Shkruan Albert Vataj
Paralajmërimi i Dostoevskyt për vetmitarët dhe domethënia e vetmisë si ndriçim, sipas mendjeve të nditura
“Mos e sfido kurrë njeriun që është në paqe me vetminë e tij dhe nuk ka problem të jetë vetëm, sepse gjithmonë do të humbasësh.”, shkroi Dostoevsky, sepse nuk duhet kurrsesi.
Në këtë sentencë që duket e thjeshtë, fshihet një prej të vërtetave më të thella të natyrës njerëzore: ai që ka pushtuar vetminë, ka pushtuar veten. Vetmia, e cila për shumë njerëz është një dhimbje e padurueshme, një boshllëk ku humbin e dridhen, për të tjerë është një territor i shenjtë, një hapësirë ku shpirti merr frymë lirshëm dhe mendja rigjen qetësinë.
Njeriu që nuk trembet nga vetmia është i pathyeshëm, sepse nuk ka frikë nga humbja; është i pashantazhueshëm, sepse nuk i duhet turma; është i palëkundshëm, sepse forca e tij është e brendshme, jo e huazuar. Siç shkruante Nietzsche: “Ai që ka një PSE të fortë për të jetuar, i përballon pothuajse çdo SI.”
Dhe ai që e ka gjetur këtë PSE brenda vetes, nuk e kërkon më tek të tjerët.
Në psikologji kjo gjendje njihet si pavarësi emocionale, një fazë e rrallë e zhvillimit, ku individi çlirohet nga nevoja për miratim, vlerësim apo përkrahje të pandërprerë. Carl Jung e quante këtë “individuim”, faza kur njeriu bëhet i plotë me veten dhe i jep formë fatit të tij, jo sipas zërave të botës, por sipas zërit të brendshëm.
Jung thoshte: “Vetmia nuk vjen nga mungesa e njerëzve përreth teje, por nga paaftësia për të komunikuar gjërat që për ty janë të rëndësishme.”
Njeriu që e ka arritur paqen me veten nuk e vuan më këtë hendek; ai e di se komunikimi më i rëndësishëm është ai me vetveten.
Filozofia ekzistencialiste e shpjegon edhe më thellë këtë fenomen. Kierkegaard e quante vetminë “portën e së vërtetës”, sepse vetëm i vetmuar njeriu e sheh qartë vetveten, pa maska, pa rolet që i vesh shoqëria. Camus shkruante se njeriu i lirë është ai që ka hequr dorë nga frika e përjashtimit, dhe se vetmia e përpunuar bëhet një formë e lartë dinjiteti.
Edhe Hannah Arendt theksonte se: “Vetmia është gjendja në të cilën unë jam me veten time; izolimi është kur unë jam i ndarë nga të tjerët.”
Dhe kjo dallim është thelbësuar se njeriu i pajtuar me vetminë nuk është i izoluar, ai është i ndriçuar.
Shkrimtarët e kanë pasqyruar shpesh si një dhunti të pakompromentueshme. Rainer Maria Rilke këshillonte të rinjtë të “durojnë vetminë me dashuri”, sepse aty lind arti i vërtetë dhe njeriu i vërtetë.
Në një nga letrat e tij më të bukura ai shkruan: “Dashuroni vetminë, sepse ajo është e vetmja që ju lejon të rriteni.”
Në këtë kuptim, njeriu që është pajtuar thellësisht me vetminë nuk është thjesht i fortë, ai është i lirë. Lirë nga frika e braktisjes, nga varësia emocionale, nga pasiguria e miratimit shoqëror. Lirë të zgjedhë, të mendojë, të jetë.
Prandaj Dostoevsky kishte të drejtë kur shprehej se njeriu që nuk druan nga vetmia është i pamposhtur, sepse nuk ka më asgjë që mund t’i merret.
Ai ka gjetur veten, dhe kush e gjen veten, ka gjetur gjithçka.
Ajo që dua dhe ajo që unë bëj është udha që më shpie te kjo liri.
