| DEPUTETET SHESIN VIZA SHENGEN
Komunist un jam/ Mehmetin mik e kam Këto vargje këndonte rrugëve baltovinë të fshatit Shishtavec në Kukës, një injorant komunist, kur merhumi Enver Hoxha mbretëronte. Të gjithë e dëgjonin komunistin, të gjithë e kishin frikë, të gjithë e urrenin,por po të gjithë e respektonin dhe i shtronin dreka e darka. Këndonte per dy arsye: E para, që tu thoshte të tjerëve se është i pushtetshëm. E dyta, se është i ditur dhe jo si ata. Megjithatë, të gjithë e dinin se ai nuk dinte të shkruajë as emrin e vet. Kjo filozofi puro komuniste aso kohe, e adoptuar në fshatrat më të thellë të Shqipërisë, funksiononte, ndryshe nga zonat qytetase që tirrnin barcoleta me arrogancë e injorancë pushteti, paçka se jo rrallë njerëzve u këputej “peri”, e prangat u shtrëngonin duart, e jeta u merrte tjetër drejtim, në burgjet Luciferr. Paçka se politika sot ka ndërruar kostum, ka ngelë elegante në tërësinë e saj. Bile injoranca ka ecur nga fshatrat e thellë,ka marrë qytetari , ka ngul rrënjë në kryeqytet e ka çel” lule” në Olimp. Ajo ka dalë nga vargjet e fshatarit me opinga gome dhe është ngjitur tek deputetët, pushtetarët, diplomatët, zyrtarët, kryekomunasit e deri tek anëtarët e këshillave. Ata, të urryerit, të çkallajisur tashmë, bejnë moral, drejtojnë. Edhe pse kanë vjedhur, abuzuar me besimin, tallur me gjithkënd, prapë në kohë fushate shfryhen, bëhen të “dashur”, betohen për “virgjëri”. Një zë i çjerrë deputeti, në një ekran televiziv, më tërhoqi vëmëndjen kur tha se shqiptarët pasi të bëjnë kartat e identitetit dhe të paisen me pasaportat biometrike, mund të shkojnë kudo në Europë. Mjafton të presin biletën dhe të nisen. Në këmbim të kasaj “ndere” që medemek e bënta ai truthatë me parti, kërkonte votën në zgjedhjet e 28 qershorit! Dhe kujt ia kerkonte votën. Atij votuesit që nuk ka as 1200 lekë të aplikoi për kartën e identitetit. Pra, ky tip politikani po krijonte sipas tij identitetin e një “cope” populli që po sipas tij nuk ka para të ketë kartë identiteti. Po ky politikan që flet si nana e Zeqos majë thane, ç`identitet ka për vete? Ndoshta aksidentalisht, por mandatin e parë e pat fituar si demokrat. Aso kohe krahu tjetër politik e gjuante me “gurë” dhe mallkonte ata që u mashtruan për një budalla karierist. Në zgjedhjet e tjera u divorcua nga PD-ja e shkoi tek Genc Pollo,atë mot kundërshtari thekur i PD-së për punë “parimesh” të një popsti qeverisës. Edhe me “Zabitin” Pollo fitoi. Atëherë filluan ta sulmojnë edhe demokratët edhe socialistët, edhe demokristianët edhe ballistët. Me pak fjalë, të gjithë. Por ata që e shanë dje shumë, sot e duan shumë.Arsyeja? Është rikthyer prapë në PD- fakiri. Tash nuk i kërkon votat as si antidemokrat as si spiun, as si injorant, megjithëse kur një gazetar i “Fiks Fare” e pyeti para pak ditësh sa anëtarë ka NATO, ai tha 16 anëtar. Sot vjen si bos dhe votat i kërkon po si bos. Ky është Ferdinand Xhaferi. Po nëjse, për anëterët e Natos të mos i vëme shumë faj. As deputeti i gjithë partive deri sot Neritan Ceka, nuk dha përgjigje të saktë. Madje kishte asi deputetësh që thanë; Nato ka 60 nanëarë! Këto monstra pra, pretendojnë të çelin portat e Europës, të vënë në lëvizje lëvizjen e lirë të shqiptarëve.Madje të atyre shqiptarëve që shkojnë në qytetin më të afërt një herë në dy-tre vjet, pasi grupet e tjera shoqërore nuk kanë dhe aq probleme lëvizjeje të lirë. Kjo vjen për dy arsye: E para: Ata e dinë se votuesi mesatar dhe i dobët beson çdo gjë. Edhe në e gënjesh nëntë herë, prapë e beson gënjeshtrën e dhjetë. Bile kjo kategori fatkeqësisht përbën shumicën. Fshatari beson edhe në zbutjen e ujkut. Përpjekjet për mbijetesë e kanë detyruar fshatarin të “zbutë” ujkun e ta përdorë në vënd të qenit për të ruajtur bagëtitë po nga ujku. Edhe kur ujku ia ka prerë gjithë vathën, prapë fshatari ka “zbutur” ujk tjetër. E dinë këta mashtues nivelin e votuesit të ulët e të mesëm, ndaj i kërkojnë prapë besim. E dyta: Duke qënë shumica e pretendentëve për deputet nga klasa e injorantëve, përpiqen të vënë në lëvizje kodin e besës. Pra, “un të jap vizën”, ti më jep votën. Dhe fshatari mashtrohet. Mendon se nuk do paguajë më nga katër mijë euro për djalin a vajzën për një vizë Shengen të paktën, si deri më sot, tek sekserët. Kjo nuk ka të bëjë fare me truk gazetaresk, pasi statistikat zyrtare të Ministrisë së Brëndshme flasin për 78 000 shqiptarë të riatdhesuar nga BE përgjatë vitit të shkuar, ku të gjithë kishin kaluar kufirin përmes sekserëve të vizave apo të kalimit ilegal. Ky lloj votuesi nuk kërkon më shumë. Nuk din ç`është integrimi, ç`është shteti ligjor, ç`është bota e qytetëruar, ç`janë të drejtat e liritë njerëzore, ç`është tirania, ç`është skllavëria, ç`është prona e sa vlerë ka jeta. Për ta deputetët, ligjbërësit, shtetarët,diplomatët, nuk kanë detyra civile e as përgjegjësi civilizuese. Ata janë të prirur e të kënaqur të qeverisen e shërbehen nën pushtetin e lëmoshës. Liria, ligji, prona, lumturia, jeta, nuk janë produkte industriale që i ofron e dhuron pushteti.Pushtetet po, kur nuk kanë substancë njerëzore, ndërtojnë tirani, me “teknologji” shtypëse. Paradoksi këtu qëndron në pse-në e pranimit si natyrshmëri e përditshmërisë së përplasjeve shtresore të shoqërisë, (fatkeqësisht të sëmurë nga infeksioni komunist 50 vjeçar), të tiranisë. Kështu pra, votuesi duket i rrezikuar pikërish nga vullneti i vet, ngjashmërisht me Edi Ramën që u serviri shqiptarëve 1000 faqe program partie. Edi që në nisje rrezikon. Rrezikon seriozisht, pasi shumica e votuesve të cilëve u është drejtuar dhe u prëmton, nuk kanë lexuar as 10 faqe nga historia e Shqipërisë. Pikërisht kësaj kategorie i kërkohet të studiojë, kuptojë e besojë 1000 faqe program të PS-së. Kryesocialisti duket se ka modifikuar vargjet e atij komunisti nga Shishtaveci i Kukësit, normalisht në sens të kundërt : Sali Berish un nuk jam/ Edhe nënë Feridenë, nënë e kam. Po sa sukses do ketë një filozofi e çmëndur, kur në kështjellën socialiste hyjnë vetëm miqtë e besnikët e kryetarit? Filozofia e Ramës që edhe po i pëlqen ta identifikoi si me atë të Obamës, duke gabuar gjithnjë, i ngjan një ligji Afganë, mbi kufizimet e të drejtave të grave Shi`ite, ku thotë: “Gratë duhet të plotësojnë nevojat seksuale të burrave dhe ju ndalohet liria e lëvizjes”. Përdorja e kufizimeve edhe brënda partisë nga kryetari, përfolja se në lista mund të ketë edhe emra pretendentësh për ligjprodhues që kanë të shkuar të zezë dhe kanë reflektuar zymtësi e bajraktarizëm, po rrit rrezikshmërinë e besimit politik në një të ardhme më të mirë pas 28 qershorit. Sokol Pepushaj
KANUNI MPOSHT LIGJIN Mungesën e autoritetit të shtetit ligjor e zëvendëson hakmarrja primitive, Kanuni i Lekë Dukagjinit. Shumë shqiptarë janë bërë viktima të këtij kodi që ka jetuar afro 600 vjet. Madje mjaft të pafajshëm kanë shkuar në varr nga pushka e hakmarrjes, vetëm se kanë patur një lidhje gjaku me personin që ka hapur një sherr. Një viktimë e tillë është edhe Besnik Gani Ganija, lindur më 01. O8. 1956 në Pukë dhe banues në Shkodër. Sipas një dokumenti zyrtar të kryetarit të baskisë Pukë, Rrustem Strugaj, të cilin redaksia e disponon në dosje, Besnik Ganija familjarisht është i ngujuar, megjithëse pa faj dhe pushteti nuk ka pushtet ti siguroi jetën. Ky ngujim, njëri ndër mijërat në Shqipëri, daton nga 24 gushti 1999. Djali i xhaxhait të tij, i quajturi Ylli Ganija kish shkaktuar një aksident me pasojë vdekjen e shtetasit H.T. nga qyteti Pukë. Që aso kohe dy fise bien në gjak. Fisi Ganija ngujohet sipas ligjeve të kanunit. Perpjekjet për pajtim kanë dështuar shumë herë dhe sipas shkresës zyrtare lëshuar nga shoqata e Misionarëve të Paqes dhe Pajtimeve të Shqipërisë, Me nr. 22 të protokollit,datë 29.04.2209, kjo familje rrezikon të vritet, siç ka ngjarë në shumë raste të tjera të ngjashme.Pas grumbullimit të këtyre informacioneve, u interesuam thellë rreth këtij problemi. Vërtet kjo familje është më afër vdekjes sesa jetës. Dhjetë vitet e fundit kanë qënë një ferr i vërtetë për të, ku fatmirësisht gjithë anëtarët e saj i kanë shpëtuar plumbit deri sot. Gjaksit në të vërtetë janë treguar edhe zemërgjerë, duke i dhënë disa herë besë dhe ku Besnik Ganija ka mundur të çoi me periudha fëmijët në shkollë. Por kohët e fundit, kur gjakësorët mësojnë se gjithë meshkujt e fisit Ganija kanë mundur të largohen nga Shqipëria për të shpëtuar jetën, Besnik Ganija ka marrë ultimatumin. Nuk ka më besë dhe për pajtim as që bëhet fjalë. E keqja duket se mbështetet edhe mbi faktin se ai ka katër djem, tre në shkollë dhe një poshtë moshës për të shkuar në bankat e dijes. Tashmë këtyre fëmijëve u ndërpritet çdo shpresë për të mësuar, për të luajtur më shokë e shoqe dhe janë të ngujuar bashkë me prindërit. Gjaksit shfrytëzojnë rastin që ai ka katër djem. Katër fëmijë me ëndrra për jetën dënohen nga ligjet e egra të Kanunit, çka tregon se shteti, ligji, nuk kanë autoritet as mbi kodet mesjetare. Shqipëria Etnike
HAKMARRJE PER SHKAK TË DETYRËS Vitet e fundit ka qënë një kohë e përshtatshme për grupet e terrorit, anarkistët, kontrabandistët, për gjithë ligjshkelësit. Viktima shumë herë kanë qënë pikërisht ata persona që kanë punuar mirë, që kanë zbatuar ligjet e shtetit apo edhe kanë mbrojtur institucionet e shtetit. Kështu ka ngjarë në pranverën e vitit 1997, kur shteti ra pas falimentimit të firmave piramidale, ku gjithë ndërmarrjet prodhuese e dyqanet u grabitën, ku gjithë depot e armatimit u shpërthyen duke marrë municionet dhe armët, të cilat edhe sot një pjesë e madhe e tyre janë në duar të njerëzve. Në repartin ushtarak të Vaut të Dejës, rreth 20 kilometër larg Shkodrës, më 1997 mijëra vetë sulmuan magazinat e ushtrisë për të grabitur armatimin. Oficeri Gëzim Ejlli u përpoq të ruante armatimin e ushtrisë shqiptare në repartin ku ai shërbente. Turma e revoltuar pas disa orë përpjekjesh arrin të thyejë me forcë repartin e të boshatisë gjithë municionin luftarak, ku merr edhe tanket e del rrugëve duke qëlluar. Policia tërhiqe e shteti bie. Ata që mbrojtën institucionet apo depot e armëve disa u vranë, të tjerë u plagosën ose u shënjestruan nga bandat për tu eliminuar. Kështu ngjau edhe me oficerin Gëzim Ejlli nga Dajçi. Atij i çuan fjalë se do e pushkatojnë. Siodoqoftë besonte në ligjet e shtetit dhe vazhdonte punën duke u ruajtur. Por hakmarrja do binte mbi të. Arrijnë ti shkojnë edhe në shtëpi e ta dhunojnë, duke e rrahur në prani të familjes. Ky veprim e vret edhe moralisht oficerin Ejlli. Kështu në vitin 2000, megjithëse kishte rreth 20 vjet vjet karierë ushtarake, duke parë se nuk mund ti shpëtoi hakmarrjes së bandave, apo inateve që lidheshin me detyrën e tij, arrin të largohet familjarisht nga Shqipëria, për të mos u kthyer kurrmë. Por fatkeqësisht i biri Amarild Gëzim Ejlli këtë vit (2009) kthehet në Shqipëri. Sapo vjen ndeshet me hakmarrjen. Grupe të paidentifikuara i çojnë fjalë se nëse nuk tregon vendndodhjen e të atit, do ta vrasin. Ai, në vitin 1997 ka qënë fëmijë dhe duke qëndruar shumë vite në shtetin e lirisë e demokracisë njerëzore, zihet ngushtë, por edhe pa përkrahje, pasi shteti ende është i pafuqishëm, për të mos thënë patericë e krimit të organizuar. Kështu, kërcënatat rriten deri sa vjen data 14 prill 2009, kur në fshatin Mushan, teksa ishte tek daja dhe del për të pirë një kafe, tre persona pa maska, e godasin egërsisht me mjete të forta, duke e shtrirë për tokë. Si duket kanë mënduar se e kanë vrarë dhe janë larguar me shpejtësi. Fshatarët i kanë dhënë ndihmën e parë dhe e kanë dërguar urgjent në spitalin rajonal të Shkodrës.Sipas kartelës nr.1032, ai është shtruar në spitalin e Shkodrës në reaminacion, më 14.04.2009 dhe ka dalë më 16.04.2009, duke marrë këshillim për “Qëndrim në shtëpi nën kujdes mjekësor”. Mësojmë se Amarild Ejlli nuk mund të qëndronte në spital nga frika se mos vinin dhe e vrisnin. Në fakt në spitalin e Shkodrës është arritur deri të pushkatohen mjekë.Ish mjeku Zamir Shazi është një rast. Kështu Amarild Ejlli, pasi i shpëtoi mrekullisht vrasjes, jeton në kushte ilegale. Rifat Ymeri
PRAGPËRBALLJA Pas thuajse 2 dekadave, aktoret kryesore te politikes shqiptare kane ndryshuar ne vigjilje te zgjedhjeve politike ne Shqiperi. Lideri historik i Partise Demokratike, njekohesisht edhe nder nismetaret e qendrestaret e levizjeve demokratike ne vendin tone, Sali Berisha nuk do te kete me perballe direkt te pakten, liderin tjeter historik te Partise Socialiste, ikone e politikes se larte shqiptare Fatos Nano. Qe ketu fillon edhe interesi i ri qe ofrojne keto zgjedhje te 28 qershorit 2009. I njohur si “rebel” qe ne vitet e fundit te ’80-es por edhe si nder nismetaret e ndryshimeve demokratike ne Shqiperine e fillimviteve ’90-te pavaresisht se biri i nje familjeje shume prane regjimit komunist, Edi Rama tashme eshte ne anen tjeter te barrikades, perballe kryeministrit aktual, ish- presidentit Sali Berisha. Analiza e ketyre dy individeve, duhet te startoje nga zanafilla. Berisha, nje malesor nga Tropoja qe gjithcka ne jete e ka arritur me shume mund e sakrifica, duke u perballur edhe me mentalitetin qe ka ekzistuar dhe fatkeqesisht vazhdon ndaj nje pjese te popullsise qe personifikon kryeministri, ngjiti shkallet nje e nga nje jo vetem karrieren profesionale te mjekut, por edhe ne ate te politikes. Rama nje nga te rinjte e Tiranes, i rritur ne/ose prane Bllokut te famshem, ne kontakt direkt apo indirekt me “mollet e ndaluara” te regjimit komunist, pse jo edhe nje “i llastuar” nga fati si biri i nje te privilegjuari te komunizmit, jo shume i suksesshem profesionalisht si piktor, por jo pak si politikan dhe menaxhues i te pakten kryeqytetit shqiptar, shfrytezoi konjukturat vit pas viti qe te arrinte ne 2009-en perballe rivalit te tij. Pavaresisht se antar i Partise se Punes per mese dy dekada, Berisha u vu ne krye te nje levizjeje te iniciuar nga studentet, duke u kthyer ne simbol i ndarjes se Shqiperise nga e kaluara komuniste, nisur nga vete pozicionimi i ashper dhe denimi i hapur ndaj diktatures dhe atyre qe e perfaqesonin apo e perfaqesojne nder vite. Si per ironi te fatit, ne vigjilje edhe Rama ishte ne te njejtin krah me Berishen, me ndryshimin e vetem se perfaqesonte qendrime radikale ndaj ish- diktatures dhe perfaqesuesve te saj, natyrisht te shprehura publikisht kohe pas kohe. Nuk eshte e qarte nese Rama mori teseren e PD-se ndonjehere, por shume shpejt u kristalizua distancimi i tij nga forca e pare opozitare ne vend. Berisha ne vitin 1992, do te arrinte ne majen e piramides shteterore te fillimdemokracise shqiptare, teksa Rama ne ate kohe u kthye ne nje nga opozitaret me te medhenj te tij dhe shtetit qe u instalua. Per hir te realitetit, nuk ishte as i pari dhe as i fundit dhe natyrshem as edhe i vetmi. “Letrat nga ferri” te botuara kryesisht ne gazeten “Koha Jone” tregonin pozicionimin e ashper te Rames, edhe gjate kohes se emigrimit ne France. Mesi i vitit 1997 dhe fillimi i vitit 1998, do te sillte edhe permbysjen e pozicioneve jo vetem ne mes dy subjekteve kryesore PD- PS, por edhe individualiteteve Berisha- Rama. I pari do te linte presidencen me fitoren e zgjedhjeve politike nga e majta, ndersa i dyti, do te niste rrugetimin e pushtetit ne Shqiperi. Ishte viti 1998, i cili ne karrieren politike do te shenjohet ne kujtesen jo vetem te Rames me shprehjen e Fatos Nanos disa vite me pas “e mora me thonj te paprere nga Parisi dhe e bera minister”. “Gaveta politike” e Rames nuk zgjati shume, ndersa Berisha po perpiqej te mbante pa u shthurur PD-ne, e cila jo vetem doli ne opozite por edhe ishte goditur rende ne imazh por jo vetem, nga ngjarjet e vitit 1997- 1998. Si minister i Kultures ne qeverite socialiste, per kohen, Rama paraqiti nje performance ndryshe, pa dashur te perdorim edhe termin te suksesshme. Nuk ishte shume e veshtire, qofte edhe me idene e bojatisjes se fasadave te ministrive, pasi Shqiperia ngjante si nje vend i sapodale nga lufta civile. Sipas gjasave, kjo performance bindi edhe PS-ne ta kandidonte per kryetar te Bashkise Tirane ne vitin 2000, pa patur teseren roze ne xhep dhe sipas xhasave, pa u interesuar shume nese kishte ate te PD-se se fillimviteve ’90. Pasi mundi ne perballjen e pare te vertete politike rivalin Besnik Mustafaj, Rama filloi te shijonte “flladin” e pushtetit te vertete. Krijimtaria e tij artistike qe mbase nuk ishte e mjaftueshme per te qene nje piktor i spikatur, e ndihmoi per te nisur ndryshimin e Tiranes, duke nisur nga ç’kioskezimi, per te vijuar me lyerjen e fasadave te pallatave, ndertimin e trotuareve, lulishtave dhe parqeve, rrugeve e me tej, gjithnje sipas stilit te tij dhe imazhit qe kishte te stampuar ne tru. Ne pozicionin e kryeopozitarit, Berisha e kishte te pamundur te ndalte fillimin e ngjitjes se Rames ne politike. Koha tregoi se Berisha as qe e kishte menduar se nga kryetar Bashkie, ne vitin 2009 do ta kishte perballe Ramen, te ndare ne mes tashme jo nga fatet e nje qyteti, por fatet e nje kombi, edhe pertej Shqiperise. Ne prag te 28 qershorit 2009, ka mjaft paralelizma. Berisha vazhdon te drejtoje me “dore te hekurt” partine e krijuar dhe te drejtuar nga ai “de facto” qe nga viti 1990. Te njejten linje vijon nga viti 2005 edhe Edi Rama me partine e marre nga Fatos Nano, edhe pse idete e menaxhimit politik para me ato pas marrjes se kreut te PS-se, jane vite drite larg nga njera- tjetra. Nese konceptualisht, Berisha ka te drejte si perfaqesues i te djathtes, e ndertuar gjithmone rreth nje lideri te forte dhe te pakontestueshem, Rama “i rrembeu” modelin edhe ne ndertimin e nje partie te majte, e mesuar gjithmone me hapesira te pamata kundershtimi edhe ndaj “njeshit” ne krye. Berisha ne fakt, ka vijuar rrugen tradicionaliste te ndertimit te nje subjekti te djathte politik, duke marre edhe kosto si largimi i bashkepunetoreve me te ngushte, te cilet tashme jane rikthyer ose ne PD ose ne kolaicion parazgjedhor. Modeli “Rama” i menaxhimit te PS-se eshte reflektim i konstruktit moralo-politik te vete liderit, i cili mbase ne fillim te viteve ’90, ishte nder me radikalet e ndryshimeve ne Shqiperi. Kjo ka sjelle qe PS-ja nga menyra e organizimit, disiplina e tepruar, te mos konsiderohet nje force e majte tradicionaliste, por ti afrohet qendres se spektrit politik, madje edhe te djathtes. Jo rastesisht trinomi i artikuluar nga Rama fillon me liderin ne konceptin e qeverisjes: lider, ekip, program. Ne nje vend si Shqiperia, me probleme te thella sociale- ekonomike- zhvillimore te trasheguara dhe te bartura nder vite, eshte shume e veshtire qe programet politike te dallohen qartas njeri nga tjetri. Shume pika, madje vertete shume, te programave te zbatuara apo te paraqitura nga PD dhe PS, jane shume te ngjashme duke patur ne sfond elementin social, per te arritur ne shume drejtime deri ne populizem ekstrem. Vetem renditja e prioriteteve apo e “100 diteve te para te pushtetit” mund te dalloje Berishen dhe Ramen. Korrupsioni! Ky eshte “kali i betejes” qe perdori PD-ja per te ardhur ne pushtet ne vitin 2005 dhe eshte pikerisht ky “kale beteje” qe Rama po perdor per te larguar nga pushteti Berishen me 28 qershor. Kryesocialisti Rama e di shume mire se ky argument, ishte shume efikas per te larguar Nanon nga qeverisja e para 4 viteve, por edhe Berisha e di shume mire se i njejti argument, i bazuar edhe ne komisione hetimore, rezultoi i deshtuar ne “pritat” qe i ngriten kryebashkiakut te Tiranes per ta larguar nga menaxhimi i Metropolit ne te gjitha takimet elektorale. Ne menyre paradoksale, me shtimin e akuzave, te komisioneve hetimore parlamentare, nga viti 2000 deri ne vitin 2007, Rama thelloi fitoren ne garen per kryetar Bashkie i Tiranes perballe rivaleve demokrate. Ne prag te zgjedhjeve te 28 qershorit 2009, Rama po kapet fort pas korrupsionit te qeverisjes aktuale, edhe pse vete nder premtimet me te bujshme elektorale, nuk ka paraqitur akoma nje platforme se si mendon ta zvogeloje korrupsionin ne qeverisjen e re, nese do ta marre votat e shqiptareve. Rama po perdor nje metode, e cila te pakten ne “kurrizin e tij politik” ka rezultuar e deshtuar nga kundershtaret, te pakten ne garen per bashkine e Tiranes nga viti 2000 e ketej. Berisha eshte kapur vertete fort pas investimeve qe ka realizuar, rritjes se rrogave, NATO-s, Bashkimit Evropian etj. Nga viti 2005, ka ndryshuar shumeçka edhe ne mentalitetin e shqiptareve. Asokohe “korrupsioni” rrezoi nje qeveri dhe qeverisje, per ta zevendesuar me nje tjeter. A kane te njejtin mentalitet shqiptaret edhe pas 4 viteve? A ka me shume rendesi per ta minimizimi i korrupsionit apo ajo cfare shohin cdo dite duke nisur nga xhepat e tyre dhe pamjet perballe e rruget qe shkelin? Kete do ta mesojme vetem me 28 qershor 2009, bashke edhe me pergjigjen e pyetjes: a kane ndryshuar vertete shqiptaret ne 4 vite? Blerti DELIJA
Gjakmarrja, plaga më e rëndë e shoqërisë Plaga më e rëndë e shoqërisë shqiptare, gjakmarrja, përditë e përnatë po merr jetë njerëzish. Paradoksi me bazë në “ligjet”e Kanunit mesjetar të feudalit Lekë Dukagjini, është bërë një kancer i tmerrshëm për shoqërinë që paguan edhe me jetë të pafajshmish kodet e një rregulli tashmë të pakuptimtë për botën e qytetëruar. Pushka e gjakmarrjes ka marrë shumë e shumë jetë të pafajshme, deri në disa brezni, edhe për hakmarrje shekullore. Ky fenomen, sidomos 19 vitet e fundit ka marrë përmasa të frikshme. Pak kohë më parë, më 06.04.2009, në mes të qytetit verior Shkodër, u vra me armë zjarri Nadir Quku. Edhe sot pas kaq ditësh policia nuk ka arritur të prangosë asnjë person. Burime pranë policisë bëjnë të ditur se pista e hetimit është hakmarrja. Por rreth kësaj vrasjeje duket se ka hije të tjera që zor të zbardhen ndonjë ditë. Burime të besueshme bëjnë me dije për gazetën se vrasësit kanë ngatërruar personin. Duket se objekt i pushkatimit ka qënë Gjovalin Praçja, çuditërisht shumë i ngjashëm me viktimën. Quku dhe Praçja në të vërtetë ngjasojnë shumë me njëri-tjetrin. Quku mësojmë se nuk ka patur asnjë konflikt dhe ka qënë njeri shumë i respektuar, ndërsa Praçja ka patur probleme për shkak të babait të tij. Më 20 nëntor 2004 Ndue Praçja kishte vrarë me armë zjarri shtetasin Isuf Kadria dhe që aso kohe familjet Praçja dhe Kadria ishin në hasmëri. Familja Praçja i është nënshtruar edhe ligjit kanunor të ngujimit. Nga vrasja e pashmanshme, Gjovalin Praçja ishte larguar për në Francë. Edhe atje, burime shumë të besueshme dëshmojnë se Gjovalinit i ishte kërcënuar jeta. Pra, edhe pse pa asnjë faj, Gjovalin Praçja është në shënjestër të plumbit hakmarrës. Ashtu edhe i ati dhe e ëma. Prindërit e tij jetojnë në ilegalitet të plotë, të ngujuar. Ndërsa gruan dhe dy motrat aktualisht i ka në Francë, diçka më të sigurta nga hakmarrja. Kjo pasiguri për jetën është në përmasa tmerruese. Pra, shumë shqiptarë, sot janë të detyruar të jetojnë në ilegalitet. Madje as fëmijët nuk kanë të “drejtë” ti çojnë në shkollë. Paradoksi më i madh është se në mes të qytetit të Shkodrës ekziston një lagje me të ngujuar. Afër lagjes Kiras, në Livadhe, sot janë qindra familje të tilla që jetojnë prej afro 19 vjetësh me frikën se një ditë do i marrë plumbi dhe shtohen përditë, duke e thelluar plagën e gjakmarrjes dhe ligjëruar të “drejtën” e hakmarrjes. Ndue Bacaj
ZBULOHET TELEGRAMI I MINISTRIT TË JASHTËM GJERMAN QË FUTI NË LUFTË AMERIKËN MË 6 PRILL 1917 Kur gjermanet dergojne telegrame te largeta teksti i te cilave perbehet nga nje rradhe numrash me nje dukje te pakurrfarqellimte, kij mendjen. Nje telegram i tille, me autor ministin e jashtem gjerman Artur Zimmerman, mberriti ne zyrat e Legates gjermane ne Meksiko ne vitin 1917. Ishte nje mesazh i koduar derguar qeverise meksikane me propozimin per nje alenace ushtarake kunder Amerikes. Kercenimet territoriale kundrejt SHBA-ve te perkufizuara ne kete telegram e perndezen qendrimin e opinionit publik amerikan kunder Gjermanise, cka coi ne vendimin e Kongresit per t’i shpallur lufte asaj ne vitin 1917. Ne vitin 1914 vendet europiane qene futur ne nje konflikt i cili shpejt u pershkallezua per te hyre ne histori si Lufta e Pare Boterore. Ndersa ushtrite europiane vriteshin e priteshin, Shtetet e Bashkuara qendruan asnjanese. Ne vitin 1916 U. Uilson u zgjodh president i vendit per te dyten here me se shumti fale slloganit “Ai na mbajti jashte lufte”. Megjithate gjerat shume shpejt do te ndryshonin. Ne janar 1917, agjentet britanike deshifruan nje telegram te ministrit te jashtem gjerman Zimmerman drejtuar perfaqesuesit te Berlinit ne Meksike, von Ekhardt. Ne kembim te nje aleance ushtarake Gjermania i ofronte Meksikes mbeshtetje per aneksimin e ish-territoreve te saj, tashme pjese e Amerikes. Me 24 shkurt anglezet ia derguan tekstin e teklegramit presidentit Uilson dhe ekzistenca e tij mberriti mediat amerikane me 1 Mars. Me 6 Prill 1917, Kongresi amerikan i shpalli lufte Gjermanise dhe aleateve te saj. Telegrami i Zimmermanit padyshim i dha shtysen e fundit hezitimeve amerikane per t’u futur ne lufte duke ndryshuar keshtu rrjedhen e historise. Balancat e konfliktit ndryshuan pas kesaj duke sjelle disfaten dhe si rrjedhoje kapitullimin e Fuqive te Boshtit. Ky telegram dhe Lufta e Pare Boterore sherbyen ne fakt edhe si shkas i prezantimit te Shteteve te Bashkuara te Amerikes ne arenen nderkombetare. Nje domen ne te cilin shteti i madh i pertej Atlantikut vazhdon te jete aktor i dores se pare. TEKSTI I DESHIFRUAR I TELEGRAMIT TE ZIMMERMANIT “Me 1 te shkurtit kemi ndermend te fillojme aktivizimin e pakufi te nendetseve. Do te rrekemi, megjithekete, qe Shtetet e Bashkuara te Amerikes te mbeten asnjanese. Nese ky plan deshton, i ofrojme Meksikes nje propozim ose aleance mbi bazat e meposhtme; te bejme lufte bashke dhe paqe bashke, mbeshtetje financiare te pakursimte dhe nje pranim nga ana jone i ripushtimit te territoreve te humbura ne Teksas, Nju Meksiko dhe Arizona. Me hollesite e ketij aksioni mund te merreni vete. Per sa me lart ju do ta informoni Presidentin ne sekret te plote sapo shperthimi i luftes me Shtetet e Bashkuara te jete i sigurte bashke me sugjerimin se ai duhet qe me nismen e tij te ftoje Japonine per perkrahje te menjehershme dhe ne te njejten kohe te ndermjetesoje mes nesh (Gjermanise – shen. i red.) dhe Japonise. U lutem bejani me dije Presidentit se nderhyrja e pameshirshme e nendetseve tona ofron mundesine qe Anglia te bindet per te bere paqe ne krye te disa muajve.” (Firmosur ZIMMERMAN) Marsel Lela
VRASJA, SI TEST POLITIK Në një pritë cubash, humbi jetën pak ditë më parë deputeti i tri legjislaturave të Kuvendit të Shqipërisë, Fatmir Xhindi. Ngjarja makabre e asaj të shtune mbrëma ishte tepër e rëndë, tragjike për familjen, shokuese për kolegët, ndëshkuese për strukturat e rendit. Familja humbi njeriun e saj më të dashur, shoqëria u nda përgjithmonë nga miku i tyre i mirë, socilistët i dhanë lamtumirën e fundit, atij që i përfaqësoi ata me formatin e një politikani, krejt ndryshe ngasa jemi mësuar t’i përcjellim deri më tash. Banorët e Roskovecit, Fierit dhe Shqipërisë cep më cep, e përcollën me pikëllim këtë ngjarje. Lajmi i ekzekutimit në oborrin e shtëpisë të një deputeti të Partisë Socialiste, vetëm dy muaj nga zgjedhjetn e përgjithshme parlamentare të 28 qershorit, natyrshëm që përshkoi si një detonator mundësinë e makthit politik, të kësaj vrasje. E dyta e këtij rangu, pas asaj të Azem Hajdarit më 1998, i cili gjeti vdekjen fare pak metra larg selisë së Partisë Demokratike. Për fatin e mirë të vendit, kësohere klasa politike dëshmoi, për spariherë maturi dhe pjekuri politike, duke mos e komentuar këtë vrasje dhe duke i’a deleguar gjithçka të mëpasme strukturave të specializuara. Sado që minëvënësit mediatik, pinjollët e atyre të 1997 apo të 1998, u përpoqën që nëpërmjet një pyetësori tejet provokativ, u përpoqën të peshkonin personalitetet më të spikatura të politikës, kjo vrasje makabër mund të mbeste jashtë korrnizave politike. Ka shumë pikëpyetje që ngrihen në lidhje me këtë mungesë vullneti për ta injektuar politikisht këtë ngjarje. Sikurëse ka shumë arsye për të besuar, se klasa politike nuk ka më asnjë shans për tu kapur pas një vrasje dhe për të vënë veten në kreun e një anarshie të mundshme. Kjo e motivuar edhe nga shkasi kalendarik ku ndodhen zgjedhjet dhe nga pozitat jo fort të shëndosha që e majta ka në pragun e kësaj beteje elektorale. Paralelisht më këtë maturi, le ta quajmë kështu, pasi do të ishte e shëndetshme, edhe pala që do të ishte e shënjuara në thep-shtjegzën e këtij atentati, mazhoranca, tregoi edhe ajo klasin e saj. Që nga Presidenti i Republikës, Kryetarja e Kuvendit, Kryeministri, deri tek ministrat dhe deputetët, të gjithë pa përjashtim, u gjendën pranë familjes së deputetit të vrarë në këto momente të trishta. Të gjithë u angazhuan për një hetim dhe ndëshkim ekstrem të këtij krimi të rëndë. Në këto kushte krimi nuk mundi të gjente një kahje politike dhe mbeti një motivim i strukturave të hetimit dhe të rendit për zbardhjen e kësaj ngjarje. Politika, pak a shumë mbeti jashtë, dhe mirë bëri. Kostoja do të ishte e barabartë, sikur edhe kjo vrasje, të mbarsej politikisht. Humbësin dhe fitimtarin do ta luante vetë politika. Por jo vetëm ajo. Shanset e derisotme të vendit do të viheshin para një pikëpyetje të madhe. Momente delikate do përballnin politikën në këtë prag zgjedhjesh. Do të kërcënohej në tërësi procesi. Gjithçka e mbërritur me kaq mund dhe sakrifica do të shkonte dëm. Imazhi ynë do të pësonte një gërryerje serioze. Një nga kolonat më të rëndësishme, besueshmëria ndërkombëtare, do të merrte një krisje serioze. Kjo vrasje do të na vriste sërish. Megjithatë shteti përkundër kësaj maturie, kësaj pjekurie politike, duhet të tregojë se është e predispozuar deri në maksimum për zbardhjen e kësaj çështjeje. Sa më shpejt që ti bëhet me dije opinionit publik, mbi prangosjen dhe vënien para drejtësisë, të autorit të vrasjes, aq më bindës mbeten deklaratat e titullarëve të shtetit dhe të rendit për angazhim. Qasjet për ta zvarritur, do të ishte një mundësi që opozita ta shfrytëzojë atë politikisht. Ndërkaq shteti do ta gjente veten, jo “si vrasës”, siç ka ndodhur dhe siç mund, por “si bashkëpunëtor në krim”. Dhe kjo natyrisht që do të ishte me një çmim të shtrenjtë, koston të cilën do ta kishte të vështirë ta paguante pushteti, (që kërkon të rimarrë një tjetër mandat), dhe pa kurrnji ndërmendje që opozita ta falë. Çdo ditë që këtë vrasje e vesh misteri, është një mundësi që opozita këtë mjegullnajë ta përdor si mantel apostulli në betejën elektorale. Nga Albert Vataj
DEMOKRACIA E BANDITËVE Shqipëria dergjet e përmbytur nga padrejtësia. Indikatorët e lartë të korrupsionit janë shumë pak për të pasqyruar atë pafundësi telashesh, shpesh me fund tragjik, që mungesa e drejtësisë sjell në jetët e njerëzve. Me padrejtësinë janë të lidhura flakjet masive nga puna për shkaqe politike, dhunimet e pronës së qytetarëve nga njerëz me pushtet dhe pranë pushteteve politike, të gjitha pasurimet e paligjshme dhe të dhunshme. Sepse padrejtësia në Shqipëri vazhdon të ketë një rrënjë politike, një rrënjë pushteti. Ajo vazhdon të jetë, si edhe në gjithë periudhën komuniste, vartësim, nënshtrim apo vënie e pushtetit të drejtësisë në shërbim të pushtetit politik. Me rënien e komunizmit, despotizmi oriental në Shqipëri humbi monopolin politik, por mjerisht nuk humbi sundimin mbi drejtësinë. Bota e politikës vazhdoi ta sundojë botën e drejtësisë. Partitë politike fituan lirinë të konkurrojnë, por drejtësia nuk fitoi dot lirinë nga partitë politike. Theksi u vu te liria politike, te liria si demokraci, por jo te liria si drejtësi. Ky është një nga gabimet më fatale që i ka dhënë mundësi despotizmit politik (pavarësisht bojës) të ringrihet dhe, në aleancë me korrupsionin e krimin, të orvatet për të rimbytur lirinë e njerëzve. Dhe shpëtimi i vetëm i lirisë është pavarësimi i drejtësisë nga thonjtë e pushteteve politike gjithnjë e më të korruptuar, në mënyrë që të mund të luftojë korruptimin e këtyre pushteteve. Pas thuajse 20 vjet tranzicion postkomunist, refleksionet mundësohen gjithnjë e më të qarta. Eshtë konfirmuar se demokracia dhe liria nuk ecin gjithnjë bashkë. Se e drejta e votës për të gjithë dhe zgjedhjet e lira, mund të krijojnë shanse pushteti edhe për liderë ekstremistë dhe qeverisje të korruptuara. E atje ku mungon pushteti i pavarur i drejtësisë, që mbron të drejtat dhe liritë e njerëzve nga abuzimet e njerëzve me pushtet, qeverisje dhe mazhoranca legjitime të dala nga zgjedhje legjitime, shfaqin në raport me liritë dhe të drejtat themelore të njerëzve (atë të punës, pronës, fjalës, organizmit), një rrezikshmëri që të kujton diktaturat komuniste dhe jo komuniste. Shkurt, në të gjitha ato vende ku traditat liberale kushtetuese, pra edhe të pavarësisë së pushtetit të drejtësisë, kanë qenë më të forta, pluralizmi dhe rivaliteti politik kanë qenë më pak konfliktualë, më shumë konstruktivë dhe pushtetet e dala nga zgjedhjet ishin më në harmoni me ligjin dhe të drejtën. Zgjedhjet e lira kanë qenë (këtu ka përsëri kontribut edhe drejtësia e pavarur) edhe të ndershme dhe për rrjedhojë, demokracia i ka shërbyer fuqizimit të lirisë dhe drejtësisë. Demokracia dhe liria kanë ecur krah për krah, duke forcuar njëra-tjetrën. Mjerisht, Shqipëria nuk i përket këtij rasti fatlum. Gjërat do të kishin ecur shumë më mirë për shqiptarët dhe vendi do kish shmangur shumë trauma e konflikte, sikur që në fillim të tranzicionit të ishte bërë një investim më i fuqishëm për pavarësimin e drejtësisë. Ndodhi e kundërta. Institucionet e drejtësisë, prokuroria dhe gjyqësori që sa po dilnin nga skllavëria e pushtetit komunist, u gjendën nën presionin dhe sulmet e pushtetit të ri berishist. Pas rënies së komunizmit, Shqipëria pati në krye të qeverisjes një autoritarist si Sali Berisha, që u përpoq me të gjitha mënyrat ta përdorte prokurorinë dhe gjyqësorin kundër rivalëve politikë, pra ta përdorte politikisht. Sot, drejtësia në Shqipëri do të kishte një pushtet real baraspeshues e kontrollues mbi politikën, nëse në nisje të tranzicionit do të kish pasur një lider, si për shembull Kryeministri Nehru, i cili drejtoi Indinë, pasi kjo fitoi pavarësinë nga Britania. Sikundër thekson edhe Fareed Zakaria, në librin e tij “E ardhmja e lirisë”, Nehru ishte rritur dhe edukuar në shkollën britanike, me koncepte shpirtërisht të rrënjosura për ndarjen e pushteteve dhe pavarësinë e gjyqësorit, prandaj ishte i vendosur t‘i mbronte “edhe kur kjo nënkuptonte se duhej të pranoje disfata politike në gjykata”. Krahasojeni për një moment këtë qëndrim me atë të Berishës, Nanos dhe politikanëve të tjerë shqiptarë, që nuk kanë lënë asgjë pa bërë për të ndikuar mbi vendimet e gjykatave kur ato bartin një ngarkesë politike. Megjithëse, partia e Kryeministrit Nehru ishte superiore mbi partitë rivale, aq sa India mund të quhej “një shtet demokratik njëpartiak”, ajo ishte e vendosur të krijonte tradita të forta të qeverisjes kushtetuese. Gjykatat u bënë të pavarura, shtypi vërtet i lirë dhe toleranca fetare e shenjtë. Kjo strukturë mentalitetesh, politikash dhe institucionesh, bënë që liberalizmi të përballojë më vonë edhe populizmin e rrethuar me servilizëm të Indira Gandit. Por gjërat janë përkeqësuar, qëkur sistemi gjyqësor, nga krenari e dikurshme e “demokracisë më të gjerë në botë” është shndërruar në shërbëtor i korruptuar i pushtetit politik. Që nga ky moment, India është bërë më shumë demokratike (pra me më shumë parti që konkurrojnë për pushtet), por gjithnjë e më pak liberale (pra, me më pak liri e të drejta të garantuara për njerëzit). Në ndonjë shtet të Indisë (si në Utar Pradesh), gjërat kanë arritur deri aty sa sistemin politik mund ta përcaktojmë si një “demokraci banditësh”, ku kutitë e votimit dhe zgjedhjet manipulohen, “ku partia fituese mbush administratën – ndonjëherë edhe gjykatat – me militantët e vet dhe u jep ryshfet ligjvënëseve opozitarë që të kalojnë në anën e saj”. Na duket sikur Zakaria këtu ka shkruar ekzaktësisht për Shqipërinë dhe “demokracinë e saj të banditëve”. Por ka edhe më, sepse ngjashmëria është totale. Zakaria shpjegon se tragjedia e miliona votuesve qëndron në faktin e hidhur se përfaqësuesit e votuar prej tyre pasurohen dhe fuqizohen jashtëzakonisht, duke vjedhur fondet publike, ndërsa flasin për hallet e popullit. Ky proces degjenerimi arriti kulmin në nëntor 1977, kur Kryeministri i Utar Padeshit, siguroi shumicën parlamentare, duke krijuar një kabinet prej 93 ministrash, në mënyrë që deputetët që ndryshonin anëtarësinë e partisë së tyre dhe mbështesnin atë, të merrnin poste qeveritare. Ne kemi rastet e “xhuvelizmit” dhe të tjera variante të tij, që me siguri do të shfaqen edhe nesër, pas zgjedhjeve të 28 qershorit. Mungesa e pavarësisë së pushtetit të drejtësisë nga politika, korruptimi i tij i brendshëm, që është një hallkë shtesë e zinxhirit që e mban të skllavëruar, po e degjeneron sistemin në një demokraci banditësh që nuk njeh liri dhe të drejta, por majmet duke i dhunuar ato. Kjo po shikohet në të gjitha nivelet e shtetit. Media po raporton gjithnjë e më shumë raste të “të fortëve” në qarqe, bashki apo komuna, që duke qenë të mbështetur nga segmente të pushtetit, dhunojnë pronat e qytetarëve. Gjendja nuk do të qe kjo, nëse qytetarët do të kishin në mbrojtje të drejtat e tyre, gjykatat, prokurorinë. Por në realitet ata dhunohen dhe askush nuk i mbron, flaken nga puna me pretekste të stisura dhe nuk e gjejnë dot të drejtën. Dhe shohin me zhgënjim demokracinë “për atë çka ajo është bërë në të vërtetë: pra një sistem i hapur dhe i kapshëm në teori, por faktikisht i sunduar nga pakica fanatike të organizuara mirë ose të pasura, të cilat sakrifikojnë të ardhmen që të mbrojnë interesat e tyre të tashme”. Me këtë degradim të politikës dhe ambicieve të saj duhen shpjeguar të gjitha rrënimet që vuan sot Shqipëria, rrënimin e mjedisit, e drejtësisë, e bujqësisë dhe industrisë, rrënimin e bilanceve të shtetit nga borxhet gjithnjë e më të larta, rrënimin e të drejtës publike nga korrupsioni. Të gjitha janë rrjedhojë e sakrifikimit deri edhe të së ardhmes së shoqërisë dhe natyrës për ambiciet mediokre të një grushti politikanësh dhe lobeve të lidhur me ta. Po cili është shpëtimi? Eshtë eliminimi i atij gabimi të bërë në fillesë të tranzicionit, është çlirimi i drejtësisë nga thonjtë e politikës, është ri-integrimi i praktikës së demokracisë me liberalizmin kushtetues, me ringritjen e institucioneve si drejtësia e pavarur dhe të atyre të shoqërisë civile. Misioni është shumë i vështirë, por jo i pamundur. Dhe sado i vështirë, është e vetmja rrugë për t‘u shpëtuar despotizmave që kërcënojnë nga horizonte tashmë shumë të afërt. Pa një rifillesë të tillë, demokracia do të mbetet një lëvozhgë e zbrazët, por njëherazi maskë “perëndimore” e një sistemi banditësh politikë dhe jo politikë, që ka për tipare “gërryerjen, manipulimin e lirisë dhe degradimin e jetesës së përbashkët”. Nga: Andrea STEFANI
JA SI FUNKSIONOJNË INSTITUCIONET E BASHKIMIT EUROPIAN KËSHILLI EUROPIAN Këshilli Europian lindi nga Samitet e Kryetarëve te Shteteve dhe te Qeverive te vendeve anëtare. Ne Samitin e Parisit te mbajtur ne dhjetor 1974, u vendos që këto takime te mbaheshin tri herë ne vit dhe te merrnin emrin Këshill Europian. Ne vitin 1987, Akti i Përbashkët Europian e bëri Këshillin Europian pjesë te strukturës institucionale te Komunitetit. Tashmë ai është pjesë e Bashkimit Europian. Kryetarët e Shteteve dhe te Qeverive si dhe Presidenti i Komisionit takohen rregullisht te paktën dy herë ne vit. Ata shoqërohen nga Ministri i Jashtëm si dhe një Anëtar i Komisionit. Funksioni themelor i Këshillit Europian është përcaktimi i drejtimeve kryesore politike për integrimin Europian. Ai e realizon një gjë te tillë duke marrë vendimet kryesore politike si dhe duke instruktuar Këshillin ose Përfaqësuesit e Shteteve Anëtare. Ne këtë mënyrë, Këshilli Europian ka drejtuar punën për bashkimin ekonomik dhe monetar, zgjedhjen e drejtpërdrejte te parlamentit si dhe një numër aplikimesh për aderim. PARLAMENTI EUROPIAN Origjina e Parlamentit Europian fillon ne vitet 50-te me traktatet themeluese. Parlamenti Europian përbëhet nga 730 deputete, te cilët zgjidhen me votim te drejtpërdrejte nga qytetarët e shteteve anëtare. Kjo do te thotë se Parlamenti Europian gëzon legjitimitet demokratik dhe se është i vetmi organ përfaqësues i qytetarëve te Bashkimit. Zgjedhjet parlamentare mbahen një herë ne pesë vjet dhe te drejtën e votës e gëzon çdo qytetar europian që është regjistruar si votues. Për sa i përket zgjedhjes ne mënyrë te drejtpërdrejte, anëtarët e Parlamentit, sipas traktateve themeluese “janë përfaqësues te popujve te shteteve që bëjnë pjesë ne Komunitete”. Megjithatë, për një kohë te gjate ata kane qene delegate te shteteve anëtare dhe zgjidheshin sipas procedurave te veçanta nga secili shtet. Një mënyrë e tillë zgjedhjeje nuk siguronte përfaqësim te mjaftueshëm te grupeve opozitare te parlamenteve te shteteve anëtare, duke çuar kështu ne një “deficit demokratik”. Ne vitin 1976, Këshilli nxori një vendim lidhur me zgjedhjen e përfaqësuesve ne Parlament me votim te përgjithshëm dhe direkt. Zgjedhjet e para te përgjithshme dhe te drejtpërdrejta janë mbajtur ne vitin 1979. Që prej asaj kohe, Parlamenti ka shprehur vullnetin politik te 374 milionë qytetarëve te Bashkimit dhe ka përfaqësuar interesin e tyre ne marrëdhënie me institucionet e tjera te BE-së. Parlamenti Europian i zhvillon punimet e tij ne Francë, Belgjikë dhe Luksemburg. Sesionet plenare mujore, ne te cilat merr pjese çdo eurodeputet, zhvillohen ne Strasburg, qytet i cili konsiderohet edhe selia e Parlamentit Europian. Takimet e komiteteve parlamentare dhe çdo takim plenar shtesë zhvillohet ne Bruksel, ndërsa Luksemburgu është qendra e administratës se Parlamentit (Sekretariati i Përgjithshëm). Parlamenti ushtron tri funksione themelore: 1. Ai ushtron pushtetin legjislativ ne bashkëpunim me Këshillin. Fakti që është një organ i zgjedhur ne mënyrë te drejtpërdrejte bën që Parlamenti te jete garanti kryesor i legjitimitetit te se drejtës europiane. 2. Këshilli i BE-së dhe Komisioni Europian janë te detyruara te kërkojnë mendimin e Parlamentit, përpara se te adoptojnë një akt legjislativ, sa herë që Traktatet e parashikojnë shprehimisht një gjë te tillë. Konsultime te tilla mund te jene edhe opsionale. 3. Parlamenti ushtron kontroll demokratik mbi te gjitha institucionet e BE-së, veçanërisht mbi Komisionin. Ai gëzon te drejtën për te pranuar ose refuzuar emërimin e Komisionerëve; mund te paraqesë mocion mosbesimi ndaj Komisionit ne tërësi dhe Komisioni është i detyruar t’u përgjigjet pyetjeve te Parlamentit. Ai ushtron, ne bashkëpunim me Këshillin, pushtetin mbi buxhetin e BE-së, duke ndikuar kështu mbi shpenzimet e Bashkimit. Parlamenti gëzon te drejtën te miratojë ose te rrëzojë buxhetin ne tërësi. Veprimtaria e Parlamentit ndahet ne dy faza kryesore: 1. Përgatitja e sesioneve plenare. Kjo bëhet nga anëtaret e Parlamentit ne komisionet parlamentare te cilat janë te specializuara ne fusha te veçanta te aktivitetit te Bashkimit. Çështjet për debat diskutohen edhe nga grupet politike. 2. Sesionet plenare. Gjate këtyre sesioneve Parlamenti shqyrton propozimet legjislative si dhe voton dhe propozon amendamente përpara se te votoje tekstin ne përgjithësi. Ne veprimtarinë e Parlamentit Europian bëjnë pjese edhe “komunikimet” me Këshillin dhe Komisionin si dhe seancat e pyetjeve lidhur me gjendjen e Bashkimit dhe situatën ne bote. KËSHILLI I BASHKIMIT EUROPIAN Këshilli është organi kryesor vendimmarrës i Bashkimit. Sikurse Parlamenti Europian edhe Këshilli është krijuar nga dispozitat e traktateve gjate viteve ‘50. Ai përfaqëson shtetet anëtare dhe ne takimet e tij merr pjese një ministër nga secila prej qeverive te shteteve anëtare te BE-se, me varësi te natyrës se çështjeve qe do te diskutohen ne atë takim. Marrëdhëniet e Bashkimit Europian me pjesën tjetër te botes mbahen nga “Këshilli i Çështjeve te Përgjithshme dhe Marrëdhënieve me Jashtë”. Por një konfigurim i tille i Këshillit ka përgjegjësi te gjera edhe për çështje te politikes se përgjithshme, prandaj takimet e tij mund te ndiqen nga secili prej ministrave te qeverive te shteteve anëtare, sipas zgjedhjes se vete qeverive. Gjithsej ekzistojnë nëntë konfigurime te ndryshme te Këshillit: 1. Çështjet e Përgjithshme dhe Marrëdhëniet me Jashtë 2. Çështjet Ekonomike dhe Financiare (ECOFIN) 3.Drejtësia dhe Punët e Brendshme 4.Punësimi, Politikat Sociale, Shëndeti dhe Çështjet e Konsumatorit 5.Konkurrenca (Tregu i Brendshëm, Industria dhe Kërkimet) 6.Transporti, Telekomunikacionet dhe Energjia 7.Bujqësia dhe Peshkimi 8. Mjedisi 9. Edukimi, Rinia dhe Kultura Gjithsesi, Këshilli mbetet një institucion i vetëm. Secili prej ministrave ne Këshill gëzon plotfuqishmëri. Kjo do te thotë se, deklarimet dhe veprimet e tij janë plotësisht te afta për te angazhuar qeverinë qe ai përfaqëson. Me fjale te tjera, nënshkrimi i ministrit është nënshkrim i qeverise qe ai përfaqëson. Gjithashtu, çdo ministër i Këshillit është përgjegjës ndaj parlamentit te vendit te tij si dhe ndaj qytetareve qe ky parlament përfaqëson, duke siguruar kështu legjitimitetin e vendimeve te Këshillit. Këshilli ushtron gjashte funksione themelore: 1. Miraton normat komunitare. Ne disa fusha te caktuara, këtë pushtet ai e ushtron ne bashkëpunim me Parlamentin Europian. 2. Koordinon politikat e përgjithshme ekonomike te shteteve anëtare. 3. Lidh marrëveshje ndërkombëtare, ne emër te Bashkimit Europian, me shtete ose organizata ndërkombëtare. 4. Aprovon buxhetin e Bashkimit, se bashku me Parlamentin Europian. 5. Zhvillon Politiken e Jashtme dhe te Sigurisë se Përbashkët te Bashkimit, ne baze te direktivave te Këshillit Europian. 6. Koordinon bashkëpunimin midis gjykatave dhe forcave policore te shteteve anëtare ne çështjet penale. Shumica e përgjegjësive te Këshillit kane te bëjnë me fusha te veprimit komunitar, ne te cilat shtetet anëtare kane hequr dore nga sovraniteti i tyre duke ua deleguar pushtetin vendimmarrës organeve te BE-se. Kjo fushe veprimi përbën “shtyllën e pare” te Bashkimit Europian. Megjithatë, dy funksionet e fundit kane te bëjnë me fusha ne te cilat shtetet anëtare nuk kane hequr dore nga sovraniteti i tyre, por thjesht kane pranuar te punojnë se bashku. Kjo quhet “bashkëpunim ndërqeveritar” dhe përfshin “shtyllën” e dyte dhe te trete te Bashkimit. Veprimtaria e Këshillit te BE-se është e organizuar si me poshtë: • COREPER. E gjithë puna e Këshillit përgatitet dhe koordinohet nga Komiteti i Përfaqësuesve te Përhershëm (COREPER), i cili përbehet nga përfaqësuesit e përhershëm ne Bruksel te te gjitha shteteve anëtare si dhe nga ndihmësit e tyre. Vete puna e COREPER-it përgatitet nga 250 komitete dhe grupe pune, te cilat përbëhen nga delegate te shteteve anëtare. • Presidenca e Këshillit. Secili prej shteteve anëtare kryeson takimet e tij për një periudhe gjashte mujore, duke promovuar vendimet politike dhe legjislative te Bashkimit si dhe duke realizuar kompromisin ndërmjet shteteve anëtare. • Sekretariati i Përgjithshëm. Ky është një organ ndihmës i Presidencës dhe ka për detyre te siguroje funksionimin normal te punimeve te Këshillit ne te gjitha nivelet. KOMISIONI EUROPIAN Komisioni është një organ i pavarur politikisht i cili përfaqëson dhe mbron interesat e Bashkimit Europian ne tërësi. Ai përbën mekanizmin drejtues te BE-se. Komisioni Europian përbëhet nga 25 anëtarë te cilët emërohen një here ne pese vjet, pa kaluar 6 muaj nga data e zgjedhjeve për Parlamentin Europian. Procedura e emërimit është e tille: • Qeveritë e shteteve anëtare bien dakord mbi emrin e personit qe do te drejtoje Komisionin për pese vjetet e ardhshëm. • Presidenti i Komisionit zgjedh, ne bashkëpunim me qeveritë e shteteve anëtare, anëtarët e tjerë te Komisionit. • Parlamenti Europian aprovon përbërjen e Komisionit te ri, ne tërësi. Ne rast se aprovohet, Komisioni fillon nga puna janarin e ardhshëm. Selia e Komisionit Europian është ne Bruksel, por ai ka një numër zyrash ne Luksemburg, përfaqësi ne te gjitha shtetet anëtare te BE-se si dhe delegacione ne disa prej kryeqyteteve te botes. Komisioni Europian ushtron katër funksione themelore: 1. Propozon aktet normative ne Parlament dhe ne Këshill; 2. Administron dhe zbaton politikat e BE-se si dhe buxhetin; 3. Është “gardiani” i Traktateve (se bashku me Gjykatën e Drejtësisë); 4. Përfaqëson Bashkimin Europian ne arenën ndërkombëtare. Vete Komisioni vendos fushën e veprimtarisë te secilit komisioner si dhe shpërndarjen e përgjegjësive ne rast se është e nevojshme. Stafi i Komisionit është i organizuar ne departamente, te njohura ndryshe edhe si “Drejtori te Përgjithshme”. Secila prej këtyre drejtorive është përgjegjëse për një fushe te veçante te aktivitetit te BE-se dhe kryesohet prej një Drejtori te Përgjithshëm, i cili është përgjegjës përpara njërit prej komisionarëve. GJYKATA EUROPIANE E DREJTËSISË Gjykata e Drejtësisë është krijuar ne vitin 1952 me Traktatin e Komunitetit Europian te Qymyrit dhe Çelikut. Detyre e saj është te siguroje qe e drejta e BE-se te interpretohet dhe te zbatohet ne mënyrë uniforme ne te gjitha shtetet anëtare. Gjithashtu, Gjykata ka pushtetin e zgjidhjes se mosmarrëveshjeve gjyqësore ndërmjet shteteve anëtare, institucioneve te Bashkimit, personave fizike dhe juridike. Gjykata është e përbërë nga një gjyqtar prej secilit shtet anëtar, duke siguruar, ne këtë mënyrë, përfaqësimin e sistemeve ligjore te te gjithë shteteve anëtare te BE-se. Gjykata ndihmohet nga 8 “avokate te përgjithshëm”, te cilët kane për detyre te japin mendimin e tyre për çështjet qe shtrohen për zgjidhje përpara gjykatës. Mendimet e tyre jepen publikisht dhe duhet te jene te paanshme. Gjyqtaret dhe avokatet e përgjithshëm emërohen me marrëveshje te përbashkët te te gjithë shteteve anëtare, për një mandat gjashte-vjeçar, i cili mund te ripërtërihet me një ose dy periudha te mëtejshme tre-vjeçare. Çështjet kryesore qe shtrohen për zgjidhje përpara Gjykatës: 1. kërkesa për gjykim paraprak; 2. procedimi për shkelje te detyrimeve qe rrjedhin nga traktatet; 3. procedimi për anulim te një vendimi; 4. procedimi për mosveprim. Për ta ndihmuar Gjykatën e Drejtësisë për te zgjidhur numrin e madh te çështjeve qe shtrohen përpara saj, si dhe për t’u siguruar një mbrojtje me te mire ligjore qytetareve te Bashkimit, ne vitin 1989 u krijua “Gjykata e Shkalles se Pare”. Kjo gjykate është përgjegjëse për zgjidhjen e një numri te caktuar çështjesh, ne mënyrë te veçantë te atyre qe paraqiten nga individët dhe çështjet qe kane te bëjnë me raste te konkurrencës se pandershme midis ndërmarrjeve. Gjykata Europiane e Drejtësisë dhe Gjykata e Shkalles se Pare kane nga një President, te zgjedhur ndërmjet gjyqtareve për një mandat tre-vjeçar. Marion Gajda Student i shkencave politike dhe institucioneve Europiane-Itali
AMBSADORI D’ELIA ZGJEDH “REZIDENCE” VERIUN E SHQIPERISE Ambasadori i Italise ne Tirane, Saba D’ Elia shenon emrin si diplomati i pare perendimor qe zgjedh rajonin e Veriut te Shqiperise si “rezidence” per thuajse nje jave. Nga data 5- 11 maj 2009, ambasadori D’ Elia eshte i pranishem ne territorin qe eshte juridiksion i Konsullates se Italise ne Shkoder dhe konkretisht ne rrethet e Lezhes, Shkodres, M.Madhe, Pukes, Tropojes, Mirdites etj. Ne takimin sensibilizues te organizuar me gazetaret konsulli i Italise ne Shkoder Stefano Marguccio ka thene se vizita eshte nje deshire e ambasadorit D’ Elia per tu njohur nga afer me territorin, me mundesite konkrete te zhvillimit dhe bashkepunimit dypalesh, por edhe me aktivitetin e bashkekombasve ne kete rajon. Me e vecante behet kjo vizite nisur edhe nga fakti se ambasadori shoqerohet nga familja e tij, nje pjese e stafit te Ambasades por edhe disa personalitete te tjera. Vizita startoi ne oren 10:00 te dites se marte 5 maj 2009 dhe mbyllet me 11 maj ne oren 18:00 ne Lezhe. Fillimisht, ambasadori ka zhvilluar nje takim me autoritetet lokale te Lezhes ne Bashkine e qytetit ku eshte takuar me kryebashkiakun Viktot Tusha, kryetarin e Qarkut Bardh Rica, kreun e Komisionit te Jashtem Parlamentar Prec Zogaj etj. Gjate takimit eshte diskutuar edhe per planin strategjik te zhvillimit te qytetit te lashte. Agjenda e ngjeshur ka vijuar me takime me klerike italiane te kryesuar nga ipeshkvi imzot Vitale, ne ndermarrjen e perbashket italo-shqiptare “EUROFISH” ku ishte i pranishem edhe pronati italian Rizzoli. Nje etape e rendesishme ishte edhe takimi me bleterritesit e Lezhes, ku u prezantua edhe programi i zhvillimit te “Kultures se Bletes” ne kete rajon, kontribut i Ministrise se Jashtme Italiane me nje vlere 480 mije euro. Ne qytetin e Shkodres vizita e ambasadorit D’ Elia ka nisur ne Fakultetin e Italianistikes se Universitetit “Luigj Gurakuqi” pasdreken e te martes. I shoqeruar nga konsulli Marguccio, ambasadori ka takuar pedagoge dhe studente te kesaj dege ku eshte diskutuar edhe per perfundimin e nje konvente mbi perkthimet organizuar nga Universiteti i Firences. Shume e vecante ka qene edhe mbremja e organizuar ne brigjet e liqenit te Shkodres, ide- surprize e konsullit Marguccio per ambasadorin, familjen e tij por edhe shume bashkekombas. Tingujt e muzikes se ofruar “Live” jane bashkuar me zerat e liqenit, duke krijuar nje ansambel shume te vecante, i permbyllur edhe me nje “bufe” tradicionale. E merkura e 6 majit ishte shume e ngjeshur me aktivitete, te cilat startuan ne oren 9:00 me nje vizite ne Shkollen e Mesme Dygjuheshe “Shejnaze Juka”, per te vazhduar me nje vizite ne shkollen e Jezuiteve “Pjeter Meshkalla” dhe ne shkollen “Maria Ndihmetare”. Gjate takimeve ambasadori D’Elia ka marre informacion ne lidhje me aktivitetin e shkollave qofte publike qofte private, eshte informuar gjithashtu edhe per bashkepunimin ne mes Italise dhe Shqiperise, duke patur si pikenisje te forte pikerisht keto shkolla qe vizitoi. Perurimi i Qendres Profesionale Bardhaj- Bleran, e cila vjen si kontribut i OJF-se “CELIM” me nje vlere 896 mije euro, ishte nje tjeter etape e rendesishme e vizites se ambasadorit diten e merkure. Ne prani te autoriteteve vendore dhe rajonale, ambasadori D’ Elia ka prere shiritin e perurimit te kesaj qendre, e cila tashme eshte kthyer ne pike referimi per te gjithe te rinjte, duke i mundesuar fitimin e nje profesioni- nje mundesi me shume per punesimin e tyre. Ndermarrja “Voice Star” qe ka punesuar deri tani rreth 200 te rinj e te reja ne Shkoder, kompani Call Center ka terhequr interesin e vizites se diplomatit, per te vazhduar me Spitalin Rajonal te Shkodres. Nje projekt me vlere 839 mije euro i implementuar nga OJF-ja “AISPO”, ka sjelle nje forcim te sistemit te Urgjences ne Spitalin Rajonal te Shkodres. Gjate vizites ne zyren e projektit por edhe ne Spitalin Rajonal te Shkodres, ambasadori D’Elia eshte njohur nga afer me projektin, me rezultatet konkrete dhe rezultatet e pritshme duke patur si referues shefin e projektit ne fjale Filip Vila dhe Federico Chiodi-n e “AISPO”-s. Ne nje takim te zhvilluar ne mjediset e BIS Banca, ambasadori i Italise eshte takuar me perfaqesues te Shoqates per Zhvillimin e Shqiperise se Veriut dhe njekohesisht edhe me idene e krijimit te Dhomes se Tregetise Italo- Shqiptare. Pasdreken e te merkures ka startuar edhe vizita ne M.Madhe me nje mbikqyrje te Zones Industriale te Koplikut, projekt i “AIIOA”, ku ambasadori eshte njohur nga afer me projektin, eshte takuar me kryebashkiakun Ramadan Lika dhe ka qene pjesemarres ne nje “bufe” te shtruar nga shoqata “AIIOA”. Pas konferences per shtyp te organizuar ne Konsullate me gazetaret, ambasadori ka marre pjese ne nje darke te shtruar per nder te tij nga sipermarresit e Shkodres ne restorantin “Idromeno”. Me 7 maj ambasadori D’Elia iu drejtua komunes ne Kelmendit dhe Shkrelit ne M. Madhe, ku u prezantua edhe projekti per zhvillimin rural te ketyre komunave, me nje vlere rreth 1,6 milion euro te implementuara nga OJF-ja “VIS- COL’OR”. Nje vizite ne Tamare ne zyrat e projektit, takimi me drejtuesit e pushtetit vendor te komunave te interesuara, me drejtorine e Pyjeve, perfaqesuesit e CARITAS-it te zones dhe organizata te ndryshme te perfshira ne projekt, i kane lene vendin nisjes per ne piken turistike te Vermoshit per te kaluar edhe naten ne strukturat e ngritura nga pader Sergio. Mengjesi i te premtes ka nisur me nje vizite ne luginen e Vermoshit, i shoqeruar edhe me nje mengjes te lehte dhe me degustimin e prodhimeve tipike lokale. Ambasadori D’Elia eshte mahnitur nga mrekullite e natyres se kesaj zone, nga ajri i paster por edhe njerezit mjaft bujare te Vermoshit. Pasdreken e te premtes, kreu i diplomacise italiane ne Shqiperi ishte ne qytetin e Rreshenit, kryeqender e rrethit te Mirdites. Pasi eshte pritur dhe takuar me autoritetet vendore dhe klerikale te qytetit, pas vizites ne disa qendra profesionale dhe formimi, ambasadori D’Elia eshte rikthyer ne Shkoder per te marre pjese ne nje darke te shtruar per nder te tij nga autoritetet vendore. Gjate dites se sotme, e shtune 9 maj, ambasadori dhe shoqeruesit e tij, gjendet ne Tropoje. Ne oret e para te mengjesit te dites se sotme, ata jane nisur drejt Komanit, per te marre tragetin e linjes i cili do ti shpjere deri ne Fierze. Pasi do te zbresin nga trageti, me makina do ti drejtohen lugines se lumit “Valbona” nje nga perlat e natyres shqiptare. Nata eshte parashikuar te kalohet pikerisht ketu ne kushtet e “agriturizmit”. Te dielen ne mengjes eshte parashikuar nje tur turistik- panoramik ne male, per te mberritur ne Theth dhe nje mengjes ne natyre. Pasdreken e dites se diele, do te behet nje vizite ne nje ferme te Pukes, ngritur dhe menaxhaur nga Don Giovanni Fiochi, e cila prodhon nga proshutat, sallamet, erezat, kerpurdhat, pijet etj. Te henen e 11 majit, eshte parashikuar nje vizite e shkollen agrare te Blinishtit, strukture e realizuar nga don Antonia Sharra, misionar nga Abruco me nje reputacion te padiskutueshem ne zone. Ne Vaun e Dejes ambasadori do te vizitoje shkollen e Formimit Profesional te realizuar nga Alvaro Ricci, nje artizan lacial qe ka hapur ne bashkepunim me Diocezen e Vau- Dejesit nje shkolle te formimit per ndermarrje me te rinjte e zones. Ishulli i Shurdhahut dhe zbulimet arkeologjike atje do te jene nje tjeter terheqje per ambasadorin, i cili do te njihet nga afer me punen e bere nga studente te Poliklinikut te Barit. Ne kete ambjent, te pranishmit do te shijojne edhe nje “piknik” ne natyre. Ne Shengjin delegacioni do te ndalohet ne ndermarrjen per perpunimin e peshkut “Poseidon”, bashkepunim italo- shqiptar, ku ambasadori D’Elia do te takohet me administratorin Scermino dhe me kryebashkiakun e Shengjinit. Turi i takimeve te delegacionit te kryesuar nga ambasadori Saba D’Elia ne Veriun e Shqiperise, do te perfundoje me prezantimin e dy projekteve ne Lezhe. Projekti i pare per njohjen dhe formimin e migranteve te rikthyer ne Veri te Shqiperise te implementuar nga OFJ-ja “IPSIA- CARITAS” me nje vlere rreth 873 mije euro. Projekti i dyte eshte ai i forcimit te sherbimeve sociale- edukative per promovimin shoqeror dhe kulturor dhe pergatitjen per pune te te rinjeve ne Lezhe, i menaxhuar nga OJF-ja “VIDES- LABor MUNDI”, me nje vlere 489 mije euro. Vizita e ambasadorit D’Elia tregon vijimesine e vemendjes se shtetit dhe qeverise italiane ndaj Veriut te Shqiperise. Nuk ishte rastesi qe vetem nje muaj nga emerimi, ambasadori D’Elia zhvilloi ne Shkoder viziten e pare jashte Tiranes, ndersa tani qendron ne territor bashke me familjen per rreth 1 jave. Vemendje e Italise ne Veriun e vendit eshte perqendruar ne zbutjen e varferise por edhe formimin e te rinjeve drejt tregut te punes. Gjate vizites u konstatua se vemendja eshte perqendruar ne 4 sektore kryesore: social- edukative, social- shendetesor, mjedisin dhe zhvillimin rural e migrimin. Ne brendesi te ketyre 4 sektoreve jane prezente 13 projekte, me nje vlere me shume se 11 milion euro. Per te krijuar nje ide per perkushtimin italian dhe rezultatet e arritura, vlen te permendet se 11 nga 13 projektet e paraqitura, jane miratuar tashme. Blerti DELIJA
VERMOSHI,MREKULLIA E “VIRGJER” KLIMATERIKE E ALPEVE SHQIPTARE Dje kreu i diplomaciesë italiane në Shqipëri Saba D`Elia, konsulli Stefano Marguccio, presidenti i A.I.I.O.A. Giovanni Degennaro, drejtuesi i bankës italiane di Sviluppo Alessandro Limata , ishin në Tamare, Sot do jenë në Vermosh ndaj ne po i kushtojmë vëmëndje kësaj zone me perspektiva zhvillimi me interest ë dyanshëm jo vetëm ekonomik. Vermoshi eshte nje nder mrekullit natyrore e klimaterike ,qe Hyji e krijoj ne trojet Ilire (te Malesise Madhe) qe ne agimin e jetes…Vermoshi i ngjan nje amfiteateri te madh natyrore qe i ka te gjitha resurset per te qene i tille : Ka fushen e saj te veshur me barin e bimesin natyrale qe te mrekullon syrin,e shpesh quhet “ari i gjelbert” (kjo eshte lugina e Vermoshit qe ndahet permes nga lumi me te njejtin emer). Ka dy “Tribunat “ e medha qe jane : Ne Veri kurrizi malor i Marlules ,dhe ne Jug Kurrizi malor i Viles , edhe keto te veshura me pyje e bimsi te shumllojeshme..Si dhe karakterizohet nga nje klime e fresket me ajer te paster ,qe e shijon cdo njeri qe kerkon te KLIMA ne Vermosh eshte disi me e vecante se e Kelmendit ne pergjithsi. Kelmendi perfshihet ne zonen mesdhetare ,malore-veriore ,ndersa Vermoshi merr nuanca kontinentale malore ,me nje dimer..shume te ftohte dhe vere .. mjafte te fresket,per shkak te te ndikimit te ajrit kontinental nepermjet grykdaljes se pellgut nga lindja ,te lartesise se madhe mbi dete dhe te mbuleses se dendur me pyje… Mesatarja e janarit si muaji me i ftohte ne Vermosh eshte rreth – 3 grad celcius ,ndersa temperatura me e larte ne muajt e Veres sillet rreth 12 – 16 grad celcius…Rreshjet ne Vermosh (ne lugine) kapin mesataren vjetore rreth 2021.7 mm ,ndersa ne male rreshjet kane nje shifer shume me te larte qe sillet nga 2500 – 3500 mm ne vite (Kol Progni ,”Kelmendi’ monografi ,fq.30-31).Sic shihet edhe vete sasia e madhe e rreshjeve ne male (rreth lugines se Vermoshit) ne muajt e Veres influencon qe ne kete zone te kemi nje temperature te fresket gjate muajve te nxehte , duke krijuar nje mikroklim me vlera per kete treve (klimaterike) ,ende te “Virgjer”. TE DHENA HISTORIKE .. Vermoshi sipas shume studiuesve ,ka qene nje vend jo i perhershem banimi , por vetem bjeshke verimi per banoret e vendbanimeve te Kelmendit , e vecanarisht te atyre te Selces…Madje nje studiues shqiptare (ne dekadat e para te shekullit XX) shkruante se: Vermoshi ishte me e bukura Bjeshke..e Selces …shtrihet ne nje lugine fushore me ara e livadhe ,nje lum e pershkon per se gjati… Per me i dale ne fund e ne krye behet nje ore e gjysem..(At Gjon Karma ,NDER MALET TONA ..fq.237.).Por ka edhe nga ata qe mendojne se Vermoshi ka qene i banuar edhe para pushtimit turk ,por klima e ftohte i detyroi banoret te largohen per ne Kosove . Ky mendim gjen mbeshtetje vetem ne disa varreza te paidentifikuara ne Velipoj (te Vermoshit) .Kurse banoret e sotem kane ardhur nga Selca. Ne vitin 1890 njihet dimerimi i pare i nje familje , e cila doli ne Vermosh per aresye shendetsore ,dhe nuk u kthye me ,pasi gjendja e saj u permirsua. Ne vitin 1895 fshati kishte 12 shtepi , me 1909 behet kryeqendra e bajrakut te Selces . Gjate qeverisjes se Ahmet Zogut Vermoshi arrine ne 35 shtepi..(Kol Progni , po aty ,fq.92). Per kete Perle klimaterike te alpeve shqiptare kane shkruar edhe shume studiues te huaj ,ku ne po shkepusim vetem nje fragment nga studiuesi italian Fulvio Kordinjano , i cili nder te tjera do te shkruante : “..Vermoshi ka qene vecse nje vend kullotash ,pothuajse 1000 metra mbi nivelin e detit …Lugina e Vermoshit eshte nje nga me te bukurat dhe me te shendetshmet e Shqiperise se Eperme , e rrethuar nga dy faqe mali te medha Alpine ,te cilat mbulohen nga pyje ahu e bredhi shume te bukura. Lugina te shpie ne Lugun e Gucinjes ,prej se ciles ndahet nga qafa e Vjedernikut. Mund te thuhet se Vermoshi eshte Kurora mbreterore e Shqiperise.. Gjithmon ka qene molle sherri me sllavin qe e ka pasur ne kufi dhe kerkonte t’ia vidhte ,gje qe do te thoshte te lije Shqiperine pa Xhevahirin e saj me te bukur..” (F.Cordignano ,”SHQIPERIA” Permes vepres dhe shkrimeve te misionarit te madh At Domenico Pazi (1847 – 1914 ,pj.II ,fq.88.) Emri i Vermoshit eshte disi i vone ,pasi ai nuk gjindet ne regjistrat e kadastres se viteve 1416-1417 (te Venedikut) , e as ne ato te viteve 1485 ,1582 (te Otomaneve) ,madje mendohet se emri i Vermoshit ka lidhje me fjalen VERIM , pasi keto troje kane qene vende ku kalohej Vera e banoreve te Selces e tjer . Gjithashtu duke par se kjo bjeshke sjellte shendet per te gjitha moshat qe veronin ketu ,fjales VERIM nder mote ju shtua fjala tjeter MOSHE…gje qe ka sjelle deri ne ditet tona toponimin Vermosh, me prejardhje te paster shqiptare.. Vermoshi sot ne fillimet e shekullit XXI eshte fshati me i banuar i Kelmendit . Sipas zyres se gjendjes civile (janar 2009) Vermoshi ka 1460 banore. Vlen te kujtohet se vet Treva , Mali apo Bajraku i Kelmendit eshte nje mrekulli natyrore , e “kombinuar” me mrekullit njerzore ,te banoreve autokton qe popullojne keto troje. Ne Kelmend gjen gojdhena e studime per lidhjen e emrit te treves me Shen Klementin ,me Keshtjellen Klementiana e tjere qe duan nje studim te vecant,e deri tek ajo cfare shkruan nje studiues francez qe prejardhjen e emrit te Kelmendit e mendon se vjen nga nje burre i njohur ne histori si KOLE MENDI ,ose Kola i mencur… (Hyacinthe Hecquard ,Historia dhe Pershkrimi i Shqiperise Eperme ose i Gegerise , fq.176.). Kelmendi ka qene nje Cerdhe e pamposhtur lirie ,ku zogjte e shqipes gjeten strehen e tyre te perhershme ne vitet e luftrave e kryengritjeve qe nuk ju ndane kesaje toke per rreth dy-mije vite..Dhe kete e pershkruan mrekullisht Ipeshkevi famemadh Pjeter Bogdani ne nje relacion qe i dergonte Selise Shenjte (Rome) ne vitin 1685, ku nder te tjera shkruante: “..Kelmendi eshte nje keshtjelle natyrore ,me nje popullsi monolite nga tre pikpamje : banoret e tij jane te gjithe shqiptare,te gjithe katolike dhe te gjithe luftetare…” Si simbol te kesaje qendrese heroike mund te kujtojme Noren e Kelmendit , qe thuhet se vrau ne cadren e tij Pashain turk. Pastaj vijojme me trimin legjendare Mem Smajlin (1790 -1860), i cili ishte barrikada e e pa kalueshme e fqinjeve shoven-sllav , qe kerkonin te grabisnin bjeshket e Vermoshit. Ky mbrojtes i trojeve shqiptare jo vetem sa ishte gjall ,por edhe pas vdekjes ishte tmerri i sllaveve grabitqare (serbo-malazez),aq sa deri vone ne Mal te Zi i “kendohej” kenga : “ Lumi ti o zogu i malit / Qe nuk po e dron Memin e Smajlit / Memi i Smajlit ba me t’pa / Fluturim kishte me t’vra …” Varri i ketij trimi legjendar gjindet e nderohet edhe sot ne Bjeshket e Pojanices (Vermosh) ,pasi ketu ishte varrosur sipas amanetit te tij ,qe edhe i vdekur do te “cohej” nga varri per tu dalur zot ketyre trojeve… Ne Vermosh qe nga viti 1993 gjindet e rindertuar shtepia – muze e piramides “gjalle” te kufijeve shqiptare Prek Cali .Ky atdhetare i flakte njihej nder mote edhe nga Kralnit e Europes ,pasi ishte pikrisht ,urtesia ,trimeria dhe guximi i Prek Calit qe bene te mundur mbrojtjen e Vermoshit, Kelmendit e me gjere nga grabitja e fqinjeve Sllav, ne vitet e trishta te 1913- 1926 ,kur mjerisht “hije” te Europes plake ishin ne krah te sllaveve jabanxhi , e jo shqiptareve vendali (autokton). Prek Cali ishte nder te paret qe dha edhe kushtrimin se komunizmi ne trojet tona dhe te Europes po vinte si nje pushtues e shkaterrues i vlerave mijera- vjecare te besimit e qytetrimit perendimore.. Komunizmi i pa Fe dhe Atdhe e pushkatoi Prek Calin (1945), si mijera nacionalist e patriot te tjer shqiptar , qe “rilinden” ne perjetsi pas vitit 1991 , kur edhe u rrezua pertok ne perjetsi sistemi Komunist…Duke kaluar per ne Vermosh (pak pa arritur ne qender te komunes Tamare ) cdo vizitor mund te shikojne nje Ure me nje histori rreth 500 vjecare (Ura e Tamares ). Ne Tamare gjindet memoriali per te gjithe emrat e heronjeve te demokracise ,qe u ndeshen me kulshedren komuniste …Ne Selc (bri rruge) ne vendin e quajtur Suka e Mkushit gjindet nje memorial i vecant me emrat e trimave nacionalist qe rane per binomin Fe dhe Atdhe ne fushen e betejes kunder pushtuesve shekullore Otoman me 25 perill 1911..Ne Qender te Vermoshit ( ne Varret familjare) gjinden te skalitur varre me emrat e nacionalisteve qe dhane jeten ne lufte e perpjekje me diktaturen komuniste… E tjer. MREKULLI NATYRORE… Lumi i Vermoshit me gjatsi 20.7 km ,me nje shtrirje interesant nga Perendimi ne Lindje , me nje shtrat te ceket dhe pjerresi 2.3 grad. Mendohet se ky lum ka “mbire” von ne keto troje dhe perbehet nga shume deg-burime. Ne peisazhin natyror te Vermoshit dallohen edhe Lugu i “varur” i Skropatushes ,Lugu pa dalje i Dolit dhe Cirku i Smutiroges ,shkembinjte e rrudhosur gjate rruges per ne Lepush ,Shpella Karstike e Jacices ,Lugu i Lerthit , i Viles ,lugu i Niles e tj…(K.Progni ,po aty fq.90.) Vermoshi ne pergjithsi eshte nje vend ku ka shume burime (gurra apo kroje) te ujit te pijshem me vlera e cilesi te mrekullueshme qe nuk shterrojne kurre. Shume nga keto burime uji kane ardhur deri ne ditet tona si homonime (me emra njerzish apo fisesh), e tjer. Te gjitha keto burime uji jane te mrekullushme ,por ne po dallojme vetem dy ,per vecorit e paperseristeshme te “epiteteve” qe trashigojne : Gurra e Smutiroges qe ka uje te shendetshem per Femrat dhe Gurra e Seferces me ujin e shendetshem per Burrat…Per keto dy burime uji sot thuhet se jane pije energjike natyrale shume me te vlefshme se ato industriale ,jane nje RED – BULL qe lum kush e shijon… Te gjitha ata qe do te kene fatin te verojne ne Vermosh ,kane mundesi te behen “protagonist” per te pare e shijuar nje eveniment artistik e kulturore te trashiguar prej shekujsh nga treva e Kelmendit , i njohur ne histori me emrin ”LOGU I BJESHKEVE”. Ky eveniment me karakter te theksuar festiv zhvillohet ne vendin e quajtur “Qafa e Perdelecit” (fshati Lepushe ,perla e alpeve shqiptare), jo shume larg Vermoshit. Sot ne Qaf te Perdelecit ka njefare infrastrukture. Dikur ky vend ka sherbyer edhe per kuvendet e mbare kelmendasve e me gjere. Qafa e Perdelecit nder shekuj ka qene edhe vendi i festimit te pervitshem te festes fetare Shna Prendes,ku me kete rast eshte kenduar , kercyer ,jane zhvilluar lojra popullore e tjere. Mbasi ky eveniment eshte zhvilluar gjithnje ne gjysmen e dyte te muajit gusht ,kur afrohej edhe fundi i verimit te pervjetshem ne bjeshke eshte quajtur “Logu i Bjeshkeve”. Veshja e burrave dhe grave ka qene gjithnje me kostume kombetare. Gjate manifestime nder mote filloi edhe konkurimi per kostumet dhe bukurin e femrave e meshkujve qe merrnin pjese ne Logun e Bjeshkeve..Ne ditet e sotme ky manifestim ka fituar shume elemente te qytetrimit bashkohore perendimore ,ku me i spikaturi eshte momenti i perzgjedhjes se bukurise se Logut te Bjeshkeve qe tashma njihet me “emrin” MIS BJESHKA….Por pa humbur vlerat e vecanta te antikes.. Per te gjitha ata qe duan te gjejne edhe prehje shpirterore tek Besimi Kristian ne Vermosh qe nga viti 1996 eshte ndertuar nje kish mjafte e bukur e moderne qe i kushtohet Shen Gjon Pagezuesit… Ne Vermosh cdo vizitor gjene mikpritjen e bujarin e pa cenuar nga koherat. Gjene produkte orgjinale – blgtorale si ; mishin e fresket , qumshtin me nenproduktet e tij , kosin ,djadhin ,gjalpin e tjer.Gjene produkte bujqesore te njohura si Pataten e Vermoshit e deri Rakin e Kumbulles. Per turistet apo vizitoret gjuetare ,Vermoshi eshte nje park natyrore gjuetie i pasur me kafshe e shpend te egra nga me te ndryshmet. Gjithashtu edhe adhuruesit e bimesis apo botonistet ,ne Vermosh e me gjer mund te gjejne bime te shumta per nga llojet , bukuria e vlerat qofshin edhe ato kurative… Vermoshi si vend klimaterike e turistik eshte i virgjer ,e kete virgjeri ja ka “ruajtur”disi edhe infrastruktura rrugore (e pa asfaltuar) ,mungesa e sinjalit te telefonis (fikse apo celulare)… Aktualisht ne Vermosh nuk ka nje rrjet hotelesh apo vilash te ndertuara per turist apo pushues . Por banoret vendas kane krijuar kushte qe te presin pushues apo turist te ndryshem per periudhen e veres,qe me gjuhen e sotme quhet “Turizem Familjare”. Gjithashtu kujtojme se ne Vermosh e per-rreth ekziston edhe mundesia e zhvillimit te aktiviteteve te tjera si alpinizem , Ski (ne dimer) e tjer… NDUE BACAJ
AMBASADORI D’ELIA VIZITON RADOFARMA-N Nuk ishte parashikuar ne agjenden e parapergatitur te turit verior te ambasadorit te Italise ne Tirane Saba D’Elia, por natyrisht nuk do ti shpetonte interesit te tij investimi me i fundit dhe serish shume i suksesshem i bisnesmenit Paulin Radovani- RADOFARMA Veterinare. I shoqeruar nga konsulli i Italise ne Shkoder, Stefano Marguccio, ambasadori D’Elia dhe delegacioni qe e shoqeronte, jane pritur nga presidenti i RADOFARMA Paulin Radovani. Pas fjaleve te mireseardhjes, Radovani i ka shoqeruar miqte e nderuar ne mjediset e sapoperfunduara te RADOFARMA Veterinare, duke i njohur njekohesisht edhe me teknologjine e instaluar, proceset e ndryshme te punes, per te kulmuar tek produkti perfundimtar. Radovani i ka treguar ambasadorit D’Elia per synimet e tij afatshkurtra por edhe ato afatgjata per te zgjeruar vazhdimisht aktivitetin, duke mundesuar qe te gjitha medikamentet veterinare te sigurohen nga fermeret ne Shqiperi, pa patur nevoje ti presin te vijne nga jashte. Pervec cilesise se garantuar, profesionalizmit te stafit te mbikqyrur nga specialistet me te mire vendas dhe te huaj, RADOFARMA Veterinare ofron edhe cmime shume konkurruese me efekte kurative te medikamenteve ne nivelet me te larta. Nga ana e tij, ambasadori D’Elia por edhe delegacioni qe e shoqeronte, kane mbetur te impresionuar nga investimi me i ri i bisnesmenit Radovani. Ambasadori ka vleresuar ambicjen perhere ne rritje te presidentit te RADOFARMA, i cili po provon rruge te reja investimi, por qe po rezultojne te suksesshme jo vetem per Radovanin, por edhe kategorite e interesuara direkt apo indirekt nga aktivitetet e tij. Vemendja e shtetit, qeverise por edhe shoqatave te ndryshme, eshte fokusuar fort ne Veriun e Shqiperise, ka thene ambasadori D’Elia dhe natyrshem, shembuj suksesi si RADOFARMA duhet te mbeshteten fuqishem si promotor te zhvillimit te qendrueshem te “vendit te shqiponjave”. Ambasadori italian ka siguruar presidentin Radovani se do te beje te gjitha perpjekjet qe mbeshtetje e investimit tek RADOFARMA te jete e sigurte dhe e shpejte, duke mundesuar ecjen paralel me bisnese te kesaj natyre ne mbare Evropen e me gjere. Ambasadori dhe delegacioni qe e shoqeronte, ka pare nga afer edhe investimet e tjera te bisnesmenit Radovani, sic eshte kompania e mirenjohur “Berttoni” e cila tashme eshte kthyer ne simbol te bashkepunimit te suksesshem shqiptaro- italian ne Shqiperi e eme gjere. Sokol PEPUSHAJ
URA E TAMARES Ne komunen Kelmend ,apo me sakte ne qendren e sotme te kesaj komune ne Tamare , gjindet nje Ure me emertimin Ura e Tamares . Kjo veper qytetrimi e zhvillimi eshte e ndertuar mbi lumin Cem te Vuklit ,ne nje distanc rreth 75 metra me perpara se te bashkohet me degen tjeter te lumit (Cem ),Cemin e Selces. Gojdhenat qe qarkullojn edhe sot tregojne per nje ndertim disi te vonshem te kesaje Ure . Keto gojdhena na cojne rreth vitit 1775 ,kur Bushatelinjet drejtonin Pashallekun e Shkodres,ku bente pjese edhe zona e Kelmendit..Ndertimi apo rindertimi modern i Ures i kushtohet nje gruaje me emrin Tamara qe thuhet se ishte bashkeshortja e Pashait te Shkodres (mendohet e Karamahmut Pash Bushatliut). Ne ato kohe thuhet se ura mbi lumin Cem ishte shume e dobët, gje e cila sillte shkaterrimin e her-pas- hershem te kesaje ure nga rreshjet dhe ujerat e rrembyeshme te lumit. Nje rast i till i shkaterrimit te ures kishte ndodhur kur gruaja e Bushatliut te sipercituar po kthehej nga gjinia e saj , thuhet nga Mali i Zi ( por ne mendojme se gruaja me emrin Tamara ishte nga trojet etnike shqiptare te Gucise) . Deri sa u “rindertua” me mjete rrethanore ura mbi Cemin e Vuklit , gruas te bushatliut ju desht te presin disa dite..Kjo vones kishte merzitur Tamaren dhe bashkeshortin e saj. Tamara me tu kthyer ne Shkoder nderhyri tek i shoqi (Pashai i Shkodres) i cili siguroi fondet per ndertimin e Ures .Kur perfundoi se ndertuari Ura ,per nder te gruas qe beri te mundur kete ndertim, ju dha emri “URA E TAMARES “..Ne gojedhene thuhet se kete emer e mori edhe Vendi ,qe nder shekuj kishte sherbyer me Hanet e tij si “qender” pushimi per rrugetaret qe donin te kalonin nga Shkodra e me gjere per ne trojet e tjera te Shqiperise Etnike si ne Guci ,Plave e me tej. Per gojdhenen e me siperme ka shkruar edhe gjeografi i njohur Kol Progni ne librin e tij “KELMENDI”,fq.102-103. Emri Tamara u trashigua edhe ne fillimet e shekullit XX ,kur Tamara u be fshat , dhe ne vitin 1935 me nje vendim te Qeverise se Mbreterise Shqiptare ju dha emrtimi administrativ ; qender e komunes Kelmend. Ura e Tamares eshte e bukur dhe mjaft komode. Ajo ka dy qemer. Qemeri i madh eshte me 13 metra hapsire drite, ndersa qemeri i vogel ndodhet ne krahun e djathte. Mbi Ure jane hellur shtresa betoni ,qe kane lehtesuar kalimin e mjeteve te ndryshme.. Duke mos u mjaftuar vetem me gojdhena per historin e Ures se Tamares , ne po i “drejtohemi” studiuesit nga Bosnja LOVRO MIHACEVIQ , i cili per shume vite ka qene edhe famulltare ne trojet e Malesise Madhe e me gjere. Disa nga studimet e tija me karakter historik dhe etnografik jane te botuara ne librin me titull :“NEPER SHQIPERI “ 1883-1907..Ne faqen 20 te librit nder te tjera shkruan : “..Ura e Tamares … eshte prej guri e mjaft e ngushte , e gjate eshte pesedhjet hapa . Me konstruksionin e vet tregon se vjen nga shekulli XV ose XVI ,nga koha kur venedikasit kalonin me karvanet tregtare neper kete rruge ,nga Shkodra e Tivari per ne Guci ,Plave ,Pej e Shkup. Rruga prej ne Ure te Tamares e deri ne famulline e Vuklit eshte shkembe e shkrepa te gjalle…” Studiuesi Mihaceviq nuk shkruan gje per prejardhjen e emrit te ures… Per emrin “Tamara” studiuesi dhe albanologu bullgare Vladimir I. Georgiev ,shkruan se shte emer vendi me origjine ILIRE ,ndonse ne kumtesen e tij lexohet Tomara e jo Tamara…( Iliret dhe Fqinjet e tyre ,Kuvendi i Studimeve Ilire 15- 20 shtatore 1972 ,botim i Institutit te historise te Akademise shkencave te RPSH ,fq.55.). Natyrisht kjo Ure nder mote ka pesuar ndryshime te koheve ,duke ju pershtatur nevojave te udhetimit ,jo si dikur me mushq ,kuaj ,qerre ,karroca e tjer ,por me automjete moderne sic i shohim edhe sot . Me emrin e kesaj Ure jane te lidhura shume ngjarje e data te historise se Kelmendasve ,por ne po kujtojme vetem DY : Betejen antiotomane te vitit 1911 (qe ne histori njihet si beteja te Ura e Tamares), dhe luften mbrojtese apo rezistencen antikomuniste te Kelmendit ,qe e ka fillesen prane kesaje Ure ne fillim te vitit 1945, qe shpesh ne histori shkruhet “Lufta e Tamares” e tjer. Gjithsesi Ura e Tamares si te gjitha veprat ndertimore shumeshekullore u eshte neneshtruar rikonstruksioneve te nevojshme nder mote, duke i ndryshuar disi pamjen per mire ,por keto rikonstruksione nuk i kane ndryshuar trashigimin e vlerave te zhvillimit e qytetrimit ,qe rrezaton ne historine shumeshekullore te Kelmendit e me gjere. Ndue Bacaj
PËRTEJ KARRIGEVE TË POLITIKANËVE RRI KRIZA EKONOMIKE Përtej të përditshmes së ngarkuar me presionin gjithëplanësh të politikës në vend në prag të zgjedhjeve parlamentare, situata ekonomike rreh pulsin real të qytetarëve. Dyndja e informacioneve nga fusha e financave dhe paqartësia e tyre shtojnë dilemat nëse do të përmirësohet situata apo do të precipitojë në dhembje të fortë që mund të shkaktojnë rënie drastike të nivelit të jetesës. Optimizimi i ministrit Bode, i cili parashikoi këto ditë një rritje vjetore prej 4-5 % të ekonomisë në vend u shoqërua me raportin e FMN-së që e ul në dhjetë herë më pak këtë shifër, ndërkohë që askujt nuk i interesojnë shifrat, por vetëm xhepat. Në rrëmujën e lojës statistikore, matricat qytetare koorninojnë raportin se sa fusim dhe sa nxjerrim nga xhepi. Të gjithë ankohen në këtë periudhë dhe sinjalet kryesore nuk vijnë vetëm nga buxhetorët, por edhe nga biznesi. Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë i ka kërkuar qeverisë shqiptare që të institucionalizojë një tryezë të përbashkët qeveri-biznes për të paraprirë efektet negative të krizës. Është e qartë se hapja e ekonomisë sonë, orientimi i shkëmbimeve tregtare me vendet që janë në krizë natyrisht që ka efekte të reflektimit të saj. Biznesi nuk mund të jetë më i qetë kur sheh se bankat janë gjithnjë e më dorështrënguara në kreditimin e biznesit, kur tregut ka filluar t’i mungojë likuiditeti, apo kur remitancat që janë burim konsumi dhe investimi kryesisht për biznesin e vogël, po bien. Të gjitha këto argumenta kanë një arsyetim të justifikuar dhe nuk mund të konceptohet lënia mënjanë e interesit të biznesit në këtë kohë. Është për tu marrë në konsideratë dhe shumë seriozisht raporti i fundit i Bankës Botërore që e vendos Shqipërinë në listën e vendeve që do të varfërohen veçanërisht shumë nga rritja e papunësisë mes emigrantëve. Bashkë me Moldavinë dhe Taxhikistanin, vendi ynë numëron 1.2 milionë të punësuar jashtë dhe gati 400 mijë vetë të punësuar brenda vendit. Ulja e remitancave me rreth 473 milionë euro janë të ardhura që u mungojnë shqiptarëve dhe sipas studimit më shumë rëndojnë tek të varfërit. Një nga sugjerimet e ekspertëvë për zbutjen e pasojave është përqëndrimi në ruajtjen e vendeve të punës, mbrojtjen e njerëzve dhe stabilizimin e sektorit financiar. Sipas të dhënave të fundit, shqiptarët që jetojnë nën minimumin jetik janë pakësuar nga 1 milion vetë në vitin 1998 në 373 mijë në vitin 2008, sipas të dhënave zyrtare. Por një pjesë e konsiderueshme prej tyre, mund të kthehen në statusin e të varfrit brenda dy viteve të ardhshme. Në këtë kuadër, ndërkombëtarët vlerësojnë se brenda vitit 2010, për fat të keq, rreth 35 milionë njerëz do të rikthehen në statusin e të varfrit dhe të dobëtit. Kjo është një krizë njerëzore që po rritet pa zhurmë, e mbytur nga lajmet për krizën financiare dhe ekonomike botërore. Problemi më i madh është se, sipas vlerësimeve të Bankës Botërore, kriza ka gjasa që të prekë jo vetëm rritjen ekonomike të dy viteve të ardhshme, por edhe potencialin e rritjes ekonomike në terma afatgjatë në rajon. Më shumë se një e treta e njerëzve që dolën nga varfëria gjatë dhjetë viteve të fundit, rrezikon të kthehet sërish nën minimumin jetik, si pasojë e krizës aktuale ekonomike në rajonin e Evropës Lindore dhe Azisë Qëndrore. Në anketën e fundit të Zërit të Amerikës, u vu re se shqiptarët e përjetojnë krizën. Pyetjes: “A mendoni se kriza financiare do ndikojë në vendin tuaj?, 80 % e të anketuarve iu përgjigjën PO, ndërsa 20 % iu përgjigjën negativisht. Kriza ekonomike globale natyrisht që ndikon në ngjarjet e jashtme botërore, por mundet të thuhet me plot gojën se ka hyrë edhe në Shqipëri. Kjo vihet re që në kursin e këmbimit valutor, në çmimet e banesave dhe madje në artikujt ushqimorë më jetikë. Shqipëria po e përjeton furtunën e këtyre kohëve të turbullta, ndonëse ka një inflacion të ulët. Në këto rrethana, pyetjes nëse e ndiejmë ose jo krizën ekonomike, dikush mund t’i përgjigjes që gjatë gjithë kohës ne kemi qenë në krizë, por kjo e tanishmja është sfumuar me lezet për të mos frikësuar shqiptarët, të cilët de-fakto e pranojnë krizën, ndërsa institucionet de-jure nuk e kanë shpallur atë. Jemi në vit elektoral dhe është e kuptueshme që qeveria s’mund të bëjë gabime të kësaj natyre, por për të treguar sukseset rrit pagat dhe pensionet. Çështja është çfarë do të ndodhë pas 28 qershorit. I. Koti
SI U HAPËN DOSJET SEKRETE NË EUROPËN LINDORE? Shqipëria ka kohë që debaton për hapjen e dosjeve të diktaturës komuniste. Këshilli i Europës ka bërë kritika të ashpra për ligjin tashmë të rrëzuar edhe nga GJYKATA KUSHTETUESE . Ligji i kaluar me shumicë të thjeshtë nga mazhoranca, sipas ndërkombëtarëve kishte implikime serioze kushtetuese. Në të vërtetë, prekeshin prokurorët dhe hetuesit e ngjarjes së Gërdecit, por jo ish ministri i mbrojtjes Mediu që është në gjykim për tragjedinë që erdhi si pasojë e aferës së trafikimit të armëve dhe ku humbën jetën 26 persona e u plagosën mbi 300 të tjerë. Gjithsesi, legjislatura e pas 28 qershorit do jetë e detyruar të hartoi ligjin për hapjen e arkivave sekretë. Ish vëndet komuniste i kanë hapur tashmë dosjet. Më poshtë po përmbledhim format se si kanë vepruar ato. BULLGARIA Në dhjetor 2006, parlamenti i Bullgarisë kaloi një ligj për të hapur arkivat e shërbimeve të saj sekrete dhe për të zbardhur të vërtetën mbi shërbimin tashmë të shpërbërë, Darzhavna Sigurnost, një prej shërbimeve më famëkeqe sekrete të Luftës së Ftohtë. Sipas ligjit, publiku lejohet që të shohë dosjet. Disa dosje mbeten sekrete për publikun, për “arsye të sigurisë kombëtare”. ISH ÇEKOSLLAVAKIA Në vitin 2003 Republika Çeke botoi listën e personave që kanë bashkëpnuar me policinë sekrete të kohës së komunizmit, StB. Një listë me emrat e rreth 160 mijë të personave të pretenduar si bashkëpunëtorë, u bënë publike një dekadë përpara nga ish dezidenti Petr Cibulka, që tha atëherë si i kishte marrë informacionet prej një burimi që kishte mundësi të shihte dosjet e StB-së. Sllovakia hapi mijëra dosje sekrete të StB-së në nëntor 2004. Këto dosje përmbanin emrat e më shumë se 21 mijë vetëve, ku përfshihen informatorë dhe dizidentë të pretenduar, datojnë në mesin e viteve 1950. GJERMANIA Pas ribashkimit, Gjermania kaloi një ligj në vitin 1991 për hapjen e arkivave të policisë sekrete të Gjermanisë Lindore, Stasi. Ligji për Dosjet e Stasi-t, i mbrojti ato nga shkatërrimi dhe mundësoi hapjen e tyre graduale. Çdo shtetas ka të drejtën të inspektojë dosjet personale dhe të gjejë se deri në çfarë mase Stasi ka ndikuar në jetën e tij. Më shumë se dymilion njerëz i kanë inspektuar dosjet e tyre. HUNGARIA Në vitin 2003 një ligj u mundësoi individëve që të shikonin dosjet e tyre të hartuara nga policia sekrete e kohës së komunizmit, për t’u krijuar mundësi viktimave që të shikonin se kush i kishte spiunuar. Vetëm informacionet që vlerësohet se prekin sigurinë kombëtare mbeten sekrete. POLONIA Në nëntor 2006, presidenti Lech Kaczynski firmosi një ligj të ri për hapjen e dosjeve të policisë sekrete që përmbanin informacione për diplomatë aktualë, ministra qeverie dhe anëtarë të parlamentit. Përpara këtij ligji, vetëm historianët dhe gazetarët kishin mundësi t’i shihin këto dosje, të cilat mbahen në Institutin Kombëtar të Përkujtimit (IPN) të ngritur në 1998 për të përndjekur krimet naziste dhe komuniste në Poloni. Dosjet janë bërë publike, por personat që tregohen se kanë bashkëpunuar kanë të drejtë të apelojnë në gjykata për të pastruar emrat e tyre. RUMANIA Në 1999 qeveria ngriti një komision të posaçëm, Këshilli për Studimin e Arkivave të Sigurimit (CNSAS) për të studiuar miliona dokumente të policisë sekrete. Në bazë të ligjit, CNSAS-s i kërkohet që të kërkojë mes dokumentave për shenja bahkëpunëtorësh në mesin e politikanëve dhe figurave të larta publike. Në 2005 të gjitha arkivat e policisë sekrete (Securitate), u hapën për publikun, me përjashtim të atyre të kanë të bëjnë me çështje të sigurisë kombëtare. Mijëra vetë kanë mundur të zbulojnë nëse të afërmit apo fqinjët e tyre kanë qënë apo jo spiunë. ISH BASHKIMI SOVJETIK Në ish Bashkimin Sovjetik, me përjashtim të republikave balltike, tendenca ka qënë për t’i mbajtur të mbyllura këto arkiva të policisë sekrete sovjetike, KGB. Ish oficerë të lartë të KGB-së janë në krye të politikës apo biznesit në Rusi. Nga vendet ballktike, Letonia votoi në mars 2007, për hapjen e arkivave që mbanin emrat e agjentëve të ish KGB-së. Parlamenti i Lituanisë votoi në tetor 2006 për hapjen e arkivave specialë të qeverisë ku mbahen dosjet e KGB-së, që këto dosje të jenë të hapura pa kufizime për publikun. ISH JUGOSLLAVIA Në vitin 2001, shtetasit serbë u lejuan për herë të parë që të shikonin dosjet sekrete të UDBA-s. Por shoqatat për të drejtat e njeriut kundërshtuan ndaj faktit se pasuesit e UDBA-s mund të ruanin kontrollin e dosjeve. Ata gjithashtu ishin dyshues se shumë dosje mund të jenë shkatërruar në ditët dhe javët që pasuan rrëzimin e Sllobodan Millosheviçit. Pjesa më e madhe e publikut në Serbi dhe Kroaci është e interesuar lidhur me dosjet e policisë sekrete në vitet pas shpërbërjes së Jugosllavisë. Në nëntor 2001, Kroacia hapi dosjet e policisë sekrete të mbajtura nga qeveria e presidentit, Franjo Tudjman. Në prill të vitit 2003, një faqe interneti e pautorizuar afishoi informacione për 1.5 milion individë në Slloveni, të marrë nga arkivat e UDBA-s. Qeveria u përpoq që të bllokonte hyrjen në këtë faqe. Sokol Pepushaj
PSE EUROPIANËT E ADHUROJNË BARACK OBAMËN? Pyetje idiote, mund të thuash. Ai është i ri, i pashëm, i zgjuar, frymëzues, i arsimuar, kozmopolitan, dhe mbi të gjitha, ai premton ndryshim rrënjësor nga administrata më jopopullore amerikane në histori. Krahaso këtë me rivalin e tij John McCain i cili fliste për ndryshim por, për shumë europianë, përfaqësonte të kundërtën. Dhe, megjithatë ka dicka të cuditshme rreth manisë europiane për një politikan amerikan të zi edhe pse të gjithë e dimë se një president me ngjyrë apo një kryeministër (lëre pastaj një emri i dytë i të cilit është Hussein) është ende i paimagjinueshëm në Europë. Ose ndoshta pikërisht këtu qëndron edhe kyci i cështjes. Europianët, për një kohë të gjatë, kanë qenë mikpritës me yjet afro-amerikanë të përtej Atlantikut. Kujto Josephine Baker-in e cila i magjepsi parizianët dhe berlinezët në një kohë kur zezakët nuk mund të votonin-apo dhe të përdornin të njëjtat banjo si të bardhët-në shumë pjesë të Shtetve të Bashkuara. Qytete si Parisi, Kopenhageni dhe Amsterdami u dhanë strehë muzikantëve zezakë të xhazit që vinin nga Amerika që kishin nevojë t’i iknin racizmit të institucionalizuar. E njëta vlente edhe për artistë të tjerë. James Baldwin-i për shembull, e gjeti atdheun tek Franca. Meqenëse në Europë kishte shumë pak zezakë, adhurimi i yjeve amerikanë me ngjyrë ishte i lehtë. I bëri europianët të ndiheshin epëranë ndaj amerikanëve. Ata mund ta përgëzonin veten për mungesn e paragjykimeve racore. Kur njerëz nga vendet jo perëndimorë filluan të vinin në masë në Europën e pas 1960-ës u pa se mosparagjykimi racor ishte thjeshtë një iluzion. Prapë, iluzioni ishte i ëmbël për sa kohë zgjati dhe Obamania mund të përmbajë një element nostalgjie, ashtu si dhe shprese. Arsyeja tjetër e dashurisë europiane me Obamën është se ai shihet si dicka më shumë se një amerikan. Ndryshe nga McCain, heroi i luftës, fund-e-krye amerikan, Obama duket si qytetar i botës. Me baba kenian, ai bart shkëlqimin njëherë e një kohë shoqëruar me lëvizjet clirimtare të Botës së Tretë. Nelson Mandela e trashëgoi këtë shkëlqim; në fakt ai e personifikonte atë. Ca nga ai shkelqim ka prekur edhe Obamën. Kjo nuk e ndihmoi dhe aq në Amerikë. Në fakt, fare mirë mund të ketë ndikuar për keq. Populistë republikanë për një kohë të gjatë janë përpjekur për t’i përshkruar kundërshtarët e tyre europianë, shpesh me mjaft sukses, si elitistë “jo-amerikanë”, intelektualë, dhe nga ata lloj njerëzish që flasin frëngjisht-shkurt si “europianë”. Kur Obama mbajti fjalimin e tij entuziast në Berlin qershorin e kaluar, përballë 200 mijë gjermanve, popullariteti i tij në Amerikë ra, vecanërisht në rripin industrial në Ohajo dhe Pensilvani. Ai për pak sa nuk rrezikoi dukjen si ‘europian’. Por europianët e vërtetë bash për këtë e donin. Por arsyeja kryesore e Obamamanisë mund të jetë më komplekse. Së voni, është bërë e zakonshme mes komentatorëve dhe kritikëve europianë që ta nënvlerësojnë statusin e Amerikës si fuqi e madhe dhe aq më pak fuqinë e saj frymëzuese. Në këtë, pak a shumë, ata kanë ndjekur opinionin publik. Shumë njerëz me mendësi liberale shprehen, shpesh me keqardhje, zhgenjimin e tyre të thellë me Amerikën gjatë viteve të errëta të Bushit. Kombi me adhurimin për të cilin u rritën-një vend që edhe pse me të meta, prapë fryzmëzonte ëndrrat për një të ardhme më të mirë dhe prodhonte filma madhështorë, ndërtesa këlthitëse, rock ‘n’ roll-in, JFK dhe Martin Luter Kingun-qe infektuar nga luftra rrënimtare, (zyrtarisht sanksionoi torturën), shovinizmi trashaman dhe arrogancë e jashtëzakonshme politike. Të tjerë shprehën të njëjtin zhgënjim me schadenfreude*. Më në fund kombi i mbipeshë, i madh, arrogant, fatalisht tërheqës i cili e la në hije Botën e Vjetër për kaq kohë, kishte rënë në gjunjë. Duke parë rritjen ekonomike të Kinës, Rusisë dhe Indisë dhe vështirësitë amerikane në Lindjen e Mesme ishte tërheqëse të besoje se fuqia amerikane në fakt nuk kishte më dhe aq peshë. Një botë shumëpolare, menduan shumë, do të qe gjerësisht më e parapalqyer se Pax Americana. Sidoqoftë projeksione të tilla nuk munden kurrë të fshehin njëfarë ankthi grrithës. Sa europianë (apo aziatikë, për atë punë) do të ishin në fakt më të gëzuar si subjekte të pushteti superior të Kinës apo Rusisë? Nën shpërfilljen medemek konfidente te fuqise amerikane ende ka ca dëshirë për tu kthyer tek një kohë më e sigurtë, kur bota demokratike mund ta mbështeste kolektivisht kokën në supet e gjera të Uncle Sam-it. Kjo, gjithashtu, është ndoshta një iluzion. Shumë gjëra kanë ndryshuar që nga koha e Planit Marshall, Bllokades se Berlinit, dhe Krizes Kubaneze te Raketave. Por, unë nuk besoj se ëndrra amerikane ka vdekur në Europë. Obamamania duket se e ka ringjallur. Zgjedhja e Obamës ka demonstruar se gjërat janë ende të arritshme në Amerikë; gjëra të cilat tjetërkund mbeten të paarritshme. Për sa kohë që kjo është e vërtetë, Amerika, si primus inter pares, ende mund të shihet si mbrojtësja e lirive tona. Europianët -e të tjerët- mund ta shohin me habi ngritjen e Kinës, dhe të shpresojnë në gjetjen e një modus vivendi me Rusinë, por pa shpresat e frymëzuara nga republika e jashtëzakonshme e cila përfaqëson më të keqen dhe më të mirën e të shkalafiturës botës sonë perëndimore, ne të gjithë do të ishim shumë më keq. Thellë në zemër, shumë europianë e dinë këtë. Bash për këtë ata po cmenden nga zgjedhja e Barack Obamës. Ian Buruma
ÇËSHTJA SEKRETE ÇERNOBIL. KATASTROFA E 1986-ËS GJITHMONË U FSHEF 1. Siguria e centraleve atomike nuk është siguri, por para, lob 2. Ky lob ushtarako-inmdustrial sponsorizohet nga shteti dhe vë në dispozicion informacion të rrëmë 3. Nëntë milion njerëz jetojnë sot të prekur rëndë nga radioaktiviteti Protokollet e konferencave të OKB-së mbi temën Çernobil, të cilat u zhvilluan në 1995 në Gjenevë dhe në 2001 në Kjev, nuk u publikuan kurrë. Të kundërtën e pohoi qershorin e vitit të kaluar zëdhënësi i WHO Gregory Hartl. Deri dhe kur gazetarët bënë presion, u vazhdua me përrallën e gënjeshtrave. Janë thjesht përmbledhjet e fjalimeve të mbajtura në Kjev – si dhe dymbedhjetë nga disa qindra manuskripte të dorëzuara në Gjenevë – që u hapën për publikun. Rreth një milion fëmijë të Çernobilit janë të sëmurë nga pasojat e kontaminimit radioaktiv. (1) Njerëzit i organizon iniciativa „For an Independent WHO“. Ajo fajëson WHO për komplicitet në fshehjen e pasojave të fatkeqësisë së reaktorit si dhe ndihmën e padhënë për popullsinë e prekur. Iniciativa kërkon që të revidohet artikulli 1, paragrafi 2 në marrëveshjen mes WHO dhe Zyrës Ndërkombëtare për Energjinë Bërthamore (IAEO) (2). Sipas këtij vendimi duhet që WHO para se “të ndërmarrë një program kërkimi shkencor ose një masë“ në fushën bërthamore, të konsultohet me Zyrën Ndërkombëtare për Energjinë Bërthamore (IAEO), që çështja në fjalë „të zgjidhet me konsensus“. Një ndryshim i këtij artikulli duhet të realizohet në Mbledhjen Botërore te Shëndetësisë. Iniciativa argumenton që WHO duhet të jetë e pavarur nga IAEO, nëse ajo duhet të vlerësojë në mënyrë shkencore dhe të pavarur faktet, në bazën e të cilëve mund të zhvillohet terapi të përshtatshme për viktimat e kontaminimit radioaktiv. IAEO sipas statutit të saj ndjek qëllimin „të mbështesë dhe të përhapë për përdorimin e energjisë bërthamore për paqen, shëndetin dhe mirëqënien në të gjithë botën“. Në të vërtetë ajo është një organizatë lobiiste (me përmasë ushtarake), e cila as nuk duhet të kishte të drejtën të fliste për çështjet shëndetësore dhe të politikës shkencore. Disa shembuj mund të tregojnë, se pse. Keshtu IAEO mundi përmes vetos të saj të pengonte zhvillimin e konferencave të planifikuara mbi temën e radioaktivitetit. WHO i ka vulosur statistikat groteske të vdekshmërisë dhe morbiditetit, me të cilat Agjencia Bërthamore pas Çernobilit donte të dëshmonte, që kishte pasur vetëm 56 të vdekur dhe 4000 raste kanceri të gjendrës tiroide. WHO nën kontroll nga Agjencia Bërthamore Mohimi i sëmundjeve të rrezatimeve çon pashmangshmërisht në mangësi në përkujdesje. Në të gjithë botën jetojnë nëntë milionë njerëz në rajone të prekur rëndë nga radioaktiviteti. Që prej 23 vjetësh ata marrin ushqime të kontaminuar, me pasoja të njohura. Por përkrahësit të energjisë bërthamore e shohin çdo kërkim mbi pasojat e rrezikshme të rrezatimit jonizues veç si rrezik ekonomik, i cili duhet penguar me çdo çmim.Respektivisht në studimin, i cili në vitin 1991 u kërkua nga Ministritë e Shëndetësisë së Ukrainës, Bjellorusisë dhe Federatës Ruse, as nuk u shfaqën kërkime mbi dëmtimet e mundshëm të materialit gjenetik. Megjithëse këta vende e kishin bërë kërkesën e tyre përkërkim shkencor tek WHO, drejtimi i projektit në fund u zhvillua nga Agjencia Bërthamore. Dhe ajo vendosi prioritete të tjerë, si psh me një studim për zhvillimin e karies. Ky konflikt interesash pati pasoja fatale për qindra mijëra njerëz, siç kanë treguar shkencëtarë dhe institucione të pavarur. Pasojat më të këqija nuk mund të shquhen akoma, duke qenë se izotopet radioaktive vetëm pas njëfarë kohe pasurohen në organet e brendshme dhe dëmet në gjenomin njerëzor bëhen të dukshëm më së pari në gjeneratat e mëvonshme. Qindra studime epidemiologjike, të cilat janë zhvilluar në Ukrainë, Bjellorusi dhe Federatën Ruse, maten një rritje domethënëse të sëmundjeve të kancerit të çdo lloji (me mijëra raste vdekjesh), një rritje të vdekshmërisë së fëmijëve dhe perinatale si dhe një numër të madh të aborteve spontane. Për më tepër vjen një numër në rritje i deformimeve dhe anomalive gjenetike, shqetësimi të zhvillimit mendor, sëmundje neuropsikologjike, raste verbërie, sëmundje të rrugëve të frymëmarrjes, të sistemit të qarkullimit të gjakut, të traktit të stomakut-zorrës, të rrugëve të urinës si dhe të metabolizmit. Por kush ama do t’i besojë këtyre studimeve? Katër muaj pas Çernobilit drejtuesi për sigurinë e reaktorëve pranë IAEO, Morris Rosen: “Edhe sikur çdo vit të ndodhte një incident i tillë, energjia bërthamore për mua edhe në vazhdim do të ishte një burim i leverdisshëm energjie”. Sikur i gjithë publiku të dinte mbi pasojat e vërteta të katastrofës së 1986, atëherë të gjithë debatet mbi energjinë bërthamore do të mbaronin menjëherë. Për këtë arsye WHO ka frikë nga fëmijët e Çernobilit. Për dekada rresht lobet e industrisë së duhanit, të kimisë agrare dhe të naftës e kanë bllokuar zbatimin e masave mbrojtëse për shëndetin dhe mjedisin, që do të kishte dëmtuar fitimet e tyre. Por lobi i energjisë bërthamore është akoma më i fuqishëm: Ai ka qeveri të shteteve bërthamore pas vetes, sidomos SHBA, Britaninë e Madhe dhe Francën, sikurse dhe organizata të fuqishme ndërshtetërore. Ky lob ushtarako-industrial i sponsorizuar nga shteti vë në qarkullim një numër shumë të madh informacionesh të rrema. Shkencëtarë të korruptuar takohen deri dhe në universitetet dhe organizatat kërkimore më të vlerësuara. Në një artikull në faqe të parë të revistës mjekësore The Lancet universitetet cilësohen si „ndërmarrje të vërteta“, „të cilat i shndërrojnë zbulimet e tyre në para të thata, në vendë të ruajnë statusin e tyre si organizata kërkimore të pavarura“. Ekspertizat e nënshkruara nga kapacitete shkencore mbi „sigurinë“ e centraleve atomike jepen për zhvillim ose financohen ose të dyja bashkë nga lobi bërthamor. Sikurse dihet edhe efekti serë u mohua nga shkencëtarët, të cilët e lanë veten të bliheshin nga ndërmarrjet e mëdha. Por ndërkohë që emisionet që janë përgjegjëse për ndryshimin e klimës janë akoma (teorikisht) të kufizueshme, për mbeturinat bërthamore të energjisë bërthamore kjo nuk është më e mundur. Edhe sikur që nesër të ndaloheshin të gjithë format e përdorimit bërthamor – trashëgimitë e tyre përsëri do ta ndikonin për mijëra vjet rresht jetën në tokë. “Shkenca“, e cila jep informacione mbi energjinë atomike në përgjithësi dhe mbi katastrofën e Çernobilit në veçanti, eshte në çështjen e rrezikut shëndetësor njëkohësisht gjykatës dhe palë. Të gjitha institucionet që merren me energjinë bërthamore duke përfshirë organizata si Euratom ose zyra të veçanta të OKB-së funksionojnë si një „familje incestuale e mbyllur për nga jashtë. (11) Performancat e gabuara të kësaj pseudoshkencë dhe metodave të saj lëvizin që nga ekzagjerimi i tepërt deri në mashtrim subtil. (12) Në fazën e parë, menjëherë pas incidentit të Çernobilit, u bë fjalë për fallsifikimin dhe fshehjen e të dhënave. Matjet radioaktive dhe kërkimet mbi sëmundjet e kancerit thjesht nuk u zhvilluan. Shkencëtarë dhe institucione të pavarur, të cilët i zbuluan pasoja e kontaminimit bërthamor, u sulmuan dhe studimet e tyre u censuruan. Mijëra kërkime, të cilat lindën në tre vendet më të prekur në Ukrainë, Bjellorusi dhe Rusi, nuk u përkthyen. Dhe në konferencat shkencore fusha të tëra të shkencës mbeten të papërfshira. Kjo ndodhi për shembull në rastin e kërkimeve mbi dëmtime rrezatimesh kronike të brendshme nga doza të vogla, të cilave iu nënshtrohej dhe i nënshtrohet akoma dhe sot e gjithë popullsia rreth e përqark Çernobilit. Një pacient kanceri, i cili mbijeton pesë vjet, vlen si i shëruar Në sekuencën e performancave të gabuara bëjnë pjesë përllogaritjet e munguara të specialistëve, të cilat llogarisin një rëndesë mesatare me rreze të popullsisë dhe aty u lanë pa shqyrtuar dhe ndryshimet gjigande rajonale. Për këtë ka mjaftueshëm shembuj: Studime mbyllen pas dhjetë vjetësh, në mënyrë që mortaliteti dhe morbiditeti afatgjatë të mos mund të përfshihet më. Një pacient i sëmurë me kancer, i cili ka mbijetuar pesë vjet, vlen si i shëruar. Një studim kufizohet vetëm në kancerin se përfshin vetëm të mbijetuarit e Super-GAU-t (katastrofes) ose kufizohet vetëm në tre shtetet më të prekur. Një tjetër regjistron pakësimin e sëmundjeve të kancerit tek fëmijët, ndërkohë këta fëmijë mund të jenë sëmurur nga kanceri kur janë rritur. Midis 1950 dhe 1955 në SHBA përqindja vjetore e sëmundjeve të reja me kancer të çdo lloji u rrit me 55%, sikurse tregoi Instituti Kombëtar i Kancerit. Tendenca të ngjashme u vëzhguan dhe në Europë dhe në gjithë vendet e industrializuar. 75% e këtyre sëmundjeve të reja shkojnë në llogari të llojeve të kancerit, të cilat nuk burojnë nga konsumi i nikotinës. Por thonë se kjo përqindje e rritur e kancerit e gjen burimin veç në diagnostifikimin më të mirë apo në tërësi në jetëgjatësinë e rritur. Natyrisht numri i sëmundjeve me kancer është aq më i lartë, sa më i pasur e më i zhvilluar është një vend. Por kjo nuk është arsye, që të injorohet shkaku më i dukshëm – helme të natyrës dhe kontaminim kimik radioaktiv – dhe në vend të kësaj, siç e bëjnë të ashtuquajturit specialistë, të akuzohen viktimat për mënyrat e tyre jo të shëndetshme të jetës. Sot bëhet fjalë për atë, që të kërkohen sqarime serioze shkencore dhe të kërkohet parandalim i efektshëm, që merret me arsyet reale të sëmundjes. Për këtë shkak grupe të vetëndihmës thërrasin për bojkot të organizatave të fuqishme bamirëse, të cilat jane të lidhura ngushtë me industrinë farmaceutike dhe teknikën mjekësore. Pacientët me kancer kërkojnë që të çojnë para gjyqit shkaktarët e vërtetë për fshehjen e rreziqeve të energjisë bërthamore. Dhe iniciativat qytetare luftojnë që të inicojnë studime për shpeshmërinë e kancerit të fëmijëve. WHO do duhej të kujdesej për dy gjëra: për sjelljen e gabuar të shkencëtarëve dhe ndërthurjen e industrisë, universiteteve dhe institucioneve shkencore. Në janar 2007 Margaret Chan siguroi gjatë zgjedhjes së saj si drejtore e përgjithshme, se një nga anët e forta të WHO është kompetenca e saj në shëndetësi. „Direktivat tona kanë autoritet maksimal“, sqaroi Chan. Kjo ama nuk vlen për tematikën e radioaktivitetit dhe shëndetësisë, ku IAEO zotëron autoritet maksimal, pa pasur as edhe një kompetencë në çështjet e shëndetësisë. A është për t’u llogaritur me atë që vendet anëtarë të WHO do të shfaqin kundërshtim? The Lancet shprehet: “Qeveritë në nivel kombëtar dhe rajonal kanë lënë pas dore gjithmonë nga e para detyrimin e tyre, të vendosin interesat e popullsisë para fitimit të tyre”. Ka ardhur koha që të zhvillohen më së fundi kërkime të pavarura dhe të besueshme mbi pasojat shëndetësore të përdorimit civil dhe ushtarak të energjisë bërthamore. Dhe rezultatet e këtyre kërkimeve në vazhdim të publikohen pa kufizime. Nga Alison Katz
CENTRALET BËRTHAMORE NË SHQIPËRI DHE GJENERIMI GJIGAND I TYRE NË BOTË Në Shqipëri ka rinisur debati rreth idesë së hedhur nga kryeministri Sali Berisha për ndërtimin në vend të një centrali bërthamor. Zoti Berisha mori një mbështetje në parim edhe nga një institucion i rëndësishëm ndërkombëtar. Kryetari i Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, Srgjan Kerim tha në Tiranë se e drejta për zhvillimin energjitik është një e drejtë e vendeve në zhvillim siç është Shqipëria. Më poshtë i hedhim një vështrim politikave dhe prodhimit të energjisë bërthamore në disa vende të botës. SHTETET E BASHKUARA Shtetet e Bashkuara janë furnizuesit më të mëdhenj të energjisë bërthamore për qëllime komerciale. SHBA-ja ka më shumë se 100 centrale të liçensuara bërthamore. Në vitin 2006, këto centrale gjeneronin rreth 20% të prodhimit energjitik në vend, duke përmbushur 9% të nevojave të vendit me energji. FRANCA Franca ka më shumë se 50 centrale bërthamore që sigurojnë 79% të prodhimit energjitik. Këto centrale përmbushin pak më pak se gjysma e nevojave të vendit për energji. Franca është eksportuese e konsiderueshme e energjisë elektrike në vendet të tjera evropiane. Politikat për energjinë në Francë morën shkas nga kundërpërgjigjja ndaj krizës së naftës në vitet 70, kur qeveria vendosi të zhvillojë fuqinë bërthamore si një mjet për arritur sigurinë e energjisë. AUSTRALIA Australia nuk prodhon energji bërthamore. Planet për të shqyrtuar nëse vendi ka nevojë për të zhvilluar energji bërthamore u lanë pas dore kur Kevin Rudd, që ishte kundër idesë u zgjodh kryeministër i vendit në vitin 2007. KINA Kina ka 11 reaktorë bërthamorë, por nevojat në vend janë kaq të mëdha, sa kjo infrastrukturë në vitin 2005 përmbushte vetëm 1% të nevojave të vendit për energji. Qeveria planifikon të rrisë kapacitetin bërthamor. Pesë reaktorë të rinj por ndërtohen ndërkaq që pritet të fillojë ndërtimin e të tjerëve. INDIA Infrastruktura bërthamore siguronte vetëm 1% të konsumit kombëtar në vitin 2005, por parashikimet sugjerojnë se reaktorët bërthamorë mund të përmbushin më shumë nevojat e vendit me energji. Një marrëveshje e mbështetur nga SHBA-ja që i jep Indisë mundësi të shfrytëzojë teknologjinë dhe karburantet e huaja, është kundërshtuar brenda vendit prej atyre që mendojnë se kompromenton sovranitetin kombëtar. IRANI Irani aktualisht nuk prodhon energji bërthamore, por është duke ndërtuar një reaktor bërthamor në Bushehr me ndihmën e Rusisë. Për herë të parë Irani e planifikoi ndërtimin e reaktorit në vitin 1974. Plani u braktis pas revolucionit islamik në vitin 1979, por iu rikthye në vitin 1992. RUSIA Rusia hapi uzinën e parë bërthamore në vitin 1954. Zgjerimi i industrisë u ngadalësua pas katastrofës së Çernobilit. Reaktorët bërthamorë prodhonin në 2005 rreth 6% të energjisë që konsumohej. Industria po rritet përsëri dhe qeveria ka si qëllim që të prodhojë më shumë energji për eksport. GJERMANIA Vlerësohet se 12% e energjisë së konsumuar në vitin 2006 erdhi nga infrastruktura bërthamore. Megjithatë Gjermania planifikon t’i mbyllë të gjithë reaktorët deri në vitin 2020. Qeveria po investon në një tjetër burim energjie atë të erës, por ka shqetësime se vendimi mund ta çojë vendin drejt një krize në sektorin e energjisë. Redaksia
SI GLOBALIZIMI PO KRIJON NJE KLASE TE ULET EUROPIANE Pjesetari i klases se ulet te kohes moderne nuk eshte i uritur. Ai ka nje strehe mbi koke, nuk eshte i prirur te semuret me shume se sa te tjeret dhe, madje, ka dhe pak leke ne xhep. Ne cdo vend Perendimor te Evropes, ai eshte qytetar dhe perfitues i sherbimeve sociale, edhe pse sherbimet e shtetit nuk jane me aq bujare sa ckane qene me pare. Lukse te tilla, sado pak qe mund te jene, jane relativisht dicka e re per proletariatin perendimor. Strehen me te mire paraardhesi i tij varfanjak, mund te shpresonte ta gjente ne nje fjetine te te pastreheve ose ne ndonje bujtine burrash. Ushqimi per te varferit ishte i paket dhe shpesh jepej vetem pas nje pritje te gjate ne rradhat e bukes apo ne menca. Te semuret nuk ishin as te siguruar nga ana mjekesore dhe as nuk mund te perballonin te paguanin doktoret, dhe nuk behet fjale fare per ilacet. Pleqte, per te mire apo te keq, u ishin lene brezit te ri per tu kujdesur per ta, ose liheshin ne dore te programeve te ndihmes nga kisha. Megjithate, edhe pse proletariati i kohes moderne eshte nga ana materiale me mire, ai ne fakt eshte ne gjendje me te keqe. Punetori i papune i kohes se vjeter kishte dicka qe te varferit e sotem nuk e kane me: ai e dinte se kush ishte armiku; ai kishte identitet klase; ai shpesh kishte dhe nje kulture te zhvilluar mire. Ai kendonte kenge, luftonte lufterat e tij politike, themelonte shoqata dhe idolizonte teoricienet sociale, megjithese nuk i kuptonte plotesisht ata. Gjate diteve te Mbreterise Gjermane, ai akoma mund te zgjidhte midis grupeve politike qe megjithese teknikisht jo-ligjore, kerkonin mbeshtetjen e tij. I varfri i se djeshmes ishte subjekt i historise, i studiuar me nje qartesi te kthjellet. Deri tani, i varferi i te sotmes, ne nje Evrope te bashkuar, eshte pak me shume se nje viktime e rrethanave. Dhe nese paraardhesi i vet ishte ne anet e shoqerise, sot ai eshte jashte saj. Megjithese ata nuk kane nje ze te tyrin, ne dime shume rreth anetareve to sotem te klases se ulet. Megjithese ne shumicen e rasteve jane te mbyllur ne vetvete, sic qendrojne ashtu te terhequr ne blloqet e apartamenteve te tyre, ata jane te analizuar nga dhjetera sociologe – te ekzaminuar ne ate mase sa nje biologjist ka studiuar nje lepur te zakonshem. Dhe nderkohe qe ata mund te jene te huaj ne token e tyre, ne kemi ne duar nje tipologji te qarte te tyre qe na lejon ti njohim me mire.Neglizhimi Intelektual Ne e dime, per shembull, qe proletariati i sotem eshte me i pasur se punetori i brezave te shkuar. Ne te vertete, me pak aftesi, ai mund te arrije dhe ne ato profesione qe krijojne nje rrjet te sigurt, dhe qe i japin atij mundesine te kete te ardhura te krahasueshme me ato te policeve, magazinierve dhe shoferave te taksive. Prandaj dhe nuk eshte varferia materiale qe e ndan ate nga te tjeret. Ne vend te saj, ajo qe dallohet eshte simptoma e neglizhimit intelektual. Te varferit e sotem shikojne televizor gjysmen e e dites. Tani, edhe producentet e televizionit i referohen asaj qe ata e quajne “TV e klases se ulet”. Proletariati i ri ha shume ushqime jo te shendetshme dhe i pelqen te pije duhan dhe alkol me tepri. Rreth 8 perqind e Gjermaneve konsumojne 40 perqind te te gjithe alkoholit qe shitet ne vend. Ndersa ai mund te jete familjar, familjet e tij jane shpesh te prishura. Ne diten e votimeve, ai jep nje vote proteste per te majten ekstreme ose partine e se djathtes, nganjehere duke i nderruar shpejt sa njeren, tjetren. Por gjeja kryesore qe e dallon te varferin e kohes moderne nga ai i kohes industriale eshte nje mungese interesi per arsimimin. Proletariati i sotem ka pak arsimim dhe asnje interes per ta rritur ate. Ne te kaluaren, ne ditet e para te industrializimit, te varferit anetaresoheshin ne shoqatat e punetoreve qe shpesh ishin edhe shoqata arsimimi. Ne kontrast, anetari modern i klases se ulet, e ka mbyllur veten plotesisht nga permiresimi i vetvetes. Ai gjthashtu ben shume pak perpjekje per t’i hapur deren te ardhmes se femijeve te vet. Aftesite e tyre gjuhesore jane me keq se aftesia e tyre per tu perqendruar. Rritjes se raportit te analfabetizimit i eshte pergjigjur pakesimi i mundesise se klases se ulet per tu integruar. Amerikanet, qe s’jane nga ata qe perziejne fjalet, i quajne kete lloj “white trash”.Kercenimi me i madh per demokracine Evropiane Proletariati i ri si klase homogjene, filloi te ekzistoje ne 10 vitet e fundit. Dhe ai nuk eshte ne asnje menyre nje fenoment perjashtimisht Gjerman: klasa e ulet po formohet ne cdo vend te madh industrial. Eshte e qarte se ekonomia politike moderne, nuk ka asgje per tu ofruar atyre qe kane njohuri te vogla. Nuk eshte thjesht rastesi qe rritja e numrit te klases se ulet po ndodh ne paralel me shterrimin e puneve industriale. Ne Evrope procesi i deindustrializimit mund te jete me me ndikim se sa monedha Euro, apo perpjekja per te farketuar nje kushtetute te perbashket. Sot, prishja e shoqerise kercenon Perendimin me shume se terrorizmi nderkombetar, megjithese politikanet po perqendrohen ne luften kunder kesaj te fundit. Bombat mund te tundin nje demokraci apo treg ekonomik, megjithate nuk mund ta shkaterrojne ate. Por procesi i erozionit ekonomik, e deprivon Perendimin nga punet, pastaj parate dhe, ne fund legjitimiteti demokratik. Cfare vlere ka shtetesia, nese njerezve u mohohet mundesia per te marre pjese ne boten punonjese? C’duhen lirite civile, nese e drejta per nje jete te pavarur nuk eshte pjese e tyre? A eshte e pranueshme nese te drejtat e shkruara ne kushtetute zbatohen vetem per klasat e arsimuara? Pyetje te nje rendesie themelore detyrimisht po dalin ne pah: a eshte e mundur qe demokracia te toleroje qe vazhdimisht te kete nje pjese te popullsise se saj te perjashtuar nga permiresimi i cilesise se jeteses? Dhe nese kjo gje pranohet, a do te na kthehet ky vendim ndonje dite, duke na shqetesuar per sa kohe jemi gjalle? A do te fillojne kombet perseri te ballafaqojne njeri tjetrin, sepse zemerimi i mbajtur perbrenda, do te gjeje nje vend te shpertheje? Apo ndoshta klasa e ulet do te filloje te revoltohet? Te dyja skenaret jane te mundshme. I vetmi rezultat i veshtire te imagjinohet eshte qe nuk do te ndodhe asgje. *Termi “white trash” perdoret ne SHBA per te karakterizuar klasen me te ulet te popullsise se bardhe. nga Gabor Steingart, “Der Spiegel” Perktheu Albana Orgocka
KULTI I SË KALUARËS SË PASTËR, SFIDA MË SERIOZE NDAJ THARJES BRENDA VEHTES “Vetëm tek pastërtia e së kaluarës mund të ndërtohet një e ardhme e merituar për shqiptarët në atë zonë të botës ku u takon të jenë”. Ja mesazhi estetikofilozofik,sipas studiuesit A.Gjekmarkaj, i romanit më të ri,”Darka e gabuar”, i vlerësuar si një libër i jashtëzakonshëm, i shkrimtarit tonë të madh,Ismail Kadare. Shpesh herë pyesim vehten ku po shkojmë me këtë distancim përjashtues …?! Ç’po ngjet me ne, me përmasat në rritje të tharjes brenda vehtes…?! Të jesh i majtë apo i djathtë,madje edhe i ekstremit të majtë apo të djathtë nuk është as meritë,as fatkeqësi,por një realitet rutinë në një shoqëri të hapur,kur dihet se finalen e vendos vota e lirë.Kurse të përjashtosh tjetrin aq ma keq grupin duke mohuar vetvehten nën ethet e një pragmatizmi kultmohues të vetvehtes kjo është e frikshme,e paturpshme dhe totalisht primitive.Madje tërësisht një tradhëti e idealeve demokratike, denigrim i dinjitetit njerëzor, kompromentim i thelbit real të vlerave të një shoqërie të hapur dhe kthim drejt një diktature moderne, rreptësisht të sofistikuar, sa detyrohemi të pranojmë atë që gjymëshekulli më parë e shprehte me aq dhimbje nobelisti i madh francez,A.Kamy: ”Sa kohë që intelektuali do të detyrohet t’ua besojë lirinë e vet kopukëve,të jesh i lumtur do të thotë të jesh fajtor…”(“Rënia” fq.45). Një dhimbje tashmë rutinë për ata që realisht e përjetojnë me dinjitet dhe jo si rezervat gjuetie i kultparcelës së çdo ngjyre qoftë ajo,Djathtas apo Majtas, të të qenit demokrat. .Dua të ndalem plot dhimbje dhe respekt në disa stacione të asaj Vehteje së cilës asnjëri nuk mund t’i shmangemi,po aq sa kriminalizojmë kur i kthejmë shpinën zërit që meriton të dëgjohet më shumë se kurrë,si zëri i identitetit tonë, Zërit të së kaluarës sonë të pastër, në kaosin e madh të tharjes brenda vehtes, nën kthetrat e thirrjeve të Nënës(ave) Parti.Mjerisht krejt si deri dje,sa po injorojmë edhe lidhjet tona të gjakut,të kodit njerëzor mes nesh duke frymëzuar përjashtimin drejt denigrimit total të thelbit tonë .. Vlerat e një komuniteti lexohen në rrugëtimin që ka ndjekur shkollimi,kultura dhe humanizmi në tërësinë e tij, do të thonin iluministët francezë, shekuj më parë. Një lexim plot domethënie i këtij kumti në kontekstin e një realiteti sa absurd,sa grotesk, madje në jetën e asaj province që në tërë qenien time e ndjej si gjëja më e shtrenjtë nën diell: Cila është e kaluara e kësaj province në këtë vështrim? Kur bëhet fjalë për shkollat që u ngritën në Shqipëri gjatë shekujve 13-15, ato dihet që ishin nën vartësinë e iunstitucioneve kishtare ortodokse dhe katolike,. Megjithatë hapja e shkollave në vendin tonë ,si institucione të dijes në çdo kohë, ofron interes dhe hapësira për të kuptuar dhe njohur nivelin e emancipimit kulturor të asaj treve që ka patur rastin t’i gëzojë në hapësirën e saj..Nën sundimin e Venedikut u ndjenë gjurmët e një okupimi i cili për të shtrirë maksimalisht influencën e vet mbi trojet tona ndoqi edhe taktikën e dhënies të sipërfaqeve toke të tëra me koncension Kështu Venediku koplikasit, të shtrirë në 6 lagje, i detyronte secilën prej tyre të paguanin çdo vit obrukun, katër groshë për shtëpi, t’i prashisnin, t’i krasisin, t’i punojnë të gjitha vreshtat dhe t’i vilnin me shpenzimet e veta. Siç mësojmë kur i referohemi Regjistrit kadastral të koncensioneve të rrethit të Shkodrës 1416-1417, fq.60. Kopenikasit detyroheshin çdo vit për taksën e verës prej 400 barrësh ,të cilën me shpenzimet e veta duhet ta sillnin në prani të Thoma Skjavit,kreut të fshatit 2. Kopenik,Koplik..Gjithë kjo referencë do të ishte jo aq kurioze për ne, në se nuk do të përballoheshim me një fakt shumë interesant për të gjithë. Detyrimeve ndaj bashkisë dhe Sinjorisë së Shkodrës nuk i shpëtonte as shkolla e Podgorës,e cila zotëronte ,gjithnjë duke iu referuar të njëjtit regjistër kadastral të koncensioneve ,një copë vreshtë e quajtur Stanovina prej një shati për çka detyrohej ndaj Sinjorisë me gjysmën e prodhinit që mirrte nga kjo vreshtë Kur kujtojmë se Venediku e pushtoi Shkodrën në vitin 1396, për t’u larguar në vitin e kolerës- 1479-ën, merr rëndësi shumë të madhe fakti që kjo shkollë sëpaku i takon të ketë funksionuar para 600 vjetësh, Dhe po të kujtojmë se shërbimet bujqësore në vreshtë kërkonin punëtorë të zotë dhe të ditur si dhe faktin që taksa vjetore ndaj bashkisë dhe Sinjorisë ,ishte e detyrueshme rezulton që mosha e nxënësve të kësaj shkolle të ketë qenë,minimalja, e nivelit të arsimit të mesëm të ulët. Në favor të këtij supozimi na vjen në ndihmë prof..dr. Neritan Ceka kur shprehet se”Ekzistenca e gjimnazeve në qytetet ilire ,si në Nikaja{Klos-Mallakastër}dhe në Antigona është e provuar nga gjetja e mbishkrimeve që përmendin gimnaziarkun,drejtuesin e edukimit të fëmijeve,krahas strategut,drejtuesit ushtarak dhe prytanit, drejtuesit të qytetit, si autoritete shtetërore të kohës {“Historia e Arsimit dhe e mendimit pedgogjik shqiptar”fq.17-18}. Çka dëshmon një traditë të hershme gjimnazi në këto troje.Edhe në Amantia ,thekson prof.Ceka,dëshmohen deri gara gjimnastikore që organizoheshin nga epimeletet,nëpunësit e ngarkuar enkas..Natyrisht gjuha e përdorur ishte ajo e pushtuesit edhe në shek.14,si gjuhë e kulturës apo më saktë e klerit, qoftë greqishtja nën okupimin grek apo latinishtja nën pushtimin venedik ku kisha ishte i vetmi institucion edukativ për qytetarët e Kopenikut,Koplikut Në një kontekst më të gjërë nuk është rastësor civilizimi dhe qytetaria e fshatrave të kësaj treve,(ku bënte pjesë edhe Kopliku i Sipërm) që duke u bashkuar shpesh herë në “Republikat” e veta ishin mjaft krerë fisesh,sipas Shuflait në veprën e tij ”Serbët dhe Shqiptarët”, të cilët duke u ngritur mbi të tjerët kishin krijuar dinastitë e veta autonome, dukët e të cilave s’është për t’u habitur që të kenë kodifikuar ligjet e shteteve me të cilat hynin në lidhje për interesat e dinastive të tyre, aq sa duket që edhe Kanuni i Lekëve (i malësorëve) dhe i Dukagjinit të kenë qenë të kodifikuar më parë,çka vërtetohet me ngjashmëritë mes tyre dhe “kanuneve” të Romës,Bizantit apo të Sllavëve të Jugut Të dhëna këto që dëshmojnë një shkallë shkollimi patjetër disi të mesëm të shkollës së Podgorës, në të cilën supozohet se krahas mësimeve të fesë kristiane, merreshin me sa duket edhe njohuri në fushën e kulturave bujqësore .kryesisht për pemëtarinë dhe vreshtat, të përshtatshme për këto toka pa lagshtirë.si veçori,ku lagja në fjalë dallonte për kultivimin e këtyre kulturave bujqësore edhe brenda atij fshati`që sot thirret Koplik i Sipërm.,siç dëshmohet numri tepër i madh i varieteteve të rrushit të kultivuar etj.pikërisht në tokat e kësaj lagjeje deri në vitet 6O-të të eksperimentit kolektiv. Madje,jo rastësisht, por edhe duke iu referuar një dëshmie publike të ripërsëritur nga i ndjeri Hysen Asllan Ujka,ishemigrant politik, bashkëfshatari ynë,mund të kujtojmë me shumë krenari dhe dinjitet faktin se Kopliku i Sipërm,si fshat, gjatë diktaturës të kujtonte një komunitet socialdemokrat. 3. Ky fshat,jo thjesht, nuk pati asnjë të burgosur politik gjatë komunizmit,por madje dy nga njerëzit e nderuar të tij : Sadik Selman Ujkaj,anëtar partie, sekretar i këshillit popullor dhe gjyqtar popullor i fshatit si dhe Reshit Bajram Çokaj, i pa parti,këshilltar i fshatit, në orët e para të marsit 1956 jo vetëm nuk pranojnë ta denoncojnë,por ,përkundrazi, e “lejojnë të rikalojë”drejt kufirit shtetëror bashkëfshatarin e tyre Hysen Asllan Ujka nga Podgora,lagjia e tij, kur ky i fundit kërkohej nga organet e Sigurimit Shqiptar të arrestohej si “tradhëtar”, “diversant” dhe ”agjent” i UDB-ës jugosllave. Këtë akt altruizmi,si solidaritet shembullor, sa fisnik, sa të guximshëm e kam dëgjuar për herë të parë nga vetë ,zoti Hysen Asllani,një malësor i nderuar, në një ditë morti në lagjen Zeqirmemaj të fshatit tim , në vitet 90të , kur sapo ishte kthyer nga Franca , pas afro 40 vitesh,Po ashtu disa herë,duke ia dedikuar jetën e vet këtyre dy koplikasve të sipërm,kërkonin ndaj meje ,si gazetar ,ai dhe të afërm të tij, ta bëja publike një fakt të tillë si një realitet që na nderon të gjithëve,siç thoshte Hyseni. Kurse në korrik 1970 komunistët e këtij fshati: Col Dashi,Sadri Lulaj ,Sadik Ujkaj,Sylo Peraj etj.nuk pranuan , jo thjesht ,të mos dënohej asnjëri nga anëtarët e Partisë Agrare,Arif Osja,Riza Peraj etj.,por madje as të pushohen nga puna të afërmit e tyre,edhe pse diktatura qe në kulmin e lulëzimit të saj. Pikërisht në thelbin socialdemokrat të këtij komuniteti, unë kam lexuar reagimin aq tolerant dhe me dinjitet ndaj qëndrimit tim ekstrem, janar 1974,gjatë analizës vjetore të Ndërmarrjes së ShitblerjesM.Madhe në vatrën e kulturës(sot xhamia e fshatit) të mbushur plot e përplot,6 muaj pasi këtë mjedis e kishte vizituar Enver Hoxha.Kudo ndihej atmosfera e vendimeve të Plenumit IV të KQ të PPSH”Mbi luftën kundër shfaqjeve të huaja liberale”, qershor 1973 .Intelektualët që aspironin sado pak hapësirë ishin vënë në shenjestër. Ligjëronte ngado si furi kolere vija e masave. Me të drejtë,në logjikën e kohës,deklarimi im publik:”Ju jeni byro partie e qelbur,mashtrues rrufjanë dhe revizionistë” u cilësua si demaskim publik i vijës së partisë,paçka se akti im nuk ishte me vetëdije të kthjelltë disidenti. Për një moment sallën e pushtoi heshtja… Rebelimi im publik kundër padrejtësisë ndaj një njeriu të thjeshtë si V.Sykaj,një njeri i mrekullueshëm,e cila para se të jepte shpirt, në vitin 2OO4, do të më kërkonte për të më rishprehur edhe njëherë mirënjohjen , i befasoi të gjithë.Ndërkohë pati ndonjë aparatiçik,tellall partie,që tentoi të përsëriste atë që ngjau me 13.1O.73 në një seancë gjyqi në Koplik Qendër me një tjetër drejtues shkolle,S.Hasa,i cili,me kërkesë nga salla, do të dënohej si ” mbrojtës i dashurisë borgjeze”, ndryshe për mungesë të vigjilencës revolucionare: 11 vjet mësues në Dukagjin. Për hir të së vërtetës, në rastin tim salla reagoi krejt ndryshe:Me një kaos shumë funksional,ajo u hodh me shumë dinjitet përkrah meje,një intelektuali të paparti,drejtor shkolle. Tentativa ogurzezë u kompromentua keqas që në hapat e parë…aq sa nomenklatura,komiteti i partisë në rreth, u detyrua të ndëshkojë vetvehten…! Ndërkaq respekti ndaj këtij akti dinjitoz komunitar në bllok të fshatit tim nuk do të më ndahej gjatë gjithë jetës duke inkurajuar brenda meje një qëndrim kurajoz ,kritik, publik pa marrë parasysh asnjëherë riskun, koston,apo karrierën.. . E këtij profili fisnik e civil nuk mund të lihet në harresë Sofra e shtruar e Bukës, me gjithë zemër e shtëpisë së madhe të Qerim Haxhisë në lagjen Lujs në çdo kohë të ditës: “Bujrum , mikut,shokut,apo kalimtarit të rastit.,buka asht gati! 4. Vërtet një mrekulli e një shpirti fisnik, E tillë qe edhe gatishmëria e po kësaj familje për të blerë çdo pëllëmbë tokë pa patur nevojë, as plan,të cilitdo koplikas të sipërm ,që kishte nevojë për ta shitur, me të vetmin qëllim human : Fshati “të mos përzihej”,të mbetej gjithnjë kompakt brenda vehtes, ai fshat që “fizikisht” është edhe sot i tillë,edhe pse është fshati më i madh në tërë Malësi të Madhe. Ky ishte shpirti demokrat,dinjiteti civil dhe kultura e komunikimit e koplikasve të sipërm,si fshat, siç ma ka ripohuar në korrik të 2006ës edhe vetë Caf Nuzi,ishkryetari i Partisë Agrare opozitare në vitin 1970, nga fshati Reç i M.Madhe, modeli i një antikomunisti të ndershëm, kur po zhvilloja me të bisedën përgatitore për një intervistë pranë TV Koplikut,i impresionuar nga deklarimi i tij dinjitoz 36 vite më parë,në Shkodër, në gjyqin e dytë si antikomunist: Zoti gjyqtar më jepni atë që më takon,mos më vononi.Ju e dini: “Unë jam dhe mbetem armik i Partisë së Punës së Shqipërisë!” Mjerisht kjo shqiponjë e fjalës së lirë ende banonte në barakat e ish ndërmarrjes “Muhamet Gjollesha”Shkodër, në pritje për të marrë një hyreje të re 1+1,në janar të 2007ës, por shumë i qartë në vizion,shumë dinjitoz dhe objektiv në vlerësimin e së djeshmes e të sotmes gjatë asaj bisede dyorëshe: Ndanim mjaft qëndrime të njëjta dhe bisedonim me respekt ndaj njëri tjetrit. Enkas e kisha planifikuar në intervistat Vip, menjëherë pas Dritëro Agollit, ”Nderi i Kombit”, intervistë e cila për fat të keq dështoi për arsye financiare të Shoqatës të të Përsekutuarëve Politikë, dega Shkodër, që ai drejtonte. Kalova tangent disa stacione në rugëtimin e të kaluarës sonë të pastër si fshat e më gjërë, si model ekuilibri e respekti mes vedi, në kushte e rrethana rreptësisht të vështira, kur mund të të priste: Pushkatimi politik, internimi, përsekucioni përbindësh brenda llojit, ferri total disa breza.Një e kaluar,si pjesa jonë e shëndetshme, që meriton t”i referohemi në ditët tona të entuziasmit modern, të krizës brenda vehtes. A po “sakrifikojmë” në drejtim të konfirmimit të këtyre vlerave dhe resurseve që i kontribuojnë hapësirave të komunikimit,humanizmit dhe integrimit mes nesh,Ndryshe Vetvehtes sonë si identitet, si pjesë e një treve që aspak rastësisht u quajt Malësi e Madhe, si një ambicie e shëndetshme përballë tharjes në rritje?!? Aspak..! Përballë kësaj tradite të spikatur,po dimensionohet në rritje cinizmi mes vedi duke injoruar ndjenjën e përgjegjësisë për të njohur e respektuar vetëveten : si histori,si kulturë,si identitet real, duke sakrifikuar aq shumë kohë barcoletë me tablotë sinoptike të persekucionit të shtirur,militantizmit pervers,apo veteranllëkut komercial ,pas afro 20 vitesh tranzicion,ndryshe postkomunizëm ,aq më tepër në një hapësirë province të dëshmuar dhe të vlerësuar gjatë diktaturës komuniste përgjithësisht indiferente gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare. Dëshmitë e një të kaluare të tillë, në memorien tonë, të mbërthyer nga braktisja sa groteske, sa absurde e vetvehtes, vinë si rebelim ndaj një shmangieje të dhimbshme në ditët tona nga Vetvetja nën ethe “frontesh” deri brenda gjakut,familjes apo fshatit të një lufte defakto klasore e të tjera idiotësi moderne shqiptare si këto, sa provinciale,sa kombëtare, që Konicën do ta detyronin të shprehej në vitet 30 të: “Më parë shes m… njeriu se të merrem me budallallëqet e shqiptarëve” {Faik Konica, “Çështë estetika?” fq.3} 5. Vallë ende të mos i kemi shpëtuar kurthit të Besnikërisë së Mallkuar ndaj Nënës Parti,si prerje bese ndaj kultvlerave të pastra të së kaluarës sonë ,në epokën e postfronteve dhe të postideologjive, nën ethet e mitpolitizimit idiot,denigrues,skllavërues dhe përjashtues brenda vehtes?! E tmerrshme kur po shohim që arsimlartësit tanë memecë,qorr qorrsumbulla, që disa media,pjesë e këtij stani, na i quajnë deri intelektualë,thjesht pse militantisht mund të mbajnë një post qeverisës apo partiak, me konformizmin dhe depersonalizimin total po shkelmojnë prosperitetin tonë demokratik, kur kemi aq nevojë,jo për principata politike,por për parti si instrumente të gjetjes së vetvehtes sonë me dinjitet. Ndryshe për një gjithëpërfshirje reale,në diversitet,të të gjitha vlerave tona si qytetarë apo si individualitete të dijes e të kulturës,larg prangave të politizimit të skajshëm, në emër të së ardhmes sonë të përbashkët në këtë vend që mund ta prosperojmë vetëm të bashkuar. Vërtet nuk dua ta besoj, por ,fatkeqësisht, misioni i Besnikërisë së Mallkuar, për paradoks, vazhdon : Tharjet e marrëdhënieve me të shkuarën e pastër rrezikojnë të thajnë marrëdhëniet me të ardhmen e ëndërruar ndër breza, ndryshe kulti i së kaluarës së pastër nga politizimi,larg gjellës së helmuar të Besnikërisë së Mallkuar dekada më parë, vjen aktualisht si sfida më serioze ndaj tharjes moderne brenda Vehtes. Kadri Ujkaj kritik dhe publicist
CILËT ISHIN ARBËRESHËT? (Të njohim historinë e paraardhësve) Aleksiada e Anna Komnenës paraqet një interes të veçantë për neve, mbasi atje përmenden shqipëtarët për herë e parë me emnin Albanez, që përdoret edhe sot në botën e jashtëme. Ky emen e ka burimin në kohët ma të lashta. Plotolomeu përmend në “Gjeografinë” e tij se Albanezët ose Arvanët, ishin një fis Ilrian që kishin si kryeqendër qytetin Albanopolis, pozita gjeografike e të cilit nuk asht gjetë deri më sot. Disa historianë mendojnë se ka qenë Kruja e sotme, por kjo teori nuk asht provue akoma. Në shek. X-të burimet bizantine quanin – Arvanon, tokat që ndodheshin në mes të Shkodrës dhe Durrësit, Ohrit dhe Prizrenit. Shqipëtarët vetë përdornin emnin Arbëni dhe Arbëreshë në kohën mesjetare. Shqipëtarët e Italisë e kan ruejt deri më sot emnin Arbëneshë. Për arsye dhe rrethana (ende të panjohuna) Arbënisë kan fillue me i thanë Shqipëni. Ndër bizantologët modernë, Rusi, – A. Vasiliev shkruan: “Emni Albanez u përdor për herë të parë në shek. XI-të nga autorët bizantinë për të dallue popullin e Shqipnisë së sotme. Ma vonë në epokën mesjetare Albanezët ranë nën sundimin e Karlit të dinastisë Angjevine, i cili mori titullin: “me mëshirë të zotit, Mbret i Siçilisë dhe i Albanisë”. Mbretnija e Siçiljes dhe Napolit, e cila u themelua nga trashigimtarët normanë të Robert Guiscardit, u pushtue në shek. XIII-të nga Karli Anjou (Auzhu), vëllai i mbretit të Francës, – Louis i IX-të. Tue ndjekë gjurmët e themeluesve të tjerë t’asaj mbretnie, Karli sulmoi brigjet lindore t’Adriatikut dhe zaptoi Durrësin dhe disa pika të fortifikueme t’asaj zone. Despoti i Epirit, i cili sundonte Shqipninë n’atë kohë, u betue si vasal i Mbretit të Napolit dhe Siçiljes. At’herë, Karli muer titullin Mbret i Shqipnisë. “Kur jetshkrimi dhe veprat e Karlit, – shkruen një historian Italian, – të jenë studiue ma mirë, ai do të dali në shesh si iniciator i parë i vetëqeverimit politik të Kombit Shqiptar”. Ref. (Garabellese – “Karlo d’Angia XI”, citue nga Vasilievi, fq. 595). Gjejmë rastin me folë edhe mbi fatin e Kishës Kristiane në Shqipni, para dhe mbas ndarjes qëu vertetue në shekullin e X-të në mes të Romës dhe Bizantit. Mbas rrebeshit të invazioneve sllave, struktura kishtare u riorganizue atje ku ishte e mundun, dhe u riformue me baza të reja atje ku ishte shkatërrue krejtësisht. Durrësi vazhdoi me qenë selija e metropolitit të Epirit të Ri. (Epirus Nova) dhe Kathedralja kishte shpëtue pa dam mbas dyndjeve të shek. VII-të. Kryepeshkopata Katolike e Tivarit u rithemelue në shek. e IX-të si Peshkopatë dhe u mvar nga Patriku i Bizantit. Peshkopata e Shkodrës mvarej prej Selisë Arkipeskopale të Dioklesë. Përgjithsisht Kisha Kristiane në Shqipni ndoqi relatat në mes të Kishës së Romës dhe asaj të Bizantit. Deri në mesin e shek. të VIII-të, Dioqezat Kishtare t’Ilirisë mvareshin nga Selija Katolike e Romës. Historiani Francez i Krishtërimit, L. Duchesne, i cili ka studiue veçanërisht zhvillimin e Kishës Kristiane në Iliri qysh prej kohës së Justinianit, cakton korespondencën, (citon korespondencën) e Papës Shën Grigor i Madh (590-604) si provë se ai vetë ishte shefi spirtual i provincave Iliriane. Në vitin 597, Papa Shën Gregor i dërgon një letër qarkore Peshkopëve të provincave Iliriane mbi dorzimin e ushtarve si priften dhe pranimin e tyne si murgjë nëpër kuvendet. Kjo letër iu asht drejtue, mes të tjerëve, Metropolive të Selanikut, Durrësit, Nikopolit, Justiniana Primas dhe Shkodrës. Në letër përmenden me emna provincat e Perandorisë që mvaren nga autoriteti Kishtar i Papës. Maqedonia, Epiri i Vjetër dhe Epiri i Ri përbajnë Dioqezin e Jugut, që përfshin Ilirinë Lindore. Shkodra si qendër Peskopale e Prevalitanës, dhe Justiniana Prima, si Arkipeskopatë e Dardhanisë, bajnë pjesë të Dioqezës së Veriut që përfshinë Ilirinë Perëndimore. Duhet theksue se në atë kohë Metropolitët ose Peshkopët nuk dorzoheshin drejtpërdrejt nga Papa, autoriteti suprem i të cilit simbolizohej me dërgimin e emblemës Romake “Pallium”. Ndryshimi i thellë në mes të Romës dhe të Bizantit përsa i përket veprimtarisë së Kishës Kristiane mbas ndarjes politike në fund të shek. IV-tërt, asht se në botën bizantine kisha ortodokse iu nënshtrue gjithnjë e ma tepër pushtetit politik të Perandorëve dhe ma në fund u ba vegla e tyne, tue bjerrë gjithnjë pjesën ma të madhe të prestigjit të sajë moral. Tue fillue nga Justiniani i Madh, Perandorët e Bizantit përdorën misionarët për të përhapë krishtërimin në mes të Serbëve, Bullgarve dhe popujve barbarë të tjerë, që ishin vendosë në tokat e Perandorisë. Në fillim, kjo ishte një masë përparimtare mbasi një fe e përbashkët shërbeu për një kohë të gjatë si një faktor bashkues në një shtet që përbahej nga shum popuj që ishin prej origjine dhe që flisnin gjuhë të ndryshme. Me kalimin e kohës sovranët e mbretnive Serbe, Bullgare dhe Hungareze, që ishin ba të krishtenë dhe kishin marrë një bazë kulture bizantine, formuen ambicjen me u kunorzue vetë si Perandorë në Katedralen e Shën – Sofisë. Nga ky shkak Perandorija Bizantine ishte në luftë gadi të përhershme kundër njenës apo tjetrës nga këto mbretni. Fati i Kishës në tokat shqiptare që kishin shpëtue nga invaduesit barbar u mvar në çdo fazë të epokës mesjetare nga peripecitë e luftës në mes të Bizantit dhe të popujve që orvateshin me e zaptue. Prirja, thuajse instiktive e shqiptarve ishte me u bashkue me Kishën e Romës, kurdoherë që kishin rastin e volitshëm. Kjo vazhdoi deri në shekullin XV-të kur Turqit duelën në Ballkan. “Nuk mundë të mohohet fakti që Arbëria gjatë shekujve ka pësue luhatje mes Lindjes dhe Perëndimit. Gjithashtu nuk mund të mohohet fakti se, të dyja kulturat kan qenë dhe mbeten të disponueshme pavarësisht prirjeve të sotme Euro – Perëndimore të cilat “artikulohen” ma shum nga politika se sa nga realiteti” (M.B.) Ky mendim (personal i imi) asht real dhe mjaft i prekshëm në pjesën dërrmuese të shtresave të popullsisë. Jam i mendimit se, ne shqiptarët përgjithësisht jemi të prirun të duam, apo të urrejmë me pasion disi të pakontrolluem, dhe kjo reflektohet edhe në ditët tona. Trashigojmë mernenarizmin, madje mercenarët që u shërbyen pushtuesve, shpesh herë i bajnë heroj! Do ta ilustroj mendimin tim me një shembull konkret: Dihet prej të gjithëve se, latifondistët shqipëtarë, u shpërblyen nga pushtuesit osmanë, me tokat e Arbëreshëve që migruan në Italinë e Jugut, dhe të atyne që muarën malet, për të ruajtur besimin dhe krenarinë nacionale. Janë pikërisht pinjollët e bejlerëve dhe pashallarëve shqiptarë, ata të cilët i vendosën kunorën Mbretnore, Viktor Emanuelit, kur dihet mirëfilli se fashizmi Italian erdhi si pushtues, dhe jo si mik apo si “turist”. Janë këto kontigjente që na e sollën komunizmin dhe internacionalizmin proletar. Globalizmi, me Internacionalizmin ngjasojnë si dy “vllezërit” Siamez… Internacionalizmi tek ne, shprehte mbylljen hermetike, dhe një edukim ideologjik absurd. Ndërsa sot, brezi i ri, ma shum po humbë se po fiton. Vrejmë me keqardhje prirjet për një çthurje, dhe kjo në emen të Globalizmit “modernist”. Hyrja e Shqipërisë në NATO, asht vërtetë një fitore, por pompoziteti që i ban politika shqipëtare, ban efekt të kundërt, sepse më quan tepër të privilegjuar, ndërsa unë mendoj se, ky eveniment duhet parë ma tepër, si përgjegjësi sesa si privilegj. Ishim në Traktatin e Varshavës, u larguam që në vitin 1968 (zyrtarisht) askush nuk erdhi me na pushtue, përkundrazi, sapo u hapën kufijt, ne “pushtuam” botën. Që t’i kthehemi krenarisë së Arbërit, dhe Kastriotizmit, duhet t’iu rikthehemi vlerave të traditës duke i kombinuar me kohën, por gjithnjë mbrenda moralit Arbënor. N’Europë nuk po shkojmë sot, aty jemi qysh se u krijue kjo tokë, por në këtë Kontinent, kemi veçoritë tona specifike, të cilat na dallojnë nga të tjerët. Europës do t’i marrim gjithçka që përputhet me ne. Në të kundërt nuk do të ekzistojmë si NACIONALITET. Atje ku flitet për të drejtat e Njeriut dhe ku neve aspirojmë të bahemi pjesë integrale e saj, po në këtë Europë po shfaqet anti-njeriu. A ka akt ma të shëmtuem se sa martesa e mashkullit me mashkull? Akti ma banal dhe ma i turpshëm, anti – Zot! “Nudot” janë shfaqja ma banale dhe ma primitive. Pra, Europa shpesh herë duhet t’i referohet moralit tonë dhe ta përdorë si një MODEL mjaft pozitiv. Mark Bregu
|
