i parafundit “Këmbët e lumtura që kishin marrë në dorëzim trupin e Besnikut po tregonin zell të tepruar”. Përse truni i Besnikut ua dorëzoi trupin kambve, kur shkrimtari nuk na thotë se Besniku ishte i dehun?! Si mund ta ndjejnë lumturinë kambët?!, e vazhdon autori “Ashtu si ndodhë në ndonjë shtëpi ku ka fatkeqësi”. Ç’lidhje ka ky krahasim me fjali e maparshme?! F.301, rr.30 “Ecnin në erë”. Në erë nuk ecet, fluturohet. “Biles edhe psherëtima rusisht”, a edhe psherëtimat paskan kombsi të ndryshme?! F.304, rr.9 “Qenie e bërë transparente nga dashuritë”. Dashuritë a e hollokan trupin deri sa ta bajnë transparent?!, aq sa t’i shohësh shpindën nëpërmjet gjoksit?! F.309, rr.20 “Dedikim mjergullor”. Shkrimtari fjalën e huej dedikim duhet ta xevendsojë me kushtim. F.304, rr. i fundit “Ana ishte një tymtajë qelqi”. Si asht kjo “tymtaja e qelqit”?! F.306, rreshtat e fundit “Gati një e treta e popullsisë së Tiranës flinte”. Si mund të përcaktohet se flenë një e treta e popullsisë pak para mesnate?! F.307, rr.1 “Zija Shkurti, i martuar, me një ulçera kronike në stomak”. A nuk tingllon kjo fjali si sheja të veçanta në nji letërnjoftim?! E ç’i hyn në punë lexuesit këto veçori?! F.310, rr.20 “Popujt e vegjël i zgjedhin miqtë sa ma larg kufijve të tyre”. Si mund të jetë ky parim i popujve të vegjël unë kam dëgjue se miku duhet a ma afër e anmiku sa ma larg. Cila nga këto qëndron?! F.310, rr.25 “Teknika shkurton distancat, prandaj miqtë duhen zgjedhë sa ma larg”. Distanca shkurtohet, por përshkohet ma shpejt e kjo shpejtësi nuk besoj ta justifikojë zgjedhjen e mikut sa ma larg, apo duhej ta banim këtë gënjeshtër me zor të vërtetë për hir të miqësisë së re me kinezët e Maucedunit”. F.311, rr.3 “Vërshim këngësh të zvargura”. Fjala vershim asht sinonim me vrullin. “Këngët e zvargura, përkundrazi zvarrisen, jo vërshojnë. F.312, rr.9 para fundit “Në mesnatë ma shumë se dy të tretat e popullsisë flinin”. Pak ma parë tha “Para mesnate një e treta”, tash në mesnatë dy të tretat, lind pyetja e pas mesnate, sa të tretat?! F.313, rr.33 “Midis kaosit, gjymtyr qeniesh prehistorike lëviznin herë ngadalë e herë egërsisht krahët e lodhur nga lufta”. Shkrimtari shqiptar fjalët prehistorike do të duhej t’i thonte parahistorike e si mund ta bajnë në krahasim me gjymtyrë e qenieve parahistorike, kur historikisht nuk kemi të dhana si kanë qenë ato qenie?! F.314, rr.12 “kërcuj dhëmbjesh” e si asht “kërcu i dhembjes”?! F.319, rr.15 “Tren i vdekur”. Ç’ndryshim ka treni i vdekun nga treni i gjallë?! Unë mendoj se tren i vdekun asht vetëm ai tren që nuk bahet ma për punë, ndërsa treni i këtij romani punon. F.319, rr.26 “Në trupin e natës si në trupin e gruas shtatzanë ndihej një rrokullimë e përhitur një mundim gati dënese”. Çfarë rrokulliset në gruan shtatzanë rrokullisja tregon përshkimin e nji largësie e çfarë do të thotë “Një mundim, gati dënese”?! F.310, rr.17 “Sheshi i dukej si shekulli 15”. Po të thuhej shesh i shekullit 15, eh, ndoshta disi edhe mund të hahej, por “Sheshi si shekulli 15”, kjo s’hahet me kurrgja. F.326, rr. “Dihej që të dy mendonin për njëri-tjetrin”. Si mund ta ndjesh si dikush mendon për ty, kur mendimi nuk transmetohet?! F.327 “Qielli ishte i murrët me një dritë të brendshme tak-tuk”. Nëse asht i murrët, si i dallohet drita e fshehun nga të murrëtit?! F.328, rr.33 “Keni ardhë, o hiena? Si mund t’i thotë njeriu në lojë njeriut “Keni ardhë o hiena”, kur hiena asht kafshë që han të vdekunit?! F.330, rr.4 “po i afrohej lumi, lumi nuk dukej i fryrë jashtë mase, si pas një banketi të madh zullumqar i dehur, i verbër, i vetkënaqur i shtrirë në krahët e ujërave ndihmuese, lajkatare”. Kur lumit i afrohesh e nuk duket, si mund ta dijë se asht i fryrë, si në “një banket zullumqar”, qysh asht banketi zullumqar i “duket i verbër”. Si mund të jetë i gjith banketi i dehur e i verbër mund të jenë disa pjestarë të banketit, jo i gjithë banketi e si ta dimë nëse lumi asht i vetkënaqun a mund të quhet figurë letrare. “Lumi i vetkënaqur i shtrirë në krahët e ujërave ndihmues së paku të thuhej në ujërat furnizues, e vazhdon “Lumi kishte degjeneruar krejtësisht”. Mos vallë nga vetkënaqësia kishte degjenerue krejtësisht?! F.330, rr.13 “Ura nuk dukej, dukeshin vetëm makinat që rrëshqisnin rresht”. Kur nuk dukej ura, si mund të dallohej se makinat “rrëshqisnin mbi urë”?!, e vazhdon “Makinat sikur notonin në erë”. Në erë nuk notohet, fluturohet, ose figurativisht lejohet edhe me thanë lundronin. F.331, rr.30 “Gjithë fytyra e tij të kujtonte një abazhur nate”. Abazhur dite nuk ka, prandej do të mjaftonte fjala abazhur, pastaj fytyra nuk ma merr mendja se mund të krahasohet me abazhur. F.332, rr.6 “ishte një qiell djerr” si mund të jetë djerr qielli që në qoftë kthjellët ka dritën e natës ose të ditës, në qoftë i vranët ka re ose edhe kur asht errsinë e sterrshme, për derisa kjo errsinë asht në qiell, ai s’ka si të quhet djerr, e vazhdon “një mungesë e madhe përshkonte qiellin tej për tej”. Çfarë mund të përshkojë mungesa përderisa asht mungesë biles për mungesën nuk duhet thanë as fjala asht, mbasi fjala asht thuhet për diçka që ekziston. F.333, rr.9 “Zana vuri re atë pamje gjysëm solemne dhe gjysëm dhëndërrore”. E çfarë pamje asht kjo “Gjysëm solemne e gjysëm dhëndërrore”?! F.333, rr.22 “Me një ton pak fajtor”. Fajtori asht ose nuk asht fajtor, do të mund të thuhej “Me një ton disi të fajshëm”. F.334, rr.6 “Ajo kishte sytë me lot me një dritë anësore”, nuk ishte aty, ishin vetëm sytë, xhama të një shtëpie të braktisur ku mezi dukej avulli i njerëzve që porsa kishin ikur”. Çfarë do të thotë “sy me lot e dritë anësore”?!, mendoj se dritë anësore do të mund të quhej vetëm e syve shakshi e po çfarë do të thotë ajo nuk ishte aty, aty ishin vetëm sytë si mund të jenë aty sytë pa mbartsinë e tyne?!, e si mund të krahasohen të tillë sy me xhamat e nji shtëpie të braktisun”, ku mezi dukej avulli i njerëzve të porsa ikur unë mendoj se njerëzit nuk avullojnë aq, sa t’u ngelet avulli edhe pasi të kenë ikë nga nji shtëpi me dyer të çeluna me dalë jashtë. F.334, rr.12 “Ai lexonte gati me panik, sikur në ato rreshta do të gjente shpëtim”, si ka mundësi të lexojë njeriu me panik ata rreshta në të cilët i duket se po gjen shpëtimin?! F.334, rr.13 “ngulçimi kishte gjetë të shpërthente në vendin më të dobët supat që i dridheshin si tërmet”. Si qenka ma i dobët i trupit supi, që “i dridheshin si tërmet”. Tërmeti nuk dridhet, ai ban me u dridhë e pra edhe sikur ky krahasim i papranueshëm të pranohej, do të duhej thanë, dridheshin si nga tërmeti. F.334, rr.19 “flokët ishin si një natë e rëndë mbi atë kokë”. Siç shihet ky krahasim nuk asht aspak i gjetun. F.336, rr.3 “Gjithçka ishte dendsuar në një pikë të tillë djegëse, verbuese, shpërthyese dhe kaotike”. Nëse edhe kjo mund të quhet frazë, asht e formulueme me fjalë që mund të quhen pjesë të një lodër fjalësh, pa pikë dyshimi të pakuptueshme as nga vetë autori. F.336, rr.6 “Pamje, ose gjysma pamjesh”. Çfarë do të thotë “gjysma pamjesh”?! F.342, rr.19 “Kafe Bar ‘Përmbytja’”. Nëse ka ekzistue nji marrzi e tillë të emërtohen nji kafene “Bar Përmbytja”, shkrimtari nuk ka arsye ta shkruej në libër. F.342, rreshti i parafundit “Një bisedë e mbytur gjysëm në mister”. Hajde e jepi maje çfarë do të thotë “bisedë e mbytur gjysëm në mister”. F.343, rr.14 “60 orë të ekzistencës së asaj gjendje, kishin krijuar një traditë”. Tradita sipas normave të saj kërkon një kohë të gjatë për me u krijue. F.343, rr.23 “Koka e fytyra e tij ishin si të mbuluara me bar e me kashtë”. Si mund të duken nji fytyrë e mbulueme me bar e kashtë, pa qenë e mbulueme prej tyne?! F.343 rreshti i parafundit “Kryqi i autoambulancës digjej i purpurt midis përmbytjes e qiellit”, do të mund të thuhej ndërmjet vendit të përmbytur e qiellit, jo “midis përmbytjes së e qiellit”. F.345, rr.5 “Çfarë, hunguroi arkeologu”. Hunguron qeni, jo njeriu, njeriu nunuritë. F.345, rr.5 “Mbishkrime të vjetra, tha mjeku, kam përshtypjen se prej tyne na vinë të gjitha të këqijat”. Çfarë të këqijash mund të sjellin mbishkrimet e vjetra?! F.345, rr.22 “Po rrinin në tryezë djali e vajza që ishin rrëmbyer”, asht fjala për nji vajzë që ka marrë burrin pa dëshirën e prindve, pra vajza nuk asht e rrëmbyeme, nga ana tjetër përse “ishin rrëmbye”, djali nuk ka të bajë me rrëmbimin, as nuk e ka rrëmbye kush, përse ishin në shumës?! F.347, rr.14 “Jashtë kishte filluar të mizonte një borë e hollë”. Gjatë këtij roman autori herë shkruen dëborë e herë borë, mendoj se këto dy fjalë janë aq të përafërta sa njana duhet të përdoret, nga ana tjetër, foljet me piklue e ciklue e cirkue, i shkojnë ramjes së borës ma mirë se “mizon” që tingllon sikur buroka nga fjala mizë. F.347, rr.19 “Dritat e makinës do të sajonin shkëlqime të përbindshme”. Shkëlqimi s’ka si të jetë i përbindshëm. Shkëlqimi nuk tregon dendsinë e dritës së ndriçimit. Shkëlqimi asht sinonim me vezullimin as për ndriçimin nuk mund të thuhet “përbindsh”, por verbues. F.348, rr.12 “ishte një telefon i ri i heshtun”. Mirë i ri, por i heshtun pse?, a nuk funksiononte?, apor ishte i heshtun si çdo telefon kur nuk ka kush punë me të. F.349, rr.22 “Fjala e shqiptuar pa teatër, por vetëm me dhembje”, a pa teatër, a pa teatralitet? A mund të thuhet shqipto pa teatër? F.350, rr.16 “Qielli ishte mveshë me një dritë uniform prej humnere”. Krahasim që meriton “No coment”. F.351, rr.10 “Ajo kohë, ajo sallë ishin tani si në kufijtë e përrallave”, asht fjala për porsa shkëputjen me Bashkimin Sovjetik, përkundrazi kjo prishje ishte fare e freskët, punë ditësh. F.351, rr.16 “Ishte një pamje e vjetër si e çdo krimi”. Pse çdo krim e paska pamjen e vjetër?! Edhe krimi i porsa kryem?! F.351, rr.28 “Duart e tyre të dobëta e transparente si të shenjtorëve”. A çdo shenjtor i paska nji ndër kushtet e shejtnimit me pasë duert e dobta e transparente?! F.353, rr.7 “Biseda ishte e turbullt, tamam bisedë mesnate në vend të huaj”. Çfarë ndryshimi kanë bisedat e mesnatër nga të tjerat?!, e çfarë ndryshimi kanë bisedat e bame në vendin tand nga bisedat e bame në vend të huej?! F.360 rreshti i parafundit “Telefoni i vetëm, binte herë pas here vetë”. Telefoni nuk bjen, por tingllon zilja e tij, natyrisht nga nji telefon tjetër. F.362, rr.19 “Me një pikëllim të durueshëm akuareli”. Hajde e bjeri në të. F.362, rreshti i fundit “ishte një dhimbje e re e një llojit të veçantë e zhveshur nga kurioziteti i vdekjes” dhimbja nuk asht shpikje me i thanë e re. Mirë por “e zhveshur nga kurioziteti i vdekjes çfarë do të thotë?! F.363, rr.13 “Shtetet socialiste vraponin me një karrige-kolltuk në krah”. si vrapojnë shtetet?!, e pse të gjitha këto shtete me nji karrige-kolltuk në krah?!, a për me ndejë të gjitha bashkë në nji karrige-kolltuk?!, e vazhdon “Tinëzisht”, e pse tinëzisht! Kë kanë frikë?! F. 364, rr.27 “Duke kaluar qytete të panjohura iu afrua me guxim kryeqytetit Tiranë”. Për shqiptarin ishin qytete të panjohuna drejt Tiranës?! F.364, rreshti i fundit “Besniku çuditej përse telat e telefonit nuk i fisnikëronin bisedat e njerëzve”. Si mund të çuditet njeriu se telat e telefonit nuk i fisnikërojnë bisedat e njerëzve...

Vijon numrin e ardhshëm

Shkrimtarë, shqiptarë, miq

Ndoshta askush më shumë se Bilal Xhaferri, nuk do ta meritonte që mbi mermerin e pllakës së varrit t’i shkruheshin ato fjalët e mençura të Ugo Foskolos se “Poetët fillojnë të jetojnë kur vdesin”. Rrallë herë fati i njeriut ka qenë i zemëruar me talentin sesa tek ky bir i shquar i Çamërisë, në shpirtin e plagosur të të cilit nuk kish gjë më të madhe se urrejtja për diktaturën dhe dashuria për atdheun. Asnjëherë nuk qeshë takuar me të, pasi gati në të njëjtën kohë që shkova në Durrës, ai u largua prej tij për të mos u kthyer kurrë më. Por çuditërisht ai përmendej me një respekt, herë të fshehur e herë të dukshëm, në qarqet intelektuale të qytetit, si për fuqinë dhe bukurinë e penës ashtu dhe të karakterit.

Ja pse e përshëndeta poeten zemërmadhe dhe mjaft energjike, Fatime Kulli, kur më tregoi se do të shkruante një libër për Bilalin dhe e njoha me miqtë e mi të cilët i kishin hedhur në letër kujtimet e përshtypjet e tyre për të. Fatimja këto ditë ka përjetuar humbjen e nënës së saj të dashur, ndaj mund të mos e dijë se libri i saj “Uragani i meteorëve” është shitur në të gjitha libraritë e qytetit, çka flet qartë si për dashurinë që ruajnë njerëzit për atë djalë që në radhë të parë i qëndroi jetës ballë për ballë, ashtu dhe për cilësinë e lartë të të shkruarit të kësaj mongrafie. I ndërgjegjshëm se autorja, libri dhe veçanërisht protagonisti që duke u ndarë fare i ri nga jeta, nuk arriti t’i japë përgjigje pyetjes se “Nuk e di se në ç’moshë mund të them ‘jetova’!” meritojnë nga ju fjalët më të ngrohta dhe mirënjohjen më të thellë, do të preferoja të ndalesha dhe të jepja mendimet e mia, për atë që në libër është quajtur përballja e Bilal Xhaferrit me Ismail Kadarenë.

E bëj këtë, të dashur miq, pasi përherë kam konstatuar me keqardhje një spekullim, si para, ashtu edhe pas botimit të këtij libri, një spekullim jo vetëm të pandershëm, por edhe të dëmshëm për kulturën tonë letrare. Dhe si çdo pandershmëri qëllimligjtë gjuhëhidhur kanë patur për moto atë sentencën e vjetër “Obscurum per Obscurus”, pra kanë synuar të shpjegojnë diçka të errët me diçka më të errët. Ta trajtosh fatkeqësinë e pamerituar të Bilalit si pasojë e hakmarrjes të bërë ndaj tij, pasi ai pati thënë sinqerisht atë që ndjente për romanin “Dasma”, e për më tepër ta cilësosh Kadarenë rrufehedhësin e anatemuesin e tij, shkaktarin e gjithë tragjedisë që s’iu nda tërë jetën, jo vetëm që lë të kuptosh se asokohe paske jetuar mes alienëve, por dhe fyen idealet e pastra, talentin e rrallë dhe veprën e pavdekshme të Bilal Xhaferrit në shërbim të çështjes tonë kombëtare.

As më shumë e as më pak, por kjo është logjika e akademikut të vetëshpallur e delirantit Kapllan Resulbegoviç, njeriut pikëpyetje që i ka etiketuar shqiptarët me albanezëritë e tyre, më mosmirënjohësit, më shovenët e më racistët ndër popujt e Ballkanit. Aspak koherent, në atë pafundësi vreri që derdh në librat e tij për Nderin e Kombit tonë, tek “Autopsia e një morali”, ai shkruan: “mbas meje do të marrin guxim edhe të tjerët me e kritikue Kadarenë haptas, f.v. Bilal Xhaferri që e pagoi me kokë guximin e tij. E ka kritikue përmes shtypit edhe Abdurrahim Myftiu, koleg i tij. Bile, kundra Kadaresë do të çohen në masë punëtorët e Shqipnisë (mendoni sikur të çoheshin dhe fshatarët - shënimi im) dhe u detyrue me dalë në skenë e në mbrojtje të tij personalisht Enver Hoxha, mecena dhe udhëheqësi i tij shpirtnor, ai që e instruktonte për çdo gja”.

Paçka se “Kundër faktit nuk vlen argumenti”, gjithmonë pa u shkëputur nga konteksti i këtij libri të autores Fatime Kulli, me të cilën besoj se pajtohemi plotësisht, le të arsyetojmë pak.

Kalvari i Bilalit ka filluar qysh kur ai qe fëmijë dhe as që mendonte që do të bëhej shkrimtar. Në vitin 1945 atij i pushkatojnë babanë, gjë që e detyroi të merrte rrugët dhe të jetonte ashtu siç e përshkruan motra e tij, Bejkua: “Dhomën e Bilalit e kam ende parasysh: ku rrinte kishte një minder prej dërrase. Në vend të dyshekut vinte një batanije leshi të vjetër dhe për jastek vinte xhaketën e tij të dokut nën kokë. Hallë Emineja i fali një jorgan me kambrik të kuq të qepur vetë me dorë”. Ky fëmijë i armikut të komunizmit për të mbijetuar ndryshon edhe mbiemrin. Për t’u shkolluar as që bëhej fjalë. Ai vetë e di ku është e keqja. Në shkrimin e tij “Pasi kalova kufirin” - shkrim me të cilin autorja Fatime Kulli e quan me të drejtë akt-akuzë ndaj sistemit të qeverisjes komuniste, - ai thotë: “Enveri me partinë... vret dhe pret dhe rron me gjakun e njerëzve të pafajshëm. E bëri popullin shqiptar rob... që e torturon, e mundon, e shtyp, e shkreton. I kalli tmerrin në zemër edhe fëmijës së djepit! I prishi virtytet shqiptare dhe kombëtare. E ka bërë vendin një varr me kufoma të gjalla. E bëri spiunllëkun si punë të ndershme. Ka varrosur dhe vazhdon të varrosë sot e kësaj dite burra, gra dhe fëmijë në kampet e përqendrimeve, në moçalet dhe kënetat e Myzeqesë... Shkatërroi traditat shekullore të bukurisë, prishi fenë, familjet, besën dhe nderin”...

S’ka njeri me gjykim të shëndoshë, që të besojë se këto bindje të shkrimtari Bilal, erdhën si rrjedhojë e mospajtimit me mangësitë e romanit “Dasma”. Një proverb thotë se akulli një metër i trashë nuk krijohet me acarin e një nate dimri. Bilali kishte sy të mprehtë vëzhgues e sens të jashtëzakonshëm analitik, çka e tregon më së miri dhe publicistika e botuar në librin e Fatimes. Atij s’mund t’i shpëtonte asgjë nga poshtërsitë e atij sistemi. Atë nuk mund ta gënjente asnjë hipokrizi a demagogji në qëndrimin e vërtetë ndaj çamëve e Çamërisë, kosovarëve e Kosovës. Ne nuk e kemi në dorë kritikën që ai i bëri Kadaresë. Por logjikisht dhe me sa dëshmojnë ata që kanë qenë të pranishëm, ato janë përqendruar tek ulja dhe fyerja e femrës shqiptare, për të cilën partia thosh se qe emancipuar, paçka se qe kthyer në një kafshë pune.

Pra çështja shtrohet jo se Bilali bëri gabime ideologjike në atë mbledhje, por kritika ndaj Ismailit u shfrytëzua si casus belli ndaj tij, gjë që s’ishte fare e vështirë të rezervohej nga mjeshtrat e këtyre punëve, edhe për një herë tjetër. Vetë Ismaili nuk ka folur atë ditë. Tek ndonjë gojëlig lihet përshtypja që qe ai që u hakmor. Ose të paktën sigurimi dhe Partia nuk mund të duronin që të prekej ai - perëndia. Këtu qëndron gënjeshtra. Shqipëria ishte vend që besonte vetëm në një perëndi, dhe ky quhej Enver Hoxha. Ismailin për devijime në letërsi nga vija e partisë e kanë kritikuar herë pas here. Kujtoni furtunën që ngriti Fredi Shalësi me shokë kur ai botoi “Dimrin e madh” në mos gaboj. Por asnjërit prej tyre nuk i hyri gjemb në këmbë. Kritikat asokohe bëheshin në mbrojtje të boshtit ideologjik marksist-leninist prej nga Kadareja me guxim të habitshëm shmangej, çka nuk kish se si të mos binte në sy të Ministrisë së Brendshme që nuk të besonte edhe kur e lëvdoje. Këtë çështje e ka sqaruar më së miri Visar Zhiti, i cili thotë se mezi prisnin ta lexonin në mes të rreshtave Kadarenë për t’u mbushur me shpresë kur ishim në burgjet e tmerrshme të diktaturës, si të burgosur të ndërgjegjes. Thua se këtë njeri që është bërë simboli dhe krenaria e Shqipërisë nuk do ta kuptonte dhe nuk do ta donte, i zgjuari, i talentuari, i ndershmi, guximtari, i vuajturi e patrioti Bilal Xhaferri. Mark Tul Ciceroni, dymijë vjet më parë ka thënë se: “Të barabartët shumë lehtë bashkohen me njëri-tjetrin”.

Më shumë se gjithçka jam i bindur se këto dy figura do t’i bashkonte dëshira për lirinë dhe neveria që ndjenin për çdo lloj diktature dhe sidomos për atë më të egrën - diktaturën e Enver Hoxhës. Kadareja - dhe i besoni nderit tim - qysh kur e kam njohur para më se tridhjetë vjetësh, nuk e donte komunizmin, gjë që e dëshmon e gjithë vepra e shkruar prej tij. Vetë ai për hir të së vërtetës romanin “Dasma” e ka quajtur të dobët. Por Horaci, patjetër që nuk bënte humor kur thoshte se “Edhe Homeri i mirë nganjëherë fle”. Gjithashtu kundërshtari i tij Kapllan që pandeh se edhe në jetë pati forcën që përfaqëson emri që mban, ka thënë: “Asht interesante se Kadareja, që në plenumin e shkurtit të vitit 1967 e pranoi kritikën që i kisha ba unë, si të drejtë, ashtu siç do ta pranojë ma vonë si të drejtë edhe kritikën që i ka ba Bilal Xhaferri romanit të tij “Dasma”...”.

Por në qoftë se ndonjë meskin nuk e zë gjumi gjersa të zgjidhë rebusin se përse Bilali bëri një poezi ku i thosh Kadaresë se:

Ti u këndon serenata rrugëve të Moskës

dhe pse Kadareja për Bilalin ka thënë se talentin e ka ma të pakët se ambicjen, mendoj se para veprës së tyre këto s’kanë fare rëndësi. Mos të harrojmë se erdhëm nga një sistem që ngatërronte edhe zorrët e barkut. Me pëlqimin e profesor Arshi Pipës i dhashë për botim profesor Gjergj Zhejit librin “Subversion drejt konformizmit - fenomeni Kadare”. Miku im Ismail jo vetëm që s’m’u zemërua, por përkundrazi, gjatë një darke te “Rogneri” më pohoi se “kam gabuar me Arshi Pipën”. Po ashtu edhe Bilali ishte i kthjellët në domosdoshmërinë e bashkimit. Lexojeni artikullin e tij “A mund ta festojmë Ditën e Flamurit së bashku” tek revista që drejtonte “Krahu i Shqiponjës” dhe shihni si gjykon ai: “varet shumë nga urtësia dhe kurajua... që ne të mos zvarritemi drejt së ardhmes e drejt atdheut duke kafshuar njëri-tjetrin te brinjët, po që të ecim krahpërkrah, të ecim me kohën, dhe të gjejmë forma dhe mjete të kohës për të arritur qëllimet dhe idealet tona”.

Unë dhe kushdo nga ju e di mirë se i mrekullueshmi Dritëro Agolli të cilin e nderoj dhe e dua me gjithë shpirt, ka përkrahu gjithmonë talentet që shfaqeshin në qiellin tonë të letrave. Po ashtu ne e njohim mirë burrërinë e tij dhe faktin se ai duke qenë kaq bujar dhe njerëzor, s’para lë shteg për qortime. Por kur thotë për çështjen në fjalë se “Të vërtetën për Bilal Xhaferrin unë e di shumë mirë, por kaq them...” pasi atë ka vendosur ta thotë nëpërmjet kujtimeve pas vdekjes, besoj se nuk do të më keqkuptojë sikur t’i them miqësisht se ç’do të bëhet vallë sikur të rrojë siç e dëshirojmë, të gjithë njëqind vjet? Kë duhet të rëndojmë me dyshime? Ajo thënia e urtë se fjala dhe shigjeta e lëshuar nuk kthehen më pas, vlen edhe për kollosë si ai. Do isha i mendimit që gjërat të thuhen siç kanë ngjarë, e vërteta të dalë sa jemi gjallë, se pas vdekjes s’ka si të ballafaqohen qëndrimet e kundërta. Kjo përplasje mendimesh do ta forconte akoma më shumë unitetin e shkrimtarëve tanë, çka do t’i vlejë jo vetëm historisë së letërsisë por dhe mbarë popullit tonë. Vetëm ky qëndrim do t’i bënte Bilal Xhaferrit që tërë jetën luftoi për të vërtetën. Dialogët e të vdekurve le t’ia lëmë Lukianit. Po ashtu Fatime Kulli në këtë libër ka sjellë dhe kujtimet e ish-studentit Gjon Podja, i cili diskutoi dhe kritikoi i pari në atë promovim “Dasmën” e Kadaresë. Ai shkruan sinqerisht por ka një moment që duhet theksuar në interes të bindjes sime se Bilalit, ai diskutim iu shfrytëzua vetëm si pretekst për atë që qe përgatitur për të. Gjoni thotë në faqen 131 se “Falë Zotit shpëtova, se isha i mbrojtur nga tesera e partisë, kurse Bilali e pësoi ashtu siç e morëm vesh më vonë...”. Po të qe se mëria e ndëshkimit ndaj Bilal Xhaferrit do të ishte pasojë e kritikës që i bëri romanit të Ismailit, kush do ta kursente të gjorin student Gjon, kur ajo lloj partie s’donte t’ia dinte as për interesat e atyre që e krijuan vetë atë. Ajo parti fërkonte duart kur shkrimtari ynë i madh kritikohej duke dashur kështu ta nënshtronte. Vetë ai, Bilali e shumë e shumë intelektualë dhe shkrimtarë ishin nën vëmendjen e rreptë të policisë sekrete, po njëlloj. Faktorë rastësor, bënë që ata të kenë fate të ndryshme. Sidoqoftë diskutimi im mbetet i hapur. Rëndësi ka shkruarja dhe botimi i një libri për të. Puna për ringjalljen e Bilalit sapo ka nisur. Mundet që shërbimet e fshehta shqiptare, jugosllave ose të dyja së bashku, ashtu siç bënë me Jusuf Gërvallën me shokë, ta kenë vrarë atje larg në SHBA edhe Bilal Xhaferrin. Por të paktën me urtësinë, gjakftohtësinë, paanësinë dhe gjykimin e shëndoshë të mos lejojmë të na vrasin dhe kujtimin e të vërtetën për të dhe idealet e tij.

Mua më shumë më bren dyshimi për një tjetër gjë, ndofta edhe më e rëndësishme se kjo që dikutova: heshtja ndaj tij sot, çka lë të kuptosh se Bilal Xhaferrit ende nuk i është fshirë njolla e armikut. Prandaj le të vazhdojë kjo punë e lavdërueshme me botimin e tërë veprës së tij nga Ministria e Kulturës Rinisë dhe Sporteve me vënien e emrit të tij një shkolle a rruge, me bërjen e një busti, me futjen e pjesëve nga krijimtaria e tij në programet mësimore, me vendosjen e një pllake kujtimore tek ajo shtëpi ku ai jetoi me mjerim, mbi një minder dërrase, ku shtronte batanije të vjetër dhe për jastek vinte xhaketën e tij të dokut dhe me shpalljen “Qytetar Nderi” i Durrësit, qytet të cilin e deshi dhe ku e kanë kujtuar në çdo kohë me respekt e dashuri të veçantë.

Shpendi Topollaj

Vezhgim

Cila eshte gjuha zyrtare e shqiptareve?

Pyetje vertete e cuditeshme, aq me shume kur te gjithe e dime se ne Kushtetute eshte shenuar se gjuha zyrtare ne Shqiperi, eshte gjuha shqipe (Neni 14). Megjithate, dyshimet e para te fillojne sapo lexon ne rrugen e Shkodres, Tiranes dhe gjithe vendit, tabelat e reklamat e vendosura ne dyqane apo lokale te ndryshme. Me shume se shqip apo qofte edhe gjuhe e huaj, ato ngjajne me konklomerate gjuhesore qe tingellojne pak anlisht, pak frengjisht, italisht, gjermanisht por aspak shqip. Mania e vendosjes se emrave te huaj, edhe pse ne shqip te jepet nje mundesi e pafund e perkthmimit te tyre, ka ardhur ne fillim te viteve ’90 sic edhe shume fenomene te tjera, negative apo pozitive. Duam nuk duam ne, ne fuqi eshte akoma nje fjalor drejtshkrimor i Gjuhes Shqipe, i miratuar ne nje Kongres apo Konference te vitit 1972. Aty jane percaktuar qarte shume gjera dhe kujtojme se ai akoma vazhdon te jete ne fuqi. Kjo nuk vlen vetem per pronaret e kioskave, dyqaneve, lokaleve por edhe per mediat e shkruara, audio-vizive, gazetaret, zyrtaret etj. Gjuha Shqipe, vazhdon te jete e njesuar, persa kohe, nje trupe e specializuar, do te vendose ndryshe, ne baze te rregullave te miratuar qe ne vitin 1972.

Kjo eshte njera ane e medaljes. Duhet pranuar se shume pak popuj te tjere qofte edhe ballkanike, vete ne shqiptaret po lejojme tjetersimin e vlerave me te mira te trasheguara nga gjuha shqipe. Madje, tashme ne po kthehemi thjeshte ne njohes shume te mire te gjuheve te huaja, ndersa shqipen nuk e njohim jo me gramatike, por as perciptas. Per kete po sherbejne mjaft mire konkurset e ndryshme te shpllura per vende pune ne institucione te ndryshme shteterore, ne nivele qendrore e lokale. Edhe pse kerkohet nje kandidate per sekretare, perpara se ti kerkohet deshmi per njohje te thelle te gjuhes shqipe, i kerkohet fillimisht njohja e nje gjuhe te huaj, anglisht, frengjisht, gjermanisht apo e nje shteti te BE-se. Kjo ndodh ne nje institucion brenda kufinjeve shteterore, dhe kerkesa per gjuhen e huaj, behet per nje pozicion qe 90% te kontakteve i ka me shqipfoles. Mania e kerkeses se gjuheve te huaja ne CV, i kalon te gjitha parashikimet. Nje gazete kerkon nje korrektor letrar. Nje kerkese normale, eshte diploma ne degen e Gjuhes Shqipe, nderkohe qe nje kerkese e tille, zevendesohet me njohje te gjuhes angleze (?!). Ne te gjithe sektoret e te gjitha dikastereve, ne nivel lokal apo baze, kerkese themelore eshte njohja e nje gjuhe te huaj, mundesisht e BE-se. Madje, edhe per punesim te thjeshte si roje ne nje institucion, eshte njohja e nje gjuhe te huaj evropiane.

Fenomeni, eshte i njejte edhe per shoqatat apo institucionet e huaja, te cilat kane aktivitet ne Shqiperi. Nje pjese e konsiderueshme e tyre, edhe pas 14 viteve prani ne vendin tone, kerkojne si domosdoshmeri njohjen e gjuhes se vendit te origjines. Paradoksi me i madh, eshte se titullare te ketyre institucioneve, vazhdojne te flasin gjuhen e memes se tyre, edhe pse kjo ne nje vend tjeter, si Italia psh, nuk eshte aspak normale. Imagjinoni, sikur ne Itali, shefi i Bankes Botetore atje, te fliste gjermanisht (!?). Eshte e vertete sentenca qe “popujt e vegjel, mesojne gjuhet e popujve te medhenj”. Por ne rastin e Shqiperise, kemi te bejme me nje asmilim te bute qe po i behet gjuhes shqipe. Zgjidhja e problemit, mendojme se eshte shume e thjeshte. Aty ku nevojitet nje kontakt me te huajt, punen mund ta kryeje shume mire nje perkthyes. Ne fund te fundit, kemi te bejme me krenari kombetare. Jemi te sigurte se presidenti Moisiu, kryeministri Nano, kryetari Berisha, njohin shume gjuhe te huaja. Por asnjeri prej tyre, te pakten te 90% e rasteve, nuk e braktisin gjuhen shqipe ne te folur dhe punen e kryejne mjaft mire perkthyesit. Eshte koha qe edhe institucionet apo shoqatat e huaja, te cilat operojne ne Shqiperi, te zgjedhin njerez qe e njohin gjuhen e vendit tone ose kane deshire e aftesi ta mesojne. Mendojme se eshte shume me lehte te mesojne gjuhen shqipe 1000- 1500 te huaj qe jetojne e punojne ne Shqiperi, sesa mbi 150000 te punesuar ne adminstraten shteterore, dhe po kaq ne firma apo instuticione te huaja, te gjitha gjuhet e vendeve te Botes.

Ka ikur koha qe tashme, edhe pas 14 viteve, ta quajme veten provinciale nese nuk dime nje gjuhe te huaj perendimore. Kerkesa per njohjen e gjuhes se huaj perkatese, eshte e logjikshme nese nje shtetas shqiptar, punesohet ne nje perfaqesi diplomatike, e cila te gjitha marredheniet e veprimet kryesore te perditshme, i ka me vendin e origjines.

Nese vazhdohet me kete ritem, pas 10 apo 15 viteve, do te duhet te rikthejme perseri kurset e analfabetizmit per te mesuar gjuhen shqipe. Nese gjithcka behete ne emer te globalizmit, atehere pyesim po Gjermania, Italia, Anglia, Franca, ne cfare epoke jetojne, kur vetem 2-3% e ketyre popujve, njohin shume mire gjuhe te huaja pervec atyre amtare?

Edhe pas 14 viteve, akoma nuk e dime se cila eshte gjuha zyrtare ne Shqiperi, si une edhe shume te tjere!!!

Blerti DELIJA

MARRDHENIET VERI –JUG, TEME E NJE SEMINARI NDERKOMBETAR RINOR

Nga Niorti, Arben Lagreta

Para pak ditësh, në Niort të Francës përfundoi punimet Takimi i 6-të Ndërkombëtar Rinor me temë “Marrdhëniet Veri-Jug drejt ç’farë globalizimi?”, organizuar nga organizata jofitimprurëse PIA (Peuples d’Ici et d’Ailleurs) me qendër po në këtë qytet.I pranishëm në këtë seminar ishte edhe drejtori i departamentit të media-s pranë OJF-së IRSH, me qendër në Shkodër.Gjatë gjithë javës së zhvillimit të këtij aktiviteti, të rinjtë e ardhur nga katër kontinente diskutuan, debatuan si dhe patën rastin të ndiqnin referimet e mjaft personaliteteve shkencore dhe publike, në lidhje me këtë temë të ndjeshme e të përbotshme…

Marrdhëniet tejet të ndërlikuara ndërmjet veriut të zhvilluar e të qytetëruar dhe jugut të prapambetur e të varfër në rang botëror janë trajtuar hollësisht para pak ditësh në Niort të Francës në një seminar rinor ose të gjashtin takim të tillë ndërkombëtar të organizuar nga organizata jofitimprurëse PIA.

Shtatëmbëdhjetë të rinj të të ardhur nga Shqipëria, Rusia, Azerbaixhani, Ukraina, Senegali, Kili etj patën rastin të njiheshin më mirë me këtë teme të rëndësishme e delikate, ndërkohë që refuzimi i vizave për disa të tjerë bëri që ky fenomen të shënonte një kapitull të veçantë edhe për vijimësinë e punimeve të seminarit.

Pas hapjes së punimeve nga presidentja e PIA-s, Liliana Coval pjesmarrësit në këtë aktivitet u përshëndetën edhe nga kryebashkiaku i Niortit.Më tej do të vijonin diskutimet e debatet të ndarë në dy grupe, frëngjishtfolësit dhe anglishtfolësit.Në të njëjtën kohë seminari tërhoqi edhe vëmendjen e mjaft drejtuesve lokalë sidomos me referimet e të ftuarve, shumica prej të cilëve qenë intelektualë me tituj dhe grada të ndryshme shkencore.

Ajo që u nënvizua në vija të trasha nga pjesmarrësit ishte se globalizimi përbën sot një formë të sofistikuar të centralizimit dhe të dirigjuar nga vendet e zhvilluara ndaj atyre afrikane, arabe, aziatike etj.Ndaj u shtrua si detyrë e domosdoshme sensibilizimi i opinionit publik ndaj përmasave të frikshme që po ndërmerr ky fenomen.

Deputetja e këtij rajoni, Genevieve Perrin-Gaillard u ndal më tepërt për kontributin gjithnjë e më të madh të Francës ndaj vendeve në zhvillim dhe sidomos ndaj atyre të kontinentit afrikan.

Ndërkohë pjesa më e madhe e kohës vijonte në punën në grupe ku të rinjtë ishin dhe më të lirë të shtjellonin mendimet dhe idetë e tyre ndaj procesit të globalizimit.

Gjithsesi, të rinjtë afrikanë, mbase dhe më të prekur nga globalizimi i këtyre marrdhënieje u dalluan për pjesmarrje aktive gjatë gjithë ditëve të zhvillimit të tij, aq sa antropologu senegalez, Pierre Ba kërkoi që takimi i ardhshëm te zhvillohej në Senegal. Nga ana tjetër senegalezi Elie Sy, biznesmen me banim të hershëm në Francë, si dhe një ndër personat më aktivë organizatorë të organizatave jofitimprurëse në Niort, u tregua mjaft xhentil me dy të rinjtë shqiptarë pjesëmarrës duke u shprehur optimist edhe për futjen e Shqipërisë në familjen e madhe evropiane me kontributin e pazëvendësueshëm të rinisë.

Ndërsa në fund të punimeve të këtij seminari të suksesshëm, Presidenti i Nderit të PIA-s, Bekir Gunes dha këtë prononcim: “Organizata jonë PIA ka tashmë 12 vjet që është krijuar në Strazburg.Objektivi ynë i hershëm është puna me rininë.Në këtë

sektor ne zhvillojmë çdo dy vjet takime të tilla ndërkombëtare.I sivjetmi është i gjashti dhe është mirëpritur sepse marrdhëniet Veri-Jug marrin rëndësi të veçantë në ditët e sotme.Kishte një pjesëmarrje cilësore të rinjsh të ardhur nga vende të ndryshme të botës.Ajo që ishtë interesante, është se reflektimi i të rinjve ishte i hapur ndaj publikut.Ajo që kërkojmë nga shtypi lokal vendas, nga siti në internet por edhe nga anëtarë të tjerë të PIA-s si ju është shpërndarja e informacionit edhe për të rinjtë në vendet tuaja.Në mbyllje të aktivitetit patëm mjaft propozime për zhvendosjen e takimit të ardhshëm në ndonjë vend tjetër…”

Punimet e këtij seminari u pasqyruan për disa ditë me hollësi nga gazeta e përditshme rajonale “La Nouvelle Repoublique”.

Deputetja i thotë elektoratit në Shkodër të mbushin ujë me buljera në krua

Do bajmë rrugë të asfaltueme,

(Te Marlula).

Edhe ujin e pijshëm do sjellë,

Me bulera do ngarkoni,

Tek kroni.

Fmijt në shkollë të “Bardhajve”

Do mësoni.

Hajde-hajde! Or, Top Çanell

Fmijt tu qa për shkollë,

Na i jep.

Në shtëpi (kinema verore),

Mos t’vini.

Në Tiran, në Parlament,

Po qe se vini.

Merr me vete ndonjë bakshish,

Se nuk na prish.

Nuk po i dilet tu ba dua.

Tan kto ndërtime,

Kisha ka ba.

Guri i Zi filloi të digjet.

Rrenxi dhe Jubani, Gajdani-Rragami

Frigë të mos kini,

Venu vesh fjalëve t’mia

Ndoshta Zoti po dëgjon

Ah! Me kenë t’na vijë mbretnija

Haram e paçin paranë,

Paraja e plotfuqishme,

Që i nënshtrohen të gjithë,

Deputetë dhe ministra.

Hasan Kurtaj

KRISTO SOTIRI - DEKANI I ARKITEKTURES SHQIPTARE

(RRETH MONOGRAFISE SE AUTORIT KOCO MIHO)

Jo shume kohe me pare, kur i perhumbur shetisja ne sheshin madheshtor San Pietro, ne Vatikan, ku nje rast fatlum, lumturimi i Nene Terezes, me kish cuar, degjova mes asaj dalldie marramendese qe me kishte shkaktuar persosmeria gjeniale e gjithckaje qe me rrethonte, zerin e embel e te bute te kompozitores se vuajtur Dhora Leka qe me shoqeronte: - A e di o zoti poet enderrimtar, se Getja dikur ka thene se “Arkitektura eshte muzike e gurosur?”

- Po moj e nderuara kompozitore - ia ktheva – po ti a e di se dikush tjeter (F. H. Rajt) e quante arkitekturen e vertete, poezi, bile shtonte se “Nje ndertese e mire organike eshte me e madhja nder poemat”?

Ndihesha krenar ate dite, jo vetem pse shihja te realizuar gati ne menyre hyjnore idene e Papa Julit te dyte me 1506, per te shembur Baziliken e njohur e per te ndertuar me pas nje nga shtate mrekullite e botes se re, duke ia besuar fillimisht nje mjeshtri si Donato Bramante, per ta cuar pastaj gjer ne fund, nga viti 1514, kur ai vdiq , nje tjeter gjeniu, Raphael-it, qe per fat te keq mbylli syte ne moshen 37-vjecare, por edhe ngaqe gati ne te njejten kohe kur Filippo Brunelleschi perfundonte katedralen e Firences (oh sa kujtime zgjon ky emer) duke krijuar keshtu arkitekturen e nje epoke te re, duke bere qe per afro 500 vjet, arkitektet e Europes dhe te Amerikes te ndiqnin besnikerisht gjurmet e tij, Shqiperia i dha qyteterimit talente te paperseritshme si: Arkitekt Sinani, Sadefqar Mehmeti e Mehmet Isaja qe ndertoi nje tjeter mrekulli , Taxh Mahallin, per nder te gruas se bukur te Shahut te Indise, Mumtazese. Nuk eshte per t’u cuditur aspak, kur mendon se ata e ushtruan talentin e tyre jashte Atdheut. Pergjigjen per kete na e jep shume sakte Ernst H. Gombrich, i cili tek “Historia e Artit” te tij, pohon se “Ne Mesjete ishte dicka e zakonshme qe nje mjeshter i mire te kalonte nga nje shesh ndertimi ne nje tjeter...dhe pakkujt i binte ndermend te pyeste se c’kombesi kishte.” Kjo eshte arsyeja me sa duket, qe edhe pak me vone Luigji i 14-^te, ftoi ne oborrin e tij ne Paris, Berninin e famshem per te projektuar pallatin e tij qe s’u ndertua kurre, per t’u zevendesuar nga pallati gjigand i Versajes (1660-1680).

Eshte e vertete se me se shumti popullit tone i kane munguar arkitektet e shkolluar. Por eshte po kaq e vertete se ndertimet tona ne shekuj u kane bere te huajve pershtypje te vecante. Dhe nuk kishte si te ndodhte tjetersoj, me nje popull qe ka nje trashegimi kulturore te rralle, me kenge perla, me valle aq te vrullshme, me veshje te cuditshme per nga qendisjet dhe ngjyrat, pra me nje popull me shije te theksuara artistike. Arkitekte te mirefillte ne patem gjate shekullit te njezete, ku nje vend te vecante ze padyshim Kristo Sotiri, per te cilin Koco Miho, njeri nga intelektualet me te shquar te qytetit tone, ne librin e tij “Shqiperia – veshtrim urbanistik”, shprehet: - “Kristo Sotiri , nga Pogradeci, ne nivelin e te dhenave te sotme historike, eshte specialisti me i hershem i diplomuar me arsim te larte qe ka vendi yne, pra dhe dekani i arkitektures shqiptare te ketij shekulli”. E me tej vazhdon: “Ne keto punime, shihet qarte se ai ka qene njohes i mire i arkitektures klasike, por edhe i asaj bashkekohese. Te ai misherohen fantazia e arkitektit, logjika e inxhinierit dhe ndjesite plastike te skulptorit”.

Por edhe pse merret gjate ne librin e tij, qe perqendrohet ne periudhen 1912 – 1944, me zhvillimet urbanistike dhe arkitektonike te Durresit, dhe per pasoje, me te respektuarin Kristo Sotiri, Koco Mihua, i kushton atij nje monografi me synimin e vetem qe shpalos ne parathenie:

“Shqiperia, kjo tok’ e jone e lashte, e varfer dhe e trazuar, per sfidat qe ka ndeshur ne fushen e arkitektures e te ndertimeve, i ka patur te numeruar bijte e saj te shquar, prandaj edhe me te shtrenjte per t’i gjurmuar, ndricuar, vleresuar e percjelle brezave te ardhshem, si pika referimi e si vlera te cmuara te kultures e te historise se vet mijevjecare”.

Eshte shfaqje humanizmi ne rradhe te pare shkruarja e nje libri per nje arkitekt, nga nje njeri i te njejtit profesion. Jo me kot latinet perdornin frazen e Horacit “Tractant fabrilia fabri”, pra “Zanatcinjte bisedojne per gjerat e zanatit te tyre”. Kjo ka ndodhur edhe me pare, me vete Kocon, kur i mirenjohuri arkitekt, poet e perkthyes Petraq Kolevica, ne librin e tij “Arkitektura dhe Diktatura”, botuar me 1997, pasi e vlereson Koco Mihon qe e kishte gjetur kryeinxhinier ne Ndermarrjen e Projektit, burre te mencur qe e kuptonte se duhej nderruar rruga, shkruan: “Atehere mua me dhane te projektoja nje kopesht femijesh per ne Vlore dhe Koco Miho me tha te kisha parasysh si model nje foto te nje objekti te tille, nese s’gaboj, te ndertuar ne Kaliforni. Mua me dukej cudi qe ma thoshte ai kete e me bente te mendoja se kishte ardhur koha per te dale nga kornizat e arkitektures sovjetike te imponuar deri atehere.

Pothuajse njekohesisht Koco Miho kembengulte te projekti i nje banese qe bente ark. Aleko Rafaeli ne Bulevardin e Tiranes (perkundrejt Hotel Arberise) qe te vinte formen karakteristike te ballkoneve te nje ndertese suedeze (nese nuk gabohem te arkitekt Sen Markelius.)

Te gjitha keto ishin shenja se po perendonte nje periudhe dhjetevjecare projektimi te gabuar.

Kur Vitruvius kodifikonte konvencionet e arkitekteve greke e romake nuk kishte sesi ta merrte me mend se “ne asnje fushe tjeter, konflikti midis kerksave te patroneve dhe idealeve te artisteve nuk qe me i dukshem se sa ne fushen e arkitektures”.

Dhe ky konflikt sa absurd aq edhe i demshem, behet edhe me i mprehte ne shtetet diktatoriale e sidomos atje ku komunizmi mashtronte dhe shtypte popuj te tere. Ndoshta rasti i Maks Velos eshte me tipiku, por askush nga arkitektet tane nuk e ndjente veten te lire e te sigurt per te bere dicka qe do t’i nderonte para brezave qe do te vinin, pasi duhej te zbatonin keshillat idiote te partiakeve medioker. Kesaj trysnie nuk i shpetoi as arkitekt Sotiri, pas clirimit vendit deri ne vitin 1953 kur nderroi jete, pasi ai konsiderohej me nje te shkuar te dyshimte nga qe ishte i lidhur - sic thuhet ne liber – me qarqe aristokrate, ndaj dhe duhej ngarkuar me pune nga me te veshtirat te sektorit te ndertimit te rrugeve, portit etj. edhe pse kishte aftesi te jashtezakonshme dhe pervoje te madhe. Por duhet thene se neqoftese ai nuk e pati vitet e fundit sadisfaksionin e merituar, ne periudhen e Rilindjes dhe te Pavaresise, iu gezua veprave madheshtore dhe unikale qe projektoi vete.

Tek profili biografik, autori Koco Miho, pasi flet per prinderit e Kristos, Vangjelin dhe Sofien, pershkruan shkurtimisht vitet e femijerise se tij, shkollimin ne Tulca dhe Galaci, qytete rumune, ku kishte emigruar familja e tij.

Djale me interesa te gjera, me pas ai zgjedh Italine per te vazhduar studimet e larta dhe regjistrohet ne Universitetin e njohur te Padova-s, ku qe nga viti 1322 qe frekuentuar nga kolose si Dantja, Petrarka, Tasso, etj., ishte degjuar nder leksione zeri i Galileut qe vdiq me bindjen “Eppur si muove”.

Ketu ne vitin 1898 Kristo Sotiri diplomohet inxhinier ndertimi, mirepo ambicjet e tij ishin me te medha.I joshur nga magjia e Venecias, e cila edhe pse e kish pranuar me vone se qytetet e tjera italiane stilin e Rilindjes, perseri i dha atij nje shkelqim e ngrohtesi te papare gjer atehere, cka te kujtonte madheshtine e qyteteve mbreselenese te epokes helenistike, Aleksandrise dhe Antiohise, nis nje fakultet te dyte ne Akademine e Arteve te Bukura Mbreterore.

Eshte e lehte te merret me mend se c’pershtypje i ka bere studentit shqiptar Biblioteka e San Marco-s, veper e fiorentinasit Jacoppo Sansovino (1486-1570) qe u be simbol i artit venedikas te Cinquecento-s dhe ndertimet imponuese te nje plejade te tere arkitektesh mjeshterore. Mendoni se si eshte ndjere ai dhe se si i eshte perndezur imagjinata per te bere gjera te bukura ne vendin e tij te varfer, kur eshte perballur me pikturen e altarit te Giovanni Bellini-t (1431-1516) ne kishen e San Zaccaria-s, kur ka ndaluar perpara “Shtrengates” te Giorgone-s (1478 – 1510) dhe i ka ngulur syte drites misterioze te vetetimes, kur gati sa s’ka biseduar me portretet e Titiani-t (1485-1576) ne nderim te te cilit, vete Perandori i Madh Karli i Peste do te ngrinte penelin e hedhur prej tij.

I virtytshem dhe i kulturuar, Kristo Sotiri ishte plotesisht i denje qe te dashuronte dhe te merrte grua Bianca Maria Querinin, pinjolle e nje familjeje qe kishte nxjerre dozhe e kardinale. Ketu ai e ve veten ne prove duke u aktivizuar ne restaurimin e Kishes se Santa Maria della Salute, ku sipas drejtorit te punimeve ark. Domenico Rupolo, dallohet per perkushtim, inteligjence dhe ndershmeri. Ne vitin 1926 ai vendoset ne Durres familjarisht dhe punesohet ne zyren e puneve botore. Pas gati tre dekadash martese i vdes e shoqja e me kalimin e dy vjeteve ai martohet me vajzen nga Tirana qe e kish origjinen nga Kosova, Juliana Kacinari, me te cilen pati dy djem, Salvatorin dhe Vangjelin.

Kur vendi u pushtua, Kristua u pushua nga puna, cka flet qarte per ndjenjat e tij antifashiste dhe atdhetarizmin e tij.

Koco Miho eshte perpjekur te na jape permbledhtazi tere vepren e arkitekt Sotirit, si ne Itali, Rumani, kur ai punoi ne oborrin e mbretereshes Carmen Silva, e vende te tjera. Por une do te permend vetem projektet e ndertimeve qe ai beri ne vendin tone si:

Ne Tirane – ndertesa e Abdi Toptanit, ndertesa e ish-Bibliotekes Kombetare, pallati i princeshave, Bashkia, hotel Internacional etj.

Ne Korce - Kisha e Vlleheve dhe plani i rindertimit te Kishes se Mitropolise.

Ne Durres – Vila e Zogut (1926), Bashkia, Vila ne Plazh, vila personale e quajtur Vila Lule, banesa familjesh te njohura, qe po t’i shtosh arkitekturen e vecante te mauzoleut te deshmoreve, i kane dhene qytetit tone nje profil mjaft dinjitoz.

Autori Koco Miho, jeteshkrimin e arkitekt Kristo Sotirit, e ka alternuar me shume fotografi, dokumente, fragmente gazetash te kohes dhe kujtime shokesh qe e kane njohur ate burre te veshur me kostumin e tij blu e borsalinen e zeze, me karafilin e kuq ne jaken e xhaketes e cigaren Diamant ne buze, me trupin e beshem ballin e larte e syte enderrues, i cilter, optimist, i shoqerueshem, aktiv, qe i bente per vete njerezit me pranine dhe sjelljen e tij, i apasionuar pas profesionit, aspak materialist dhe gjithmone ne humor.

Njekohesisht me shume kompetence, Kocua, ne kapitullin “Reflektime mbi vlerat krijuese” na paraqet qartesisht vlerat profesionale te punes se arkitektit Sotiri, shpesh edhe duke abstraguar per arsye te kuptueshme, gje qe si njeri me pervoje dhe me intuiten qe i kane dhene detyrat qe ka kryer, deri kryearkitekt i Tiranes, kur i duhej te gjente zgjidhje adeguate pas punes se Armando Brasinit e Floreano de Faustos, e ka realizuar me se miri.

Sa qe gjalle Kristo Sotiri provoi edhe shijen e hidhur te zhgenjimit. Keshtu ai me dhimbje perjetoi prishjen e Viles Presidenciale ne Durres, si dhe shembjen e Kishes se Vlleheve ne Korce nga termeti i vitit 1931. Por ne qofte se keto prishje ishin disi te perligjura, nuk dime se cdo te provonte ai sikur te shihte ate qe pame une dhe miku im Bashkim Kopliku para tri javesh, kur per te nderuar kujtimin e tij shkuam te vila mbreterore ne Shiroke (ish-kampi i pioniereve) dhe e gjetem te shkaterruar nga marria e atyre njerezve qe duhej te krenoheshin me te. Kishin kaluar luftra e pushtime dhe ajo s’qe prekur. Por me sa duket historia kishte kapriciot e veta dhe ajo shprehja se ate qe nuk e bene barbaret, e bene barberinet, nuk vlente vetem per Urbanin e 8-te.

Ajo qe bie ne sy ne kete liber te Koco Mihos eshte se ai me shume zhdervjelltesi dhe pa rene ne moralizime, pervec se arkitekt me cilesi te admirueshme, na e paraqet protagonistin e tij njeri me karakter te forte e te qendrueshem e mbi te gjitha me dashuri te pashoqe per Atdhe. Po te evokojme kohen dhe vendin ku studioi Kristo Sotiri, pra Italine e arkitekteve, piktoreve, skulptoreve, poeteve e muzikanteve te paarritshem, profilin e tij, mundesine e punesimit dhe te berjes se nje jete me te mire dhe sidomos martesen me nje vazje te nje familjeje me emer, nuk ka se si te mos vleresojme kthimin e tij familjarisht ne Atdhe. Nje intelektual i permasave te tilla, e beri nje zgjedhje te tille me vullnet te lire dhe pa u ankuar asnjehere. Ai ishte nga vendi i Lasgushit dhe Mitrushit dhe per te nuk kishte gje me te bukur se Liqeri i Poradecit dhe me te shenjte se Shqiperia. Ai eshte qytetar Nderi dhe njeri i Shekullit, por kam bindjen se me shume se ofiqet, atij i mjafton ai kryqi mbi varrin e tokes se dashur te Durresit, te cilin e donte me gjithe zemer dhe i sherbeu me aq devotshmeri, por qe edhe ai nuk do ta harroje ate kurre, por do ta kujtoje si nje nga bijte e vet me te dashur.

Sami Gjoka

Shqipëria ka nevojë për një gjenerate të re në politikë

Zëri i Amerikës: Zoti Veliaj, çfarë rëndësie kanë senaca të tilla për lëvizjet civile në Shqipëri?

Erion Veliaj: Besoj që rëndësia është e dyfishtë, qoftë për lëvizjen Mjaft, qoftë për vetë Shqipërinë. Që nga viti 1996 nuk ka patur një senacë të tillë dëgjimore për Shqipërinë, që nga viti 1997, nuk ka pasur asnjë raportim për Shqipërinë në këtë komision. Besoj që futja e Shqipërisë në axhendën e një agjencie të tillë është një shenjë pozitive e faktit që po hidhet një interes mbi Shqipërinë. Nga ana tjetër është konfirmim i një fakti tjetër, që lëvizjet qytetare po bëhen tashmë një faktor me më shumë kredibilitet, për t’u dëgjuar nga agjenci të huaja se sa vetë partitë politike. Në mënyrë rutine janë përfaqësuesit politikë ata që zakonisht marrin pjesë në seanca të tilla dhe një ndryshim i tillë do të thotë është një inkurajim për punën që po bëjmë.

Zëri i Amerikës: Le të ndalemi më tej tek roli, tek puna e organizatave civile. Një nga kritikat e vazhdueshme që i janë bërë Shqipërisë në të kaluarën është se politika është ajo që dikton gjithshka në jetën e vendit dhe roli i shtypit, që është mjaft i rëndësishëm, ose roli i shoqërisë civile, që është po ashtu tejet i rëndësishëm, nuk ka qënë në nivelin e duhur. Organizata që drejtoni ju ka qënë tepër aktive kohët e fundit. Sa ka ndryshuar gjendja në Shqipëri përsa i përket rolit të organizatave civile?

Erion Veliaj: Besoj se ka ndryshuar mënyra se si e përcaktojmë shoqërinë civile. Në qoftë se më përpara shoqëria civile njihej si grupimi, apo bashkësia e OJQ-ve (organizata jo-qeveritare), tashmë shihet si një fushë ku luan edhe qytetari i thjeshtë. Ajo që lëvizja Mjaft ka arritur në Shqipëri, ndryshe nga një organizatë stereotipike jo qeveritare, ka qënë dhënia e aksesit të qytetarit të thjeshtë për të marrë pjesë në proceset e ndryshimit të vendim-marrjeve, qoftë në protestat që kemi organizuar, qoftë në debate me parlamentin, qoftë në takime të ndryshme me ligjvenës, pra në një farë mënyre kemi arritur të çmitizojmë paprekshmërinë e klasës politike. Tashmë këto janë gjera për konsum të përditshëm nga debati qytetar. Dhe kjo besoj që ka qënë arritja më e madhe, kjo shkundje e apatisë qytetare.

Zëri i Amerikës: A jeni i kënaqur me ndikimin që ka patur lëvizja juaj deri tani?

Erion Veliaj: Them që lëvizja Mjaft mund të kishte bërë shumë më shumë për një vit jetë sa ka pasur. Megjithatë duke pasur parasysh situatën ku veprojmë, mentalitetin në të cilin operojmë dhe ato arritje që nuk kanë qënë të pakta, qoftë me ato që kanë rezultuar në ulje çmimesh të mallrave të konsumit të përditshëm, të energjisë elektrike, të telekomit, të çmimit të bukës për qytetarët, kalimi i ligjeve si rritja e buxhetit të arësimit, ndëshkimi i zyrtarëve të dhunshëm apo të korruptuar, si në rastin e ish Ministrit të Rendit, besojmë që kanë qënë disa arritje jo të vogla të lëvizjes Mjaft. Megjithatë gjithmonë ka vend për më shumë. Një ga mallrat për të cilat ka bollëk Shqipëria janë problemet e pafund.

Zëri i Amerikës: Sa e vështirë, ose sa e lehtë është për lëvizjen tuaj, për t’i shpëtuar ndikimit politik, që të mos bëheni pre e trysnisë politike?

Erion Veliaj: Besoj që është relativisht e vështirë në një vend, siç e quan një shkrimtar i njohur shqiptar, “me tre milionë kushërinj”, çdo gjë bëhet në klika shumë të ngushta, është relativisht e vështirë të jesh larg këtyre ndikimeve. Dhe duke patur parasysh se çdo gjë është e lidhur me politikën, çdo gjë është e lidhur me parlamentin, me qeverinë. Mënyra si organizohen mjetet tona të përditshme, ka të bëjë me mënyrën se si merren vendimet në qeverisje, kështu që nuk mund të jesh steril ndaj ndikimeve dhe imputeve që merr nga klasa politike. Por ajo që kemi arritur të bëjmë, është që ne kemi qënë të fokusuar në punën që po bëjmë, në dallim nga shumë grupime politike që janë për zgjidhje globale, të natyrës “largohuni ju të vijmë ne”, ose “ju s’vini se ju keni dëshmi të keqe, duhet të qëndrojmë ne”, kemi punuar që të kapim një problem të caktuar, në një kohë të caktuar, për t’i dhënë një zgjidhje të kënaqshme. Kjo besoj ka qënë strategjia që na ka dhënë si syuksesin, ashtu dhe na ka ruajtur nga ndikimet të tilla. Apeli konstant që i kemi bërë klasës politike është ajo që kemi thënë këto ditë në takime me zyrtarë të Departamentit të Shtetit, të Kongresit apo të Senatit, është nevoja urgjente për pjesëmarrjen e një klase të re në politikë, ose të një gjenerate të re në politikë. Përveç Gjeorgjisë, që ishte vendi i fundit në Evropë me Shevernaxen, monolitët e politikës shqiptare nuk kanë ndryshuar që nga viti 1991.

Zëri i Amerikës: A mos është kjo ide paksa utopike për të lindur një klasë të re politike në Shqipëri, kur politikanët tashmë janë aty dhe me përvojë? A është kjo e mundur në realitet?

Erion Veliaj: Ishte po aq utopike në Gjeorgji, ku Shevernaxe ishte më se i stabilizuar. Unë nuk besoj që lëvizja Mjaft ka vuajtur nga idealizmi i tepërt. Madje ka qënë ky idealizëm që na ka çuar në këtë pikë ku jemi sot. Në fillimet tona, para një viti, shiheshim si një grup djemsh dhe vajzash idealistë. Sot kemi respektin e një grupi që realisht sjell ndryshime. Kështu që nuk besoj se gabojmë që pretendojmë një ndryshim të këtij lloji. Në fund të fundit, do të ishte fataliste, në mos utopiste të pranonim që Shqipëria nuk mund të prodhojë mall më të mirë në tregun politik se sa ata që kemi sot.

Zëri i Amerikës: Ka kritikë në Shqipëri që thonë se qeverisë socialiste i ka ikur e drejta morale për të qeverisur për shkak të problemeve të shumta, të përçarjes së saj, të korrupsionit zyrtar, për të cilin Shqipëria është kritikuar shpesh. A mendoni se vendi po shkon sot drejt zgjedhejve të reja?

Erion Veliaj: Nuk më takon mua të them. Kuptohet janë shumë palë që interesohen në zgjatjen e afatit të zgjedhjve. Kjo do t’u japë shumë kohë qoftë për fushatat elektorale, qoftë për riorganizime të brendshme, qoftë për performanca të minutës së fundit për të ndryshuar ndoshta mendimet e votuesve. Unë besoj se më shumë se zgjedhje të reja, Shqipëria ka nevojë, ose klasa politike ka nevojë, të debatojë për çështjet konkrete që prekin qytetarët. Në qoftë se jeta në Shqipëri kalendarizohet nga njera zgjedhje tek tjetra, kemi humbur davanë e asaj që quhet dialogu dhe debati politik. Kështu që ne si lëvizje kemi preferuar më shumë të shqetësohemi për problemet akute që po kalon vendi, se sa kur janë zgjedhjet e ardhshme. Patjetër janë etapa që ndryshojnë rrjedhën e vendit. Megjithatë duket sikur jetojmë brenda një kafazi i cili përcaktohet vetëm nga një zgjedhje tek tjetëra dhe në shumicën e rasteve vëmendja ndaj problemeve të caktuara politizohet kryekëput me rezultatet e zgjedhjeve.

Eduard Selami: U takon lojtarëve politikë në Shqipëri të vendosin, nëse duhet t’i kthehem jetës politike

Ish-kryetari i Partisë Demokratike, Eduard Selami, nuk e përjashton mundësinë e rikthimin në jetën politike shqiptare, por thotë se nuk ka marrë ndonjë ftesë konkrete. Në një intervistë për Zërin e Amerikës, ai tha të martën se u takon grupimeve politike që të vendosin për një gjë të tillë, pasi ata janë lojtarët kryesorë. Zoti Selami ishte i ftuar në seancën për Shqipërinë që organizoi Komisioni Amerikan i Helsinkit.

Zëri i Amerikës: Zoti Selami, ju ndoqët seancën për Shqipërinë të organizuar nga Komisioni i Helsinkit dhe ju i ndiqni me siguri zhvillimet në Shqipëri. Si mendoni se është situata në Shqipëri aktualisht dhe çfarë doli nga kjo seancë, sipas mendimit tuaj?

Eduard Selami: Në radhë të parë unë dua të falenderoj Komisionin e Kongresit, Senatit amerikan për këtë seancë e cila drejton vëmendjen drejt Shqipërisë dhe siç e ndoqët edhe ju, siç pata rast ta ndjek edhe unë, Komisioni ka shqetësimet e veta për situatën në Shqipëri. Duke vlerësuar arritjet që janë bërë, njëkohësisht theksoi edhe vështirësitë që ka dhe në radhë të parë dhe kryesorja, rëndësinë që kanë zgjedhjet e vitit 2005 për proceset demokratike në Shqipëri. Shqetësimi kryesor i Komisionit është që 2005-a është një test shumë i madh për demokracinë në Shqipëri dhe nuk duhet të përsëritet 1997-a kur Shqipëria bëri një hap shumë të madh mbrapa, pas atij fillimi jashtëzakonisht të suksesshëm të demokracisë në fillim të viteve 1990.

Zëri i Amerikës: Nga pozita që ju i shikoni zhvillimet në Shqipëri, konfliktet atje politike dhe se si zhvillohen ngjarjet atje, cili është mendimi juaj për situatën aktuale në Shqipëri?

Eduard Selami: Natyrisht që unë jam i zhgënjyer që një pjesë jo e vogël, mbase pjesa më e madhe e energjisë politike në Shqipëri, derdhet duke u marrë me njëri-tjetrin dhe duke u grindur me njëri-tjetrin, por në të njëjtën kohë unë jam optimist dhe mendoj që Shqipëria nuk do të përsërisë 1997-ën. Siç e përmenda pak edhe në fjalën time, unë kam besim që pozita do të koncentrohet në mbajtjen e premtimeve për të cilat është votuar, sepse në fund të fundit ai është qëllimi kryesor dhe nga ana tjetër unë kam besim tek opozita, ka sinjale pozitive që ajo do të hartojë një platformë tërheqëse dhe që do të arrijë të ketë sukses në zgjedhjet e ardhshme.

Zëri i Amerikës: Juve a jeni përfshirë tek kjo platformë tërheqëse, keni ndonjë plan që ju vetë të kontribuoni përsëri në jetën politike shqiptare?

Eduard Selami: Akoma asgjë konkrete, por ...

Zëri i Amerikës: A keni patur ndonjë ftesë?

Eduard Selami: Jo konkretisht, ftesat kanë qenë më tepër në distancë, por mendimi im është që është e rëndësishme që grupimet që janë atje dhe lidershipi i atjeshëm të vijë në atë konkluzion, sepse ata janë lojtarët kryesorë.

Zëri i Amerikës: Juve i keni bërë të ditura mendimet tuaja atje, përmes kontakteve tuaja me kolegët tuaj?

Eduard Selami: Kontaktet e mia nuk kanë qenë kontakte të rregullta, por ky ishte një rast, dëshmia që mbajta këtu ishte si të thuash mënyra e kontaktit dhe e bërjes publike të mendimeve të mia.

Zëri i Amerikës: Njëri nga mendimet që ekziston në politikën shqiptare, më saktë jo në politikën shqiptare, por më shumë në jetën civile shqiptare dhe mbase edhe në disa qarqe ndërkombëtare, është që konflikti politik në Shqipëri është përqendruar tek dy persona: zoti Fatos Nano dhe zoti Sali Berisha, megjithëse edhe Partia Socialiste ka problemet e veta brenda saj. Cili është mendimi juaj? A duhet të vijë një brez i ri politikanësh? Ka kaq vjet që flitet për këtë. A mendoni se ka ardhur momenti për një ndërrim të udhëheqjes të partive kryesore politike në Shqipëri?

Eduard Selami: Unë mendoj që këto janë probleme të cilat u takojnë vetë partive për të vendosur për këtë gjë. Për mendimin tim këto janë probleme që u takojnë partive përkatëse të tyre, jo individëve. Po të marr anën e Partisë Demokratike që unë kam drejtuar në bashkëpunim me zotin Berisha, unë pa dyshim vlerësoj kontributin e tij për demokracinë. Asnjeri nuk është i përsosur, por mendoj që ai është lideri legjitim i zgjedhur i Partisë Demokratike dhe unë i qëndroj atij mendimi dhe e respektoj atë si një lider të zgjedhur të Partisë Demokratike.