| PRONA ESHTE E SHENJTE. MAFIA DHE ABUZUESIT E SAJ DO PERBALLEN ME LIGJIN.
Qeveria i ka përmbushur gjithë prëmtimet. Synimet normalisht i kemi gjithnjë në produktivitet dhe në kah të vetëdijes e moralit, të zvillimit të shoqërisë dhe integritetit . Pra, dua të ndalem ketë radhë në një problem madhor, në verifikimin e titujve, që përbën një kusht vëndimtar për përcaktimin e pronësisë, dhënien përfundimtare të titujve dhe kompletimin e reformës së pronësisë mbi tokën. Ky ligj mund të cilësohet si ligji i antiabuzimit me tokën , apo si ligji i antimafias së tokës. Prandaj, ay është jashtëzakonisht i rëndësishëm. Dua të garantoj të gjithë fermerët dhe qytetarët shqiptarë që kanë marrë tokë në përputhje me ligjin 7501, në përputhje me kriteret dhe në zbatim të këtij ligji, se ky proces nuk u cënon atyre asnjë centimeter tokë. Çdo përpjekje për ti trëmbur dhe frikësuar, është thjeshtë përpjekje që mafia grabitqare e tokës bën kundër këtij ligji. Partia demokratike dhe koalicioni i partive të mazhorancës, nuk ka pranuar dhe nuk do të pranojë të nryshoi ligjin 7501. Partia Republikane, parti e jona aleate, e hershme dhe tradicionale, ka pranuar gjithnjë këtë qëndrim të aleatëve të saj. Ndaj është jashtë çdo lloj spekullimi që, me këtë ligj, ne synojmë të prekim qoftë edhe një pëllëmbë tokë, të marrë në mënyrë korrekte nga ligji 7501. Por do të ishte një krim shumë i rëndë, në qoftë se ne do të titullonim abuzimin e madh të bërë me ligjin, abuzim që arrin në miliarda dollarë. Me dhjetëra mijëra hektarë janë përvetësuar në mënyrë të pandershme dhe në kundërshtim me ligjin. Ata që kanë grabitur tokën, në radhë të parë, janë pushtetarë dhe unë garantoj qytetarët shqiptarë, se në këtë shqyrtim nuk ka dhe nuk do të ketë asnjë tendencë politike, të cilësdo ngjyrë apo grupim. Cilido pushtetar vëndor apo qëndror, që e ka përvetësuar tokën në kundërshtim me ligjin, do të përballet me drejtësinë dhe humbjen përfundimtare të pronësisë mbi të. Grupi i dytë i abuzuesve të mëdhenj, janë kryetarë bashkish dhe kryesisht komunash që, me pusulla dhe kundrejt korrupsionit, në kundërshtim me ligjin 7501, kanë ndarë dhe u kanë dhënë të tjerëve, qoftë edhe vjet, sasi të mëdha toke pa asnjë bazë ligjore dhe, jetim mbeten pronarët. Prandaj askush të mos përpiqet të dizinformojë 400 000 familjet shqiptare që kanë marrë tokë në përputhje me kriteret e ligjit 7501. Ligji që kemi kaluar u sanksionon atyre, në mënyrë përfundimtare, titullin e pronësisë dhe nuk i mban ata pezull, për shkak të grupeve grabitqare të tokës, por i pajis me shpejtësi dhe përfundimisht me titullin e pronësisë. Zëvëndeskryeminiastri, Genc Polllo, sipas ligjit, është Kryetar i Komisionit Qeveritar të procesit të verifikimit.Gjithashtu, do ngrihen komisionet e verifikimit në prerefektura. Ky proces kërkon matje kolosale dhe vëllim pune shumë të madh. Zoti zëvëndëskryeministër, së bashku me ministrin e bujqësisë dhe specialistët e fushës, është e domosdoshme që të hartojnë programin e punës, për t’i dhënë përgjigjen më të shpejtë të mundshme këtij problemi shumë të rëndë, pa rregullimin e të cilit nu ka zgjidhje problemi i titujve të pronësisë. Në këtë proces, e ritheksoj, ne nuk synojmë të cënojmë askerkënd që ka marrë tokën në përputhje me ligjin, por synojmë sipërfaqet e shitura me korrupsion nga qeveritarët vëndorë, sipërfaqet e pushtuara me dhunë nga qeveritarët qëndrorë dhe vëndorë apo nga zyrtarë dhe, ato të kalojnë në fondin e kompensimit të tokës, për t’ ia kthyer pronarëve dhe për ta shtyrë përpara këtë proces. Në zona të tëra janë bërë padrejtësi të mëdha,, në një kohë kur ato ishin tërësisht të shmangshme. Ligji 7501 ishte një ligj shumë i qartë se kujt i takon toka dhe sa i takon për frymë. Tani ligjit do ti bëhet verifikimi i fundit. Ky proces është i një rëndësie shumë të madhe, ndaj duhet të mobilizojmë të gjitha resurset financiare dhe njerëzore, si dhe të përcaktojmë të gjitha rregullat e bashkëpunimit. Harta digjitale që disponohet nga fotografia ajrore digjitale e vitit të kaluar, është një ndihmë e madhe për këto komisione, e cila lejon matjen centimetrike. Duhet të merren masa për pajisjen e çdo komisioni me hartën e territorit, me specialistë, gjeometra, topografë, në mënyrë që të fillojnë nga puna. Unë do të bëj një thirrje që të gjithë ata që e kanë marrë tokën në mënyrë të pamerituar, ta dorëzojnë atë. Le të përcaktojmë një periudhë, të cilën t. ua njohim, -dy muaj ose tre muaj, -dhe ta dorëzojnë vetë tokën. Në të kundërt, duhet të veprojnë fuqishëm të gjitha prerogativat penale, si ndaj atyre që e kanë dhënë padrejtësisht, ashtu dhe ndaj atyre që e kanë marrë abuzivisht tokën. Ne nuk kemi synim ndëshkimin, por rivëndosjen e së drejtës. Për këtë, të përcaktojmë një periudhë, në të cilën çdo posedues i pamerituar e dorëzon në komision tokën e përfituar pa te drejtë. Kjo sigurisht do të jetë një zgjidhje më e mirë, se sa të fillohet me prerogativat ligjore, nga më seriozet, për të rivendosur këtë ligj. Ky proces, tashmë i nisur me seriozitet e përgjegjësi , ju siguroj të gjithë shqiptarëve, pa as më të voglin diferencim, se do të vazhdoi deri në fund, duke riparuar çdo çrregullim. Ne kemi objektiva madhorë, ne jemi për drejtësi, ne jemi në sherbim të gjithë shqiptarëve, ne jemi për integrim në strukturat euro-atlantike. Nga Sali Berisha Te miturit duhet të trajtohen më mirë nga shteti dhe shoqëria Një ndër fenomenet shqetësuese është edhe trajtimi jo i mirë i të miturve, qoftë nga shteti, qoftë nga shoqeria. Janë rreth 300 fëmijë që nuk shkojnë as në shkollë, as në kopësht, as dalin të luajnë me moshatarët. Pasi janë në konflikt hakmarrjeje prindërit ose të afërmit, në qarkun e Shkodrës.Deri tashti nuk është arritur asnjë zgjidhje dhe ka patur shumë raste që edhe fëmijët, krijesa të pafajshme, janë vrarë me plumba. Hakmarrjet e vjetra dhe të reja, me prapavije ligjet e Kanunit mesjetar të lekë Dukagjinit, vënë në shënjestër të pushkës edhe fëmijët. Madje edhe Kanuni është tejkaluar, duke vrarë jo rradhë edhe gratë. Eshtë ky një paradoks i kohës që Shqipëria po përjeton, sidomos 18 vitet e fundit. Një ndër këto viktima të pafajshme është edhe ky i mitur që po botojme me fotografi. Kristjan Puraj, lindur më 08 tetor 1991, akoma nuk i ka mbushur 17 vjet dhe detyrohet të jetojë në ilegalitet të plotë, pasi megjithëse i mitur, megjithëse pa asnjë faj, megjithëse duhej të ishte në shkollë, kanuni e ka mbërthyer, dikush kërkon ta vrasë. Po përse? Djali i axhës së tij Mirash Puraj, më 13 mars të këtij viti ka plagosur me thikë shtetasin Xhelal Zoto. Ngjarja ka ndodhur në pije e sipër. Pasi kanë shkëmbyer disa fjalë, Mirashi e ka goditur me thikë tre herë në trup. Viktima ka shpëtuar, madje nuk ka bërë as kallxim në polici, duke ia lenë vëndimmarrjen ligjeve të kanunit, pra hakmarrjes, pasi edhe plagosja, gjaku, duhet shlyer me gjak. Mirashi duket se është larguar nga Shqipëria dhe familja Zoto kërkon hakmarrje tek Kristjan Puraj, vetëm se e ka djalë axhe. Kështu, ky i mitur, si edhe shumë bashkëmoshatarë të tij, jo vetëm që privohet nga shkolla, shoqeria, lodrat apo synimet për jetën, por edhe e pret plumbi nëse shihet diku. Janë këto fenomene që na e zgjasin rrugën drejt BE-së, drejt demokracisë së vërtetë. Arben Cubaj
Atë Marin Sirdani: Balshajt me origjinë nga Ballëza e Rrjollit Prej shekujsh diskutohet për origjinën e dinastisë famëmadhe shqiptare të Balshajve, të cilët në gjysmën e dytë të shekullit XIV ringjallën shtetin (Arbër) në shumë kufij të Shqipërisë Etnike, që fillonte në Tivar e shkonte në Vlorë e më gjërë. Shpesh në udhëkryqet e historisë fqinjët tanë hileqarë sllavë u munduan t’i bëjnë Balshajt të tyre, pa llogaritur edhe shumë krahina e treva shqiptare që i dëshironin, por të gjitha pa asnjë argument shkencor. Është interesant se përkundër kësaj “mjegullnaje” institucionet akademike të Shqipërisë e veçanërisht të kohës komuniste nuk u muarën kurrë seriozisht me origjinën e dinastisë shqiptare të Balshajve, veprat e të cilëve lavdrohen e nderohen edhe sot, si për përpjekjet e tyre për formimin e shtetit Arbër, ashtu edhe për mbrojtjen nga invazionet e para otomane e venedikase. Përkundër kësaj mjegullnaje Atë Marin Sirdani, simbol i binomit FE dhe ATDHE, por edhe një historian, albanolog e shkencëtar i njohur kombëtarisht e ndërkombëtarisht (me origjinë nga Malësia e Madhe), në vitet tridhjetë të shekullit të kaluar arrin në konkluzionin shkencor se BALSHAJT ishin familje e lindur dhe e rritur në qytezën historike mbi një mijëvjeçare të Ballëzës, ku së pari kjo dinasti kishte qenë qytetare e më vonë kryetare e qytezës, dhe për këtë trashëgonin edhe emrin apo më saktë mbiemrin Balshaj, që është e përafërt me atë Ballëza, Baleci, Balexi, Balesi, Balesci (që shpesh lexohet Baleshi) e tjera që historia i ka trashëguar apo deformuar. Atë Marin Sirdani përveç referencave “laike” të shekullit XIV na jep edhe referencën e një letre që Dukë Balsha i parë me anë të ipeshkvit të Shasit i dërgon Papa Urbanit V-të më 29 janar të vitit 1369, duke e lajmëruar për pavarësinë e shtetit të tij, si dhe për shumicën e popullsisë, dhe vetë dinastisë që bënin pjesë në grigjen Katolike. Kjo mund të gjindet shumë lehtë në librin e At Marinit “FRANÇESKANËT NË SHQIPNI DHE KATOLIKËT NË LAMË TË ATDHEDASHURISË”, fq. 69. Natyrisht duke njohur orientimin pro sllav të komunistëve të djeshëm, dhe trashigimtarëve me buallek të tyre. Ne nuk habitemi, përse kjo “Hipotezë” e dekumentuar e shkencore për origjinë e vërtetë të Balshajve famëmëdhenj nuk u tha kurrë, por u la në harresë dje, e kërkohet e njëjta gjë edhe sot, e veçanërisht kur bëhet fjalëj për vepra të përfaqësuesve sinjifikativë të Klerit Katolik që ishin themeli i binomit Fe dhe Atdhe. Vlen të kujtohet se si pjesa tjetër e klerit katolik edhe At Marin Sirdani kaloi në ferrin e kuq komunist, ku shumica e veprave të tij historike, shkencore e albanologjike u lanë në harresë, humbën ose u përvetësuan (apo më saktë) u vodhën nga historianët e profesorët që fabrikonte shteti komunist. Sidoqoftë siç thotë populli: E drejta vonon, kur nuk harron, dhe e drejta është me shqiptarin e madh Atë Marin Sirdani që shkruan: Balshajt janë me origjinë nga Ballëza e Rrjollit. NDUE BACAJ
Qysh se u “çmënd” Franca, tek Sharl dë Goli e deri tek protestat e Parisit me karakter poetic. Revolucioni që nuk ishte Ishte maji i vitit 1968. Bota, e shtangur, zbulon se Franca është çmendur. Një grevë e përgjithshme, që preku të gjitha sferat, me përjashtim të elektroenergjitikës dhe shtypit, ndalon jetën e vendit. Asnjë nga vendet e zhvilluara nuk ka njohur një situatë të tillë. Ndërkohë, ky nuk është revolucion. Ka pak dhunë, por nuk ka sulme mbi ndërtesa qeveritare. Gjithsesi, u dogjën disa mijëra vetura, por, pas tre vjetësh policia, që donte të dobësonte mbështetjen unanime që i jepte kësaj lëvizjeje shoqëria, merr përgjegjësinë për pjesën më të madhe të këtyre makinave të djegura. Pastaj, pas një muaji, gjithçka kthehet në normalitet. Çfarë kishte ndodhur, pra? Kishin kaluar 23 vjet nga mbarimi i Luftës II Botërore, Njerëzit e mbajnë mend se Depresioni i Madh i vitit 1929, që bëri të papunë 20 milionë njerëz në 6 muaj, solli Hitlerin në pushtet. Duhet akuzuar kapitalizmi për hir të luftës. Prandaj ishte jetike që, për të parandaluar përsëritjen e situatës, të arrihej një marrëveshje e pashkruar për rregullimin e kapitalizmit: stabilizim social me anë të shpërndarjes së përgjithshme të sistemit të sigurimit social, stabilizim financiar me anë të zbatimit të politikës kejnesiane, si dhe stabilizim ekonomik me anë të politikës së pagave të larta në të gjithë Perëndimin. Dhe kjo funksionon. Në këtë pranverë të 1968-ës, Franca, si çdo vend tjetër i zhvilluar, përjetoi gjatë 23 vjetëve një rritje ekonomike të shpejtë dhe të qëndrueshme prej 4,5-5% në vit. E mbrojtur nga çdo krizë ekonomike – meqenëse kapitalizmi më i mençur eliminoi krizat financiare – Franca pati punësim të plotë. Është periudhë e pabesueshme. Frenimi bërthamor siguron paqe globale. Rritja ekonomike asnjëherë nuk ishte kaq e shpejtë gjatë një periudhe kaq të gjatë kohe. Punësimi i plotë asnjëherë nuk u sigurua kaq gjatë. Sharl dë Goli (Charles de Gaulle) e udhëhoqi Francën për 10 vjet. Partia më e madhe e Francës – ajo Komuniste – është forca mbizotëruese e opozitës. Partia Socialiste u paralizua, u ngurtësua dhe humbi ndikim. Opozita nuk mund të fitojë. Kurrfarë ndryshimesh, dhe, me sa duket, asgjë nuk do të ndryshojë këtë vend të qetë, ku sundon paraja. Kapitalizmi i rregulluar triumfon kudo. Ekonomitë futen në një rrugë rritjeje të qëndrueshme. Suksesi përcaktohet nga paga individuale. Filozofët, dhe në veçanti, Herbert Markuze (Marcuse), denoncojnë këtë mënyrë jetese, që konsiderohet si mall. Njerëzit u lodhën; e quajnë imoral faktin se paraja bëhet referenca kryesore në botë. Studentët protestojnë, shpesh krah për krah me sindikatat, kundër shoqërisë së konsumit. Debate të tilla gjallërojnë universitete të shumta amerikane dhe franceze. Në fillim të majit pati incidente në universitetin e Nanterës (Nanterre). Studentët e Sorbonës, që mbështesin studentët e Nanterës, pushtojnë universitetin e tyre të lashtë. Ka protesta në universitetet amerikane. Në qershor studentët do të pushtonin universitetin e Stokholmit. Në vjeshtë do të ndodhin incidente në universitetet e Gjermanisë dhe Italisë. Ngjarjet e vitit 1968 përfshijnë të gjithë botën, të ushqyera nga dyshimet e rinisë universitare për mënyrën si është ndërtuar bota. Në Paris, një rektor universiteti, i lodhur dhe i paaftë, i kërkon policisë të spastrojë Sorbonën nga protestuesit. Kur mbreti i Francës themeloi Sorbonën në shekullin XIII, i dha privilegje të posaçme, njëri prej të cilëve ishte ruajtja e rendit me forcat e veta; policia nuk lejohej të hynte në territorin e universitetit. Vetëm Gestapoja gjatë pushtimit nazist e shkeli për herë të parë këtë rregull. Pasojat e vendimit të rektorit ishin shumë të mëdha. Të gjithë studentët, si në Paris, ashtu dhe në provinca –në atë kohë numëronin më tepër se një milion veta – u ndien të fyer. Disa drejtues të universitetit të Nanterës u arrestuan. Të gjitha universitetet e Francës bënë greva në mbështetje të tyre. Njerëzit nuk e kuptonin se si qeveria mund t’i lejonte vetes një gabim të tillë. Lagja latine (Le Quartier latin), distrikti studentor i Parisit, u mbush me protestues. Ndodhin përplasje me policinë. Por asgjë nuk mund të ndalë këtë proces. Bëhet një marshim tepër i madh i sindikatave në mbështetje të studentëve. Më 15 maj, pa kurrfarë instruksionesh nga sindikatat, disa punëtorë vendosin spontanisht për grevë dhe pushtojnë fabrikat e tyre të aviacionit në Bugne (Bouguenais), si dhe uzinën e Renosë (Renault) në Kleon (Cléon). Komitetet e grevës, të përbëra nga punëtorë të rinj – dhe shpesh jo anëtarë të sindikatës – vënë në dyshim hierarkinë, kërkojnë respekt dhe “liri të fjalës”, por asnjëherë nuk përmendin pagat – ose zhvillimin e negociatave. Sindikatat nuk dinë ç’të bëjnë. CGT-ja, e afërt me Partinë Komuniste, përpiqet me ç’ mundet të ndalë lëvizjen. Në CFDT-në ish-kristiane, që u bë laike në vitin 1964, gjithmonë e më shumë depërtojnë idetë e lëvizjes, duke iu bashkëngjitur asaj. Greva zgjerohet. Gjithsesi ende nuk ka dhunë. Fillimisht lëvizja e befason publikun francez, që e simpatizon. Njerëzit ndihmojnë njëri-tjetrin. Është festë e shprehjes së mendimit. Disa ministra japin dorëheqjen, por nuk sulmohen institucionet. Franca ëndërron dhe zbavitet. Më 27 maj qeveria organizon një takim me liderët e sindikatave, që pak ndikojnë në grevat, si dhe me organizata punëdhënësish, që nuk kanë të bëjnë fare me to. Merret vendim për ngritje të konsiderueshme të pagave, ndonëse kjo gjë nuk u kërkua asnjëherë. Pak nga pak, njerëzit filluan të kthehen në punë. Kryeministri Zhorzh Pompidu (Georges Pompidou) i mbush mendjen dë Golit – fjalimi i parë i të cilit, më 24 maj, nuk pati efekt – të shpërndante paralamentin. Një fushatë zgjedhore do të tërheqë vëmendjen e francezëve. Në fund të qershorit partitë e krahut të djathtë korrin fitore të madhe në zgjedhje. Pasojat sociale të ngjarjeve të majit 1868 ishin gjithashtu të rëndësishme. Ato shënuan fillimin e lëvizjes feministe. Kudo jashtë Parisit rriten thirrjet për decentralizim dhe regjionalizëm. Në fund të fundit, biznesi u njeh sindikatave të drejtën e punëtorëve për t’u shprehur për kushtet e tyre të punës. Francezët shkaktuan një muaj situate krize – më tepër si një lojë dhe me karakter poetik se sa krizë sociale ose politike –për të shprehur mospajtimin e vet ndaj ndërtimit të botës, ku paratë kanë ndikim tejet të madh. Pjesa më e madhe e atij brezi në Perëndim mendon po kështu. Mishel Rokar Ish kryeminister i Francës, sot lider i partisë socialiste dhe europalamentar
INTELEKTUALI LIKA PERBADHE KERCENIMEVE SERIOZE Shumë intelektualë shqiptarë në këto 18 vite të të ashtuquajturës demokraci, janë përballuar me kërcënime serioze për jetën e tyre dhe të familjeve, vetëm për shkak të detyrës. Janë vrarë, plagosur ose janë detyruar të kërkojnë rrugët pa rrugë të botës të shpetojnë jetën, megjithëse nuk kanë patur mbi supet e tyre asnjë përgjegjësi as morale. Janë pikërisht kriminelet e njerëzimit, sikurse i ka akuzuar shumë herë edhe kryeministri Berisha që janë edhe në parlament, ata që kanë pushkatuar, spiunuar e interrnuar gjatë kohës së diktaturës dhe sot edhe bllokojnë reformat për integrimin e Shqipërisë në strukturat Euro-Atlantike.Njëri ndër viktimat pa asnjë faj është edhe intelektuali i mirënjohur Edmond Lika. Inxhinier Lika ka lindur në qytetin verior Shkodër më 02 prill 1962 dhe më 1988 ka përfunduar Universitetin e Tiranës në degën tekstile.Nga viti 1988 deri më 1995 ka punuar në fabrikën e pelhurërave në Shkoder si specialist me detyrat si përgjegjës turni, përgjegjës fabrike dhe teknolog. Por bandat anarkiste e kishin vënë në shenjestër për ta eleminuar fizikisht, ashtu sikundër kanë vrarë shumë të tjerë. Ka qënë data 25 janar 1993 kur persona të paidentifikuar e kanë qëlluar me plumba në vëndin e quajtur Parrucë, afer zigzakut siç njihet nga qytetarët e Shkodrës. Një plumb e ka kapur inxhinier Liken, por falë fatit ka shpëtuar me jetë. Edhe pasi merr një plumb, anarkistët e ndjekin. E kërcënojnë me telefonata e letra anonime, me rrëmbim të gruas etj., derisa e detyrojnë më 1997 të largohetr si emigrant në Itali. Duket se hakmarrja ka patur prapavijë shkakun e detyrës, të punës së ndershme që ka kryer si një inxhiner i njohur në qytetin verior.Gjithsesi ata që e kishin piketuar për ta zhdukur fizikisht e gjejnë edhe në shtetin fqinjë, Itali. Tashmë kërcënatat bëhen tepër më serioze . I çojnë fjalë se do ti vrasim edhe djalin. Ditët e fundit ky intelektual ka shpëtuar për mrekulli pa u vrarë. Duket se e kishin zbuluar se ka ardhur në Shqipëri dhe pikërisht më datën 01 shtator 2008, në hyrje të qytetit të Shodrës, në Bahçallek, persona sërish të paidentifikuar kanë qëlluar drejt makinës së tij, fatmirësisht pa shënjestruar në shenjë. Keshtu Edmond Lika është larguar me shpejtësi dhe sipas burimeve pranë të afermve të tij është detyruar të marrë avionin e të ikë nga vënlindja, ku duket se e pret vrasja për shkak të detyrës. VASEL GILAJ
Neper labirinthet e erreta te hakmarrjes
UNIVERSITETI “LUIGJ GURAKLUQI” DREJT EUROPES ME PEROGRAME TE DIKTATORIT KOMUNIST ENVER HOXHA! Ky niversitet, ka arritur të binjakëzohet dhe shkëmbejë përvoja me disa universitete italiane, falë punës së mirë të konsullatës së Italisë në Shkoder, ky universitet, çuditërisht, përdor libra ideologjikë paranoikë, ku stimulon mosvetëdije, jashtëkoherim Të përpiqesh të testosh programet në një universitet, qoftë edhe si ky i Shkodrës, është shpellësim mëndimi. Ndaj, në rreshtat e këtij shkrimi, ne synojmë të fytyrësojmë ca paradokse, për të rritur potencialin jo vetëm të mesimdhenësve, për të ç’koduar përshtatshmërinë e programevë për studentët. Të atyre programeve paranoike , ku studentët marrin dije që nuk u hyjnë në punë dhe më vonë stimulohen me mosvetëdije, jashtëkoherim. Në të vërtetë, edhe në këtë gazetë, kemi trajtuar punën e mirë , sidomos pas vitit 2001, ku falë edhe mbështetjes së konsullatës italiane në Shkodër, e veçmas ish konsullit Roberto Orlando dhe dy vitet e fundit konsullit Stefano Marguçio, kjo vatër dijeje, ka arritur të binjakëzohet dhe shkembejë pervoja më së shumti eksperimentale, me disa universitete italiane. Dhe efektet e bashkëpunimit me fakultete të veçanta, janë të prekshme. Por, tjetër është niveli i aftësive, tjetër janë specifikat e metodave të perdorura, të cilat mund të mbushin studentët me shkencë të mirëfilltë ose me injorancë subjektive. Ne jemi këtu, në këtë pikë të një besueshmërie të pabesueshme, por faktikisht të vlefshme për gjithë lexuesit dhe krejt reale, aq më tepër që jemi në prag të fillimit të vitit akademik 2008-2009. Në vitin akademik 2007-2008, në Universitetin e Shkodrës, ne degën e Edukimit Fizik dhe Sporteve, në lëndën e gjimnastikës, studentët e vitit të parë, studiuan ca broçkulla ideologjike, në librin “GJIMNASTIKA”. Në këto momente që shfletoj librin në fjalë, duke hedhur mëndimet në kompjuter , matem disa herë ta telefonoj ish ministrin e arsimit Pollo, sot zevëndëskryeministër,që vitin akademik të vjetëm aprovoi këtë lëndë, por më mirë jo,kërkoj ta orientoj logjikën,të jem maksimalisht i matur , pasi u flas mësuesve ,atyre që nëse Zoti e sjedh njeriun në tokë, ata e ngejnë nga toka në qiell, por nuk e kuptoj se çfarë vlere kanë budallalleqet e ish Partisë së Punës dhe ish udheheqësit të saj skizofren , diktatorit të pashëmbullt në gjithë botën, Enver Hoxha, të cilave u referohet libri, si një mësuesi dhe filozofi e “pagabueshme” në gjithçka, nuk e kuptoj se si Ministria e Arsimit e Shkencave e ka miratuar këtë skandal teknikash e analizash universitare, nuk e kuptoj as se si pedagogët nuk flasin, në dobi të studentëve, të shoqërisë, në dobi të tyre në fund të fundit. Megjithatë, dikush foli, dhe shqetësimin e solli në redaksinë e gazetës “Shqipëria etnike”, duke i siguruar anonimitet, se ndryshe, sipas tij, do e pushojnë nga puna. Lënda në fjalë, është lëndë e ish sistemit komunist, tërësisht e politizuar, pa asnjë vlerë, madje edhe e dënueshme ligjërisht. Është antimorale, antinjerëzore, antishkencore, antiligjore. Ne, për të qënë si gjithmonë qind për qind të saktë, në gjithçka publikojmë, po i referohemi faqes 24 të librit “GJIMNASTIKA” që është në fuqi dhe u jepet mësim studentëve të viteve te para të Edukimit Fizik dhe Sporteve: “GJIMNASTIKA KA ECUR PARA DHE ESHTE BERE MASIVE, SIDOMOS NE RADHET E RINISE PUNONJESE, MEQENESE AJO NE TRAJTIMIN E PROBLEMEVE TEORIKE E PRAKTIKE BAZOHET NE FILOZOFINE MARKSISTE-LENINISTE MBI EDUKIMIN DHE KA BUSULL ORIENTUESE UDHEZIMET E VAZHDUESHME TE PPSH-së DHE MESIMET E SHOKUT ENVER HOXHA PER EDUKIMIN FIZIK E USHTARAK DHE NE VEÇANTI PER GJIMNASTIKEN, DUKE E KONSIDERUAR ATE SI NJE NDER MJETET E RENDESISHME PER KALITJEN E PERGATITJEN FIZIKE E USHTARAKE TE MASAVE TE GJERA TE VENDIT TONE…” Libri përshkohet fillim e fund nga një fill i kuq i ideologjisë komuniste, tashmë të ndaluar me ligj në gjithë nivelet e edukimit e mesimdhënies në Shqipërinë që hedh hapa (mrapsht) drejt strukturave Euro-Atlantike. Ky universitet, si tregues i ca ndryshueshmërive shkencore në mësimdhënie, paska edhe staf akademik, që miraton libra të diktaturës komuniste, për ti mësuar studentët që mëpastaj synojnë të studiojnë në universitetet perëndimore. Problem tjetër është se lëvrohen fonde jo të vogla, ku autorët e këtyre librave (paçavureve), shpërblehen. Në të vërtetë, probleme ka shume në këtë universitet. Ka pedagogë me tituj shkencorë (të çkallajtisur) që përfliten për mitmarrje, për imoralitet me vajzat për një notë, ka ndonjë që është shprehur kundër demokracisë, Europës së Bashkuar, kundër simboleve kombëtare si Gjergj Kastrioti, Nanë Tereza etj., ka nga ata që e japin me zell lëndën në fjalë, ku flitet për Enverin, Partinë e Punës, Marksin, Leninin e Stalinin. Në numrat e ardhshëm do ndalemi me fakte e emra, me qellimin e mirë për ta ngritur në nivel universiteti këtë universitet, apo siç thotë me humor një koleg i letrave, pallat sheikësh e haremi. SOKOL PEPUSHAJ EMRI I ISMAIL QEMALI NUK ESHTE PENGESE PSE UNIVERSITETI I VLORES NUK KA ASNJE SUKSES AKADEMIK Kam qënë një prej disa qindra të rinjve që ja ndryshuan emrin një Universiteti. Në vitin 1991, Universiteti i Tiranës quhej Enver Hoxha. Ai ishte një emër i urryer, mishërim i diktaturës dhe i masakrës më të rëndë ideologjike kundër lirisë, kundër të drejtës për të menduar dhe për t’i shprehur idetë, ishte një simbol i anti-dijes publike ku qeveriste frika. Edhe në atë kohë ne përdorëm pretekstin se Enver Hoxha nuk ishte akademik dhe madje nuk mbante as diplomë universitare. Ne kërkuam që Universiteti të mbante emrin e kryeqytetit – Tiranë, sepse ishte në të mirë të shkollës të identifikohej si Universitet kombetar. Por ne ishim të vetëdijshëm se po shpiknim një qasje jashtë politike, për të mos t’i thënë të gjitha të vërtetat tona – të cilat në themel ishin politike. Pastaj njerëzit në rrugë i kuptuan këto të vërteta dhe vendosën të bashkohen për t’i realizuar ato deri në fund. Nuk e kisha besuar se historia mund të përsëritej. Të paktën jo me kaq cinizëm. Tashti, Tanush Shaska, rektor i Universitetit rajonal në Vlore, ka përsëritur të njëjtat pretekste, për të kërkuar heqjen e emrit të Ismail Qemalit nga Universiteti që drejton. Ai ka valëvitur si mburojë flamurin e lirisë akademike, por e ka bërë këtë me qasjen më populiste të mundshme. Në intervistën e tij, z.Shaska shprehet: “Vlora eshte ajo qe me shtyu te bej kete propozim. Vlora me kodrat e ullinjve, me Sazanin e Karaburunin, me perendimin e saj te arte, ajo Vlore qe si brezin tone ka brymosur breza te tjere per mijra vjet. Vlora e Orikut, Qesarit, Gjergj Aranitit, Ismail bej Vlores, Qazim Koculit, Eqerem Bej Vlores e Seit Qemalit, Ali Asllanit e Petro Markos, Mexhit Haxhiut e Vasil Rucit…” (Hermes News 30.07.2008). Të më falë z.Shaska për injorancën time, por nëse Ismail Bej Vlora nuk ka qenë akademik, kush prej emrave që ai rendit më lart është i tillë? Në emër të lirisë së mendimit dhe të drejtës akademike do të mirëprisja që rektori apo Senati rajonal universitar të shpalosnin arsyet e vërteta të kërkesës dhe të mos fshihen pas gishtit, nëpër pretekste që rrezikojnë të shkaktojnë cinizëm. Unë kam mirëpritur qasjet e reja kurrikulare për të ndërtuar në Vlorë një Universitet, i cili i përgjigjet sektorëve strategjikë të zhvillimit të kësaj zone me rëndësi parësore për vendin. Por nuk mendoj se pengesa është emri i kësaj shkolle të re, e cila nuk njihet ende për ndonjë sukses të karakterit akademik. Universiteti i Vlorës (siç preferojnë ta quajnë drejtuesit e tij) njihet ndërkohë vetëm për keqpërdorimin politik që i është bërë trupës së tij studentore. Ai është i vetmi universitet shqiptar në dyert e të cilit janë masakruar njerëz, janë vrarë punonjës shtetërorë dhe janë dhunuar kufomat e tyre. Ende ai Universitet nuk është distancuar nga këto akte, që në fakt nuk lidhen me Ismail Qemalin. Në atë Universitet është dëshmuar mungesa më e madhe e etikës njerëzore dhe e kulturës së komunikimit ndërsa aktivistë pseudo-mjedisorë sulmuan me mazut në fytyrë përfaqësuesin e një firme, të cilin e kishin ftuar të bashkëbisedonte mbi projektin e kontestuar të ndërtimit të një depozite nafte në një zonë, ende shumë të ndotur nga industria primitive e regjimit komunist. Tradita e protagonizmit politik të shfaqur në këtë qendër u ruajt e lartë edhe nga stafi i ri akademik, i kryesuar nga rektori Shaska. Shndërrimi në Universitete i Instituteve rajonale të arsimit të lartë, mbetet gjithsesi një hap i lavdërueshëm. Por a është përmbushur ky hap në cilësi? Kjo është pyetja që unë kam frikë t’i përgjigjem. T’i ndërrosh emrin një universiteti nuk është fatale. Aq më tepër kur të gjithë e dimë se në këtë rast po e përdorim fjalën Universitet më shumë për eufemizëm. Por është fatale t’i ndryshosh një rajoni apo më keq akoma, një populli vetë-respektin apo perceptimin mbi historinë e tij dhe figurat kryesore që e bënë atë. Sepse ky është një sulm ndaj simboleve të tij kombëtare. Unë mund ta kuptoj shqetësimin e rektorit për marketingun e shkollës së tij, por ai pikë së pari është problem i ofertës së shkollimit të lartë në Vlorë, dhe së dyti problem i imazhit që gëzon Universiteti. Edhe në një gjykim më të thelluar, më duhet të theksoj se qasja e z.Shaska do të shkaktonte humor të thellë po të shfaqej në qarqet akademike botërore. Është njësoj si të kërkosh që Universiteti i Harwardit- më i famshmi në botë sipas listimit zyrtar – të quhej Universiteti i Bostonit, meqë njerëzit kur dëgjojnë fjalën Harward duhet të mendojnë edhe për oqeanin që ngre dallgë, edhe për Manny Ramirez dhe Red Sox, madje edhe për Eliza Dushkun që ka lindur atje… Të mendosh që në Harward, edhe pse është integruar plotësisht si njësi, ende shënjohet emri i Institutit Femëror Radcliff – i lindur nën bujarinë e familjes aristokrate me këtë emër. Është njësoj sikur senati i z.Shaska të kërkonte që Universiteti Stanford, i dyti më i vlerësuar në botë- të quhej San Francisco Bay University (fjale Bay nuk ka lidhje me titullin Bej të Ismail Qemalit- shënim cinik i imi). Apo sikur Berkeley University – i katërti në listën e Universiteteve në botë dhe të cilin z.Shaska e njeh fatkeqsisht mirë- të ndyshonte emër e të quhej Oakland University, sipas qytetit ku u themelua në mes të shekullit të 19… Nuk mund të jem dakort as me idenë e studiuesit Blendi Kajsiu, drejtues i një universiteti privat në Tiranë, i cili thotë se “Sot në vitin 2008 ka ardhur koha ta konsiderojmë të mbyllur procesin e komb-formimit. Universitetet tona duhet të jenë diçka më shumë sesa pishtarë të Rilindjes Kombëtare…”. Do të ishte shumë mirë që ky Universitet rajonal apo edhe të tjerë qendra universitare në vend të ishin pishtarë të një sërë idesh të Rilindjes kombëtare. E keqja është se ata nuk janë as bishtukë të këtyre ideve. Procesi i komb-formimit të shqiptarëve nuk mund të quhet i përmbyllur, përsa kohë që jetojmë në katër territore shtetërore të veçuara, që po prodhojnë më shumë ndasi dhe distanca politike, sesa shanse përafrimi. Nuk dua t’i hyj analizave që z.Kajsiu i bën më mirë se unë, por në tërësi, në këtë fazë të ri-integrimit europian të tyre, shqiptarët kanë nevojë të ruajnë identitetin kombëtar dhe të shkojnë me fytyrën e tyre kombëtare drejt realiteteve të reja, ku arrihet natyrshëm edhe përmes arsimit. Qasjet apatride nuk i vlejnë një brezi i cili mund të ketë humbur shumë gjëra, por jo dëshirën për të qenë i denjë përballë moshatarëve të tij në katër cepat e globit. Me shashka idesh mund të prodhosh debat, edhe shterpë, por kurrë cilësi arsimore dhe aq më pak përmirësim kombëtar. Ndoshta z.Shaska e vuan më shumë këtë problem, sepse ai vjen nga një vend i madh i SHBA në një vend të vogël si Shqipëria. Nëse dikujt i vjen turp që ka lindur në një vend të vogël, le të shkojë në një vend edhe më të vogël për t’u ndjerë më mirë. I rikujtoj z.Shaska se çdo njeri i madh ka dalë në botë nga një vend shumë i vogël, i shenjtë për të, që është origjina e tij. Ajo nuk vdes kurrë. Dhe nuk mund të përdhoset. Në emër të lirisë së mendimit dhe të drejtës akademike do të mirëprisja që rektori apo Senati rajonal universitar të shpalosnin arsyet e vërteta të kërkesës dhe të mos fshihen pas gishtit, nëpër pretekste që rrezikojnë të shkaktojnë cinizëm. Unë kam mirëpritur qasjet e reja kurrikulare për të ndërtuar në Vlorë një Universitet, i cili i përgjigjet sektorëve strategjikë të zhvillimit të kësaj zone me rëndësi parësore për vëndin. Nga Alban BALA Emertimet e institucioneve zgjojnë vetëdije kombëtare Emri është vetëdije dhe emërtimi një prej riteve më të rëndesishme, në mos i shenjtë. Dhe jo pa qëllim, sepse të emërtosh dicka do të thotë t’a kontrollosh atë. Në rastin e institucioneve, shkollave a universiteteve publike, ky rit është kthyer në traditë, sepse emri pasqyron kombin, shtetin, qytetin, krahinën a fshatin që ka në pronësi institucionin. Dhe të emërtosh një institucion për nder të një personi kërkohet, të paktën në një shoqeri normale, që individi të jetë hero/heronë, në shkallë vendore a kombëtare. Nga kjo pikëpamje, del sesa abnormale ka qenë shoqëria shqiptare e periudhës komuniste, ku shumë institucione a shkolla, rrugë a sheshe publike ishin pajisur me emërtime thellësisht ideologjike, shpesh të huaja, e që e bënin njeriun e thjeshtë të ndjente cdo gjë komuniste, por pak ose aspak vetëdije a ndjenjë kombëtare. Dhe pa një vetëdijë personale, familjare, shoqërore e qytetarë njeriu nuk mund të jetë i vetëdijshëm as në shkallë kombëtare dhe pa këtë të fundit, ai ështe pavetëdijshëm edhe ndaj mjedisit që e rrethon, botës mbarë. Prandaj, një rrugë a autostradë do të bëhej më e kuptimplote, më e dashur, më e mirëmbajtur në se emërtohej Rruga e Luleve, e Molleve, e Shegëve, e Dardhave, e Pemëve. Një gjë e tillë do të zgjonte vetëdije, dhe në se pemë nuk kishte në anë të rrugës, për të përligjur emrin, ato do të mbilleshin, dhe pluhuri do të zhdukej. Kështu kanë vepruar shumë vende që sot dallohen për mjedise, parqe, lulishte me bukuri mahnitëse ku shpesh vetë kalimtarët kujdesen për to. Arsyeja për të krijuar këtë frymë a vetëdije ka berë që edhe prirjet për emërtimin institucioneve publike të marrin sot drejtime që pasqyrojnë ndryshime në kulturë, sjellje e mendime. Sipas statistikava në SHBA, shteti i Floridës ka gjithsej 3 mijë shkolla publike dhe nga këto vetëm 5 mbajnë e emrin e Xhorxh Uashingtonit. Parë nga ky kënd, presidenti i parë i Shteteve të Bashkuara rendidet i fundit, krahasuar me 11 shkolla që mbajnë emra kafshësh, 54 emra palmash, 91 emra pyjesh dhe 155 emra liqenesh. Një pasqyrë e ngjashme vihet re edhe ne shumë shtete të tjera amerikan Një studim, i para disa viteve, kryer nga Instituti kërkimor i politikave me seli në Manhaten, thotë se shumë shkolla amerikane kanë filluar t’a braktisin praktikën e emërtimit të shkollave të reja me emra presidentësh, heronjsh a udheheqësish shoqërorë. Ato tani parapëlqejnë t’i referohen florës dhe faunës, natyrës, për emra që i bëjnë njerëzit më të ndjeshëm ndaj cështjeve e problemeve të ngutshme për zgjidhje sic janë ruajtja e mjedisit dhe gjelbërimit. Motoja e tyre është; “Jepuni njerëzve mundësi e kushte dhe ata do të mendojnë ndryshe” Një rast tjetër është ai i Bashkisë së Nju Orleansit në Luiziana ku ka më se 10 vjet që asnjë shkollë nuk lejohet të marë emrin e ndonjë personaliteti historik që ka mbajtur skllevër, duke skualifikuar kështu edhe emrat e Xhorxh Uashingtonit e Tomas Xhefersonit. Gjithashtu ka institucione që për t’u bere ballë pakësimeve buxhetore kanë propozuar që t’ua shesin të drejtën e emërtimit korporatave. Por ka grupe të ndryshme qytetarësh të cilët shqetësohen se emri i një firme të njohur private do të afektonte negativisht idenë e arsimit publik, pasi askush nuk do te dëshironte që shkolla të quhej McDonald, Taco Bell apo Burger King, restorante të njohura të shërbimit të shpejtë. Por neutralizimi i emrave të institucioneve publike është vetëm një pjesë e cështjes, sepse, po sipas studimit të Institutit kërkimor të Manhatenit, cdo përpjekje për të rinxitur misionin qytetar të shkollave publike do te nxisë edhe ndryshime të gjëra kulturore. Kështu pra, që një universitet sot del me propozimin për të mbajtur emrin e qytetit, si ai i Vlorës, duke ia lënë emrin e Ismail bej Qemalit mbarë kombit të nderohet, duhet parë më shumë si një prirje bashkëkohore e pashmangëshme, që tregon se ndryshimet, në këtë rast ato kulturore, po fillojnë të japin fryte dhe se intelektualët e rinj duket se mendojnë se për të qenë shtetas i mirë e atdhetar, individi fillimisht duhet te jeteqytetar i mirë. ASTRIT LULUSHI Grekët: Shqiptarët dhe turqit s’kanë vënd në Europë Gazeta më prestigjioze greke “ ELEFTEROTIPIA”, thotë se grekët edhe pse 71 qind janë pro zgjerimit të BE-së me vëndet e tjera europiane, po kaq janë kundër Shqipërisë dhe Turqisë. Krejt qëndrim dashamirës kanë vëndet e tjera të BE-së me Shqipërinë. Sipas kësaj gazete që i referohet sondazhit të Eurobarometrit, shumica e popullsisë greke, Shqipërinë e konsiderojnë njëlloj si Turqinë, të padëshirueshme në Europën e Bashkuar. Por, po të kemi parasysh që rreth 12 për qind e shqiptarëve brënda kufijve aktualë janë minoritet grek dhe, të gjithë kane lidhje gjaku atje, ku ky fakt duhet të ketë ndikuar jo pakt pozitivisht në sondazh, qëndrimi grek ndaj Shqipërisë është edhe më ndëshkue se sa ndaj Turqisë me problemet ende të pazgjidhura Qipriote. Pra, pjesa dërmuese e qytetarëve të Greqisë nuk dëshiron që Shqipëria të bëhet anëtare e Bashkimit Evropian. Një përfundim i tillë ka dalë nga një sondazh i Eurobarometrit, të cilin e ka publikuar e përditshmja prestigjioze e Athinës, “Elefterotipia” . Sipas sondazhit, grekët, në të vërtetë jane në masën 71 për qind pro zgjerimit të BE-së me vende të tjera evropiane, por po në të njëjtën përqindje ata nuk dëshirojnë hyrjen e Shqipërisë dhe Turqisë në familjen evropiane. Vendi ynë dhe shteti tjetër ballkanas konsiderohen si “dele të zeza”nga Greqia.Ndersa vëndet e tjera europiane kane qëndrim krejt të njëjtë ndaj Turqisë, por shumë më dashamirës ndaj Shqipërisë Sipas këtij studimi, ku janë pyetur një kampion i caktuar i qytetarëve grekë, rreth dy të tretat e tyre janë shprehur prerë kundër anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Të njëjtin mendim, sipas sondazhit, po mbi 70 për qind e grekëve e kanë edhe për hyrjen e Turqisë në BE. Sondazhi i Eurobarometrit zhvillohet në mënyrë periodike në të 27 vendet e Bashkimit Evropian. Në pranverë u zhvillua një tjetër sondazh i Eurobarometrit, ku, sipas tij,mbi 55 për qind e të anketuarve në vendet e Bashkimit Evropian dhe pesë shtete të tjera jashtë tij, përkrahin hyrjen e Shqipërisë në BE.Ndërkohë , vetëm 36 për qind e të anketuarve europianë ishin pro hyrjes në Bashkimin Evropian të Turqisë.Europa pra, dukjet shumë dashamirëse dhe vlerëson reformat e shetit shqiptar drejt anëtarësimit në BE. Ndryshë, Greqia fqinje. Ajo mban qëndrim të rreptë kundër, njëlloj si ndaj Turqisë. Duket se as rreth një milion shqiptarët që punojnë e jetojnë në Greqi, nuk kanë ndikuar aspak në qëndrimin e shtetit fqinj.duket se politika jonë është e suksesshme në lobim me shtetet e tjera, por jo me fqinjin, Greqinë, që ende ka në fuqi ligjin e luftës, që si kusht ndoshta do ketë zyrtarizimin e gjuhës greke si gjuhë të dytë në Shqipëri. BLERTI DELIJA Toponimastika e nënprefekturave Lezhë dhe Mirditë Në vijim të publikimit të vendimit historik të Qeverisë së Mbretërisë Shqiptare nr. 753, dt. 06 korrik të vitit 1938, i cili bën fjalë mbi Shqipërimin (apo ndryshimin në favor të gjuhës sonë) së Toponomastikës së vendit tonë. Ne menduam që kësaj radhe të publikojmë Toponomastikën shqip të Katundeve, fshatrave, lagjeve e vendbanimeve të tjera të dy Nënprefekturave Lezhë dhe Mirditë që kanë qenë simbol i Toponomastikës së pastër, apo më saktë fare pak të ndotur nga gjuhët e huaja, në krahasim me trojet e tjera të Shqipërisë, gjë që tregon edhe për qëndresën titanike ndër shekuj të Mirditës e Lezhës, qëndresë që ishte mbështetur fuqishëm në binomin jetëdhënës Fe dhe Atdhe. Gjithsesi duke pasur nevojë fare pak për shqipërime apo ndryshime, ne menduam ta botojmë të plotë Toponomastikën shqip të këtyre dy Nënprefekturave si më poshtë:
Nënprefektura e Lezhës: Lagjet e Q. Lezhës: Ishte Bëhet Tregu Tregu Varoshi Lagje e Sipërme Kodër Topejt Kodër Topejt Katundet: Dardha Dardhë (lagja Manatis) Fidana Fildane Gryka Gryka Gjashi Gjashi Ishulli i Lezhës Ishulli i Lezhës Kaçinari Kaçinari Kallmeti Kallmeti Kolc Logoreci Kolc Logoreci Kryezez – Lalmi Kryezez – Lalmi Lalm –Lukaj Lalm – Lukaj Limaj Limaj Manati Manati Merqi Merqi Patale Patalaj Raboshta Raboshta Treshi Treshi Vela e Vendin Vela e Vendin Zadrima Sape Mabe Mabe Baqel Baqel Blinisht i Sip. Blinisht i Sipërm Blinisht i Posht. Blinisht i Posht. Dajçi Dajçi Fishta Fishte Gramshi Gramshi Gjadri Gjader Hajmeli Hajmel Kaçe Kaça Karamani Karamani Kodheli Kodheli Koter Koteri Kullëza Kullëza Kullaxhi Kullasi Laçi Laçi Lizen Lizen Mjeda Mjeda Naraçi Naraçi Neshte Nënshat Paçram Paqram Pistulli Pistulli Plezhë Plezhë Qyrsaçi Qyrsaçi Saraçi Saraçi Krajni Skaji
Nënprefektura e Mirditës: Blinishti Blinishti Gziqi Gziq Koder Spaçi Koder Spaçi Kushneni Kushnem Mashterkova Mashterkova Ndërfusha Ndërfusha Nderfana Nderfana Oroshi Oroshi Peshtjeshi Peshtjeshi Ras i Egër Ras i Egër Simoni Simoni Bukmira Bukmira Fregena Fregena Gomsiqeja Gomsiqeja Gjazuj Gjazuj Kaçinari Kaçinari Kalivaç Kalivaç Kaluer Kaluer Kashnjet Kashnjet Korthpule Korthpule Livadhëz Livadhëz Mnelë Mnelë Rras Rras Sukaxhi Sukaj Ungrej Ungrej Vigu Vigu Arrës Arrës Bregu Bregu Domi Domi Gojan i Epër Gojan i Epër Gojan i Posht. Gojan i Poshtëm Gjegjan Gjegjan Kimëza Kimëza Kryeziu Kryeziu Lumëbardha Lumë i Bardhë Mesuli Mesuli Qafamaj Qafa e Malit Shkozë Shkozë Bisakë Bisakë Domgjon Domgjon Gjugjë Gjugjë Konaj Konaj Serriqe Serriqe Shengjin Shengjin Thirrë Thirrë
Siç shihet kemi nënvizuar pak ndryshime të vogla të toponomastikës së Lezhës dhe Mirditës, ndryshime të cilat thuajse nuk kanë të bëjnë me shqipërime, por thjesht me gramatikën e shqipes së asaj kohe, me përjashtim të 3 rasteve (nga tetë) tek Nënprefektura e Lezhës (dhe asnjë rast nga tre tek Nënprefektura e Mirditës), gjë që vërteton qëndresën shumë shekullore të gjithshkaje shqiptare ndër këto troje. “Shakaxhiu” që nuk din të bëjë shaka!… Kujtesë për kritikun letrar – Kadri Ujkaj Lexova shkrimin tuaj: “Kur kthetrohemi nga nostalgjia për “Armikun e çlirimit” (Analizë historiko-kritike) shkruar në gazetën “Dukagjini”, nr. 56, Korrik 2008, fq. 10-11. Si fillim vlen t’ju kujtojmë se njohja jonë mbi 30 vjeçare i ka krijuar ato hapsina konfidenciale, që çdo mosmarrëveshje apo keqkuptim, ma parë se me i publikuar në media, mund t’i kishim diskutuar mes njëri – tjetrit meqë edhe takuar jemi shpeshherë. Librin “Shakaxhinjtë e Nacionalizmit”, jani ndër të parët miq që jua kam dhuruar para tri vjetësh, madje keni qenë dhe i ftuar nderi në promovimin e librit, bashkë me miqtë e nderuar Fadil Kraja, Prelë Milani dhe Ahmet Osja. Besoj se tri vjet kanë qenë të mjaftueshme për të reaguar, por çuditërisht, paskeshit pritë që “t’inspiroheni” nga ambasadori turk në Kosovë!… Ju, zoti Ujka shpreheni se: “Në klimën e debatit mjeran dhe abuziv të “rishikimit” të historisë kur mësova nga media e shkruar se ambasadori turk në Kosovë na sugjerueka që historia e pushtimit osman, në rastin tonë të mos konsiderohet si e tillë, ndjeva nevojëne reflektimit me një sens akoma më kritik ndaj librit “Shakaxhinjtë e Nacionalizmit” të publiçistit Mark Bregu. Brravo Ujka, jeni vërtetë shakaxhi tipik – “revulocionar” sa antishqiptar, po aq edhe servil i klasit të parë. Ju pyes (duke ndier dhimbje për katandisjen tuaj): A është në nderin e një kritiku letrar (madje) të “pozuar” me dy shkrimtarë të njohur, si Agolli e Kadare të mohoni historinë e lavdishme të luftës së popullit tonë kundër pushtuesve osmanë pesëshekullorë? Si mund të aprovosh “apriori” mendimin e një diplomati të huaj?! Zoti Ujka: “Historia e pushtimit osman është e shkruar me gjakun e mijëra shqiptarëve, që nga Mitrovica, Presheva, Shkupi, Shkodra e deri në Prevezë të Çamërisë. Ajo është e shkruar në shpatën dhe në përkrenaren e “Heroit tonë Kombëtar” – Gjergj Kastriot (Skënderbeut), është e shkruar nga pendat e arta të Barletit, Bogdanit, Bardhit, Fan Nolit, Fajar Zavalanit, Dom Ndoc Nikës, Gurakuqit e Fishtës. Është e “vulosur” me gjoksin kreshnik të Mic Sokolit, me shpatën e Dasho Shkrelit, me grykën e pushkës së “Legjendës së Maleve”, Ded Gjon Lulit, me pushkën e Isa Buletinit, me thikën e Norës famëmadhe të Kelmendit që theri Vuçi Pashën – turk në shatoren e tij. Të gjitha këto i ke të shkruara te “Shakaxhinjtë e Nacionalizmit”, por ty t’i ka errësuar sytë “internacionalizmi proletar”, prandaj i urren kaq shumë nacionalistët, sepse për fat të keq je edukuar mos me njoftë Atdhe. Atdheu e Zoti jot ishte ai me portretin e të cilit demonstrove (artificialisht), mbasi e kishin hequr zvarrë “shtatoren” e tij në bulevardin e Tiranës. Zoti Kadri nuk do të zgjatem sepse e quaj kohë të humbur të merrem me konformistë dhe sevilë të shkallës sipërore siç jeni ju. Po të ishe shkrimtar dhe kritik i vërtetë do t’i kishe shkruar dy rreshta për Sabaudin Ferren që deshi të baltojë Gjergj Kastriotin. Po të ishe malësor fisnik, do t’i kishe dhanë përgjigje Neshat Tozajt, i cili me romanin e tij “Turpi” i quajti malësorët imoralë dhe sifilitikë. Ti Kadri je vetëm një “vegël” dhe asgja ma tepër, “i denjë” për “vallen” e shakaxhijve… Shkrimi juaj i tejzgjatur nuk ash asgja tjetër veçse “leksion” i një “njasoviku” të Partisë. Z. Ujka: nuk mund ta mbyll këtë shkrim pa ju kujtuar se, jeni një “profan” i vërtetë në njohjen e historisë: Ju, në tentativë për të përligjur ateizmin, shpreheni se: shqiptarët duke qenë “paganë” festojnë të gjithë së bashku, Shëngjergjin Pagan! Po, ku e ke lexue këtë “përrallë”, more Kadri. Si nuk e paske marrë vesh se, shejt pagan nuk ka në botë. Si nuk e ke mësuar se shejtërimi fillon pas Krishtit. Me shumë sinqeritet ju këshilloj që kur të ndesheni në vështirësi të tilla, të konsultoheni me intelektualin dhe studiuesin e zellshëm, zotin Ndue Baca, se ke larg me e pyetur… Z. Kadri: Ju kujtoj se në shumë krahina të Shqipërisë Veriore dhe Verilindore, përveç Shëngjergjit, vëllezrit musliman (shqiptarë) festojnë dhe Shën Kollin dhe Shën Mërinë, madje ka dhe asosh që festojnë edhe Krishlindjet. Nuk duhet të çuditesh aspak për mrekullitë që ka bërë dhe bën “Shejti Shnanue” në Laç të Kurbinit, ku kanë gjetur shërim me dhjetëra muslimanë dhe të krishterë. Ju mund të çuditeni, por një pjesë e konsiderueshme e muslimanëve të Kurbinit dhe Krujës betohen: Për At – “Shnanu”. Ti mund të vazhdosh me ju ra daulleve të ateizmit, por do ta kesh të vështirë me i konkuruar hoxhës dhe priftit… Sado që je munduar me e “materializuar” mendimin duke nga cituar vargjet e Çajupit, të shprehura në momente depresive, (mbasi i kishte vdekë bashkëshortja), kur citoni vargjet e tij: Në se s’keni lexuar me vëmendje librin e “Shakaxhijve” do të kesh lexuar dhe këto vargje të Çajupit (ndonëse nuk të vijnë për shtat), kur citon në mënyrë demonstrative: “Ti o Perëndi që krijove gjithësinë,/ Ujkun, Demin dhe Arinë/ Ç’deshe që krijove Turqinë!” Bëni mirë me ja cituar diplomatit turk, që të kuptojë se marrdhanjet e mira që ekzistojnë mes vendeve tona, nuk mund të jenë një arsye më shumë, për të mohuar pushtimin osman pesëshekullor. Këtë mohim mund ta bëjnë vetëm “Shakaxhijtë e Nacionalizmit” pjesë e mbeturinave të baticës turko-osmane. Këtë mohim mund ta bëjnë vetëm ata të cilët akoma nuk e kanë kuptuar se “nocioni” Nacionalizëm, është “teoria filozofike e Patriotizmit.” (Andrea Fornezi, Revista “Kuq e zi”, Bruksel. Për të gjitha çfarë “ligjëroni” në shkrimin tuaj, përgjigjet i keni të “hipotekuara” në librin e sipërpërmendur, prandaj hiqni dorë nga metodat makiarelike, hiqni maskat dhe dilni në shesh. Ju kujtojmë të gjithë mashtruesve dhe manipulatorëve se, libri “Shakaxhinjtë e Nacionalizmit” ka “pushtuar” tre kontinente dhe kam marrë urime nga ajka e shqiptarëve të Diasporës. Falenderoj të gjithë miqtë dhe dashamirët për mbështetjen e pakursyer morale dhe materiale. Kadri: Të ndriçoftë Zoti mendjen! Mark Bregu NE KERKIM TE SHTEPISE SE GJERGJ FISHTES Ne nje mbasdite gushti, ne njeren prej kafeve te shumta, ne plazhin e Shengjinit me dy pushues nga Kosova, ne bisede e siper me pyesin per fshatin Fishte te Zadrimes, vendlindjen e poetit te madh kombetar, te parit poet shqiptar kandidat per Cmim Nobel, At’ Gjergj Fishten. Duke qene vete zadrimor perpiqem tua spjegoj me dore drejtimin ne te cilen ndodhet Fishta e Fishtes. – Deshirojme te vizitojme shtepine ku ka lindur dhe jetuar femijerine e tij njeriu i madh i letrave shqipe, insistuan ata. Ne me pushime jemi, thane, shpenzimet e dhetimit I mbulojme vete, mjafton te na gjesh nje taksi dhe ta planifikojme viziten. Duke vazhduar gjate ne nje bisede shume te kendshme rreth poetit, ku shpeshhere me tregonin mua gjera qe nuk i” dija” per Fishten u premtova qe ne nje takim te dyte ta benim viziten. Per hir te se vertetes edhe une nuk e kisha vizituar asnjehere shtepine e lindjes se poetit ndonse shume here kisha shkuar per pune ne Fishten qe poeti mbajti per mbiemer pasi u shugurua si meshtar. Mendova per nje “rikonjucion” te shtepise se pader Gjergjit para se te shkoja me miqte nga Kosova… Pas gjashte km autostrade Lezhe-Shkoder marrim rrugen ne te djathte ku tabela rrugore njofton: BLINISHT. Fshati I Fishtes eshte nje nga gjashte fshatrat qe perbejne kete komune. Nga asfalti duhen edhe tre kilometra rruge vendce fshati per te arritur ne fshatin e lindjes se poetit, prozatorit, publicistit, gjuhetarit. politikanit meshtarit, Fishten. Disa, shume te aferm te poetit i kemi njohur edhe me pare dhe kishim bisdeuar edhe here te tjera per ate, por tashti kishim nje qellim te caktuar. Ne kodren e Lekiçeve, nje emer I vene ne vitet e komunizmit ndodhen nje grumbull shtepijash, kulla qe dikush I ka braktisur duke ndertuar shtepi te re, dikush I ka meremetuar. Kullat thuajse jane te ngjitura njera me tjetren. Njeriun te cilin e takojme e njohim prej vitesh. Ai eshte Gjon Mark Ndoka, 74 vjec, nje burre fisnik me trupin drejt dhe bujar si te gjithe banoret e ketyre zonave. Aty, para kulles se tij dhe shtepise se re qe po nderton duke pire kafen e mikepritjes zhvillojme kete bisede. Cila eshte lidhja e juaj familjare me Gjergj Fishten? Une jam sternipi i pader Gjergjit, qe do te thote se baba ka qene nipi i tij. Ashtu si edhe baba, tane na i kemi thirre axhe (xhaxha). Emni i vertete i tij eshte Zef Ndoka, por mbasi u shuguru meshtar e nderroj dhe e thirri vedin Gjergj Fishta. Keshtu e kishin rregull franceskanet. Ne kete shtepi ku jetoni ju ka lindur Gjergj Fishta? Jo. Shpija ku ka lindur ghyshi im dhe njekohesisht i vellai, pader Gjergji nuk egziston ma. Vendi ku ka lindur sot eshte nje livadh qe quhet Çarja e Gege Pjetrit.. Aty rreth moshes tre-kater vjecare si familje u zhvendosen pikerish ne kete koder ku jane te ndertueme disa kulla, shpija dykateshe pothuajse te ngjitura me njera tjetren. Pse kodra mban kete emer? Emri Lekic na eshte vendosur para 30-40 vjetesh dhe ka te beje me mbiemrin tone te perditshem Leka ne Lekic. Nuk ka asnje lidhje me mbiemrat jugosllav. Po shtepija ku kaluar femijerine Gjergj Fishta cila eshte? Po e shohim tashti. Ngrihet Gjoni dhe na prin. Vetem pak metra, midis mureve te kullave shpinembishpine dallojme nje hyrje qe e kane mbuluar ferrat dhe nje tende me hardhija per te cilen nuk ishte kujdesur askush. Ferrat te pengonin edhe shikimin. Jo pa keqardhje Gjoni perpiqet qe te na “hape” rrugen deri te dera. Tashme shtepija eshte e braktisur. Ne kete shpi, thote Gjoni, ka jetuar deri para disa vitesh nje kusheri i joni i cili nuk ka djem dhe tashma ne nje moshe te thyer jeton ne Baqel tek e bija. Eshte i vetem. Ne ane te murit eshte vene nje pllake ku shkruhet “KETU KA BANUAR AT’GJERGJ FISHTA”1871-1940” Mjerisht kjo eshte e vetmja deshmi ku ka jetuar poeti i madh deri para se te shkonte ne kolegjin e Franceskaneve te Troshanit, shkollim te cilin nuk do ta ndalte deri kur veshi mantelin e meshtarit. Me nje telefon Nokia N95 bejme disa fotografi midis te cilave edhe vete Gjonit. – Prit, me thote, ta nderroj kemishen se isha ne kopesht tuj punu. Nuk vonon dhe kthehet. Ai perpiqet qe te davarise ferrat me qellim qe te duket sadopak shtepija ku ka jetuar kollosi i letrave shqipe. Keto fotografi po i botojme se bashku me shkrimin. – Shiko, thote Gjoni. Une ndjek ne gazeta gjithshka qe folet per axhen(pader Gjergjin). Ndigjova nje nadje ne televizor ku nje gazete shkruante per eshtrat e pader Gjergjit, menjehere nisa djalin ne Lezhe dhe ma pruni. dhe e lexova e mu duk interesante. Kthehemi prape ne tavolinen para shtepise se Gjonit ku e shoqja na ka shtuar edhe nga nje birre te ftohte akull per te na larguar te nxehtin e kesaj vere. Aty ne vazhdojme biseden me Gjonin. A eshte inetersuar kush per Pader Gjergjin (se keshtu i pelqen ta pyesim)? Po shume njerez kane ardhe, me kane takue. Ka qene Neritan Ceka, Aurel Plasari, Tonin Cobani; disa studiues nga Kosova te cileve nuk jua mbaj mend emrat e shume te tjere. Kane pyet per gjithshka per pader Gjergjin Po per shtepine ku ka jetuar padra? Me thane te drejten ma shume jane interesuar per ane te tjera te jetes se tij, per librat qe ka lexu, qe ka shkru, per ndonje doreshkrim, po per shpine… Kane ardhe edhe politikane sidomos ne raste fushatash, cfare nuk kane premtuar;do bejme kete e ate, por fatkeqesisht deri tash asgje. Vleresimin ma te madh e ka bere ishpresidenti Moisiu qe ne vitin 2003, ne Pallatin e Kultures ne Lezhe e shpalli “NDERI I KOMBIT” nje mirenjohje qe besoj kushdo e ka mireprite. Ne si trashigimtare te Pader Gjergjit e ruajme me shume dashuri medaljen. Po pushteti lokal, a ka ndermarre ndonje perpjekje per rehabilitimin e shtepise? Jo, jo! Nuk ka buxhet kane thene. Ju nuk keni bere ndonje perpjekje ne Tirane per problemin e shptepise? Me thene te drejten shume rruge edhe nuk i dijme. Mendoj ma shume se sa ne qe e kemi pase gjakun tone, Gjergj Fishta i perket kombit. E pergjegjesite per kombin i marrin ata qe drejtojne shtetin… Zotit Pango, ministrit te kultures nuk i jeni drejtuar? Jo. Ka disa dite qe nje grup bashkefshataresh po pergatisin nje kerkese drejtuar Ministrise se Kultures qe ta marre ne dore edhe shpine ku ka jetuar axha. Po ju Gjon, a nuk keni bere ndonje perpjekje, te pakten per ta mirembajtur? Keni te drejte ne ate qe thoni, por jemi shperndare ne te kater anet e botes. Per ne eshte e rendesishme qe shpine ku ka jetuar pader Gjergji mos ta prishim, mos tja nderrojme destinacionin, ne nje fare menyre sa here qe te sillem neper oborr per aq kohe sa te jetoj ta shoh ate qe rriti pader Gjergjin, Gjergj Fishten. Neqoftese shteti do ta rehabilitoje shtepine Ghjergj Fishtes, a mundeni ju qe te grumbulloni relike te asaj kohe a te vete pader Gjergjit po te keni, per ta kthyer ne nje shtepi muze? Kjo na perket ne dhe besoj qe e bejme, natyrisht tuj na keshillue ndonje specialist i kesaj fushe po, po e bejme… Mbasi pijme edhe nga nje birre mbas kafes pershendesim kete burre zotni, sic i thone dhe largohemi nga Fishta e Fishtes qe i dha gjithshka e mbi te gjitha i dha emer ne te gjithe boten. Nje miku im, dashamir i udhetimeve neper bote me thoshte para disa ditesh:isha i ftuar ne Kine dhe miqte na ofronim te vizitonim vende te vecanta. Diku, ne nje mal kishte nje miniere ku gjate germimit ishte zbuluar nje gure i bukur me ngjyre te kuqerreme, e kishin pastruar dhe sistemuar sheshin duke e transformuar ne nje vend pelegrinazhi, idhulli. Miku me tha:bota nuk i ka idhujt dhe i krijon;ne i kemi por nuk i njohim dhe nuk i bejme te njohur. Largohem nga Fishta, por jo nga Gjergj Fishta. Sesi me vjen ne mendje dhe ndjej nje keqardhje, por jo nje trishtim! Dikush i zhduku kockat se edhe ne varr nuk e duronte;ndoshta e kishte frike edhe atje ne parajse ku prehet shpirti i tij;te tjere flasin e flasin por gje nuk bejne;nuk dua te mendoj se ndokush Gjergj Fishten e la pa varr dhe tash e duan edhe pa shtepi;, ndoshta dike do ta preke “shenjti ne zemer” dhe do te kujtohet per shtepine e Gjergj Fishtes… Ne kete peshtjellim mendimesh sesi me qeteson akademik Qosja kur per Fishten ka shkruar:zaten lisat e gjate sulmohen nga rrufete. E Fishta eshte nje lis i gjate… Kur pergatitem per tu larguar nga shtepija e Gjonit, sternipit te Gjergj Fishtes, duke ecur ai me tregon jo pa nje finese humori nje histori te pader Gjergjit: pader Gjergji ishte nje franceskan me za qe kur ishte i ri. Erdhi puna dhe do te emrohej nje ipeshkev i ri. Ja ban hismetin kesaj pune pader Gjergji dhe nje prift, dom Lazer Lisna, por ipeshkev u emru dikush tjeter. Atehere pader Gjergji i shkruen, dom Lazer Lisnes: Te ka çu te fala pader Gjergj Fishta Ty dom Lazer Lisna Per nj’at pune qe pame mendu S’ na dual gja, as ty, as mu… E kuptoj kontekstin e humorit fishtjan qe me tregon. Duke qeshur I them Gjonit se nje dashmires I letersise si puna ime, vetem mund te provokoje ndergjegjen e dikuj dhe do te ishte fat, sikur ky dikush te ishte ai qe ka ne dore te punoje per rehabilitimin e shtepise ku ka banuar Gjergj Fishta…. Ne Shengjin kam nderruar kafe. Nuk kam cfare tu them miqve kosovar. Ata kane pyetur per mua. Meqense ata vijne prej vitesh me pushime ne Shengjin shpresoj qe veren e ardhshme tua plotesoj deshiren per te vizituar shtepine ku jetoi poeti i madh Gjergj Fishta, per tju dhuruar atyre e kujtdo tjeter emocione qe te krijohen kur ndodhesh ne shtepine ku jane rritur kolloset… Mark Preçi Në portat e ferrit nga mossundimi i ndjenjave Përgjegjësia e fajtit Ajo që e bën më dramatike situatën dhe që mbart së bashku me gangrenizimin e kësaj plage dha pasojat që kanë në të shumtën e rasteve një fund fatal, është mosnjohja e përgjegjësisë së fajit. Shumë nga episodet e tragjizmit në familjen shqiptare shfaqin këtë element si katalizator të përfundimit ekstrem. Devijimi i përgjegjësisë së fajit nuk vjen dhe aq nga thellësia e mendësisë dhe rrokja që protagonistët tanë i bëjnë një flirti apo një lidhje dashurore më të kandur prej tyre. Nuk besoj se kemi të bëjmë me një shkallë të atillë vetëdije të personazhit, sa ta kuptojë një dashuri të ndaluar si një dashuri që i ka mungur dhe e ka gjetur, duke e pranuar atë si pjesë të jetës me cilindo çmim. Raste shumë të rralla. Vetëm në këto rrethana nuk do të kishim të bënim më një faj dhe për pasoj s’ka si të kërkojë falje. Vetëm në një pjesë të fenomenit. Pjesa tjetër. Le ta marrim si shembull atë që nuk e konsideron faj atë për të cilën do të duhej që një ditë ta paguante me jetë. Nese vërtetë ofrohet një dashuri e cila i ka munguar, dhe vendos ta pranojë duke ju dhënë asaj me gjithë prezencën, atëherë pse duhet rrezikuar. Pse nuk kërkohet zbatimi i një procedure më komode. Divorci nga një lidhje për t’u kurorëzuar me një tjetër që rrok përmasat etere, sipas tyre dhe mund të jetë e vërtetë. Tundimi i mosprishjes së familjes, apo të ruhem se mbase ja hedhi duke mbajtur kokën në brigje pa dallgë. Kjo është hile. Natyrisht pakkush do të guxonte që të fillonte gjithçka nga e para për një dashuri që ashtu siç mund të ketë ardhur fluturimthi, ashtu dhe mund të largohet, aq sa ka zgjuar ndjenja dhe pjesëmarrje, aq të thella do t’i lërë plagët dhe brengat pas. Një jetë e qetë ku kokëçarjen e mban dikush tjetër dhe ty të është lënë vetëm të bësh ballë pakgjë, do të ishte më komode një dashuri nën kurorë. Frika të mos prishim familjen Shumë tragjedi kanë ecur deri në fundin e betejës me kete flamur, të mos prishim familjen. Zvarritja e tejgjatë e kësaj gjëndjeje pasigurie gjërash të ndaluara që bartin pas konfliktet që degjenerojnë dhe në dhunë fizike, për të përfunduar më pas në vrasje, rrallë në divorc nga ideja e frikës për të mos prishur familjen, më duket idiote. Kësaj i thonë të jetosh në një enë me ujë që të vjen deri në grykë dhe tallazi më i vogël të jetë rrezik të të mbytë. Fëmijët mbase mund të jenë pengesë për të realizuar një finale të denjë, por kurrsesi ata nuk duhet të jenë mbartës të kësaj fatkeqësie që do ta ndiqte atë përgjatë jetës si një hije e zezë. Gjërat mbase duhen parë më një vështrim më të thellë. Meqë t’i ka marrë Zoti mendët, t’i ka verbuar sytë, nuk ke pse, me krimin tënd të behësh pjellë e krimit në gjeneratë. Duke gjetur divorcing si zgjidhje, do të kemi reaksione anësore më pak të rrezikshme, se sa në rast se do të vazhdojmë të jemi aktorë në këtë tragjedi, ku natyrisht fëmija është personazh, që hyn në skenë me rol episodic dhe gradualisht bëhet protagonist. As kjo s’do të ishte zgjidhje, por mes dy të këqijave është më pak si e tillë. Nuk është zgjidhje edhe pse quhet e tillë, se rrjedhoja nga u agravuan situatat deri në këtë shkallë ishin si pas, i një mendjelehtësie. Flirtet dhe tradhëtitë Flirtet deri diku janë të motivuara, pasi në vetvete nuk mbartin një rrezik që sa vjen dhe bëhet më kërcënues, sa vjen dhe bëhet më i dukshëm, deri në atë moment që kujtojmë se gjithçka është e jona dhe s’guxon askush të na e privojë. Flirtet janë shkarje momentale, mossundim i plotë i ndjenjave, i situatave dhe, marrosje fragmentare. Pas saj gjithka vjen në vendin e vet. Flirtet janë si baticat dhe zbaticat. Në jetën e tij çdo njeri përballet me episode të tilla të realitetit. Është vetë formati biologjik i ndërtimit të njeriut që nuk jep shumë shanse t’ shmanshme. Megjithatë, ajo kalon porsi një ëndërr, e cila i lë radhën ditës dhe rilidhjes me të gjitha gjërat tona. Flirtet në minimumin e rasteve mbartin përfundime tragjike. Në raste sporadike ato mund të jenë bërë ngacmues që gjenerojnë rëndim të situatës dhe përfundim të padëshirueshëm. E rrezikshme është dashuria. Kur fillojmë të ushqejmë veten me një gjë të tillë karshi një gjëje që nuk na përket, fillojmë të kuptojmë se ajo që është e jona pikërisht, ajo na është dhënë me përdhunë dhe tani që erdhi momenti t’i japim jetës sonë një impuls të ri,zezohet. Kjo pa mendur mbi pasojat. Gracka e dashurisë Dashuria është një ndjenjë që zgjohet, vepron dhe bëhet pushtet brenda njeriut. Kjo është pikërisht nyja që duhet zgjidhur. Nëse gjithçka ka ndodhur brenda nesh, atëherë a ekzistojnë mundësi që të bëhemi zotër të vetes sonë. Ballas tërbimit të kësaj ndjenje është e vështirë të fitosh, por jo e pamundur. Vetëm njerëzit e dobët mund të dorëzohen lehtë. Dhe dashuria pikërisht atyre ua hedh grepin, me ata loz më të tharmueshmen, më të thartueshmen, më tragjiken.
Majmunëria si faj Shoqëria shqiptare u gangrenizua nga shpartallimi i familjes nga një sërë faktorësh, por një rol shumë ndikues ka patur ekrani. Trauma e çiftit, e të rinjve, erdhi dhe u bë një metastazë që kapërtheu tërë trupin, pikërisht nga majmunëria. Po tu referohemi fakteve, mësojmë se krimi në familje, shtimi i rasteve të divorcit, konfliktetet e ndezura që janë zjarre nën hi, u populluan me shtimin e këndvështrimit tonë. Sytë e një mëndjeje të verbër janë mbartës të ogureve të zeza gjithmonë. Koha e tepërt para televizionit, koha e tepërt e pazënë me një aktivitet, liria sipas mënyrës bëj çfarë të duash se njeriu ka lindur të jetë i lirë, sa vijnë e bëhen barrë të rënda për supet e pamësuar për të.E s’ ka si të ndodh ndryshe, aty ku “ndershmëria është virtyt i budallait”. Nga Albert Vataj VIJ NGA BOSTONI E SHOH QE 99-shat KOPJOJNE BARACK OBAMEN Stendat e reklamave kanë bërë vend për kumtin e grupit më të ri politik në Shqipëri “G99”. “Do t’ia dalim”, shkruajnë ato dhe kujtohem se kjo është veç një përshtatje e fushatës së kandidatit demokrat për Shtëpinë e Bardhë, Barack Obama “Yes, we can”. Makinat nderrojne drejtim papritmas si femije te vegjel qe bejne kollotumba. (Sa mire sikur edhe ky trafik te qe nje loje e perkohshme). Kjo hapesire është si qytetet e tjera të mëdha. Këtu ka trafik në cdo orë të ditës. Shqiptarët kur janë në timon nxitojnë gjithnjë për diku. Nuk dihet se per ku. Kafenetë përherë plot dhe modeli ‘haja qenit, pija qenit’ i shkojne perkunder ketij nxitimi. Dhe, po! jemi ne Tirane. Le ta quajme trafik Dua të ndalem tek ky mendim mbi trafikun dhe raportin e shqiptarëve me të. Po shënoj se për tetë vitet e fundit kam jetuar në Boston dhe kush ka kaluar ca kohë në Amerikë e di se bostonianët kur vjen puna tek etika e te levizurit me makine mbahen si ndër më paranojakët mes amerikanëve. (Prandaj edhe për të përshkruar banorët e Massachusetsit (shtet i cila ka për kryeqytet Bostonin) amerikanët e tjerë përdorin termin fyes (m)asshole). Por Tirana është ndryshe. Ndoshta i ngjashëm, por prapë me më kuptim do të jetë trafiku në Ferr. Bash për këtë kam filluar të jem më i mirë. Nuk dua të shkoj në Ferr dhe të përballem me një trafik kësisoj (Më parë mendoja se Ferri ishte një nga zotërimet interesante të kësaj bote. A thua kam vdekur dhe kjo është jeta ime tjetër? Në Tiranë. A Ferranë?) Krahasimin me Ferrin ta josh sidomos mënyra me të cilën shqiptarët qarkullojnë në rrethrrotullim. Ngjan sikur askush nuk e ka idenë se c’funksion ka kjo pikë në jetën e një qyteti. Rotary for Dummies; rrethrrotullimi është (pak a shumë) një nyjë që i jep mundësinë grupit të shkojë në pika të ndryshme duke u shpërndarë. Shoferet e këtij qyteti ngasin sipas nje kodi i cili thuhet se eshte nje pershtatje e rregullave te qarkullimit perdorur se pari ne nje film te Quentin Tarantino-s. Për ta e vetmja pikë pamohueshëm e rëndësishme është destinacioni i tyre. Prandaj edhe kur ofrohen rrethrrotullimit shoferët e shtojnë shpejtësinë dhe, qëllimisht, shohin vetëm në drejtim të daljes së tyre. Kjo është njëfarë strategjie për të thënë; nuk po të shoh, më bjer po deshe! Sepse ky lëmi social i rrethrrotullimit, dhe më tej i qytetit, bëhet lëmi i kuajve ku shqiptarët terbueshem sillen…si i thonë asaj fjalës?…ah, po, si kali në lëmë. Mos kujto se rrethrrotullimi është i vetmi makth. Semaforët janë një tjetër rreth i kësaj ferrgjurulldie. Rreshti i makinave fillon të lëvizë kur drita e semaforit bëhet e kuqe. Kjo sepse vargu përballë ka qarkulluar (për qejf të vet!) në të jeshiltën tënde. Këtë pabindje ndaj ngjyrës së gjelbër e gjen edhe në forma të tjera. Në skërmitjen e fytyrës, p.sh., kur ti ndalon poshtë shigjetës së kuqe. Ai që përshkon një gjysmërreth duke të dalë përpara për të gjetur rastin e rrëshqitur kundër rregullave në tmerrin e trafikut mund të jetë një shofer dhëmbrënë furgoni, një trafikant me X5, apo dhe një mesoburrë në makinën e të cilit gjenden dy fëmijë të vegjël. Kafeja e mëngjesit. Si e përshkruan ajo një kulturë Kur një amerikan u kumton kolegëve se ka nevojë për kafe ai përdor fjalët “I’m gonna have my coffee”-‘do pi kafenë time’. Një shqiptar/e përdor frazën ‘a do pimë kafe?”. Vëreje ndryshimin; amerikani përdor pronorin ‘time’ i cili jo vetëm rrëfen raportin e tij me kafene si diçka qe bëhet më vete. Shqiptari, m’anë tjetër, e përdor aktin krejt personal të të pirit kafe si rast për grumbullim social dhe mundësisht bjerrje kohe. Kështuqë nëse ke patur idenë që në Tiranë të hapësh një ‘Starbucks’ ku të shërbesh kafe ‘to go’, hiqe nga mendja. Kafeja në këtë pjesë të botës nuk eshtë një shok i cili të bën zgjimin e me të cilin mund të bësh nje copë rrugë më këmbë apo të ndash muziken e preferuar në radion e makinës. Fat is the new black Nje studim i revistës “The Economist” të para dy viteve e rendiste Shqipërinë në toplistën e vendeve me obezitet (njerëz mbipeshë). Vendi i shqipeve (tashmë të dhjamosura) linte pas edhe atë që rëndom merret si më e pagdhendura kur vjen fjala tek format trupore, Amerikën. Duket se nga poema e famshme e Pashko Vasës ai ‘qortimi’ “ti ke pas ken nji zonjë e randë” nuk ka më vend. Shqipëria është tashmë më e rënda ndër zonjat e botës. Askush të mos kujtojë se kjo ngulfatje do të rrisë shtatin gjeografik të vendit duke krijuar kështu Shqipërinë e Madhe. E shumta ai burri me kanotiere të ngritur diku mes mullës e kraharorit (ose shenjave të pranisë së tij të dikurshme) do të hasë në ndonjë A.A. Gill. Pas kësaj ju e dini atë reaksionin zinxhir pjesë e të cilit ne shqiptarët bëhemi pa kurrfarë teklifi. Mulla ciklopike që djersin si në ditën e kjametit, reja e pluhurit, zhurmat dhe pena e një të huaji që e skicon Tiranën ashtu sic është e sic neve nuk na pëlqen të na e skicojnë. Mos e përmendni frazën ‘frymë kritike” se ndoshta edhe ajo është shëndoshur dhe mban erë. Cilës Botë i përket Shqipëria? Shqipëria vazhdon ta trupëzojë atë përcaktimin e famshëm të Milan Shuflajt “regio mirabilissima”. Ajo, e hajthme, shtrihet përgjatë dy deteve si amforë krisjet e së cilës të bëjnë ta dashurosh. Në këtë pikë Shqipëria i përket botës së parë. N’anen tjeter te kesaj bukurie fillon reja e papërballueshme e pluhurit, trafiku idiot, zhurmat kupëqiellase, moskomunikimi coroditës, apogjeu i ujit dhe dritave. Dhe, Shqipëria e bukur kridhet në llumin e Botës së Tretë. Pas kësaj teposhte, oh, c’farë (ç!)lirimi, edhe një e përpjetë tjetër; femrat e Shqipërisë. Femrat jo si ngasje seksuale, por si burim njerëzor, si energji, si balancë e drejtim. Ato dicka dinë nga rëndësia e tyre sepse shkojnë rrugës me krye lart. Shohin anash dhe lëshojnë dritë -a do na mjaftojë kur të shterret Drini?- e cila mes tmerrit ngjan edhe më lëbyrëse, edhe më shpresëdhënëse. Me to Shqipëria e lë edhe njëherë Botën e Tretë duke iu ofruar së Dytës. Pastaj ne skene hyjne burrat e ketij vendi. Aq të pasens janë burrat e Shqipërisë sa një syresh, personazh i njohur, del e thotë se ligji antiduhan nuk duhej miratuar pa u shtruar të gjitha rrugët e vendit. Hëm!, Më ndihmoni të ndërtoj një raport mes vdekjeve nga kanceri dhe atyre të shkaktuara nga sëmbimet e autobusëve të linjave ndërqytetëse! Një tjetër, koleg zëmadh i të parit, për të dëshmuar disidencën ndaj ligjit antiduhan ndez një cigare bash në studion e emisonit të tij transmetuar ne TV më të madh në vend. Hajde e gjeje mbasandej se kush ishte i pari Zjarri apo Duhani! E gjelbra si nëngjyrë. E së kuqes, kesaj here Anë e matanë kësaj tokës sonë lëvizjet mjedisore (ambjentaliste) janë kthyer në njësi matjeje të edukatës politike dhe sociale të një vendi. Shqipëria ka hisen e vet të mjedisorëve, por edhe këtu ajo ndryshon nga vendet e tjera. Eksponentët e lëvizjes së gjelbër në Shqipëri janë të shumtën e herëve në kontradiktë me vetveten. Një paradoks është ai i zhurmës për Petroliferën e Vlorës kundërshtimi ndaj së cilës yshti njerëz publikë të njohur si përkrahës të së majtës për të zbritur në kryeqendrën e Labërisë. Kundërthënia brenda kësaj qëndron në atë se harta e Shqipërisë nuk mund të arnohet më zhele të gjelbra në Vlorë ndërkohë që këmisha e kryeqytetit është e murrme. Ata që banojnë në Tiranë dhe bëjnë lobing për Edi Ramën nuk mund të zbresin në Vlorë për të ngritur atje Flamurin e Pastërtisë sa kohë që Njollat e Brekusheve kryeqytetase tregojnë se nuk kanë bërë detyrat e shtëpisë së tyre. Një radhë fabrikash cimentoje po ngrihen edhe në masivin e pishave që të con në Krujë. Dy janë gjasat se pse mjedisorët shqiptarë kanë heshtur për këtë kasaphanë ekologjike. Ose ata nuk ligështohen nëse zonat që votojnë për deputetët e Berishës mund të sëmuren nga ndotja e fabrikave të ngritur nga qeveria e tij, ose ata e dinë se Vlora dhe jo Kruja ofron mundësitë për një tjetër kryengritje kundër së djathtës në pushtet. P.S. (Mallra me shumice. Made in Albania). Çorapet e bardha.Në vende të ndryshme të botës regjimet sunduese jo rrallë kanë organizuar djegien në sheshe publike të librave. Ndoshta “Mjaft’ meqë ka patur shumë më pak punë tani që Erjon Veliaj ka marrë zgjerim duhet të organizojë Ditën e Linçimit të Çorapeve të Bardha. Fjalorit Folklorik Kombëtar të Veshjeve (anti)Popullore i duhet shtuar sqarimi ‘çorapet gjithmone duhet të jenë më të errëta se pantallonat”. Perjashtohet nga ky rregull Edi Rama. Kostumet kadife. Nuk e di se ne cilin katalog shkruhet se kostumet kadife janë kthyer në modë. Nëse ekziston një i tillë jam i sigurtë se vjen nga Turqia, Bullgaria ose Rusia. Hundeleshet.Në folklorin shqiptar ‘hundëleshi’ është dikush me të cilin nuk duhet ta kruash. A thua kjo është arsyeja se pse burrat shqiptarë, pa përjashtim, kanë tufa leshi që u dalin nga hundët si të ishin Katallani i legjendës? Gazetat kushtuar VIP-ave.Këto botime janë ndoshta gjëja më me humor në vend. Politikani X i fiksuar në foto poshtë së cilës vijon shpjegimi “për cfarë mendohet politikani X.’ Foto të një këngëtareje të re në veturë ndjekur nga scoop-i ‘këngëtarja M. shkon në punë më makinë”. Deformimi i gjuhës.Nuk behet fjale vetëm për shqipen, por edhe gjuhët e huaja. Sidomos anglishten meqë kjo edhe ndër shqiptarë është pranuar si interlingua. Keshtu tabela e madhe e aeroportit te Rinasit e ka emrin gjysmë anglisht e gjysmë shqip“Mother Tereza”. Trotuari shumëpërdorimësh. Trotuari në Shqipëri e ka humbur atë kuptimin klasik. Kalimtarët e kanë leshuar përfundimisht këtë zotërim të dikurshëm. Aty tani kanë bërë vend zgarat e qofteve dhe të pulave si pjese e zgjatimit të lokaleve të ndërtuara në katet e para të pallateve. Makinat gjithashtu janë aty. Edhe kur gjen njerëz ata nuk janë duke ecur, por duke kuvenduar. Nga: Alfred LELA
Me rastin e 70 vjetorit të vdekjes së Migjenit. Botohet për herë të parë, ekskluzivisht për Sh.E. një copë e zgjedhur nga një libër në proçes botimi. Malsorja e bukur ilire e Herodotit dhe malsorja e bukur e Migjenit… Kryesisht, në saje të simpatisë dhe njohjes së hershme që kishte për Migjenin, Gjovalin Luka realizoi një botim më të plotësuar me komentime, “Migjeni, VEPRA, mbledhë dhe shpjegue nga Gjovalin Luka”, botuar nga N.SH.B. Tiranë, 1954. Libri pati mjaft pengesa e ndërhyrje çensuruese nga Zyra e Kontrollit të Botimeve pranë KQ të PPSH, pati një punë sabotuese nga NSHB me gabime shtypi dhe u shoqërua nga një xhelozi e shfrenuar e një seri shpifjesh e kritikash prapa krahëve, të nxitura nga një klan i caktuar. Gj. Luka ishte i ndërgjegjshëm se do të duhej përsëri shumë punë për të plotësuar e komentuar një Migjen të plotë, ashtu siç e meritonte ai talent i rrallë, mirëpo çensura e vija enveriste nuk lejonte, prandaj në shumë komentime ai preferoi të heshte ose t’i binte përciptazi… Pas më shumë se gjysëm dekade, mohim komplet dhe zhdukje totale me errësirë, komentet dhe puna autentike e Gj. Lukës u vlerësuan mjaft pozitivisht. (Shih studimin A. Haxhi, T. Topalli, “Disa vlera gjuhësore të botimit të veprës së Migjenit nga Gjovalin Luka, 1954”, në “Seminari VI, Shkodra në Shekuj”, nëntor 2005, Vëll II, bot. MH Shkodër 2006, f 61-64) Më 1965 edhe i vëllai i Gjovalinit, Kol Luka, e kishte realizuar e botuar në Francë, një përkthim për “Vargjet e Lira” të Migjenit në frëngjisht, punë të cilin e kishte paraprirë përgjatë viteve 1954-1959. Libri u botua në Francë me një Parathënie të Andrea Varfit, i cili gjithashtu ka qenë një lëvrues e admirues i Migjenit.
*** Në fund vitin 1945 erdhi me ftesë për një vizitë në Shkodër, nga Jugosllavia, shkrimtari i njohur sovjetik Ilia Ehrenburg. Gjovalin Luka e mirëpriti atë në shtëpinë e tij. Ehrenburgu u interesua për jetën dhe traditën letrare dhe historike të Shkodrës. Në prezantimet që i bëri babai im Gj. Luka, Ehrenburgut i tërhoqi vëmendjen në mënyrë të veçantë Migjeni. Gjovalini i dhuroi të përkthyer në frëngjisht vjershën “Parathania e parathanieve” dhe diskutuan rreth saj, gjithashtu i komentoi Ehrenburgut, shkurtimisht edhe dy tregime: “Zeneli” dhe “A don qymyr zotni?” (ribotim në “Bota e Re”, shtator 1945, f 45; bot. në E. Koliqi, K. Gurakuqi, antologjia “Shkrimtarët Shqiptarë”, Prej Lidhjes së Prizrendit e deri sot, Pjesa II, 1941, Tiranë 1941; revista “Illyria”, Nr. 24, 28 shtator 1935, f 7) Migjeni i përzgjidhte temat nga realiteti shqiptar dhe nga qyteti i tij i lindjes. Ai kishte qenë mësues i thjeshtë në një malësi afër Shkodrës, në Pukë. Nxënësit malësorë revoltoheshin kur e shihnin pjesën që zinte atdheu i tyre në globin tokësor: “Po si Zotni, kaq e vogël Shqipnija?” Mësuesi mundohet t’u shpjegojë se për frymë të popullsisë na bie më shumë teritor se disa vënde të tjera, por nxënësit nuk e kuptojnë. Zeneli, inteligjent i afrohet mësuesit: S’kemi kurgja Zotni, as vegla për punë, as shtëpi… jemi të varfër, jemi të vogjël; Një malësore e bukur ka dalë në qytet në verë, të shesë qymyrin e drurit të ngarkuar në dy thasë me kalë. Ndonëse ka qenë një kohë fanatizmi, zakoni shqiptar nuk e kishte për gjë të shfrytëzonte nuset dhe gratë për të gjitha punët bujqësore, blegtorale, të gatimit etj, por të bënin edhe punët e tregut. Dhe kur malësoria ishte e bukur, ndodhte ndonjëherë që binte edhe pre e epsheve të zotnijve. Tema të thjeshta por një dramacitet i madh… Ehrenburgu, sigurisht kishte një kulturë të gjërë, por ajo që e befasoi babanë tim, ishte nuhatja e tij e jashtzakonshme që kishte për të zbuluar surpriza dhe mënyra se si sillej dhe komunikonte me aq afinitet, a thua se kishte pasur një njohje prej shumë vitesh. Ehrenburgut i bënë një përshtypje të jashtzakonshme veshjet e fshatareve dhe malësorëve dhe bënte foto me aparatin e tij personal. Duke ia prezantuar disa kartpostale, dy prej tyre ia pushtuan vëmendjen. Te e para, ishin nja dy fshatare të rrethinës së Shkodrës, që ecnin rrugës në qytet, me thes në shpinë, duke biseduar e duke tjerrur lesh me furkë dhe te e dyta ishin disa gra myslimane të mbuluara në rradhën e bukës, në pazarin e Shkodrës. (shih kopjet e skanuara) -Nga janë këto fshatare me këto veshje dhe këto gra myslimane të mbuluara? -Janë fshatare të rrethinës së Shkodrës që kanë ardhur për të bërë tregun, ndërsa këto gra janë qytetare të vetë qytetit, në radhë për bukë. Mënyra e veshjeve, siç edhe mund ta keni konstatuar, ndryshon shumë në zona të ndryshme etnografike. -Dxhovalin, ai tregimi i Migjenit me atë malësoren e bukur me kalë, këto gra me ngarkesë në shpinë duke tjerrur lesh, si edhe dhe këto gratë e mbuluara myslimane që bëjnë edhe tregun, të gjitha bashkë, po më kujtojnë një histori, për cilësitë dhe zakonet e grave tuaja, që tjerrnin linin, krahas punëve me kafshët e ngarkuara, siç e ka përmendur Herodoti. E ke lexuar ti? -Jo, deri më sot unë nuk e kam lexuar. Por, mund t’ju them se, gratë tek ne edhe sot kur shkojnë me kafshë në mal për dru, përveç ngarkesës së kafshës, mbajnë edhe vetë ngarkesë në shpinë dhe ndërkohë punojnë duke tjerrur leshin ose fijet e bimës së linit, me të cilën bëhen litarë, një lloj bezeje dhe disa prodhime të tilla me të cilat ato vishen. Fijet e linit, nuk duhet të ngatërrohen me të leshit dhe këndej ka rrjedhur edhe një fjalë e urtë: “Mos i ngatërro punët, mos i ban lesh e li”. Ne kemi edhe një traditë të hershme të punimit të mëndafshit. Puna e gruas, dijenitë dhe aftësitë e saja, janë një praktikë më se e zakonshme tek ne. Gruaja shqiptare paraqitet gati-gati si një kombinat që i prodhon të gjitha, te një vjershë e poetit tonë progresist Anton Çajupi. Me siguri, siç e thatë ju, duhet të jetë një traditë e lashtë dhe ne shumë shpejt do ta studiojmë Herodotin dhe të gjithë autorët antikë me hollësi. Aktualisht ne kemi disa klerikë katolikë historianë, studiozë të dalluar, veçanërisht kemi një specialist talent. Ai shkruan për një statujë të vogël bronzi të shek VI p.K., që është gjetur në Shkodër, që ndodhet në muzeun e Luvrit në Paris, shkruan edhe për statuja guri me veshje ilire. (Marin Sirdani, “Hylli i Dritës”, “Kulturë e Arte në Shqipëri” nr. 2-3-4 prill 1944, f 21.) Qyteti ynë ka edhe një legjendë të lashtë me një murim të një nuse të re me fëmijë për gjiut, në muret e kështjellës, si një sakrifikim, që muret të mos rrëzoheshin më natën, muret ende kullojnë qumësht gëlqeror etj. Po të dëshirosh mund të shkojmë dhe e vizitojmë. -Po, ju falënderoj shumë. Atëhere dëgjojeni historinë e Herodotit. Dy vëllezër ilirianë, me të motrën e tyre shumë të bukur, në kohën e pushtimeve të Darit të Persisë në gadishullin tuaj, kishin përfunduar në qytetin Sardis. Ka të ngjarë që Dari donte ta merrte Greqinë me krahë marrje, qysh nga brigjet e Detit të Zi, duke siguruar edhe aleatë jo grekë. Të dy vëllezërit, që kishin ambicie të bënin karrierë e që donin të binin në sy të Darit e dërgojnë të motrën e bukur për të mbushur ujë me kalë. Duke ecur, krahas kapistallit që e kishte lidhur pas llërës së dorës, ajo mbante edhe një shtamë në kokë dhe me të dy duart tirte fije lini. Pasi i dha ujë kalit, vuri shtamën në kokë, u kthye përsëri duke tjerrur me furkë. Kjo femër kaq e bukur dhe kaq punëtore me disa punë përnjëherësh, tërhoqën vëmendjen e Darit të Persisë, sepse gratë persiane nuk kishin nga këto zakone. Dari i thërriti të dy vëllezërit dhe motrën e tyre dhe i pyeti se nga cili popull janë. Ata i thanë se janë ilirë peonas nga brendësia e gadishullit, aty rreth lumit Strimon dhe te liqenet, fqinjë me helenët dhe që aty edhe ngushtica e Helespontit nuk është shumë larg. Ata i thanë se dikur kishin qenë me prejardhje teukrase dhe si koloni e trojanëve. Dari i pyeti: A janë të gjitha gratë tuaja kështu kaq punëtore dhe të bukura si motra e juaj? Dhe ata i thanë se të gjitha gratë e vendit tonë janë kështu punëtore dhe të bukura. Atëhere Dari, i dha urdhër komandantit të tij Megabazit, që t’i shpërngulnin me forcë një pjesë të atij populli në Persi. E shikon, çfarë surprize zbuluam bashkërisht, një traditë e mbijetuar, gati-gati e pandryshuar, më se 2500 vjeçare! Çudjesno, çudjesno! -Sh. Ehrenburg, ndoshta do t’ju befasoj pak më tepër. Ne kemi një krahinë që quhet Myzeqe në jug dhe siç më kujtohet nga një vizitë me makinën tonë, atje gratë dhe vajzat masivisht e mbajnë edhe sot e kësaj dite shtambën në kokë me anën e rrethi dhe ndërkohë ose tjerrin e punojnë ose mbajnë edhe dy shtamba të tjera në duar. Këtu ndërhyn Kol Luka, vëllai i Gjovalinit: -Kultura e linit është prezente shumë e fortë akoma edhe kësaj dite te ne, jo vetëm për litarë e vela anijesh, por deri edhe te veshjet, madje edhe të mbathurave të përbrendshmeve ne i themi t’linda/t’linjta, ka deri edhe punime shumë më të imta. Ne e kemi si traditë, çarçafët e shtratit, çarçafët e vdekjes, këmisha dhe të gjitha shtrojet e tavolinave dhe mësallave, duhet të jenë prej lini, ja shikoji se po t’i prezanton nana ime. -Shumë interesante. Po shoh dhe konstatoj nga të gjitha, nga malësorë me veshje skithike, një shoqëri orjentale, por edhe mjaft njerëz me kulturë e përparimtarë, po shoh edhe lakmitë e fqinjëve dhe imperialistëve. Migjeni i ka pasqyruar të gjitha këto? -Me aq sa e njoh edhe unë po. -Po kjo frëngjishte kaq perfekte? -Po unë kam kryer shkollën në Zvicër, pastaj ne kemi qenë shpesh herë në Francë. -Do të kisha dëshiruar sa më parë që shkrimtari Migjeni t’i bëhet i njohur lexuesit të jashtëm evropian dhe botëror… Më 1955 Gjovalini e takoi I. Ehrenburgun përsëri në Varshavë dhe ndër të tjera në një bashkbisedim ku merrte pjesë edhe akademiku me famë botërore A. I Oparin, e vuri në dijeni se, më në fund e kishte gjetur dhe lexuar Herodotin në atë pasazhin e asaj ilirianes së bukur me shtambë në kokë që, tërhiqte kalin dhe tirrte linin me furkë. Më ka rezultuar se edhe vetë fjala e gjuhës tonë “lin-lir” dhe teknologjia e punimit e shfrytëzimit të tij është po aq e lashtë sa edhe në greqishten e vjetër λίνον edhe në latinishten lino-linum. Në dialektin shkodrianishte e kemi si lî me një i nazale shumë të vjetër, se përdorimi i linit shtrihet edhe te litarët e velat e anijeve, te pê lîni/fill-lîni, te voj lîni dhe se kemi një numër fshtrash si të lashtë ashtu edhe më të rinj që e kanë marrë emrin nga kjo kulturë, si “gadishulli Lin, në liqenin e Ohrit”; fshat Linzë, Linaj, etj. Dari i Persisë, me sa duket ka dashur jo vetëm të merrte me krahëmarrje Greqinë, siç e keni shprehur ju dhjetë vjet më parë, por edhe të përfitonte nga eksperienca e grave ilire për të rregulluar ekonominë, si edhe të përmirësonte rracën, me këto gra kaq të forta ilire. (Herodoti, “Historiae”. Lib. V, 1, 12, 13, 14, 15, 16) Këto cilësi, edhe më shumë, i vinte në dukje edhe historiani romak Varroni, sidomos në gratë e fiseve baritore stinore, madje ai nënvizonte, se përveç të gjitha punëve blegtorale e bujqësore dhe të mjeshtërive të tjera, gratë ilire ishin edhe shumë pjellore etj. (De Re Rustica, Libri II, 10) Libri “Migjeni, Vepra”, Mbledhë dhe shpjegue nga Gjovalin Luka, bot. NSHB, Tiranë 1954
Bukuroshet e perzgjedhura ne spektaklin e bukurise shkodrane “Miss Shkodra 2008”, i organizuar nga Agjensia e Spektakleve “Buna 1” ne bashkepunim me Televizionin “TV1 Channel” dhe “Deliart Association” vazhdojne rrugen e konkurimeve, kete here ne nivel nderkombetar. Agron LUKA
Bukuria shkodrane përfaqëson Shqipërinë në “Miss Globi” në Kinë E renditur nder 10 me te mirat e spektaklit te bukurise shqiptare “Miss Shqiperia 2008”, Florinda Marashi do te marre pjese ne konkursin e bukurise boterore “Miss Global Beauty Queen 2008”, i cili do te zhvillohet ne Ningbo, Xiangshan te Kines ne datat 7-28 shtator 2008. Tashme gjithcka eshte zyrtare dhe kete e konfirmon vete presidenti i Agjensise se Spektakleve “Buna 1”, Arben Mazi. Ai ben me dije per gazeten “Shqiperia Etnike” se sipas faksit zyrtar te fteses per pjesmarrje, ne kete konkurs nderkombetar bukurie, marrin pjese vajza nga e gjithe bota, nga te 5 kontinentet. Themeluese e ketij konkursi bukurie eshte Madame Leticia Bulotano-Wheeler, nga Kebeku i Kanadase ne vitin 1998. Nderkohe, nga 10 marsi 2005, te drejtat e organizimit dhe patenta e “Miss Global Beauty Queen 2008” i ka kaluar nga Bulotano- Wheeler tek Alex Liu. Gjithnje sipas presidentit Mazi, gjate kohezgjatjes te konkursit, vajzat pjesemarrese do te kene mundesi te njihen me vende turistike te Kines, por ajo cfare eshte me e rendesishmja- me kolege te tyre nga shtete te ndryshme te botes. Vajza shkodrane, Florinda Marashi, pas paraqitjes dinjitoze ne “Miss Shkodra 2008” dhe rreshtimit nder 10 me te mirat e “Miss Shqiperia 2008”, po perjeton nje ndryshim jo te vogel ne jeten e saj, pjese e te cilit eshte edhe pjesmarrja ne konkursin e bkurise nderkombetare ne Kine. Pa me te voglin dyshim, eshte nje tjeter arritje e Agjensise se Spektakleve “Buna 1”, e cila gjate viteve te ekzistences se saj aktive, nuk eshte kthyer vetem ne nje promotor te gjallerimit te jetes kulturore- artistike ne Shkoder e Shqiperi, por po mbeshtet e promovon tashme edhe bukurine shkodrane e shqiptare ne bote. Ne kete pjesmarrje, ajo qe vlen te permendet eshte se sherben si nje trampoline per tu njohur jo vetem bukuroshja shkodrane Florinda Marashi, por edhe bukuria shqiptare- perfaqesuese e te ciles eshte pikerisht ajo ne kete eveniment nderkombetar. 5 vajzat me te bukurra te perzgjedhura ne edicionin e fundit te “Miss Global Beauty Queen 2008” jane: Yulia Dragunova- Moske,Rusi; Pawina Bamrungrot – Bangkok, Tailande; Samantha Tajik – Toronto, Kanada; Zhu Qin – Hangzhou, Kine; Fanny Samaniego – Quito, Ekuador. Edhe pse e urojme te gjithe nje fitore te vajzes shkodrane Florinda Marashi, edhe nese ndodh ndryshe, jemi te sigurte se perfaqesimi do te jete mese dinjitoz, duke nderuar Shkodren fillimisht por me pas edhe per Shqiperine. ARBEN CUBAJ
Mali i Zi: Bukuroshja Leunora Gjonaj shpallet “Miss Bjeshka” 2008 Bjeshka e Koritës, në Triepshin histori ndritur, në Triepshin e shumë mendjeve të ndritura deri në Amerikën e largët, mblodhi gjithë bijtë e bijat e veta, por edhe mijëra shqiptarë të Malit të Zi, për të ndjekur “Logun e Bjeshkës”2008. Malësorët shpalosin talentin në shumë sporte e lojra, në art e kuilturë, në bejta e veshje, por evenimenti kulmor eshtë përzgjedhja e më të bukurës. Perendia është treguar shumë shpirtgjërë jo vetëm me bukuritë natyrore të papërshkrueshme në pak rreshta , ku Triepshi, një bjeshkë e pashoqe, ofron kushte verimi si askerkund tjetër, por edhe me bukuritë njerëzore. Triepshianët janë bujarë, dinë të vlerësojnë e shpalosin artin, dinë të çmojnë hieshinë. Është shoqata “Besa”, tashmë me një begraund të pasur në gjithë Europën e më gjërë në organizimin e shumë aktiviteteve , që ka marrë përsipër edhe këtë Log kaq të bukur. Janë dy shqiptarë të mirë, Shtjefën Lucaj dhe Marash Lucaj, pinjollë të trimave që kanë bërë histori, që na shoqërojnë me mikpritje e bujari ngado. Shoqata kulturore-artistike është themeluar më 1968 nga Ndue Dedivanaj që të gjithë flasin fjalë të mira. Kështu me respekt flasin kryetari aktual Lekë Memçaj dhe koreografi Shtjefen Ujkaj, të cilët merren me organizimin e spektaklit të bukur të bjeshkëve kaq të bukura. Është një ditë ku të gjithë gëzojnë, edhe missi i vitit 2007 Kristina Malotaj nga Triepshi, një vajzë që brënda një viti arriti maja suksesi , pasi është duke luajtur një film në Hollivud, një ëndërr kjo për miliona vajza nga e gjithë bota, bile një ëndërr që mbetet ëndërr, përjashto shumë pak asosh që shëndrisin për të mbetur në jetë të jetëve yje të historisë e kulturës njerëzore. Spektakli është në kulmin e vet. Logu merr jetë në këtë ambient si një amfiteatër natyror. Jehona e maleve përcjell fuqishëm gëzimin që oshëtin. Larmi veshjesh, larmi këngësh,gjithçka tradicionale, gjithçka fantastike. Bukurisë ja shtojnë hieshinë vajzat, ato që konkurojnë për kurorën e Missit. Juria e ka tepër të vështirë të përcaktoi më të bukurën e bukurosheve. Ato të gjitha janë si Zana Mali, ato të gjitha mund të konkurojnë në skena prestigjioze.me konfort e ylbere dritash verbuese. Por për çdo regjisor a skenarist kjo bjeshkë do ishte vetë mrekullia. Mrekullia e natyrës dhe bukurisë femërore , bile. Veshja është art më vete. Ekspozohet aty tradita, kultura, mençuria, bukuria, gjithçka. Dhe dita kaq e gjatë të duket e shkurtër. Kurora e Missit i rri në kokë Leunora Gjonajt, një vajze tipike shqiptare, një vajze që qysh sot e mbrapa do i ndryshoi gjithçka, pasi duket një bukuroshe mjaft e zgjuar e me perspektivë.E cila vajzë nuk do dëshironte të ishte në vëndin e saj? Megjithatë, të gjitha bashkëmoshataret e urojnë, edhe konkurentet. Juria ka qënë tepër cilësore, e përgjegjshme. Të gjithë sytë drejtohen nga Missi, të gjithë, me fëmijë, të rinj e të reja, burra e gra, të moshuar e të moshuara, e urojnë me shpirt edhe pse nuk kanë mundësi ti afrohen. Edhe shoqëruesja e missit Marie Memçaj është një bukuri prej vërteti. Çmimit të veshjes më të bukur i gëzohet një tjetër vajzë plot nur e hieshi,Kristina Kalaj.Edhe Lekë Maç Nilaj e Flora Tinaj nga Vukli, me banim në Amerikë, u nderuan me çmim të parë të Logut. Janë bjeshkët e Hotit pra, Trieshit të sotëm që mkbledhin çdo vit bijtë e bijat nga ngado, në një sofër, në sofrën e gëzimit, si rrallë kund. Ndue Pepushaj
DUKE NDJEKUR EMISIONIN “njerëz të humbur” nga Brukseli Duke ndjekur me vemendje emisionin “njerez te humbur”, t’ju them te drejten nje ndjesi e dhimbshme me mund, jo vetem per arsyen se ne nje fare menyre te gjithe ne emigrantet e gjejme vehten aty, por sepse rrealiteti aty arrine deri ne pika aq te renda emocionale gadi-gadi te pabesueshme, qe vetem profesionalizmi i ketij stafi te ri gazetaresh me Aiden udherrefyese dine me aq maturi ti japin fille. Ndjeshmeria njerezore, natyrshem na rremben jo vetem per ta ndjere vehten thjesht midis ketij paneli, por edhe na ve para detyrimit moral, per te dhene ndimesen tone, per te gjitha ato qe dime me saktesi, me qellimin e mire per gjetjen e te afermeve te tyre. Ndoshta largesia prej mijra km nga vendi yne, na rrit me shume ndjeshmerine. S’eshte turp t’iu them se shpesh here mundohemi te ruhemi nga lotet te pakten para femijeve tane, por nuk mundemi. Nuk mundemi sepse jemi prind vet, mandej jemi emigranta vet he mos qofshim. Kame bindjen, se per nga rendesia dhe audienca, ky emision eshte unikal. Ai gjithnje fillon me lotet e dhimbjes, vazhdon me ankthin e pritjes dhe mbaron me lotet e gezimit. Kjo veper kaq humane, e ketij stafi gazetaresh investigues, (qe shteti se beri kurr) shtrihet pothuajse ne te gjith cepat e planetit. Ajo impunon nderim e mirnjohje. Nga FADIL BALA Bruksel
”NJEREZ TE HUMBUR”… Mund ta kesh provuar i nderuar lexues emigrimin, e ti e di fort mire se ç’do te thot kjo fjale e kah-motshme shqipe kurbet. E kush me mire se emigranti e di, se dheu i huaj te brene per se gjalli, pak e nga pak ashtu siç brene krimbi mollen. Per ne emigrantet shqipetar -thone-paska qene e shkruar prej zotit (ne themi, e vuajme prej robit) ta ndjejme me teper se te tjeret peshen e rend te tij. Vetem ne shqipetaret nuk mbrohemi nga asnjera pale. Sepse po te kujdesej shteti yne per ne, sigurisht qe edhe shteti prites do te angazhohet me shume per te drejtat tona, e po te ndodhte kjo ashtu siç ndoll me emigrantet e shteteve tjera, atehere me siguri s’do te ishim katandisur ne kete grade. Por shteti yne jo vetem qe nuk kujdeset, por ai nuk e di se ku i ka bijet e vet, keshtu eshte kur nuk ka nje politike te mirefillt per ne emigrantet. Ne te vertet, imazhi qe ne kemi ketej ne boten perendimore, fillimisht eshte i njellojshem me te tjeret, ne debate, ne pune, ne vleresime e kudo, por ne momentin qe identifikohemi si shqipetar, (disa nuk identifikohen) imazhi jone fillon e zbehet, per te rëne deri ne nivelin e klases politike ne shqiperi, sepse ne fakt ka qene pikerishte klasa politike e ketij vendi (jo vetem aktualja por qysh, nga Enveri e tek Saliu, dhashte Zoti qe ky te jete i fundit, ) shkaktarja qe s’munden apo s’ deshen kurr, te ngrejne imazhin e shqiperise ne nivelin e kohes, apo te pakten ne nivelin e atyre vendeve me emigrantet e te cileve ndjehemi te diferencuar, por na vizatuan portretin e inferiorit. Mandej kjo pune shkon ne linje logjike, sepse shkaku dhe pasoja vine fill njera pas tjetres. Paradoks? Mundet, por rrealiteti i tij eshte i pa mohueshem. Po e perjetojme dhe e ndjejme kaqas perdite. Nje shembull konkret: Pardje në nje stacion metroje ketu ne Bruksel, nje lypsar rromun, po kryente detyren e tij te perditshme. Me disa gjeste te turpshme, po terhiqte vemendjen e nje grupi mekanikesh Belg, tek po gracatonin shkallet e ashansorit. Oh la la, ç’ben shqipetari, degjuam habinë e njerit prej tyre. Nuk besoj se është shqipetar, i kundershtoje kolegu i tij, sepse shqipetaret grabisin, marrin peng, vrasin, spiunojne sho-shoqin, por nuk lypin ne rruge, sepse nuk i le “kryelartesia”qe shtiren para njeri-tjetrit. Ky opinjon me mbushi me maraz, por nuk me çuditi fort. Ne heshtje, edhe pse kunder deshires time, s’kame pse e fsheh, thash belgu ka te drejt, por me ze nuk munda ti kundershtoja. Nuk munda sepse te gjitha keto gjeste secile me e shemtuar se tjetra jane rreale. Syte dhe veshet na u mesuan, aq shpesh ndodhin. Per grabitjet, per marrjen peng, per vrasjet, sigurisht ato pasqyrohen nga mediat vizive e te shkruara, dhe ju i merrni vesh shpejt mendova, por per spiunet nga e dini ju “biramela te “poshter”? Apo nuk rri gje pa dal thuaj. Nejse. Pune per ju qysh e tek, por edhe ketu pikes i keni rene. Tju them te drejten, kurr se kam besuar, se paska edhe njerez kaq “zemer gjere”, qe edhe pse s”ke fare pune me ata, e s’u ke ankuar ndonjehere hallin, kane ata pune me ty, “kujdesen ata per punet tuaja”, edhe pse ty s’te shkon mendja fare, se nga kush e ke “dhuraten”. SHqip keta jane spiunet. Keta njerez te pa skrupullt, qe djalli u ka dhene shpirtngushtesine e pa besine, jane kthyer ne asjete te vlefshme per eproret e tyre, ne konvertim te paisjes me dekumenta qendrimi definitiv. Keta mjerane qe me kujtojne proverbin “Une s’kam turp, prandaje ju s’keni ç’me beni”, jo pak raste kane djegur emigrantet e ndershem. SHprehjet e famshme te Konices dhe te Nolit: Se shqipetarit nuk i vjen e keqja nga te huajt, por i vjen nga vet shqipetari, mbeten gjithnje aktuale. Nese mund te klasifikohemi ne kadegori ne emigrantet, mendoje se perveç “mostres” ne fjale, perbejme edhe disa te tjera: 1-Nje pjese qe pas shume pritjeje e sakrificash jane paisur me dekumenta te rregullta definitive, kuptohet punojne te deklaruar, bejne nje jete normale, dhe kane pothuajse te gjitha te drejtat dhe detyrimet e barabarta me vendasit. 2- Eshte “ushtria”pa dekumenta qendrimi, pa te drejt pune , pa drejt ndihme sociale, dhe kjo eshte shumica, por me shume sakrifica e frige punojne ne te zeze, ne punet me te renda (kur gjejne pune kundrejt nje page qe asnjehere se vlene mundin), per te mbajtur familjet e tyre. Punojne me frige, sepse sipas ligjit Belg pasojat jane aq te renda ketu per emigrantet, sa qe po u kapen duke punuar, ne te zeze, ata quhen kriminele e si te tille denohen me burg, ose largohen me nje here per ne vendin e tyre, duke u mohuar te drejten te shkelin per 5 vjet ne te gjitha shtetet e B. E-se. Ne raste teper te rradha per ndonje aresye te veçant edhe mund te falin, gjithnje sipas ligjit*(por ç’eshte e verteta, kurr nuk te trajtojne jasht ligjit, duke te rrahur apo turturuar, fjala bie si ne Greqi apo gjetk). Njekohesisht edhe ndaj punedhenesve rendojne gjoba qe variojne nga 5-mije deri ne 50 mije euro. 3-Eshte “vadhja e trimave qe bejne deken si me le, per aq kohe qa jane pa vizituar “shtepine pa qera”, kur vrasin shokun per nje fjale goje, pasi kane thithur dy-tri here ate te “shkreten”, e qe su skuqet as s’u nxihet aspak faqja kur “punesojne” vajzen e komshise. (4800 emigrante shqipetare ne te gjith boten vuajne sot denimim, per krime te ndryshme, vetem Greqia mbane pas hekurave 2200, Italia 2100 , Anglia 100, pastaj vijne GJermania, Belgjika, Hollanda Turqia, Franca, etj. Amerika mbane 58 shqipetare te denuar, shifrat jane zyrtare te dy muajve te fundit) 4-Në fund kadegoria e rrefugjatve me keqardhje ne shqip quhen “zhelet”, pa punë, pa lek, pa shtëpi, pa familje. Me gjuhën e këtushme quhen clochard, (SDF), Sans Domicile Fixe, (Endacak pa shtëpi fikse). Që të jemi të sinqert nga ky grup janë fare pak nga tanët, kjo spjegohet me faktin, per vetë natyrën e shkathët që ka shqipëtari, ai shfrytëzon të gjitha mjetet rrethanore, dhe deri ne këtë gradë veshtirë se bie, por megjithatë që s’ka fare s’mund të themi. Fatkeqesisht, një pjesë e vogel nuk ka mundur dot ti rrezistojnë vishtersive dhe janë “dorëzuar”. Ne keto rrethana edhe keta ashtu si “trimat” dhe “mostrat” e kane humbur emrin e emigrantit, dinjitetin dhe traditen shqipetarit. Turp! Kur largohemi nga vendi yne, te gjitheve besoj na dhemb shpirti, por sidoqofte emigrimi i menduar ka nje spjegim qe te gjith e dime, por te braktisish vetvehten eshte me shume se e dhimbshme, eshte tragjike, eshte nje tmerr i vertet. Duke qene fatkeqesisht keshtu, kemi bindjen se keto dy kadegori perbejne nje pjese “te lendes se pare te markes Madein Albania”, qe furrnizon emisjonin”NJerez te Humbur”. Sa here kam pyetur vehten: Jemi viktima apo produkt i nje sistemi? Po rrefereni patriotik, O sa mire me qene SHqipetare, si mund ta kendojme? Nejse. Pak te veshtira me duken pergjigjet, ndoshta ndjehem i “vogel”per te gjykuar çeshtje kaq te madha. Mandej siç ju thash ne fillim lexues te nderuar, s’pretendoj gazetarin e mirefillt, por se bashku me ju, mund te plotesojme njeri-tjetrin, duke dhene secili mendimin e tij. Do te kemi mendime te ndryshme, eshte normale, por ne nje pike besoj se bashkohemi te gjithe: Plage e rend e trishtim i madh, per vendin tone qe ka humbur me shume se nje te treten e bijeve te vet. (Deklerata zyrtare, nga Ministria e Punes dhe çeshtjeve Sociale, me 03/07/08, flet per mbi 1 milione emigrante).
BASHK ME MIJRA EMIGRANTE Mblidhemi se bashku, ne A. S. B. L. shqipetaresh, (keshtu quhen shoqatat kulturore), emigrante pothuajse nga te gjitha krahinat shqipfolse. Ndjehemi, tamam ashtu si midis nje grupi polifonik qe bashkon te gjithe kengetaret per te kenduar kengen e kurbetit. Madje per tiu pergjigjur kerkesave te tyre, mendoj se ne kete drejtim jemi difiçitar ne punen tone si prind. Po pse mos ti themi troç edhe te metat tona njerezore, se ketu ne Belgjike kemi nje mungese te theksuar aktivitetesh kulturore-artistike, (per te mos thene se ato nuk ekzistojne fare) ne menyre te organizuar nga ne emigrantet, krahasuar me mergaten shqipetare ne shtetet tjera, fjala bie si ne Zvicerr, GJermani, Amerike etj, apo ne rraport me emigrantet e shteteve tjera ketu. Natyrishte kjo ka veshtiresit e veta, kuptohet jo gjithçka varet nge ne, por fakti qe nuk ka nje levizje, te programuar, nuk ka as interesimin e duhur te prinderve per te hapur nje shkolle shqipe per femijet tane, per te mesuar gjuhen amtare eshte sa evident aq edhe shqetesues. SHkurt femijeve shqipetare u mungon libri shqip, dhe kjo s’eshte per fajin e tyre por per fajin e prinderve te tyre. Pa justifikim, ky eshte faji yne. Nejse. Prokupacioni ne fjale, eshte nje teme me vehte, te cilen do ta trajtojme ne numurin ne vijim te kesaj gazete. Por te mbetemi ne ASBL… Tingujt e çiftelise shoqeruar me mjeshtrine e nje artisti te vertet, me nje kenge kreshnike kenduar nga kengetari i mirenjohuri Arif Vladi, na ben te harrojme sa do pak, vendin ku jemi tretur. “Te k’noft zemra shqipe, urojne shoket. Kesaj i thone kenge me shpirt. çiftelise keto kenge i kan hije, ajo s’ pranon bastardhime, siç po bejne disa kengetaruce te “modernizuar”. Ketu, kuksiane e dibrane kenga i fut ne nje debat te ashper per superioritet historish e traditash, e keshtu konkurenca do te kishte vazhduar gjate, por bash ne kulmin e saj, nderhyn mjaft serioz nje shkodran: Historit e traditat i kemi pas vertet te mira, por ato na ishin nje here e nje kohe, ato qenka me veshtire ti ruash se sa ti fitosh, kjo po shihet gjat ketyre 18 vjeteve demokraci duke abuzuar me keto vlera. Po hyjme ne histori nga dera e turpit. Pushken shqipetari e ka perdor kunder pushtuesit, e jo kunder shokut te tij, siç po ndoll shpesh ne keto kohe. Besen dhe nderin, keto virtyte aq te larta qe edhe bota ja ka njohur shqipetarit, po i shesim. Ja Gard du nord, 200 metra e kemi qe ketu, te gjith po shikojme per dite prostitutat shqipetare, qe po shesin krenarine tone. Te mos çuditemi, ato nuk jane vetem aty, ato jane kudo. Jemi vendi qe kemi mbushur trotuaret e perendimit ta themi shqip, me kurva shqipetare… Keto te verteta te hidhura ia ulen nje marsh debatit per te marr me me kujdes kthesen ne nje drejtim tjeter, per ne rrugen qe lidhe SHqiperine me Kosoven… Edhe ketu debati fillon krejt vllazerisht, por si gjithnje veshtire se gjendet nje teme, qe t’mos tia zeme “kryet me dere” sho-shoqit. Ja p. sh, te djathtet “gjuajne korrner nga e majta”duke pranuar se Majko vertet fillimisht ishte inisjatori per fillimin e projektit te kesaj rruge, por fondet e mbledhura qe s”dihet se ku perfunduan, e mashtruan keq popullin e te dy aneve e kufirit. Natyrisht te majtet s’jane dakort me kete arsytim, dhe ata”gjuajne penallti nga e djathta”, kunder ministrit Basha per dyshim korruptiv, ne miliona euro pikerisht per kete rruge, e duke perbere rastin unikal, qe ministri i puneve te jashtme te nje shteti te takohet kancelarive te botes me homologet e tij, pa imunitet, me dangen e dyshimit korruptiv mbi korriz. RRuga “patriotike” edhe ketu prodhon debat alla shqipetareshe duke i nderprer fjalen njeri-tjetrit me zerin ne kupe te qiellit, e duke mos iu shmangur dot politizimeve, (mos kujtoni se vetem ne shqiperi rrahet politika nga militantet, jo jo, ne ketu e vuajme me shume kete simptome, se ne mbahemi me partiak se ju atje ne shqiperi)… Edhe programet televizive satelitore ne gjuhen amtare, na perfshijne ne rrjedhen e tyre. Ja p. sh, lajmi i bujshem i para ca diteve qe dhane mediat shqipetare, por jo vetem keto, per 1, 2 miliard euro, qe Konferenca e Donatorve, i dhuroje Kosoves per mbekembjen infrastrukturore dhe ekonomike te saj, na fut ne diskutim. Natyrisht ky sihariq te gjitheve na gezoje, por mendimet jane te ndryshme, ka edhe nga ata sidomos kosovar qe shprehen dukshem mosbesues, ndaj menaxhimit te ketij fondi: Atyne Zoti u dhasht bereqet njashtu qysh u ka dhan, (shprehet njeri ai nuk do te identifikohet) qe u ka shkue mendja me na ndihmue, por popullit te ngrat qe besa, s’po i bien gja ne skjep, se me kan shtat here aq, ato po i rruan paria e eperme. RRini bre burra pash zotin, se u mesueme me rrenat dhe hajnite e tyne, ne me kta tont, e ju andej me ata tuejt. Po pse more pak u kan ndihmue me lek Bota ju te shqypnise-a? E ku i kini? Me ç’ka u kane dhan ata ju do te kishit kane shume me naltse ku jeni sot. (vijon) Ashte prove bame kjo pune se krejt zhvaten. Atyne qysh tash u asht ngreh kurtha kush e kush me xan ma shume per veti. Nigoni mixhen e veni shenj çka pu thot, kofsha i gabuem, por qe besa boll tutem se qeshtu ka me kane. Funi dalt hajr… Duke biseduar per gjendjen ne shqiperi (gjuha vete ku dhemb llembi), disa shprehin bindjen se tani ne shqiperi, njerzit jane te lire, e mund ta zgjellin vet menyren e jeteses, e kjo i bene ata te lumtur. Agroni, qe deri athere po degjonte pa folur, po i flet ca fjale, qe na mbeten ne mendje: Asnjehere nuk kame qene pesimist per jeten, dhe qamatin kurr se kam menduar, por edhe fort optimist s’mund te jeme, per faktin se gjithnje mbas botes kemi mbetur, por une jam rrealist e me pelqen te flas vetem per faktet qe shoh me sy. A me thoni per ç”fare lirie e keni fjalen? Per kohen e lire qe populli e shtyne pa pune? Per lirin e kryeministrit te shaje me liber shtepie, deputetet opozitare? Per lirin e bandave kriminale qe grabisin bankat ne mes te dites, qe djegun pyjet, qe hellin ne ere ujsjellesa e shtyllat elektrike?, Per lirine e “trimave” qe vrasin tjetrin per hiç gje? Per lirine e disa klerikeve per trafikimin e njerezve te gjalle e te vdekur? Per lirin e “specialisteve” per te mbjell qindra ha me “faren e vdekjes”? Apo per lirine e aferave korruptive te qeveritareve tane qe i nxiu jeten popullit? Jo zoteri, kjo lloj lirie pa demokraci eshte kot. Kjo liri na ka renditur deri tani ne kuotat me te ulta ne aurope ne te gjitha fushat e jetes. Kjo liri prollon pa siguri per te ardhmen. Per pak çaste brenda klubit ra heshtja, si per te vertetuar se Agroni kishte te drejt. Por qetesine e then Viktor Ndoja tek hyne ne klub i qeshur dhe i gesuar dhe kishte arsye, sepse mbas shume vitesh “loje dje kishte fituar grand jackpod”. Eshte paisur me dekumenta definitiv, prandaj ku pyetet sot qerasja me nga nje gote uiski e te gjith shokeve… Teme debati e ketyre diteve qe lidhet direkt me ne, eshte edhe nisma interresante qe Levizja G99, ka perfshire ne programin e saj, votimin e emigranteve, duke filluar nga zgjedhjet e ardhshme parlamentare te 2009-es. Edhe ketu vlojne debatet. Nje pjese ka optimizmin karakteristik te emigrantit dhe shpresojne shume, se kesaj rradhe votimet do jene te pasterta. Disa s’jane ne te njejten simfoni, por shprehen mosbesues, se vota e tyre do te shkojne ne destinacionin e deshiruar, duke permendur faktin se atyre u eshte vjellur vota sy nder sy ne shqiperi, e jo me prej mijra km largesi. Bujar Kazazit qe si interesojn fare debatet politike, pasi lexon faqen sportive ne Koha ditore, e le menjean, e urt e bute si e ka zakon, i flet dy fjale me shpoti e nenkuptim:”Si po duken bathet e priftit, nuk ka pashke sivjet”(me kuptimin mosbesues per mundesimin e kushteve pet te votuar)Ne mundesha me mbajt zotimin qe i kame vene vehtes, per me i fut femijet e mij ne jete ashtu si duhet jam ne rregull, pastaj edhe me vdek une s’kam gajle, sepse per keta femije kemi marr rruget e botes. Sa per votime eshte kollaj ajo pune. Te tjere indiferentizmin e shokut te tyre e kundershtojne duke u shprehur: se duhet te votojme e te kontribuojme sa te jete e mundur per demokracine ne vendin tone, por nje shqetesim prej kohesh e kemi: A do ishte me mire qe politikanet tane te nderuar te majt e te djatht, perpara se t’na kerkojne voten tone, te pyesin vehten e tyre: Sa i kemi mbrojtur ne emigrantet tash 18 vjet rrugeve te Botes? Sa te bindur jane emigrantet qe tani ne kemi moralin e nevojshem e perkushtimin ndaj tyre, qe t’na japin besimin? Por tani kerkojne nga ne, qe tu mundesojme karrigen. Per ata politikane qe na than “ikni e thyeni qafen, e beni çajre vehtes tuaj, se s’kemi ç’tu bejme”. DHe na detyruan te vejme peng jeten e femijeve tane, duke i stivuar neper gomonet e vdekjes. Megjithate emigrantet si njerez te sakrificave, gjithnje jane shquar edhe per zemergjeresine, virtyte keto te medha sa largesite kilometrike me vendlindjene tyre. Prandaj ata te gjith nje zeri shprehen: Diten e zgjedhjeve ne mezi e presim per te votuar per ndryshimin aq te pritur e te deshiruar te vendit tone, (po t’na mundesohen kushtet), sepse jemi prej shume vitesh ne emigrim e gjithnje endrrat shqip i shikojme, e gjithnje shpresojme qe t’mos na zhgenjejne ne te ardhmen si deri tani
KERKOJME VETVEHTEN Jemi degdisur ane e kende globit ne kerkim te vetvehtes. Na shkoje jeta ne toke te huaj, duke pritur te drejten e ligjeshme per te jetuar si te barabart me te tjeret, megjithse kjo e drejte ekziston ne paragrafet e ligjit per emigrantet, perseri jemi te detyruar te presim prej 10-12-15 vjetesh, per tu paisur me dekumenta, dhe asnjehere se kuptuam aresyen: Pse duhet te presim kaq gjate. Si per ti dhene pergjigje kesaj pyetjeje po me kujtohet nje shprehje aq praktike e shkrimtarit Sabri Godo: Se e drejta nga nje here vjen shpejt, nganjehere ajo vjen ngadale, dhe rradh here e drejta vjene ne kohen e duhur. Keshtu ne fati na spostoje ne dytet ne rradhe, duke vrare kohen me shpresen se durimi dhe kemngulja do te shperblehen nje dite. Mandej duke qen ne dhe te huaj, jemi edhe nen urdherat e te tjereve prandaj dytyrimisht duhet te pajtohemi edhe me vonesen, megjithse pasojat e saj negative me shume se sot, do ti ndjejme ne te ardhmen, mjafton te nenvizojme vetem e faktin e mos punesimit gjate gjith ketyre viteve, te cilat do t’na mungojne ne te ardhmen per efekt pensioni. Por le ta pranojme(te sforcuar) se edhe tani jemi ne kohen e duhur. Ne fund te fundit, sa do vone qe te behet nje e mire, ajo gjithmone ka efektin e vete pozitiv, e sidomos kur mendon per te kap fillin e jetes se femijeve. Gezohemi per nje pjese te shokeve tane, qe mbas shume vitesh pritjeje e ankthi, me ne fund u eshte dhene kjo e drejte. Ata tani jane rregulluar mire, e natyrisht nuk i vuajne keto simptoma. Por kjo eshte njera ane e medaljes. Ne fjalen e kemi per dhjetra e ndoshta qindra mijra te tjere qe shpresojne akoma. DHjet vjete ketu ne Bruksel, me kane dhene rastin te njof shume, ne mos te gjithe emigrantet e ketushem me problemet e tyre, me nje pjese takohemi shpesh e qajme hallet se bashku, dhe pyesim njeri-tjetrin: Deri kur do vazhdojme te shtyhemi keshtu? Veç nje Zot e di fatin tone per pjesen tjeter te rruges. Parafytyroni se si mund te jetojne nje familje ne emigracion, kur s’ka dekumenta, nga shteti prites, s’ka te drejt pune, s’ka te drejt ndihme sociali, s’ka te drejte mitueli, s’ka asnje te ardhur per te ushqyer familjen. (jo te gjitha shtetet ndjekun te njejten proçedur per emigrantet, fjalen e kemi per vendin ku jetojme ne)Nga ana tjeter, ka te gjitha detyrimet te paguaj si ç’do qytetar vendas, qerane e shtepise, ujin, gazin, elektricitetin, vizitat mjeksore, ilaçet, ushqimin e veshmbathjen, pa permendur ketu kerkesat shkollore te femijve. Kjo e vertet e keqe po na ndjek prej vitesh. DHe vetia e te keqes dihet, ajo po te vuri poshte s’ka meshire, te perpin. Ftohtesia e dheut te huaj, shpesh here me kalon ne dejet e qenjes time, duke me ul ne nje njeri te tallur moralisht e shpirterisht. Ja dy-tre shembuj qe flasin vet: Ne nje bisede te lire me nje klerik nje dite ai me pyeti: Beson tek Zoti? Natyrisht qe besoje ju pergjigja, por ekstremist nuk jam. Zoti me tha ai, e di mire gjendjen tende, por don me te provua se sa mundesh ti per tu rreziztuar veshtersive, Kame vuajtur ne shqiperi sa te duash, i thash, e me eshte dashur se s’ben tu rrezistoj, po tani akoma edhe ketu do t’me len Zoti ne vishteresi? Lum ata qe vuajne shume ne kete jete, me tha ai, se jane te sigurt se parajsa krahhapur i pret. Lutju Zotit biri im, lutju dite e nate, pa pushim, me muaj e vite rresht. Duhet akoma shume durim deri sa lutja juaj te bien ne vesh te Zotit, per ta sjell te miren. Sa per lutje i thash, s’ kam lene nje mangut, jame lutur Zotit me gjith shpirt, por edhe shtetit kerkese me shkrim i kame bere, por deri sot s’kam pergjigje. Mandej kur Zoti e di hallin tim, pse s’mi jep dekumentat me lutjet qe i kam derguar, duke urdheruar institucionin perkates gezoje tani, se boll e kemi munduar kurbetliun, por don t’me mundojne akoma? Merci beaucoup monsieur, e “falenderova” ne frangjisht dhe u largova vertet duke u lutur: O Perendi jepu edhe shqipetareve nje pjese dielli si te tjereve kendej ne mergim!
Vazhdojme Po luanim nje loje shahu me nje shokun tim, ne parkun e lagjes ku banojme. Prane nesh kalon nje komshi i jone, me nje qen per dore. Njihemi, eshte afrikan. Krejt afer nesh qeni po kryente nevojen dhe i zoti po qeshte gjith kenaqsi, une ne menyre krejt shoqerore i thash: Te lutem çoje kafshen te bejne nevojen tek vendi i caktuar. Por atij i erdhi keq per keshillen dhe mu drejtua ne menyre teper fyese: Ti s’ke te drejte as sa qeni im, sepse ky ka te gjith dekumentacionin e rregullt, qe i nevoitet per te udhtuar po deshi edhe deri ne fund te botes, kurse ti s’ke asgje. Tju them te drejten per momentin syt mu erresuan e qielli mu be i zi, por kuja e femijve aty prane: Mos baba mendo per ne, me kujtoj shprehjen biblike: Te sundosh vetvehten, ne momente kritike, eshte veper trimerie, dhe kjo me fali arsye e durim, edhe pse rrealisht, ndodhesha para nje kontrasti bardh e zi, ku une shqipetari fatkeq, si njeri s’kam te drejt as sa nje qen, ketu ne tok te huaj. Nuk e besoni? Po e faktoj: E imagjinoni brengen e nje emigranti, qe i mbetet perjetesisht ne zemer kur i vdes nena e tij, e te mos kete mundesi per te shkuar e per ti bere nderimet e fundit, te pakten nje grusht dhe mbi varrine saj, vetem per munges dekumentacioni? E ndjeni se sa i gjymtuar shpirterisht eshte ai? Kjo me ndodhi mua para disa muajsh. Tani gjykoni j…
Ecim me tej. Po pinim nga nje gote me nje te njohurin tim Belg. Njihemi prej 7-8 vjetesh. Eshte rrobeqepes. . Duke mi kuptuar problemet qe me jane krijuar nga mungesa e dekumentave, me rrekomandoje, “duke zgjellur nje menyre teper origjinale”: Me qe shteti-me tha ai- nuk mendon per ty, po ti pse nuk mendon per vehte? Si e pyeta i interesuar. Ti duhet te martohesh ne te bardh me nje belge, d. m. th, sa te fitosh dekumentat, e pastaj te ndaheni, kuptohet edhe me pelqimin e partneres. Pse ç’te keqe ka ketu? Keshtu kane vepruar nje pjese e madhe emigrantesh, dhe kan dale te fituar. Kame une nje kushuriren time, (me siguroj ai) madje me nje çmim te aresyeshem. Degjo i thash: Nuk e drejtojne te gjith gishtin tregues nga une e te thone me te drejt, ja ky burri, babai i tre femijeve i martuar fadhso? SHkurt nuk ia aprovova. Ti beje punen tende, e mos shiko gishtat e te tjereve. Ke per tu penduar me tha, sepse te humbasish nje dore euro, nuk eshte ndonje gje e madhe edhe sikur borxh ti marrish, sepse ato i zevendeson se shpejti me te fituar dekumentat, por te humbasish te gjitha keto vite, eshte e tmerrshme sepse ato ikun e nuk i zevendeson kurr me. ç’moje kohen ajo eshte flori. Faleminderit o miku im, por kostumi qe me afrove mua, eshte shume modern, e di se ky model aktualisht preferohet shume, e s’po pyet kush me per moshe, por per natyren time nuk me rri mire. Une i kame mbetur besnik klasikes… E thame me siper, per ne qe jemi pe dekumenta, puna eshte kadegorikisht e ndaluar me ligje. Vertetesine e ketij ligji e kame provuar une ne veten e pare, prandaj do tua rrefej konkretisht ashtu siç me ndodhi para disa muajsh: Me deshiren e shoqerise shqipetare ketu dhe timen u vura ne krye te nje ASBL-i. Per te qene i sinqert nje lek i vogel tepronte nga shoqeria, sa per te kryer ndonje nevoje minimale per femije. SHerbeva ketu disa muaj, sipas te gjitha rregullave, duke menduar se kjo zgjillje provizore, po me ndihmonte sa do pak, per te pritur disi me i qete pergjigjen e rregullarizacionit, qe kishim bere kohe me pare. Mire po edhe ketu s’qe e thene qe ti gezohesha punes, (fukaraja nuk shpeton kurr) sepse ne nje dite te bukur shprese, ne klubin e shoqates erdhen nje grup policor, dhe pasi ushtruan nje kontroll te imtsishem, dhe pasi konstatuan se gjithçka ishte sipas te gjitha rregullave te sanksionuara ne ligj, per çudin e te gjitheve aty, me shoqeruan ne ambientet riatdhesimit te emigranteve, pa as me te voglin motiv. Isha apsulutisht i sigurt ne vetvete se s’kisha bere as fajin me te vogel, (perveç se isha pa dekumenta, ky s’eshte faji i im. ) E pyeta shefin e zyres se pse. . . por ai me urdheroj prer: Mos fol. Do te kthejme ne shqiperi. Atje eshte vendos demokracia. Une vertet nuk fola, sepse ky urdher “me preu gjuhen”, e me beri te rri sus, mandej kur s’te mbron ligji, ndjehesh i pa sigurt ne vetvehte e eshte kot te kundershtosh, sepse ai vendoste per te ardhmen e femijeve te mij. . Nejse. Ndersa shefi i zyres, po plotesonte formularin qe ta firmosja une, per largimin familjarisht nga Belgjika, une ne heshtje po mendoja, ndoshta ato qe do ti kisha shprehur me ze: Ka 10 vjete qe pres me shprese, per paisjen me dekumenta qendrimi. DHe tani ti çoje femijet e mij nga Brukseli te studiojne ne SHkoder? Per pune sekondash mendimi me fluturoje tek gjendja aktuale, tek “demokracia” ne shqiperi. Atje nuk ka kushte kurrsesi si ketu per te studiuar femijet, sepse mungojne elementet baze per nje jete normale. Mungon energjia elektrike, dhe nxenesit mundohen te mesojne nen driten e mekur te qiriut. Analfabetizmi atje rrezulton ne nivele te alarmante. Prandaj kush mundet i dergon femijet e tij jasht shtetit, kryesisht ne perendim, per te studiuar dhe per tu diplomuar, sepse as diplomat te universiteteve te shqiperise nuk njihen ne perendim. Qeverit e rradhes edhe Zotin fajsojne per mungesen e dritave (sepse 90%e energjise elektrike atje, vjen nga burimet hidrike), por vehten e tyre, kurr jo, edhe pse ata vet e dine se e kane humbur garen me kohen, e duke humbur keshtu edhe rrugen per ku nisem ne vitin 1991. Hallet rreale te popullit gjithnje ne rritje, shtrojne ne plane te pare mbijetesen. Politikes shqipetare, gjithnje ka pikuar çatia ne 1001 vende, por tani bash kulmi i saj eshte çare e po rrjedh rreke pa u ndalur. A se verteton kete Gerdeci e jo vetem ky? Ne vendin me te varfer te europes, ku spitalet nuk kane as medikamentet e nevojshme por ka mjek te korruptuar, ku biznesmenin e ndershem e quajne hajdut e hajdutin e quajne te “zotin”, ku populli s’ka as karta identiteti, shkurt ku korrupsioni eshte prezent pothuajse ne c’do institucion, e po mund ligjet e shtetit, ka kthyer popullin ne pezimizem, ata nuk besojne me ne rrecitimet e genjeshterta te politikeberesve te vendit te tyre, kete e degjon kudo ne bisedat e lira te tyre, ne shqiperi dhe sidomos kendej, fjala e pare boll renqethse qe vihet ne ball te bisedave eshte: SHqiperia s’behet. Atje çmimet rriten me shpejtesi galopante, vetem nje çmim vjen dita-dites, duke u ulur deri ne çvleresim, ai eshte çmimi i jetes se njeriut, ku per nje fjale goje i merret jeta tjetrit. Jane me qindra familje te ngujuara nga friga e gjaksit, dhe sigurisht jane po kaq familje qe kerkojne rastin te marrin gjakun. Furia e vetvrasjeve, deri dhe gra shtatzenaeshte vazhdon ne pemasa te frikshme. Lapidar te vegjel perkujtimor, kane mbushur krejt anet e rrugeve te shqiperise. Akoma deri sot, nuk doli nje klase e mirfillt politike qe te mendoje konkretisht per punesim e mirqenje. Paaftesit e tyre te majta e te djathta, i kane kufizuar ne minimum hapsirat per te punuar e jetuar ne ate vend. Keto jane disa nga arsyet, qe populli ka humbur besimin, e si pasoje ka detyruar mbi 30% te popullsise, te moshes me produktive te jetes dhe te punes, per te emigruar ne europen perendimore, ne Amerike, e deri ne australine e larget, per te punuar e jetuar, dhe nuk e shikojne aspak te aresyeshme, qe te kthehen me ne vendin e tyre. Duke qene fatkeqsisht keshtu, une kame bindjen se po te ishte e mundur te hapeshin kufijet shqipetar vetem per 24 ore, shumica dermuese e 70% e popullsise se mbetur ne ata vend, do te drejtoheshin per ne shtetet perindimore per te siguruar te ardhmen e tyre, sepse ne fund te fundit, atdheu i gjithsecilit eshte atje ku zhvillohet me shume. Prandaj, ju lutem shume mos me ktheni ne shqiperi, mos mi humbni 10 vjet pritje. E di Z. shef se do te ishte 1000 here me mire te punojme ne vendin tone, se sa te dalim kendej ne perendim e te punojme per te tjeret, madje shpesh dinjiteti yne nepekembet nga bota, por ja qe politika e shqiperise keshtu mendoj per ne. Prandaj na kuptoni , ne se qeveria e vendit tim nuk e ve gishtin ne koke per shtetasit e vet, ju lutem Ju veni doren ne zemer per ne. ( rrethanat nga nje here te detyrojne te kerkosh lemosh. ) Une kerkoje nga shteti i Juaj te drejten e barabart si te gjith te tjeret, sepse ndjehem i motivuar per te jua shperblyer me pune, e cila mu privua nga shteti im. Ja, kjo eshte “demokracia” e ketij vendi, i ndodhur ne europen juglindore Z. SHef, thash ne heshtje, se me ze nuk munda. Nuk munda edhe per urdherin qe ai me dha te mos flisja, por edhe per arsyen se nuk eshte e lehte te flasish rrealitete te hillura per vendin tim, sepse ndjej keqardhje e dhimbje te brendshme, se e dua edhe ashtu siç e kane kadandisur te pa aftet, aq ma teper e duam tani qe jemi larg tij. Natyrisht kisha deshiruar qe ato pak gjera te mira qe jane bere ne SHqiperi gjate ketyre 18 vjeteve postkomuniste, te ia dedikojme qeverive te rradhes, por ato s’jan te tyre, faktikisht ato jane merite e padiskutueshme e impenjimit maksimal te perendimoreve. Te jemi rrealist, kjo eshte e verteta. Dielli me shoshe nuk mbulohet. Per aq minuta sa shefi i zyres, po bisedonte ne telefon me drejtorite e shkollave te femijve per mbarvajtjen e tyre, (ndoshta ketu varej edhe riatdhesimi im ose jo) mua mu ngjallen shpresat, sepse isha i bindur se pergjigja e drejtorive te shkollaved o ishte 100% e mire. DHe vertet ashtu ndodhi. *DHe kjo ishte dhurata me e mire qe me bene femijet e mij ne ato momente, te cilet po me prisnin ne shtepi prej 24 oresh per te festuar 50 vjetorin e datlindjes time, qe per koinçidence qelloje pikerisht ata dite. Fadil Balaj, Emigrant në Bruksel
Razma – perla e vlerave klimaterike të Malësisë së Madhe Rrafshnalta që njohim sot për vlerat e mrekullueshme klimaterike e turistike, me emrin Razma, e “mbushur” me lokale, hotele, por edhe me vila banimi kryesisht për muajt e verës, por mjaft tërheqëse edhe për netët e ditët e stinave të tjera, ka një histori të re ndërtimi e shfrytëzimi, megjithëse Krijuesi këtë perlë jua kishte “falur” trojeve të Malësisë së Madhe e më gjërë që në agimin e jetës.
Të DHëna gjeografike Në verilindje të qytetit të Koplikut, në një largësi prej 26.5 km, në një rrafshnalta të mrekullueshme në fshatin historik të Vrithit, gjendet vendi klimaterik tashma me emrin Razma. Shtrirja e Razmës shënon kufijtë: gjërësia gjeografike 42.39’, ndërsa gjatësia 39.16’. lartësia e Rrafshnaltës është 900-950 metra mbi nivelin e detit. Klima është kontinentale – mesdhetare, me një fluks mjaft të madh ndriçimi me diell, si në dimër e në verë. Temperaturat në (dimër) minimale zbresin nga minus 2 deri në minus 7 gradë celcius (radhë më poshtë), ndërsa temperaturat në stinën e verës kanë një maksimale prej 18-22 gradësh (ditën), por me një mesatare ditore që nuk i kalon 16 gradët, as në muajin korrik. Gjë që e bën Razmën të mrekullueshme për të kaluar ditët dhe netët e nxehta të verës. Masivet e pyjeve që e rrethojnë, krijojnë një mikroklimë apo më saktë një klimë të mrekullueshme, ku ajri jo vetëm është në shkallën më të lartë të pastërtisë, por edhe ka një përqindje të madhe oksigjeni që “mushkëritë” e gjelbërta (pyjet e bimësia), me laboratorët e tyre (gjethet) e prodhojnë pa kursim.
Pak histori Vrithi ndër shekuj është njohur si qendra e bajrakut (dhe vendbanimi i Bajraktarit) të Shkrelit, ku si simbol ka mbetur deri në ditët tona Bajraktari famëmadh Marash Vata, i cili ka qenë edhe njëri ndër pjesëmarrësit e Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878. Fshati Vrith përveçse është në fokusin e shumë studiuesve, albanologëve dhe historianëve të huaj e vendas, është i fokusuar edhe në hartat e Cantelit e Coronellit të shekullit XVII, ku përveçse jepen të dhëna për 80 familjet që e popullonin në atë kohë Vrithin (me emrat Verli, Verti e deri Vrinsi) shënohet edhe rrafshnalta e mrekullueshme (e Razmës), e cila përdorej si kullosë verore, dhe si vend i mrekullueshëm verimi, vetëm për vendasit. (Ermanno Armao, vende, kisha, lumenj, male e toponime të ndryshme të një harte të lashtë të Shqipërisë veriore, fq. 127). Ndërsa studiuesi dhe albanologu i njohur Theodor Ippen, i cili ka qenë edhe konsulli i përgjithshëm i Austro-Hungarisë në Shkodër në vitet 1897-1904, ndër të tjera shkruante se: “Prej Kishës (Kisha e Bzhetës) e deri në fshatin Vrithë përpjet mban një orë e gjysëm për t’u ngjitur me këmbë, dhe vjen një rrafshnaltë e bukur që quhet Razma e Vrithit, mbi të cilen lartësohen dy maja mali, Veleçiku në perëndim dhe Kunora në lindje, që i lidh me njëra –tjetrën një kurrizë mali e që mund të arrihen në dy orë rrugë. Rrafshnalta e Razmës shërben si kullotë, ka lëndina të bukura malore dhe është e pasur me burime.” (Th. Ippen, Shqipëria e Vjetër, studime gjeografike, etnografike, historike. Fq. 27). Është interesant të thuhet se në vizitat baritore, të misionarëve Françeskanë (Dioqeza e Shkodrës, gjatë shekullit XVIII, sipas dorshkrimeve arkivore) përmendet Razma si vend verimi për famullitarët e Shkrelit. Por për herë të parë gjatë qeverisjes së mbretit Zog I, mësojmë se rrafshnaltën e Razmës kanë filluar ta frekuentojnë disa Zotni të Shkodrës, të cilët në vitin 1930 kanë ngritur edhe ndonjë ndërtim shtëpie që përdorej për familjet e tyre për të kaluar verën. Në vitin 1935 qeveria e atëhershme mbretërore vendos që Razmën ta konsiderojmë si pikë turistike për vlerat e saja klimaterike, ku për çdo ndërtim apo investim duhej të merrej leja tek autoritetet shtetërore (Komuna Dedaj, dhe Prefektura Shkodër). Mbas ardhjes në pushtet të regjimit komunist, Razma u shtetëzua, së bashku me pak infrastrukturë që kishte. Mbas kësaj Razma u emërua Kamp pushimi për punëtorët. U ndërtua një rrjet i vogël tregtar, hotel, dhe gjatë verës vendosej edhe ndonjë çadër. Pushimet 15 ditore në këtë kamp ishin të kontrolluara, dhe përgjithësisht kishin si banorë të stinës së Verës kuadrot dhe aparatciklet e shtetit komunist, ndërsa për punëtorët përdorej seleksionimi me kritere partiake. Me gjithë këtë infrastruktura e rrugës, linjës telefonike dhe Ujësjellësit nuk u muarën në kondiseratë nga shteti i atëhershëm. Në vitet e demokracisë, me pretendimet e pronës tek i zoti, apo më saktë më i zoti, Razma është parcelizuar, dhe mbi “pronsitë” e truallit janë ndërtuar mjaft vila, lokale dhe shërbime të tjera për pushuesit e shumtë, që kanë filluar të njohin vlerat e mrekullueshme klimaterike të Razmës. Gjithashtu rruga është e asfaltuar, gjë që bën që lëvizja e pushuesve të mundësohet jo vetëm disa ditore, por edhe ditore. Vlen të theksohet se përkundër vlerave klimaterike dhe turistike të një oazi të papërsëritshëm natyror, Razmës i mungon jo vetëm telefonia fikse, por edhe antenat e asaj të lëvizëshme. Gjithashtu ndërtimet e këtyre viteve nuk kanë një plan të studiuar urbanistik, gjëra që ulin disi vlerat e Razmës, tashma të njohura kombëtarisht dhe ndërkombëtarisht. KANUNI MBI LIGji Një vrasje makabre tronditi këto ditë, më 1 shtator, kryeqendrën e Veriut. Në mes të tregut të shumicës në Dobraç u vra me armë zjarri shtetasi Hysni Shpuza. Vrasja ka ndodh për motive hakmarrjeje nga Besmir Llampiri, i cili ishte i shoqëruar me shokun e tij Vildan Dekovi. Vrasësi, pas krimit është larguar me shpejtësi nga vendngjarja, ndërkohë që gjithë të pranishmit kanë shtangur nga tmerri që kanë parë e tronditja që kanë përjetuar. Dëshmitarë të shumtë kanë dëshmuar për policinë autorësinë e krimit dhe mënyrën e ekzekutimit. Por ajo që duam të trajtojmë është paaftësia e shtetit jo vetëm për rënd e qetësi, por mbi të gjitha për mos prangosjen dhe çuarjen para drejtësisë të vrasësve, duke e zbardhur plotësisht ngjarjen. Njëri ndër të pyeturit në polici, si dëshmitar okular i vrasjes, Vildan Dekovi nga fshati Shtoj i Ri, pasi ka deklaruar atë çfarë ka parë, normalisht është lënë i lirë, pasi është i pafajshëm. Por familjarët e viktimës, çuditërisht kanë hapur një konflikt tjetër. Familja Shpuza kërkon gjak pikërisht tek Vildan Dekovi, megjithëse qindra dëshmitarë okularë kanë parë ngjarjen dhe kanë deklaruar në polici të vërtetën, ku Dekovi nuk ka fare lidhje me krimin. Tashme familja Shpuza kërkon hakmarrje tek familja Dekovi. Asnjë lloj përpjekjeje për sqarime nuk ka zënë vënd, tek Familja Shpuza, e cila e ka ngujuar familjen Dekovi. Tanimë që në ditët e para të kësaj ngjarjeje që ka autor e dëshmitarë, një i pafajshëm bëhet viktimë e Kanunit mesjetar të Lekë Dukagjinit duke u ngujuar . Njerëzit kështu, edhe pse të pafajshëm, bëhen viktima të kanunit e injorancës, të paaftësisë së shtetit për rend e stabilitet. Albert Vataj |
