Nr. 45 i gazetës në print

Ndërsa shëtit me një sy të pavëmendshëm, morinë e titujve të gazetave, revistave e botimeve të ndryshme, nuk ka si të mos bjerë në sy një gazetë krejt autentike në paraqitje, përmbajtje dhe pagëzim. “Shqipëria Etnike” është ajo gazetë, e cila erdhi në përpjekjet për të sjellë një risi në fjalën e lirë, duke deklaruar botërisht se asnjë shkrim nuk përbën mendimin e redaksisë, erdhi ashtu pa shumë bujë, pa shumë pompozitet, pa shumë sallatanet. Si asnjë gazetë tjetër shqiptare, “Shqipëria Etnike” erdhi me modesti dhe përkushtim për të përfaqësuar dhe mbrojtur fjalën e lirë, Njeriun e UNI-t, të patjetërsueshëm. Shumëkush ishte skeptik në mundësinë e përballimit të barrës së rëndë e të shenjtë që kjo gazetë kishte marrë mbi supe, se do të mund ta mbante. Por gazeta, falë përkushtimit dhe punës sakrifikuese të stafit, gazetarëve, bashkëpunëtorëve të të gjitha fushave e etnive, erdhi dita-ditës duke u konsoliduar në prezantim, autoritet, treg, paanësi, duke u bërë kështu një gazetë me një audiencë premtuese, madje edhe të dëshirueshme për edhe simotrat e saj 12-13 vjeçare. Gradualisht, “Shqipëria Etnike”, u bë një mysafir i mirëpritur i shumë familjeve shqiptare, brenda e jashtë kufinjve territorial të Shqipërisë, në tërë universin shqipfolës, italishtfolës e anglishtfolës, kudo në botë.

“Shqipëria Etnike”, me modelin e saj krejt të veçantë të prezantimit, të problematikës, të lirisë, dha një leksion të dobishëm për mediat, të ashtuquajtura prestigjoze. Ishte kjo risi, kjo sakrificë, ky shenjtërim, ky talent, ajo çka ofroi në mbrojtje të kauzës së jetës së lirë, fjalës së lirë. Ajo çka i dha “Shqipëria Etnike” të drejtës së të qënit qytetar i lirë, do ta kishte zili çdo përpjekje, aq më tepër qurravecët e skutave të errëta që siç hedh kushtrimin sot në tërë botën Unioni i Gazetarëve të Veriut Shqiptar, po përpiqen të na marrin edhe jetën, pa vënë në kandar të logjikës asgjë.

Gjatë rrugës së saj, gazeta nuk kishe se si të mos ndeshte edhe në barriera të larta, përballë stuhive të meskinitetit dhe provincializmave mesjetare. Madje, ishin këto kacafytje, ato që e bënë gazetën më të fortë, më qëndrestare, më të dashur e të përkrahur, më sfiduese, në të tëra betejat; më stoikët, mamuthët e indoktrinizmit religjonar, sharlatanët e kafeneve, mediat latente që drejtohen nga mendermethënë njerëz që s’kanë lidhje me kulturën dhe taborret e sedërlinjve të moralit komunist e talebanist.

Rastet e fundit të dhunës, pas konsultave me kolegët tanë në Perëndim, na detyrojnë që derisa të dënohen kriminelët e fjalës së lirë rëndë, tepër rëndë, duke i bërë shembull, ne të dalim me një faqe gazete herë pas here në zi, duke u bërë model në tërë botën i protestës në mbrojtje të lirisë së fjalës. Jo vetëm lexuesve tanë, por tërë botës, i bëjmë apel të na përkrahë.

Koha në të cilën lindi “Shqipëria Etnike”, ishte koha më e padëshirueshme që kishte regjistruar kujtesa e historisë shqiptare. Vendi ruante ende në memorien e tij të drobitur, reliket e çmendurisë kolektive, pasojat e së cilës asnjë sovran nuk ka mundur t’i promovojë në këtë truall çudirash dhe harbimesh. Gazeta erdhi në një kohë që politika, me pasojë vitin 1997, luante tragjikomedin në skenën e lotëve dhe të kujës, pushkës dhe gjakmarrjes, skamjes e mizerabilitetit. Erdhi në kohën e absurdit, dhe eci në këtë truall, si mbi një fushë të minuar nga ca të çmendur që edhe sot i tremb ligji, drejtësia, liria e të lirit që përkrahet fort nga shumica e popullit shqiptar. Pra, gazeta “Shqipëria Etnike” diti të ishte një tribun i fjalës së lirë, i mendimit të pamveshur nga sllogane, të pastolisur me ornamente bajate e frazeologji trullosëse. Në faqet e saj erdhi ai realitet dyngjyrësh, që jemi mësuar ta blejmë shtrenjtë si realitet magjik të tendosur nga projekte dhe premtime që nuk mundën dhe as deshën të ishin veçse të tilla. Dy ngjyrat e politikës, veçmas atë të çbojatisurën që i dha dërmën Amerika, ne do e godasim me logjikë në këto zgjedhje, sikundër do pranojmë edhe “këngë vaji” për forcën politike dalëboje. “Shqipëria Etnike” mundi të heqë dhe do të heqë sërish, njëra pas tjetrës, të gjitha maskat e fytyrave të lyrosura nga krimi e perversiteti. Guxoi të bënte dhe do guxojë të bëjë atë që do ta kishin të  vështirë ta bënin edhe ata misionarë, që kauzën e fjalës së lirë e shkëmbejnë me prostituta, drogë, allishverishe dhe sot në përpjekje të rimarrjes së pushtetit na dalin me makina, na kërcënojnë me telefona dhe thonë se do t’ju vrasim, pa bërë asnjë llogari se përballë kujt janë e sa larg i nxjerr ajo rrugë e shkurtër dhe e turpshme për ta. Gazeta jonë qëllimon të bashkojë, se jemi pak vëllezër, vetëm 3 milion.

“Shqipëria Etnike” erdhi, është dhe do të jetë ajo që keni në duar e në zemër prej dy vitesh, ajo që keni besuar e besoni se përfaqëson dhe mbron fjalën e lirë pa dallim race, bindjeje, etnie, besimi.

“Shqipëria Etnike” do të jetë dhe të vazhdojë të thotë ashtu shqip fjalën shqipe. Ajo do korrigjojë edhe ndonjë gabim që mund të ketë bërë përgjatë rrugës së saj, pasi pranimi i së vërtetës e mospranimi i së vërtetës, substancë kulture janë.

Editorial nga: Sokol Pepushaj, Albert Vataj

    Hysen Curaj investon për demokraci

Njerëzit që investojnë për demokraci në Shqipëri përndiqen, dhunohen, vriten, në të shumtën e rasteve duke lënë pas sherre të gjata që s’dihet ku e kanë fundin. Demokratët shqiptarë janë në shënjestër. Ja, Hysen Curaj, i datëlindjes 8. 05. 1961, anëtar dhe veprimtar i Partisë Demokratike me numër tesere 13475 qysh më 26. 05. 1994. Ai ka qenë anëtar i komisioneve zgjedhore disa herë në qendrën e votimit të fshatit Drisht, pra si atyre të pushtetit lokal, si atyre parlamentare. Është përballur me dhunë e kërcënata nga komunistët ai dhe bashkëshortja Syme, e cila rrjedh nga një familje e përndjekur politikisht. Gjyshi i Symes, Myrto Dan Muhaj, deri në vitin 1945 ka qenë bajraktar i Drishtit, ndërsa në vitin 1946 ka qenë ndër organizatorët e lëvizjes antikomuniste të Postribës, më datë 9. 09. 1946, ku nga ajo ditë u arrestua nga spiunët komunistë të Enver Hoxhës dhe bëri 14 vjet burg.

Pasardhësit e asaj diktature, socialkomunistët, demokratin Hysen Curaj, gruan e tij Syme dhe fëmijët Serjan dhe Ibadete i futën në rreth të kuq, ashtu sikundër shumë demokratë që i vranë tash gjashtë vjet të kësaj qeverisjeje të keqe. Fëmijët Serjan dhe Ibadete janë të vegjël, fort të vegjël, të pafajshëm. Ata respektivisht u përkasin datëlindjeve 26. 05. 1989 dhe 26. 04. 1997. E, megjithatë janë viktima të politikës diktatoriale. Edhe vëllai i Hysenit, i quajturi Xhelal Curaj, lindur më 19. 02. 1959, anëtarësuar në Partinë Demokratike që më 29. 03. 1991 me numër tesere 37370, u bë njëri ndër ata që u vu në vëmendje të politikës diferencuese. Ai, pas vitit 1997, u detyrua të braktisë Shqipërinë dhe të vetmen rrugë shprese gjeti vendosjen në Turqi, ku jeton edhe sot. Xhelali dhe Hyseni, këta dy shqiptarë dhe familje shumë të mira, këta demokratë e njerëz të respektuar, në zgjedhjet parlamentare të 29 Qershorit 1997 janë kërcënuar ashpër nga komunistët që në fund të fundit, nëse nuk ke rreth të fortë e para edhe të vrasin me pagesë. Xhelali, pra iku që më 1997, kurse Hyseni me familjen e tij duroi sa duroi dhe kohët e fundit gjeti mërgimin si të vetmen udhë shpëtimi bashkë me familjen.

Sokol Pepushaj

Copëza jete nga Prizreni

Ishim këto ditë në Prizren. Proamerikanizmi i shqiptarëve si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë duket ka çelë një hendek ndërmjet Evropës dhe SHBA-së. Kështu, Prizreni nuk ka qetësi. Terrori është potent. Dy ditë më parë ishin plagosur për vdekje Isuf Hilmia dhe Lulzim Faja, si rrjedhojë e një konflikti të vjetër. U interesuam atje edhe për fatin e shqiptarit Bashkim Bejtja, problemet e të cilit i kishim trajtuar në gazetën tonë më 13 gusht 2002. Ende nuk dihej adresa e tij, por investigimet tona arritën se ai edhe sot kërkohet si ish spiun i serbëve. E, siç kemi thënë, i ati i Bashkimit ka qenë mësues i gjuhës shqipe, një pishtar i dijes, një simbol i kulturës. Dhe serbët atij jo vetëm i kanë djegur shtëpinë, por i kanë shkatërruar edhe familjen. Strategjia e politikës amerikane për të depërtuar gradualisht në jetën e Kosovës duket se po ecën ngadalë, pasi pasojat e Millosheviçit dhe politika atje kanë kapërthyer fort keq problemet. Copëzat e jetës në Prizren janë të errëta dhe Kosova po paguan vonesat në integrimin perëndimor.

Zog Hysenaj

Saktësim

Në numrin 42 të gazetës “Shqipëria Etnike”, të datës 29. 4. 2003, në shkrimin me titull “Kopliku, vendi ku fshihet edhe një krim kundër njerëzimit”, është shënuar si pjesëmarrës në atë masakër komuniste emri i Llampo Nikos. Pasi bëmë riverifikimin e kësaj ngjarje, rezulton se në dokumentat e kohës, emri i Llampo Nikos nuk figuron si pjesëmarrës apo drejtues i kësaj masakre antinjerëzore të kryer nga komunistët shqiptarë. Madje në bazë të dokumenteve, në këto vite që kishte filluar prishja me jugosllavët, Llampoja ishte vetë i dyshuar i komunistëve shqiptarë, ku për një kohë ishte detyruar të kalojë në ilegalitet. Sqarojmë se kjo ngjarje dhe protagonistët ishin të vërteta, përveç gabimit që po përgënjeshtrojmë, ku ky gabim ka ardhur si rezultat i besimit që gazetari ynë Bacaj spirancoi tek bashkëkohësit që treguan ngjarjen. U kërkojmë ndjesë të afërmve të të ndjerit Llampo Niko për shqetësimin e sjellur pa asnjë qëllim të paramenduar.

Redaksia

 SHQIPERIA ME PRANE SHTETEVE TE BASHKUARA TE EVROPES APO AMERIKES!

Ne Evrope keto kohe diskutohet emri qe do I vihet shtetit qe pergatitet te kete kushtetuten e vet: Evropa e Bashkuar apo Shtetet e Bashkuara te Evropes. Deshira e kahershme e “kontinentit plak” ishte perngjasimi me “kontinentin e ri” te zbuluar nga evropiani Kristofor Kolombi me 1498. Keshtu u nis edhe rruga e gjate e integrimit dhe bashkepunimit ne mes shteteve qe aspironin nje Evrope te Bashkuar ne te gjitha fushat. Tashme, diskutohet per nje thithje edhe te 10 vendeve te reja ne Bashkimin Evropian, ndersa duket se gjithcka e paramenduar dhe e parashikuar nga “baballaret” e kombit evropian, eshte materializuar.

Shqiperia e reklamuar jo vetem nga shqiptaret si nje nder vendet me evropiane te “kontinentit plak”, ne fillimet e mijevjecarit te trete, gjendet duke trokitur ne dyert e Evropes se bashkuar. Deri ne gjysmen e dyte te shekullit te kaluar, shqiptaret ecnin perkrah kombeve te tjera te Evropes, ndoshta edhe me e privilegjuar se te tjeret. Kolapsi I 50 viteve diktature e detyroi Shqiperine te rifilloje kapjen e kohes se humbur, te cilen per 12 vite nga viti 1990, arriti ta cike vetem ne fillimin e vitit 2003.

Shqiptaret, duke qene nje vend shume evropian edhe ne agimet e demokracise kerkoi ta bente Shqiperine si e gjithe Evropa. Megjithate, nje nga pritjet me madheshtore ne fillim te viteve 90 iu rezervua nje amerikani te quajtur Xhejms Bejker, sekretar I shtetit I SHBA-se. Keshtu, me kete dualitet shqiptaret vijuan rrugetimin e tyre ne dy drejtime: Evropes se Bashkuar dhe SHBA-se. Sic ishte e kuptueshme, etja e vendit te shqiponjave per integrim te gjithanshem, do te sillte edhe kolapse, te cilat u verifikuan mese miri ne fillim te vitit 1997 me firmat piramidale. Analiste te ndryshem, vendas dhe te huaj, kembengulin se kolapsi ishte rrjedhoje jo e katastrofes ekonomike te firmave rentiere. Politika shqiptare, e paqarte ne drejtimin qe duhej ndjekur dhe me “dy kembe te hapura, nje ne Amerike dhe nje Evrope, e hengri” (me falni per shprehjen e perdorur!”.

Ndersa flitej me te madhe ne periudhen e qeverisjes se Partise Socialiste (post ’97) per daljen e Shqiperise nga Konferenca Islamike, filloi te vertetohej se nevojat tona dhe prioritetet duhej te ishin edhe te tjera. Gradualisht, situate e “cmendurise kolektive te shqiptareve” dhe “armet e vellavrasjes civile pa asnje arsye” filluan te hiqen nga qarkullimi dhe te fshihen ne shtepi. Kjo, jo aq shume per merite te qeverive, sa per mentalitetin e shendoshe qe filloi te mbizoteronte ne shoqerine e militarizuar shqiptare.

Pasi kaluan emergjencat e Shqiperise, filloi te mendohej edhe per rikthim ne idealet e viteve ’90 “E duam Shqiperine si gjithe Evropa”. Gjithcka dhe cdo gje iu kushtua kesaj rruge deri me 11 shtator, kur Amerika e madhe u trondit nen goditjet e dy avioneve te zoteruar nga terroristet, te cilet vrane Brenda pak minutave mese 4 mije vete. Ishte fillimi I nje epoke te re ne globin e plakur, ashtu sic edhe filloi lufta totale dhe rreshtimi ne luften pro apo kunder terrorizmit nderkombetar.

Me deshire apo jo, me vetedije apo me intutite, Shqiperia permes institucioneve te saja, u rreshtua ne krah te Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe aleateve, duke filluar qe nga lufta ne Afganistan. Shqiperia e vogel, e cila kishte derguar trupa paqeruajtese ne Bosnje – Hercegovine, do te ishte e pranishme edhe ne Afganistanin e pas luftes. Ushtria shqiptare, e rrezuar bashke me shtetin ne vitin 1997, po fillonte te fitonte siguri, duke u bere ndoshta promotor I zhvillimeve ne sfera te ndryshme. Ndersa po afroheshim me hap ate shpejte ne drejtim te Amerikes se madhe, ne fillim te vitit 2003, Shqiperia do te nenshkruante te zeze net e bardhe per integrimin ne Bashkimin Evropian. Dukej sikur vendi yne po ruante nje ekuidistance ne mes Evropes se Bashkuar dhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes.

Amerika I shpall lufte pa kompromis Irakut te Sadam Huseinit. Me deshiren apo pa deshiren e Kombeve te Bashkuara, do te nderhyjme ne Irak, I cili po perfeksionon arme te shkaterrimit ne mase, deklaroi presidenti Xhorxh Bush. Bota u nda ne dy klane: Pro dhe kunder luftes. Evropa e Bashkuar pozicionohet hapur kunder nderhyrjes amerikane ne Irak. Edhe Shqiperia pozicionohet: Jemi pro nderhyrjes amerikane! Shigjetat e presidentit francez Shirak drejtohen nga Tirana, kercenimet ndaj te ciles nuk mungojne. Vendet qe pretendojne te aderojne ne BE duhet te jene ne linje me vendet antare, ka thene Shirak, ndersa te tjere kane theksuar se pavaresia e vendeve te ndryshme evropiane, eshte e garantuar. Perfundimi I luftes ne Irak, na rreshtoi ne kampin e fitimtareve. Amerika nuk e fshehu deshiren per perkrahje te vendeve qe e mbeshteten mes te cilave edhe Shqiperine e vogel.

Sekretari amerikan I shtetit Koli Pauell preferon te nenshkruaje ne Tirane marreveshjen “Adriatik 3” me vende ballkanike, ashtu sic edhe kerkoi nga vendi yne edhe nenshkrimin e marreveshjes per mosekstradimin e shtetasve amerikane ne Gjykaten Nderkombetare Penale pa dijenine e SHB-se. Ministri shqiptar I mbrojtjes Pandeli Majko, pritet nga te gjitha autoritetet e larta ne Uashington, ndersa 1700 marinsa amerikane zhvilluan nje stervitje te perbashket me ushtrine shqiptare per te perfunduar me idene e ngritjes se nje baze amerikane ne Shqiperi, pse jo ne Bize te Martaneshit. Te gjitha keto, kane ndodhur ne nje kohe qe Evropa e Bashkuar vazhdon te vendose kushte per afrimin me vendin tone, ndersa SHBA thone se Brenda vitit 2006, do te jemi pjese e strukturave atlantike.

Shqiperia eshte ne dileme: Antaresim ne Evropen e Bashkuar (Shtetet e Bashkuara te Evropes) apo ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Kjo e fundit eshte me praktike, me e afert vecanarisht me aleatet. Nderkohe, Evropa mund te na prese ne gjirin e saj vetem pas 10-15 viteve. Aktualisht, une ashtu si edhe nje pjese e madhe e shqiptareve, mendojne se jemi me prane Amerikes, miqesia me te cilen ka zanafillen qe ne vitet e par ate shekullit te kaluar, kur nje president I vendit te madh, mbrojti kufinjte e Shqiperise. Ndersa per Evropen, te ciles qe ne krye te historise nuk ia kemi pare “hajrin”, shqiptaret e personifikojne si  “kurva e motit. Vertete qe Amerika eshte pertej oqeanit, por mos harroni se SHBA ka ne Itali, Greqi, madje dhe ne Kosove. Pse te mos kete edhe ne Shqiperi?

Pergatiti, Blerti DELIJA

    I madhi Tano Banushi, një relike e artë në gjerdanin e kulturës shqiptare

U kthye përsëri Tano Banushi në skenë. I madhi, plot dritë, i papërsëritshëm. Pas kaq vitesh heshtjeje absurde dhe hileqare, teatri “Migjeni” e rihapi siparin për të. Pas kaq vitesh, salla u mbush me duartrokitje të zjarrta, me qeshje të çiltra, me emocione dhe lot. Këtë radhë, Tano Banushi na solli krijimtarinë e tij letrare humoristike, në një libër të bukur, botuar nën kujdesin e gruas dhe bijve të tij, sistemuar dhe redaktuar nga Isa Alibali dhe Petrit Kovaçi. Dhe tani Tano është më i plotë. E njihnim si aktor të madh, këngëtar, kitarrist, prestixhator, numizmat i rrallë në Shqipëri dhe grumbullues dhe ruajtës unikal në llojin e vet të pllakave, afisheve, fletushkave, fletë-programeve të shfaqjeve letrare, teatrore, muzikore dhe të çdo lloj veprimtarie artistike të zhvilluar në Shkodër që nga fillimi i vitit 1945 e deri sa vdiq. Dhe shumë prej këtyre relikeve mbajnë firmat e autorëve, interpretuesve, regjisorëve. Një thesar të tillë nuk besoj se e ka dikush tjetër në Shqipëri… Tani Tano Banushin, me këtë libër e kemi edhe shkrimtar. Ky libër është një gur i çmuar që i shtohet visarit të humorit shqiptar në përgjithësi dhe atij shkodran në veçanti. Dhjetra dhe qindra skeçe, dialogje dhe intermezzo, skeçe muzikore dhe poezi lirike, tekste këngësh dhe poezi satirike sai dhe anekdota të krijuara prej tij dhe që ende sot, të bëra anonime, qarkullojnë gojë më gojë dhe na bëjnë të qeshim dhe të mendojmë.

Ka aktorë të mëdhenj që kujtohen dhe respektohen për interpretimet e tyre në skenë. Ka të tjerë, e mes tyre është edhe Tano Banushi, fama e të cilëve del nga skena dhe futet në mjediset shoqërore, hyn në familjet tona, në gëzimet dhe festat tona. Ata bëhen proverbiale, personazhe tipikë dhe të dashur për të gjithë, sepse të gjithë kujtojnë, përsërisin, bile dhe stërhollojnë thëniet, gazmoret dhe postulatet e këtyre artistëve të mëdhenj që kanë privilegjin të bëhen të pavdekshëm, duke u bërë popullorë. Në arsenalin e anekdotave të këtij libri, gjen edhe të tilla që janë të hershme, krijimtari e popullit, por të mbledhura, përpunuara e sidomos të thëna e përhapura prej Tanos, kanë marrë autorësinë e Tanos dhe kur tregohen, edhe sot e kësaj dite njerëzit thonë atë frazën aq të njohur në Shkodër: –Ka thanë Tano Banushi. Si thonë për të tjerat: –Ka thanë Tefa… ka thanë Kol Tivari, ka thanë Gjakova e deri tek i riu: –Ka thanë Nexho.

Është kjo një lloj patente për bukurinë dhe humorin e anekdotës. Sepse, figura të tilla në Shkodër, mes tyre edhe Tano, kanë qenë dhe mbesin sinonim i humorit të çiltër, i mjeshtërisë edhe në tregimin e një anekdote a barcelete. Aq e vërtetë është kjo, sa njëherë kompozitori i madh Prenk Jakova, Nder i Kombit, e takoi Tanon në rrugë, e ndali dhe i tha: –Tano. Mbrëmë më kanë treguar një anekdotë. Po ta tregoj unë ty e pastaj ma trego ti mua që të qeshi. Këto fjalë të Prenkës kanë një domethënie të madhe. Jo gjithkush di të bëjë humor. Duhet talent, mjeshtëri… Dhe këta i kishte Tano Banushi.

Në libër janë të përmbledhura skeçet, paroditë, intermezzot etj. që Tano ka shkruar ndër vite, për vete dhe për aktorët e tjerë kolegë, me të cilët dhe i interpretoi mjeshtërisht. Në këtë krijimtari shihet qartë galeria e pasur e roleve të Tanos, një galeri e papërsëritëshme, një galeri që e shoqëruar edhe me fotografitë e shumta të këtyre roleve (një pjesë shumë e vogël janë në libër), duhet të vihen në ish studion e tij të punës në teatër dhe kjo studio të kthehet në muze të vyer, në një vend pelegrinazhi për të gjithë ata që e kanë dashur dhe duartrokitur këtë aktor të madh. Mbi të gjitha kjo studio muze mund të bëhet edhe një altar ku aktorë të rinj që i vijnë skenës së humorit të marrin përvojë, të mësojnë e të frymëzohen. E jo të kthehet nga keqdashës mjeranë kjo studio në WC, siç edhe e kthyen. Sepse, këto vitet e fundit, vetëm për WC nuk ka patur nevojë teatri.

Siç e theksova, galeria e krijimtarisë letrare të Tano Banushit është galeria e roleve të tij. Sa tipa e karaktere ka personifikuar ai në rolet e tij? Janë aq shumë… një arsenal i tërë. Diku në libër Tano e thotë edhe vetë, duke krijuar edhe këtu humor: –Gjatë jetës sime si aktor i estradës kam luajtur këpucarë e bojaxhi, zdrukthëtar e dugajxhi, dentistë e doktorë, elektriçistë e hallvaxhi, mësues fshati e profesorë, hidraulikë e muratorë, karrocierë dhe shoferë, berberë e infermierë, burra grashë shamataxhesha, gagarelë pa mëntesha, beqarë të mbetur nervozë, matrapazë e karagjozë, fanatikë e kulakë, me mustakë e pa mustakë. E demek, me ba me qeshë, edhe femër kam qenë veshë…

Megjithëse brenda kornizës së hekurt të një ideologjie imponuese, të arrish të ironizosh, të tallesh, t’u bësh karikaturën shefave, brigadierëve, drejtorëve… pra kalbësimin e një shoqërie, a nuk është kjo t’i bësh radioskopinë një sistemi drejtues dhe politikës që e krijoi atë? A nuk është ky qëndrim kritik dhe disident? Dhe Tano Banushi, i dalluar sidomos për rolet e naivit, apo një lloj Shvejku shqiptar, mund të themi se vuri në lojë, talli dhe akuzoi shoqërinë e kohës. Ndaj edhe mbetet i madh.

Është dhe lirik i ëmbël Tano Banushi, siç dëshmojnë shumë poezi të librit. Ka dashuri të pastër dhe të sinqertë në këto lirika. Por, mbi të gjitha të bie në sy dashuria e madhe për qytetin e tij të lindjes, për Shkodrën. Janë shumë poezi që i kushtohen Shkodrës, ku është përzier edhe malli, kujdesi, shpresa optimiste për këtë qytet:

Tek ti më fluturon gjithmonë mendimi

qytet i imi…

…Ti je për mua

puna, gëzimi…

Gëzim i dha Shkodrës puna e Tano Banushit, zemra e tij e madhe, talenti i tij i madh. I dha gëzim dhe gaz gjithë atdheut. Ndaj dhe aq bukur dhe aq përjetësisht ndrisin dhe vezullojnë bri emrit të tij ato dy fjalët e arta: Artist i Popullit.

Fadil Kraja

Keqinjterpretim mbi pronat e faktet historike në Shqipëri

    Mekanizëm i varfër detyrimi – Një nga kufizimet kryesore për veprimtarinë e tregut të kreditit në Shqipëri është gjendja e zyrës së taksave. Kreditorët njëzëri janë dakort se me gjendjen aktuale të zbatimit të të drejtave mbi pasurinë në Shqipëri dhe në veçanti përsa i përket pasurisë së tundshme, nuk priten të angazhohen në transaksionet e kredisë. Kreditorët thonë se ka pak vlerë në të pasurit në një sistem ligjor dhe mbështetjen e institucioneve funksionale të pasurisë, nëse në fund nuk janë të aftë për të njohur të drejtat e tyre ligjore, kur zyra e taksave nuk funksionon. Problemi nuk ka të bëjë vetëm me koston e vendosur, por edhe në lidhje me marrjen dhe shitjen aktuale të kolateralit. Si rezultat, avokatët ndjekin idenë e shitjes së kolateralit nga ana e kreditorit dhe debitori nuk përfiton mbështetje.

    Perceptim i varfër i Huamarrësit Shqiptar – Perceptimi i huamarrësit shqiptar është një tjetër pengesë për zhvillimin e tregut kreditor në Shqipëri. Shqiptarët njihen nga kredidhënësit si mosrespektues të pagesave të huave të tyre. Kjo jo vetëm për shkak të mungesës së mirëkuptimit nga ana e debitorëve, por edhe për shkak të frikës së profesionalizmit të biznesmenëve shqiptarë. Ky përgjithësim është një keqinterpretim i hapur dhe është i lidhur me fakte historike. Mbledhja e të dhënave nga disa kredidhënës, të cilët sigurojnë kredi të vogla tregon se shlyerja i kalon 97% të huave.

    Norma e ripagimit mesatar mesatar është në vlerat e 96%-99%

Ndërkohë këta numra po nxisin perceptimin negativ të huamarrësit shqiptar, duke shkurajuar investimet me anë të kredisë duke rezultuar kështu në faktin se një pjesë e rëndësishme e nevojës për kredi në Shqipëri nuk ka mbështetje.

    Rregulli i ligjit në Shqipëri – Në të kaluarën dhe tani

Rregulli shqiptar i ligjit është historikisht një nga pengesat kryesore por nga pengesat më të rëndësishme për zhvillimin e tregut kreditor në Shqipëri. Mënyra në përmjet së cilës një kreditor mund të parashikojë si mund të jenë të drejtat e tij apo të saj në të ardhmen, varet në pjesën më të madhe nga i gjithë sistemi ligjor i administrimit të së drejtës së pasurisë (pronës).

Përsa i përket Regjistrit të Tokës, gjatë viteve të fundit nuk janë shënuar ndryshime të ndjeshme, përsa i përket perceptimit të kreditorëve lidhur me ligjin që rregullon këtë pikë. Megjithatë, kur bëhet fjalë për pasurinë e tundshme, duket se sistemi ka një ndikim serioz. Të investuarit kanë treguar qartë se ata ndjehen më të qetë tani si me sistemin ligjor ashtu dhe me Regjistrin e Barrave Siguruese pas reformës që u ndërmor.

Kur krahasojmë nivelin e veprimtarisë së dy institucioneve dhe të efekteve që do kenë ata, krijohet një vizion i ri. Kënaqësia me Regjistrimin e Tokës është në një nivel shumë më të ulët sesa kënaqësia e shprehur nga kreditorët kur janë pyetur në lidhje me veprimet e Regjistrit të Sigurimit të Ngarkesave. Ekzistojnë disa arsye që kontribuojnë në këtë fakt.

Ekziston një nivel i konsiderueshëm pakënaqësie lidhur me informacionin e siguruar nga Regjistri i Tokës. Kur bëhet fjalë për pasurinë e tundshme informacioni i siguruar nga Regjistri i Barrave Siguruese duket se është tepër i besueshëm. Është e paqartë nëse pakënaqësia me veprimtarinë e Regjistrit të Tokës ka të bëjë me regjistrimet e zonave rurale apo edhe atyre urbane. Personat e përgjigjur po e pranojnë faktin se Regjistri i Tokës nuk e trajton çdo person në të njëjtën mënyrë, ndërkohë që për regjistrin e Hipotekave, ata janë dakort që personat të trajtohen në mënyrë të njëllojtë. (80% e të përgjigjurve janë dakort me faktin se kjo në njëfarë mase varet edhe nga rryshfeti). Megjithatë duket qartë se Regjistri i Barrave Siguruese, siguron raporte dhe informacion që është i besueshëm në sytë e të gjithë avokatëve që përfaqësojnë kreditorët dhe shtojnë dëshirën e tyre për t’u ndërmarrë me transaksione të sigurta financiare.         Procedura e regjistrimit me Regjistrin e Barrave Siguruese është shumë më e shpejtë, e përdorshme dhe e mundshme, sesa procedura e Regjistrit të Tokës. Për të regjistruar një njoftim në Regjistrin e Barrave Sigurese, një kreditor nuk duhet të shqetësohet përsa i përket avokatëve dhe pagesës së tyre. Regjistrimet në këtë institucion mund të kryhen nga vetë kreditori apo kreditorja me anë të faksit, e-mailit apo personalisht. Si rezultat, një pjesë e mirë e kohës ruhet dhe nuk përfshin pagesën e avokatëve. Regjistrimi i një kredie apo shitje e një toke mund të kërkojë disa ditë. Kjo kërkon gjithashtu jo më pak se 15 dokumenta të cilat duhet të jenë të noterizuara pa përjashtim. Pagesat e ligjshme që arrin shumën 300 USD varen nga avokati që ndërmerr transaksionin. Përveç kësaj, regjistrimi me Regjistrin e Tokës duhet të kryhet personalisht.

Sistemi i ri i financimit të sigurtë konsiderohet nga kreditorët si një mundësi serioze për ndryshim. Kreditorët dhe avokatët tregojnë se ligji i mbështet ata gjatë kryerjes së vendimit lidhur me kreditë. Ndërkohë nuk ka raste të paraqitura përpara gjykatave shqiptare për të përcaktuar kënaqësinë e kreditorëve me veprimtarinë e sistemit të ri jashtë sistemit gjyqësor, çka është vetë një shenjë pozitive.

Një tipar i sistemit që lejon financimin e një pozicioni kryesor përpara se kreditori të ketë nevojë të marrë vendimin e tij apo të saj lidhur me kredinë (për shembull të jesh i aftë të regjistrohesh përpara nënshkrimit të marrëveshjes), është veçanërisht i njohur. Nuk ekziston pothuajse asnjë kreditor në Shqipëri që do të paraqesë një kredi të sigurtë përpara se ta ketë regjistruar në Regjistrin shqiptar të Barrave Siguruese. Në këtë mënyrë kreditorët e ndjejenë veten më të sigurtë nëse ndikojnë një regjistrim. Përgjigja e këtyre pyetjeve ishte pothuaj unanime midis kreditorëve. Në shumë raste, regjistrimet konsiderohen si mënyra më e thjeshtë e financimit të një sistemi kryesor, megjithëse zotërimet janë gjithashtu një mënyrë për të siguruar vëmendje publike.

Me fillimin e veprimtarisë së sistemit shqiptar të financimit të sigurtë me pasuri të tundshme, janë paraqitur më shumë mundësi për të marrë kredi dhe për të zhvilluar biznese. Megjithatë, në shumë raste, mbase në 50% të tyre, kreditorët ndjehen më të sigurtë për t’i siguruar huatë me pasuri të patundshme duke e përdorur pasurinë e tundshme si një siguri shtesë.

    Shkalla e ripagimit po rritet

Mundësitë e reja për kredi dhe fakti që shtimi i kredisë në Shqipëri është tanimë formal, krijon një situatë ku debitorët kanë më shumë dëshirë të shlyejnë huatë e tyre. Në Shqipëri, huadhënësit e fuqishëm e dinë aktualisht, se asnjë kreditor nuk dëshiron të japë kredi si me pasuri të tundshme apo të patundshme, nëse ka kërkesë tjetër të një tjetër kreditori. Të gjitha përgjigjet e të intervistuarve tregonin se ata ishin të kënaqur me informacionin e siguruar nga raportet e dhëna nga Regjistri i Barrave Siguruese. Sipas ligjit shqiptar, si kreditorët ashtu dhe debitorët duhet të njoftohen lidhur me faktin se një regjistrim ishte kryer nga ata ose kundër tyre. Kreditorë të ndryshëm treguan se ky aspekt i veprimtarisë së sistemit ka patur një ndikim pozitiv në dëshirën e debitorëve për të shlyer huatë e tyre. Ndikimi psikologjik i marrjes së një dokumenti zyrtar nga një debitor i Ministrisë së Financave tregon se regjistrimi ishte ndikuar kundër këtij personi, duke i nxitur ata të shlyenin huanë për të patur të drejtën e anullimit të regjistrimit. Ndërkohë për të gjitha nivelet e huave, shumica e kreditorëve të intervistuar siguroi një numër shlyerjesh që ishin të larta për katër vjetët e fundit, ata treguan gjithashtu se sistemi i ri shqiptar i financimit të sigurtë përfaqëson një hap të rëndësishëm për mbështetjen e kësaj veprimtarie.

    Ndikimi mbi shlyerjen e borxheve të shtetit

Një nga tiparet më interesante të sistemit të financimit të sigurtë është fakti se Shteti Shqiptar që pretendon mbi pronësinë e debitorëve të tij, është subjekt i kërkesave për të siguruar njoftim publik. Kjo ka një zbatim interesant, meqenëse debitorët kanë dëshirë të shlyejnë detyrimet e tyre ndaj shtetit duke përfshirë ato fiskale.

Organet fiskale shqiptare kanë regjistruar gati 100 regjistrime kundër evazioneve më të rënda fiskale. Të paktën në dy raste, personat (kompani në të dyja rastet) kundër të cilëve një regjistrim ishte kryer, duhet të merrnin kredi nga një prej bankave më të mëdha private. Pas zbulimit të ekzistencës së regjistrimit në Regjistër, banka kushtëzoi dhënien e kredisë duke qenë e para në listën e regjistrimeve nën emrin e personit. Me fjalë të tjera për të marrë huanë dhe gjithashtu për shkak se prona është e bazuar në regjistrim, huamarrësi duhej të paguante taksën e detyrimit, kështu që autoriteti fiskal do të urdhëronte Regjistrin të anullonte regjistrimin. Në të dyja rastet, taksa e detyrimit u pagua plotësisht, autoritetet fiskale anulluan regjistrimin dhe vetëm atëherë kredia iu dha huamarrësve.

    Procedura të lehta, të shpejta dhe jo të shtrenjta për nxitjen e Financimit të Sigurtë

Shumë të intervistuar kanë shprehur nervozizmin e tyre kundrejt burokracisë dhe procedurave të tjera formale të nevojshme për të nxitur transaksionet tregtare në Shqipëri. Koha kushton dhe prakticiteti i vogël i këtyre procedurave shkurajon aktivitetin e shpejtë dhe reagues në Shqipëri. Për shembull, në Shqipëri gati të gjitha kontratat duhen noterizuar.

Regjistrimi në çdo institucion publik duhet kryer gjithashtu me miratimin e një noteri. Kjo shihet nga kreditorët, si një pengesë për të ndërmarrë transaksione të shumta, meqenëse pagesat e noterëve janë të larta dhe procedura është e gjatë dhe e ndërlikuar.

Perceptimi është i ndryshëm kur bëhet fjalë për financimin e sigurtë që përfshin edhe pasurinë e tundshme. Kreditorëve nuk u kërkohet më të përdorin shërbimin e noterëve për hartimin e një marrveshje sigurie. Si rezultat, kostoja dhe koha e transaksionit reduktohet së tepërmi. Për më tepër, meqenëse një regjistrim në Regjistrin e Barrave Siguruese mund të kryhet edhe pa noter, duke e përfunduar transaksionin, duke përfshirë financimin e pozicionit kryesor nga ana e kreditorit, është gjithashtu një mënyrë e thjeshtë dhe jo e shtrenjtë.

Kështu insitucionet financiare, ashtu si dhe avokatët që përfaqësojnë këto institucione, tregojnë se në disa raste është më e dobishme përdorimi i pasurive të tundshme dhe i sistemit të ri, sidomos kur kërkesa për kredi është e domosdoshme.

    Përmirësimi i sistemit kreditor SME

Përsa i përket mundësisë së dhënies së kredive për zhvillimin e SME në Shqipëri, vijnë sinjale të ndryshme, në varësi të burimeve, për shembull të sektorit financiar apo atij të biznesit.

Bankat theksojnë se kërkesa për kredi SME është e ulët, ndërkohë që ndërmarrjet shprehen se ekziston një kërkesë e konsiderueshme për kredi, e cila nuk është ende përmbushur.

Duket se ka një normë disbursimi për shumicën e linjave të kredisë, në kundërshtim me normën e lartë të disbursimit për asistencë teknike dhe forma të tjera mbështetjeje që nuk lidhen drejtpërdrejtë me përmbushjen e qëllimeve të zhvillimit të biznesit.

Duket se ekziston një shumë prej 80 milion USD në Shqipëri për financimin e SME-ve, por shumë nga këto kredi (të huazuara shumica nga bankat tregtare) po kërkojnë një nivel të lartë të kthimit tregtar dhe përdoren më shumë për të siguruar kapital pune për tregtarët.

Ajo që mund të quhet “zhvillim afat-gjatë financiar” për investime produktive nuk është e gatshme për shumë SME.

Shumica e fondeve janë ose skema mikro-kredish ose fonde investimesh kapitali të konsiderueshëm dhe jo të përshtatshme për qëllimet e SME-ve, meqenëse këto grupe me sa duket nuk mund të marrin kredi për kapitalin e investuar.

Të pyetura lidhur me situatën e kreditimit të sektorit privat në Shqipëri, Institucionet Financiare Ndërkombëtare (IFI) që veprojnë në këtë vend, duket se janë dakort në lidhje me disa çështje:

–    Në shumicën e rasteve ndërmarrjet vendore kërkojnë hua tepër të vogla (10,000 USD – 100,000 USD)

–    Ndërmarrjet vendore janë indiferente në lidhje me mundësinë e financimit.

–    Bankat shtetërore me filiale të ndryshme por jo me aftësi apo detyrim për t’i dhënë kredi SME-ve.

–    Fluksi i dërgesave të ndërmjetësuara pjesërisht nga sistemi bankar. Megjithëse një pjesë financon kërkesat fillestare për kapital për ndërmarrje shumë të vogla, pjesa më e madhe e tij financon drejtpërdrejt konsumin.

–    Bankat e mikro-kredisë duket se janë të suksesshme.

–    Shkalla e ulët e disbursimit të linjave të kredisë ekzistuese që synon kompani të mëdha, mund të shpjegohet me kaosin në masë të rezervës së kërkesave të huasë – megjithëse sponsorët tregojnë se rritja e çmimit të linjave të kredisë mund të ketë një rol të rëndësishëm.

–    Disa linja kredie IFI nuk janë konkurruese për shkak të sigurimit të fondeve më të lira nga donatorë të tjerë në të kaluarën. Aktualisht, vendosja e çmimeve për disa linja kredie është shumë e lartë, duke sjellë si rezultat një normë të ulët disbursimi.

–    Financimi sigurohet më shumë në Tiranë.

–    Rreziku politik është aktualisht i ulët. Përdërim i pakët i rreziqeve politike garanton fonde.

Shkalla të larta interesi, kërkesa të larta hipotekuese si dhe mungesa e aftësive në përgatitjen e besueshme të Propozimit të Biznesit kur kërkohet financim, përmenden si pengesa të tjera për kreditimin e SME-ve.

Nëse vërejmë progresin e sistemit kreditor gjatë viteve, duhet ta pranojmë se kanjë shtim të huave të siguruara nga bankat gjatë tre viteve të fundit.

Sidoqoftë, nëse krahasojmë nivelin e huave dhënë bankave private të një sektori privat, me pjesën e kontributit të sektorit privat në PBB, e cila llogaritet në rreth 80%, kredia për Sektorin Privat në përqindje të PBB llogaritet vetëm 5% e saj.

Kështu, si mund të pretendojmë për mbijetesë dhe përmirësim të SME-ve në këtë mjedis, duke mos përmendur këtu edhe faktorët e tjerë që lidhen me to si stabiliteti, infrastruktura, etj.

Nga ana tjetër, nëse shohim shpërndarjen e huave mbi SME-të edhe nga kriteri gjeografik, vërejmë se shumica veprojnë me kompani të cilat janë të vendosura në qytetin ku veprojnë, ose zotëruesit të cilët i njohin personalisht, ose ata që i përkasin të njëjtës kombësi.

Kështu midis bizneseve që janë të afta të kenë mundësi për kredi, ata që janë të vendosur në qendër të Shqipërisë do të kenë më tepër sukses me bizneset e tyre si dhe me shlyerjet e kredisë. Nëse të gjitha hallkat e sistemit financiar do të funksiononin saktësisht, ekonomia do të ishte më e zhvilluar dhe më e përhapur dhe kështu do të kishim edhe mirëqenien ekonomike dhe shoqërore.

Ajo çka duhet përmirësuar (ndërtuar) është rrjeti gjeografik i sistemit bankar në Shqipëri.

    Çfarë nevojitet:

–    Linja të reja kredie ose ristrukturim i linjave të mëparshme për të patur një objektiv të qartë, që nën-huamarrësit të evitojnë shmangien e fondeve drejt sektorëve të tjerë të ekonomisë;

–    Mikro-Banka (FEFAD) duhet fuqizuar dhe filialet e saj duhen përhapur.

–    Shtimi i ndërmjetësimit bankar të remitancave;

–    Analizimi i nevojave për garanci të rrezikut politik dhe mundësisë për ristrukturimin e fondeve për të mbuluar një lloj tjetër rreziku.

Në një vështrim më të thellë të sistemit të financimit për zhvillimin e SME-ve në Shqipëri, si një vijim i vëzhgimeve mbi SME-të dhe Institucionet e përfshira me zhvillimin e SME, e cila do të tregojë qartësisht kufizimet dhe hendeqet në sistemin aktual, i konsideruar nga përdoruesit e fundit për vetë SME-të.

Nëse kërkohet, do të ndërmarrë hapa për të përmbushur veprimet e bankave tregtare me më shumë:

–    Krijim të Fondit të Garancisë së Kredisë të një SME;

–    Përhapje e sistemit bankar të mikro-ndërmarrjeve në të gjithë vendin;

–    Përmirësimi i konceptit të sotëm të “Fondit të Zhvillimit” për Shqipërinë në mbështetje të SME-ve;

–    Studim i mundësisë së krijimit të një Banke Zhvillimi etj.

Një Fond Zhvillimi i orientuar drejt SME duhet të kanalizojë “kreditë e siguruara nga fondet donatore” për të mos penguar politikat huadhënëse brenda vetë sektorit bankar. Kjo do të sigurojë një ose më shumë nga shërbimet e mëposhtme: Garanci kredie, Financim i veçantë i sektorit industrial, Kapital fillestar, Marrje me qera apo Sigurim i lehtësirave huadhënëse dhe së fundmi Konsultim/asistencë teknike.

    Përmirësim i veprimit të regjistrit të tokës

Nëse Shqipëria do të ketë zhvillim ekonomik të mëtejshëm, duhet fillimisht të përmirësojë veprimtarinë e Regjistrit të Tokës. Një nga arritjet më të rëndësishme është fakti se informacioni në Regjistrin e Tokës konsiderohet jo i besueshëm. Është mirë të arrihet në përfunimin se kreditorët nuk ndjehen mirë të kërkojnë kredi duke përdorur tokën si siguri, kur bëhet fjalë për zona rurale. Nga informacioni që disponohet, gati të gjithë kreditë e siguruara për transaksionet që përfshijnë tokë ndodhen brenda qyteteve dhe veçanërisht në Tiranë. Një nga problemet kryesore përfshin faktin se toka në zonat rurale është konsideruar historikisht problematike, pasi përshkrimi i saj nuk ishte kryer kurrë në mënyrë të saktë. Si rezultat, autorietett që kanë të bëjnë me përfshirjen e tokës, përballen me situata ku personi me kërkesa për të drejtën e tokës është marrë në konsideratë shumë shpesh. Rezultati përfundimtar është mungesa e sigurisë lidhur me të drejtat e zotëruesve në tokat e tyre. Kështu, kreditorët shmangin përdorimin e një toke të tillë si kolateral. Kur projekte të ndryshme që kanë të bëjnë me përshkrimin e tokës do të sjellë rezultatet e nevojshme, do të ekzistojë një mundësi për përmirësimin e tregut kreditor në Shqipëri, pasi kreditorët bëhen më të sigurtë.

Për mendimin tonë, një reformë lidhur me përdorimin e tokës e përcaktuar dhe përshkruar në Shqipëri është e nevojshme, për të përmirësuar mjedisin e kredisë së sigurtë.

    Përmirësimi i infrastrukturës ligjore që përfshin tokën

Profesionistët që janë përballur me çështje toke dhe që dëshirojnë të përdorin tokën si siguri për kredi, tregojnë se përveç problemit të përshkrimit të tokës, ligji dhe mënyra e zbatimit të tij shton rrezikun e dhënies së kredisë. Ndërkohë, ka një numër të madh të transaksioneve të siguruara që përfshijnë kreditimin. Kreditorët, në përgjithësi, nuk shohin ndonjë zbatim të të drejtave të vërteta lidhur me tokën si të sigurtë. Megjithatë, kur konfliktet lidhur me tokën dalin në pah, kreditorët e cituar vuajnë më shumë nga procedura e zbatimin e ligjit.

Sipas mendimit tonë duhet rishikuar ligji shqiptar mbi tokën. Ky rishikim duhet kryer në bashkëpunim me bashkësinë e biznesit.

    Siguria që asnjë legjislacion të ndërmarrë politikën që thekson financimin e siguruar modern

Një numër kreditorësh, kanë treguar se ata parapëlqejnë të përdorin financimin e siguruar, meqenëse rreziku i përfshirë në dhënien e kredisë është i paparashikueshëm, për shkak të legjislacioneve të reja që krijohen shpesh. Për shembull, ata tregojnë se ligji mbi falimentimin sjell kërcënime. Meqenëse ligje si Ligji i Tokës dhe Ligji i Barrave Siguruese janë hartuar duke u bazuar në politikën e konsiderimeve, është e rëndësishme që asnjë legjislacion tjetër të mos ndërmarrë të tilla politika, nëse Shqipëria merr një vendim për të promovuar politika të këtij lloji. Sugjerimi ynë është të sigurohet që politikat që theksojnë legjislacionin e financimeve të siguruara, të mos shfuqizohen pas hyrjes në veprim të një tjetër legjislacioni.

    Përmirësimi i procesit të detyrimit

Ndoshta një nga aspektet, mbi të cilat ishte rënë dakort unanimisht, ishte problemi i detyrimit të të drejtave të kreditorëve mbi pronësinë. Problemi është i përhapur si në detyrimin e të drejtave të pronësisë ashtu dhe kundër pasurisë së vërtetë dhe të tundshme. Kreditorët kanë treguar njëzëri, se ka patur shanse të vogla për përmirësimin e praktikave të kredisë për aq kohë sa zyra që është ngarkuar me detyrimin e të drejtave të tyre funksionon jo efektivisht dhe ngadalësisht, ashtu siç kryhet aktualisht. Kur kemi të bëjmë me pasurinë e tundshme, ky problem është më i rëndësishëm. Kjo vjen, për shkak se pasuria e tundshme nënvlerësohet me kalimin e kohës më shpejt sesa pasuria reale. Gjithashtu, pasuria e tundshme mund të hiqet lehtë dhe të zhvendoset nën drejtimin e një organi tjetër. Si rezultat, kreditorët mund të humbasin sigurinë e tyre nëse organi tjetër nuk njeh mbrojtjen e siguruar nga sistemi i financimit shqiptar të sigurtë. Më tej, është e rëndësishme të kuptohet se pagesat e vendosura në Shqipëri, për zbatimin e të drejtave të kreditorëve kundër debitorëve, janë padrejtësisht të larta.

Rekomandimi është të zbatohet një reformë në zyrën e detyrimit për të siguruar se ka një proces më efektiv për detyrimin e të drejtave të pasurisë. Ky rekomandim është i nevojshëm kur kemi të bëjmë me pasurinë e tundshme. Rekomandimi ynë për reforma përfshin edhe vendosjen e pagesave. Ne rekomandojmë pagesa të detyrimit që pasqyrojnë koston aktuale të detyrimit, sesa atë të arbitraritetit.

    Rishikimi periodik i drejtimit të Regjistrit

Në pjesën më të madhe, publiku duket i kënaqur me veprimtarinë si të Regjistrit të Tokës ashtu edhe Regjistrit të Barrave Siguruese. Veçanërisht, publiku është i kënaqur me Regjistrin e Barrave Siguruese.

Rekomandohet marrjen e masave për të siguruar që Regjistri i Tokës të veprojë më me efektivitet. Personat e Regjistrit të Tokës duhet të braksitin praktikën e diskriminimit përsa i përket faktit se kush duhet të shërbehet i pari në lidhje me madhësinë e “ryshfetit”. Është shumë e mundshme që kompjuterizimi të jetë i rëndësishëm në sigurimin e faktit që informacioni të jetë sa më i saktë dhe i besueshëm. Kompjuterizimi është i nevojshëm për të patur kontroll të plotë mbi vlerën monetare të përfshirë me regjistrimet si dhe me shërbimin e shpejtë të konsumatorit.

Përsa i përket Regjistrit të Barrave Siguruese rekomandohet vazhdimi i mbikqyrjes nga afër. Megjithë kënaqësinë e shprehur nga personat që e përdorin këtë institucion, është e nevojshme që Regjistri i Barrave Siguruese të funksionojë në të njëjtin nivel nën kontrollin e organeve të Shqipërisë, pa patur mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare.

    Sigurimi i një fushate më të mirë sensibilizimi për publikun

Ndoshta një nga mungesat më të mëdha të sistemit të financimit të sigurtë shqiptar që përfshin pasurinë e tundshme, është fakti se publiku ka njohuri të pakta lidhur me veprimin e sistemit. Ndërkohë, më tepër persona e kuptojnë rëndësinë e analizimit të regjistrimeve të Regjistrit të Barrave Siguruese përpara se të përdorin pasurinë e tundshme për të siguruar një kredi ose përpara se ta marrin atë, ka ende një sensibilizim i paktë midis tyre që preken nga ky sistem. Kjo ndikon në dëshirën e kreditorëve për të dhënë kredi.

Reokmandohet që ata të cilët nuk i njohin mundësitë e sistemit të ri të njihen më mirë me sistemin financiar të sigurtë që ekziston në Shqipëri lidhur me pasuritë e tundshme. Ne rekomandojmë, gjithashtu rritjen e sensibilizimit të publikut në radhët e atyre që janë ngarkuar me zbatimin e këtij sistemi, kështu që kreditorët e siguruar mund t’u sigurohen të drejta pas dhënies së kredisë.

Zef Preçi Këshilltar pranë Presidentit të Republikës

Ledia Muço, Bashkëpunëtore e Qendrës Shqiptare të Kërkimeve Ekonomike

    SHKODRA PRET ZGJEDHJE PER ZGJIDHJE

Edhe pse jo zyrtarisht, ne selite e partive politike jo vetem ne Shkoder por edhe ne ato qendrore te Tiranes, po hidhen zaret per kandidatet per kryetare bashkie dhe komune. Asgje nuk eshte zyrtare, edhe pse kane filluar te lakohen mjaft emra te mundshem per qytetarin e pare te Shkodres, ashtu edhe per komunat e tjera.

Ne nje prononcim per mediat, kryebashkiaku actual Ormir Rusi, me nje ciltersi te habitshme, pranoi deshiren per te rikandiduar ne zgjedhjet e vjeshtes. Po keshtu, qytetari I pare I Shkodres deklaroi se cdo shkodran enderron te jete kryetar bashkie ne qytetin me te madh verior. Nese ne Itali cdo Italian thote se mund te behet trajner I kombetares se futbollit, per shkodranet shprehja personifikuese eshte gjetur tashme nga vete kryabashkiaku Ormir Rusi.

Ne ndryshim nga shume qytete apo zona te Shqiperise, Shkodra ka nje specifike edhe elektorale. Nga moria e madhe e problemeve te trasheguara dhe te reja, ajo kerkon te lehtesoje nga kurrizi barren e tyre. Ne elektoralet e vjeshtes 2003, Shkodra pret zgjedhje per zgjidhje.

Duke e pare nga jashte dhe duke degjuar zerat per fitime kolosale te drejtuesve dhe te punonjesve te sektoreve te ndryshem ne bashki dhe komuna, te gjitheve I lind etja per karriken e kryetarit. Ai qe deshiron te kandidoje, pare se te fitoje mbeshtetjen e kollajshme te nje subjekti politik, duhet te kete te qarte vizionin per daljen nga kriza dhe problemet te Shkodres, por edhe idete per zhvillimin e qytetit. Kjo eshte pjesa me e veshtire e kandidimit te cdo individi, pavaresisht nga perkatesia politike. Pa dashur te paragjykojme askend, justifikimet se pushteti qendror I nje ngjyrimi te ndryshem nga ai vendor, penalizojne zhvillimin e Shkodres, nuk pijne me uje. Vertetimi I postulatit qe per 10 vite pengoi zhvillimin e qytetit, vertetohet mese miri edhe aktualisht.

Sigurisht qe Shkodra ka probleme, ashtu si edhe qytetet e tjera, pse j one disa drejtime me te theksuara. Mungesa e energjise elektrike, paralizimi I bisneseve dhe mosjoshja e tyre si pasoja, papunesia record, strehimi ne nivele shume te ulta, infrastruktura qe ecen me hapa breshke, qetesia dhe siguria qe nuk po ngjiten ne nivelet e deshiruara dhe mbi te gjitha mentaliteti provincialist qe ka mbuluar Shkodren dhe shkodranet, duan strategji te mirefillta te zbuten drejt eleminimit.

Per njerin nga kryetaret e Bashkise, pasi erdhi ne detyre pasardhesi, u deklarua se nuk I ishte gjetur asnje project I gatshem. E thene ndryshe, Shkodra ka humbur 4 vite nga qytetet e tjera. Kryetari actual Ormir Rusi, ka treguar deshire per te ndertuar projekte, te cilat nuk kane munguar per te thene te verteten, jane financuar nje pjese e mire (nga parate e shtetit apo donatore, nuk ka shume rendesi per shkodranet!) por ndoshta duhej te ishin me te shumta. Edhe pse nga nje pjese e madhe e shkodraneve, administrata Rusi mund te konsiderohet si me e suksesshmja ne keto 12 vite demokraci, edhe ajo mund te kritikohet ne pika te vecanta, te cilat nuk eshte as koha dhe as momenti ti permendim (meqe jemi ne prag te nje fushate elektorale, te diskutojme fenomenet).

Per te gjithe ata qe duan te kandidojne per kryetar bashkie, duhet te kene parasysh dicka. Duke perdorur fjalorin popullor, “shkodraneve iu eshte rritur syri”. Nese deri tani ishin te kenaqur me administraten Rusi, e cila punoi me shume dhe me mire se pararadheset, Shkodra dhe shkodranet presin me shume nga pasardhesja. Sejcili individ apo staf, duhet te mase forcat dhe idete, materializimin dhe konkretizimin e tyre, gjithmone nese deshira eshte per ti sherbyer qytetit ne fillim, vetes-te afermeve-miqte- te njohurve me pas.

Po cilet do te jene konkurentet apo kandidatet per postin e kryetarit te Bashkise Shkoder. Fillimisht, duke patur parasysh reaksionin negative qe ngjalli diten e Pashkeve evidentimi I disa emrave nga subjekte te ndryshme politike, te cilat arriten deri ne kercenime te gazetares, nenvizojme se emrat qe do te permenden nuk jane marre nga burime zyrtare te partive. Behet fjale thjeshte per vijueshmeri logjike te funksionimit te partive dhe per “llafe tavolinash klubi” shume-shume per “llogje Kavaje”.

Kandidati I pare per Bashkine e Shkodres, sic eshte e kuptueshme dhe sic e ka shprehur, eshte kryebashkiaku Ormir Rusi. Si do te hyje ne listat e votimit per qytetarin e pare te Shkodres, eshte ceshtje tjeter, edhe pse vete Rusi ka deklaruar se do te rikandidoj vetem nese partia ime me mbeshtet. Duke qendruar ne Partine Demokratike, e cila qe nga viti 1992 qeveris Shkodren, emer mjaft I amplifikuar eshte dhe ai I Anton Lekes, aktualisht kryetar I keshillit te Bashkise. Flitet se Leka personalisht nuk ka nje etje shume te madhe per te kandiduar, megjithese do te jete koha qe do ta tregoje. Nje tjeter emer I lakuar, eshte edhe ai I ish-kryetarit te Keshillit te Bashkise dhe ish-deputetit Mark Krroqi. Edhe Rudolf Rasha, Fatos Gjyrezi, Cercif Hoxha dhe disa te tjere me pak te rendesishem dhe te njohur, perfliten si emrat me te mundshem per tu diskutuar ne forumet e Partise Demokratike Shkoder. Nuk perjashtohet edhe ndonje kandidim I deputeteve shkodrane, ndersa nje peshe jot e vogel ne percaktimin e emrit, do te kete Keshilli Kombetar, Kryesia qendrore dhe kryetari I PDSH-se Sali Berisha.

Ne kampin tjeter, ate te Partise Socialiste, emir kryesor eshte ai I kryetarit Ndue Dodaj. I forte ne pozicionin e tij, gezon numrin me te madh te votive Brenda subjektit, gje qe u pa edhe ne zgjedhjet ne forumet socialiste te nje viti me pare. Perseri ne baze te votive te marra, renditet I dyti si kandidat I mundshem ish-kryesocialisti Ndreke Rukaj, I cili ka marre vetem 5 vota me pak se Dodaj. Edhe prefekti Gjergj Leqejza, jo rradhe lakohet si nje pretendent I fuqishem per te konkuruar perballe kandidatit te mundshem te Partise Demokratike. Partia Socialiste, ka pergatitur edhe emra te tjere, pse jo edhe nga at ate punesuar ne Tirane, por qe ndoshta do te publikohen me vone. Mjaft pike ka fituar edhe emir I rekordmenit te atletikes Oltion Luli, aktualisht sekretar I socialisteve shkodrane, ndersa eshte akoma shpejt te flitet edhe per emra te tjere. Edhe ne kete parti, nje peshe te madhe do te kete Komiteti I Pergjithshem Drejtues dhe Kryesia qendrore ne percaktimin e emrave.

Partite e tjera, te quajtura te vogla, nuk kane paraqitur akoma emra, ndoshta ne pritje te zhvillimeve politike ne kuader te koalicioneve. Vetem kryetari I Partise Mendimi I Djathte Liberal Shqiptar, Mustafe Lici, parti me qender ne Shkoder, ke deklaruar se do te sfidoje dy partite e medha ne garen per kryetar Bashkie.

Gjithsesi, nuk duhet harruar se nje bashkim I partive te vogla, mund te sjelle edhe surpriza. Zgjedhjet vendore te vitit 1996, ku E Djathta e Bashkuar Shkodrane me Bahri Boricin, arriti te fitoje berballe kandidatit te Partise Demokratike, jane koma nje kujtim I fresket.

Ndersa akoma nuk jane saktesuar emrat dhe nuk jane percaktuar modalitetet e votimit dhe as data e zgjedhjeve, nje gje duhet te kene te qarte te gjithe ata qe do te kandidojne: Shkodra pret zgjedhje per zgjidhje.

Blerti DELIJA

    Atdhe popull e gjuhë së bashku

Këto ditë në një nga sallat e Universitetit “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës, i ftuar si studjues dhe ish-student i Pr. Dr. Kolë Ashtës, pata fatin dhe kënaqësinë të jem pjesë e atij sadisfaksioni intelektual e shkencor që na solli promovimi i vëllimit IV “Leksiku historik i gjuhës shqipe” falë një solidariteti dhe partneriteti inkurajues, sa organizues me nxitjen dhe përkrahjen maksimale të rektorit të Universitetit “L. Gurakuqi”, Shkodër, Pr. Dr. Mahir Hoti, Shtëpisë Botuese “Camaj-Pipa” me president Pr. Hasan Lekaj, Shtypshkronjës Volaj, me president Martin Ndojën, sponsorit Dom Ndue Gjergjin, rektorët Pr. Dr. Tomor Osmanin dhe Simon Pepën si dhe njerëzit e afërm të Pr. Dr. Kolë Ashtës. Pa ndihmën e këtij partneriteti të thirrur nga thellësitë e ndërgjegjes dhe të respektit për veprën e të ndjerit K. Ashta, vepra në fjalë do të mbetej edhe sot në pluhurin e harresës.

Promovimi i këtij libri organizuar mjaft mirë nga Ush, sektori i Alanologjisë dhe Shtëpia Botuese “Camaj-Pipa”, u vlerësua me pjesëmarrjen e stafit drejtues të katedrave të gjuhës shqipe dhe ajo e letërsisë, si dhe zv. Rektorit të këtij universiteti Pr. As. Dr. Artan Haxhi, të studentëve të degës Gjuhë-Letërsi si dhe të afërm të Pr. Dr. K. Ashtës. Fjalën e hapjes e mbajti përgjegjësi i sektorit të Albanologjisë Pr. Dr. Tomor Osmani, njëherësh njëri ndër më të motivuarit për botimin e kësaj vepre po aq një ndër kolegët më të afërt të profesorit të nderuar Kolë Ashta, që sot në ditën e daljes së vëllimit të katërt nuk gjendet mes nesh.

Duke nderuar dhe vlerësuar veprën në fjalë, Pr. Dr. Tomor Osmani nënvizoi se “Me këto vëllime (7 vëllime) hidhen themele të sakta dhe të shëndosha që në një të ardhme të kalohet në hartimin e një fjalori historik të gjuhës shqipe, tepër i domosdoshëm për lëvrimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të gjuhës shqipe, kur sot po vërehen goditje të njëpasnjëshme të ndikimeve të gjuhëve të huaja, kryesisht të italishte dhe të anglishtes jo vetëm në leksik, por në disa raste edhe në strukturën gramatikore të shqipes.” Duke u ndalur në stilin e kësaj vepre të mirëfilltë shkencore folësi theksoi se një ndër veçoritë e autorit në këtë monografi është stili i tij i prozës. Duket sikur K. Ashta flet me Pjetër Bogdanin. Duke u ndalur në disa nga vlerat kryesore të kësaj vepre, Pr. Dr. Osmani e cilësoi atë si vepër e përmasave origjinale, përpjekja e parë e autorit për të nxjerrë leksikun e veprës së Bogdanit, po kaq si një kontribut i vyer për leksikografinë historike. Kolë Ashta, vazhdoi Pr. Dr. Tomor Osmani, thekson përmes këtij vëllimi se P. Bogdani me Çetën e profetëve ka shkruar një vepër në gjuhën shqipe të karakterit filozofik dhe teologjik, por thelbësisht atdhetare, ku Bogdani atdhe-popull e gjuhë i lidh së bashku. Në vazhdim fjala iu dha Pr. David Lukës, i cili duke sjellë në vëmendjen e të pranishmëve kushtet tepër të vështira në të cilat punoi Pr. Dr. Kolë Ashta për dorëshkrimin e kësaj vepre, shkruar siç theksoi folësi në fletore 4 lekësheme dorë, pa patur një makinë shkrimi, deri edhe printimi i mëvonshëm pa bojë, vështirësia e dytë teknike, flasin qartë për atë zell dhe përkushtim të Pr. Dr. Kolë Ashtës për të na lënë trashëgim një perlë shkencore të këtij kushtuar veprës së Pjetër Bogdanit, shkencëtarit verior që mendjet e ndritura të shekujve që jetoi më pas e kanë vlerësuar si “Elitë e klerit të Romës”. Me talentin dhe përkushtimin, me bëmat dhe kapacitetin e një intelektuali e studjuesi polieder me përmasa evropiane, që aq mjerisht do të masakrohej pas vdekjes duke ua hedhur qenve kockat e kufomës së tij nga ana e pushtuesit osmanë. Bogdani do të mbetet personaliteti madhor i nderuar në shekuj. Duke iu referuar veprës së Pr. Dr. Kolë Ashtës “Leksiku historik i gjuhës shqipe”, vëllimi IV, Pr. Dr. David Luka vuri në dukje se nuk ka vepër të nesërme, të Historisë së Letërsisë Shqipe që të mos i referohet që në zanafillë veprës së Pr. Dr. K. Ashtës. Kjo, sepse vepra e K. Ashtës duke u marrë me autorët e vjetër të shqipes së shkruar zënë ballin e merituar në historinë tonë të letrave falë punës dhe përpjekjes së tij prej muzgu, apo asketi të paepur. Mos të harrojmë, theksoi folësi në fjalë, atë që Kolë Ashta do ta bënte për 6 vjet, Akademisë sonë të Shkencave do t’i duheshin plot 17, për të botuar katër vëllime të tilla tepër dinjitoze, pasuri e trashëguar sot nga shkencat tona albanologjike.

Në ribotimin e veprës “Cuneus Prophetarum” të Bogdanit ka meritë edhe një shkodran tjetër i madh, Martin Camaj, që e realizoi në Munchen 1977. Për Bogdanin dhe veprën e tij kanë shkruar mjaft studjues si E. Çabej, Filip Fishta, V. Kamsi, J. Kastrati. Sh. Osmani, I. Ajeti, S. Riza, J. Rrota. I. Zamputi. I. Rugova, etj. nga pamje të ndryshme kërkimore, janë organizuar tubime shkencore, siç është Konferenca Shkencore “Pjetër Bogdani dhe vepra e tij”, organizuar nga Akademia e Shkencave më 16 dhjetor 1989, me rastin e 300 vjetorit të vdekjes së këtij atdhetari dhe personaliteti të shquar të kulturës shqiptare. Paradoksi qëndron në atë, se në konferenca të tilla, ku mbaheshin edhe kumtesa, njohësi më i mirë i leksikut të veprës së Bogdanit, ose më mirë të themi i fjalës së tij, Pr. Dr. Kolë Ashta nuk kumtonte, por vazhdonte të punonte me sigurinë e shkenctarit monografinë monument që na jepet sot. Këtu nuk mund të harrohet kurrë respekti për bashkëshorten e tij, znj. Antoneta Ashta që i pat qëndruar gjithnjë pranë, theksoi në fjalën e tij Dr. Petrit Kotrri, dekan i Fakultetit të Histori-Filologjisë të Universitetit “L. Gurakuqi”, Shkodër. Nëse Prof. Çabej solli një kontribut të çmuar në botimin në alfabetin e sotëm të monumentit të parë të shqipes së shkruar “Mesharit” të Buzukut, Pr. Dr. Kolë Ashta na jep në dorë leksikun e plotë të shqipes të nxjerrë nga vepra e “Cuneus Prophetarum” të një klasiku tjetër të gjuhës e të kulturës shqiptare, që është cilësuar si “i fundmi i një yllësie, më i afërmi në kohë ndër ligjëruesit me shkrim të gjuhës sohnë amtare, por ndoshta më krijuesi midis tyre”, tërhoqi vëmendjen e të pranishmëve Dr. Shkencave Filologjike, Dekani i Fakultetit Histori-Filologji, P. kotrri. Bogdani ishte një figurë poliedrike, lëvrues e përpunues i gjuhës shqipe, ndër përfaqësuesit më të shquar të letërsisë së vjetër shqipe, vazhdoi në diskutimin e tij.

Duke përfunduar, Dr. Kotrri evidentoi dukshëm obligimin shkencor që mbetet para studimeve tona në fushën e leksikografisë; kjo në qoftë se Pr. Dr. Kolë Ashta na la një dorëshkrim të çmuar, monografinë e plotë të veprës së Bogdanit, tani mbetet e hapur rruga për studiuesit dhe për Akademinë e Shkencave, veçanërisht që të realizojnë detyrën që vetë e ka shtruar para më shumë se 10 vjetësh për botimin kritik, me transkriptim dhe me një studim të gjerë filologjik e gjuhësor të veprës së P. bogdanit sipas modelit të “Mesharit” të Buzukut, përgatitur në mënyrë mjeshtërore nga Pr. Çabej.

Veprën e Pr. Dr. Kolë Ashtës e vlerësuan në fjalën e tyre edhe studjuesit Vili Kamsi e Dr. Tefë Topalli, të cilët vunë në dukje seriozitetin shkencor në mbi 450 faqet e kësaj vepre, si dëshmi e atij argumenti mjaft domethënës të pohimit se vepra e Bogdanit e konfirmuar shkencërisht nga pena serioze e Pr. Dr. Kolë Ashtës dëshmohet qartë si një ndër arritjet shkencore më të mëdha në shek. 17, duke afirmuar vlerat polivalente të shqipes së shkruar. Madje Bogdani do të arrinte deri në krijimin e një koineje veriore, apo siç u shpreh studjuesi Vili Kamsi, vepra e Bogdanit do të qe jo thjeshtë një vepër teologjike, apo atdhetare, por një vepër lavd për Shkodrën e për Shqipërinë. Nisur nga ky fakt jo rastësisht Manxoni do të vlerësonte gjuhën e Shkodrës.

Dr. Topalli në fjalën e tij do ta cilësonte veprën e K. Ashtës si vepër e mirëfilltë filologjike dhe tekstologjike në albanologjinë shqiptare, jo vetëm se është prej pionieri në këtë fushë, por edhe një model për ta ndjekur në pikëpamje metodike e shkencore që nga parashtesat për personalitetin e gjithanshëm të Bogdanit deri edhe studimet krahasimtare që janë bërë rrethi tij. Si i tillë këtu e gjen veten foneticieni, morfologu, përkthyesi, studiuesi, etimologu, didakti, pedagogu dhe shkencëtari, – nënvizoi në mbyllje të fjalës së tij Dr. Tefë Topalli.

Nga ana tjetër, shefi i Katedrës së Letërsisë pranë këtij universiteti, Prof. Hasan Leka, duke evidentuar seriozitetin studimor të profesoratit të këtij universiteti për t’ia patur lakmi edhe Akademia jonë e Shkencave në Tiranë, si vlerësoi punën dhe kontributin e Pr. Dr. Kolë Ashtës mbështetur në vlerat e veçanta shkencore të librit në fjalë, theksoi se vazhdon botimi i kolanës së “Studimeve Shqiptare” ku deri tani janë botuar 11 të tillë numra dhe brenda 2003 priten të dalin edhe dy numra të tjerë. I pari kushtuar albanologut të shquar Norbert Joklit, kurse i dyti atij francez Mario Rok, botime që do të pasqyrojnë materialet shkencore të dy konferencave shkencore respektive kushtuar dy personaliteteve madhore në fushën e studimeve albanologjike. Priten për botim Fjalori Etimologjik i Pr. Fadil Podgoricës (pas vdekjes), “Gjuhë e prozës së Fishtës” e Pr. As. Dr. Artan Haxhit, “Komisia Letrare Shqiptare e Shkodrës” e Pr. Dr. Tomor Osmanit, vëllimi V “Leksiku historik i shqipes” i Pr. Dr. Kolë Ashtës (pas vdekjes) që përfshin Kuvendin e Arbërit dhe gramatikën e da Leçes etj. Gjithë këto dëshmojnë seriozitetin e punës shkencore studimore që zhvillohet në katedrat e sektorin e albanologjisë pranë këtij universiteti përfundoi fjalën e vet Hasan Lekaj. Falenderuan të pranishmit për pjesëmarrjen, vlerësimin dhe vëmendjen e treguar në këtë eveniment shkencor të jetës në këtë universitet Pr. As. Dr. Njazi Kazazi, Shef i Katedrës së Gjuhës Shqipe në këtë universitet. Në fund për të ftuarit, mbesa e Pr. Dr. Kolë Ashtës, Elena Stomini u dhuroi me një autograf librin “Leksiku historik i gjuhës shqipe”. Largohemi nga kjo ngjarje e spikatur në jetën shkencore të metropolit verior me përjetimin e kënaqësisë që na sjell në gjithë qenien tonë shembulli dhe puna e shkëlqyer dhe plot dinjitet e pedagogëve tanë të përkushtuar me aq vullnet e stiocizëm ndritjes së dijes dhe të mendjes së brezave që vijnë me djersën dhe veprën e tyre të ndritur, siç do të ndrijë në panteonin e kulturës dhe të shkencës shqiptare vepra madhore studimore albanologjike e Pr. Dr. Kolë Ashtës.

Kadri Ujkaj, studiues

    Peticion drejtuar presidentit Alfred Moisiu

Brenda një harku të shkurtër kohor në rrjedhën e shumë ndryshimeve nuk mbetën pa u përmendur edhe universitetet dhe studentët, jo për t’i përmirësuar kushtet e konvikteve, pa ujë të pijshëm, me orar të kufizuar të energjisë elektrike, me dhoma të ngushta si dhoma izolimi me nga dhjetë studentë; por për kryerjen e shërbimit të detyrueshëm ushtarak dhe për liberalizimin e universiteteve.

Ministri i mbrojtjes z. Pandeli Majko para pak kohësh i dërgoi Kuvendit Popullor projektligjin për heqjen e shërbimit ushtarak për studentët pas mbarimit të shkollave të larta. Kuvendi Popullor e miratoi unanimisht moskryerjen e shërbimit të detyrueshëm ushtarak për studentët që kanë mbaruar studimet e larta, por Presidenti i Republikës, z. Alfred Moisiu e kundërshtoi vendimin e Kuvendit Popullor në mënyrë disi arbitrare duke i rënë ndesh jo vetëm Kuvendit Popullor, por edhe studentëve, pra ka mendim të kundërt. Sipas Tij, studentët duhet të kryejnë shërbimin ushtarak në vend të specializimeve pasuniversitare. Kryetari i shtetit mendon që të rreshtohemi të veshur ushtar, jo të na çojë në xhenio që të ndërtojmë bunkerë si në kohën e monizmit, por të edukohemi edhe me frymën ushtarake.

Studentët mendojnë se Presidenti ynë i nderuar ka anuar pak nga profesioni i tij prej ushtaraku dhe ka mendimin të na dërgojë nga një vit “specializim ushtarak” së bashku me rekrutët adoleshentë që nuk i kanë shpëtuar policisë ushtarake ose kanë shkuar me vullnetin e tyre. Dashje pa dashje vihet re pak a shumë “kulti i individit”, ose është mik i ngushtë i profesionit të ushtarakut.

Duke patur besim të plotë tek Presidenti ynë i nderuar, ne si studentë I kërkojmë Atij që të ndryshojë mendim në lidhje me këtë çështje dhe t’I përkushtohet më shumë idesë së hedhur në këto ditë që u bie ndesh interesave të studentëve, ide e cila quhet Liberalizim i universiteteve.

Liberalizimi i universiteteve na duket disi i parakohshëm dhe jo i studiuar mirë dhe jashtë dëshirës së shumicës së studentëve. Duke patur parasysh se:

·   Së pari, kushtet në konvikte nuk mjaftojnë as për ata studentë që jetojnë aktualisht në to sepse një pjesë e tyre ndodhen të strehuar nëpër shtëpi të marra me qera, e jo t’u përballojë dyndjeve që do të kenë në disa fakultete të lakmuara, si: mjeksia, juridiku, ekonomiku, etj.

·   Së dyti, u pritet rruga të aftëve dhe u jepet hapësirë të paaftëve pasardhës të xhepmbushurve ose atyre që banojnë afër universiteteve. Kështu, gjimnazistët të cilët vijnë nga rrethe me distancë të largët me universitetet ose nga zonat e thella rurale, do të mbeten në fatin e tyre pa iu dhënë mundësia të bëhen studentë.

Liberalizimi i universiteteve do të favorizojë vetëm ata që banojnë në afërsi të tyre dhe kështu do të kthehen në shkolla të larta lokale.

Pra ne si Kryesi e Unionit të Pavarur Studentor, në emër të të gjithë studentëve, kërkojmë nga Presidenti që ta kundërshtojë me forcë këtë ide.

Për Kryesinë e Unionit të Pavarur Studentor të Universitetit “Luigj Gurakuqi”, Shkodër

Kryetari Fran Shkëmbi

    Prel Zef Lekaj: para dhe pas një mërgate të pashmangshme

Prel Lekaj, malësori me tradita të larta patriotizmi nga Hoti i Malësisë së Madhe, lindi më 20 Gusht 1905. Në pranverën e vitit 1911, vriten 29 hotjanë në luftë kundër hordhive osmane, për vendosjen e flamurit të parë shqiptar mbas sundimit 500-vjeçar otoman e robërie, në majën e Bratilës, Deçiq valëvitet flamuri krenar shqiptar.

Në këtë luftë u vra edhe i ati i Prelës, Zef Vuksan Lekaj, dëshmori i parë i lirisë. Marija hirëplotë, e shoqja e Zef Vuksan Lekaj mbeti e ve me tre djemt e saj Prelën, Lekën e Franin. Marija megjithëse mbeti me tre jetimë, malësorja e paepur asnjëherë nuk u përkul por me shumë mund e sakrifica i rriti djemtë e saj, të shkolluar, të ditur e të mirë.

Kjo familje u vendos në qytetin e Shkodrës e cila u ndihmua shumë nga kleri katolik e nga disa familje të mëkëmbura tregtare.

Prel Zef Lekaj mbasi mbaroi një farë shkolle, punoi në ruajtjen e rendit, në mbretërinë e mbretit Zog, punoi me vendosmëri e seriozitet kreu detyrën e komandantit të disa postave policie si në rrethin e Shkodrës e të Pukës.

28 Nëntorin 1944, Prela e perceptoi si një startim, kur liria dhe e drejta do të siglonin triumfin. Por entuziazmi i tij ishte sa një flakë kashte.

Dora e hekurt gjakatare e diktaturës komuniste e Tiranës ishte terrori më i egër e i paparë në asnjë vend tjetër si në Shqipëri.

Në dhjetorin e vitit 1950, Prel Zef Lekaj e kupton se forcat e sigurimit të qeverisë komuniste të Tiranës po e ndiqnin. Shkak ishte se Prela nuk pranoi të punojë me forcat e sigurimit, sepse asnjëherë nuk u besoi premtimeve se i kuptoi se do ta shfrytëzonin e pastaj do ta burgosnin ose ta vrisnin ashtu siç e pësuan të tjerët, prandaj u arratis në Jugosllavi. Ofertë e njëjtë iu bë Prelës nga sigurimi i fshehtë Jugosllav. Është krenar për përbuzjen e ofertës që iu bë nga UDB-ja. Gati tre vjet qëndroi në internim dhe nga aty iku në Itali. Dëshira për familjen e atdheun e tij ishte e madhe, mbasi qëndroi në Itali 2 vjet, mori rrugën e mërgatës të largët e të madhe në Amerikë.

Menjëherë mbas arratisjes së bujshme të hotjanit trim e të urtë, familja e tij, e shoqja Drandja me katër fëmijët e saj, u burgos dhe më 18 korrik 1951 lindi në burgun e Shkodrës Antonjeta, ose siç e quanin të burgosurit burgajete. Diktatura e kuqe për familjen e Prelës, në hakmarrje të arratisurve politik ushtroi dhunë e trishtimi asnjëherë nuk iu nda kësaj familje, burgu dhe inernimi ishte shpërblimi që i bënin diktatura kësaj familje.

Prel Zef Lekaj vdiq në mërgim në Amerikë më 10 Shkurt 1976 në shtetin e Kalifornisë, larg familjes që aq fort e deshi e për asnjë çast nuk e harroi. Por fëmijët e tij të dashur Elizabeta, Toma, Marku, Terezina e Antonjeta – burga-jetja e kujtojnë me mall babën e tyre të dashur, që aq shumë e dëshiruan. Me trishtim të përjetshëm e kujton Antonjeta që nuk arrit ta njohë babën e saj të dashur.

Dashamir Cacaj

Himara, perlë bukurie dhe kështjellë qëndrese

Të njohësh historinë e popullit tënd, përveç kulturës njohëse është edhe element i patriotizmit. Në publiçistikën time modeste, jam munduar të përshkoj çdo cep të atdheut, me qëllim njohjen e traditave dhe kontributin që ato i kanë dhënë përmes bijve dhe bijave të tyre në mbrojtjen e atdheut dhe në lidhjen që kanë patur me kontinentin plak, Europën. Një ndër këto krahina ku flaka e atdhetashurisë dhe dëshira për të ruajtur kurdoherë aleancat me Perëndimin është dhe zona bregdetare e Himarës. Për këtë trevë të mbuluar me lavdinë e shekujve, për kontributin e shkëlqyer të bijve dhe bijave të saj, flasin faktet historike (v. 1759):

-Informatë mbi gjendjen, mbi forcat dhe mbi vendosjen e krahinës së Himarës si dhe mbi etapat kryesore të luftës së tyre kundër turqve. (Ref.: Dok. pa botuara – Buletini shk. shoq. 1955, Nr. 2, fq. 158-159, nga rusishtja).

Informata mbi gjendjen, fuqitë dhe pozicionin e provincës së Himarës. Provinca që sot quhet Himarë, ose popujt himariot janë Epiri i Vjetër perëndimor që njihej me emrin Haoni dhe popuj të Himarës dhe që kanë fituar famë me profecitë e orakujve dhe me luftëra kundër mollosve të vjetër, fqinjë të tyre dhe sot kufizohet në perëndim prej grykës së Adriatikut dhe Shqipërisë, në mesditë prej detit jonian, në lindje prej Epirit lindor që gjendet nën sundimin e turqve, dhe nga veriu prej Thesalie, e cila thuajse e rrethon. Gjatësia e saj është rreth njëqind milje dhe fillon me kepin Longeta dhe mbaron afër kështjellës së Butrintit. Gjerësia e saj nuk i kapërcen të pesëdhjetë miljet. Është i rrethuar dhe mbrojtur, sidomos gjatë bregut të detit, prej maleve shumë të larta dhe të pakapërcyeshme të quajtura Acroceraune; për këtë arsye orvatjet thuajse të pareshtura të otomanëve për ta shtruar këtë provincë dështojnë. Është popull shumë luftëtar dhe po të bashkoheshin të gjithë do të mund të mblidheshin njëzetmijë burra të aftë për luftë. Nuk po flasim për veprat e tyre nën mbretin e lavdishëm Pirro dhe më vonë për veprat e Skënderbeut, i cili ka shumë kohë që fitoi famë, sepse historia e tyre është mbushur me vepra trimërie. Shënojmë vetëm se pranë tre zotërinjve të shteteve të ndryshme në këtë vend janë zgjedhur dhe paguar me rroga tre veta me shërbime të ngjashme me kafazët dhe nuk e kanë turpëruar veten. Filipi i Dytë, mbreti i Spanjës, ka patur një numër të caktuar këmbësorësh dhe kalorësish nën komandën e gjeneralit Georgi Basta, gjatë luftës së shteteve të Ulëta dhe të trazimeve në Francë, ku shërbyen nën drejtimin (në kohën e sundimit) të Dukës së Parmës më 1591-1592 dhe në vitet e mëvonëshme, gjithashtu, sundimtarët e mëvonshëm të Spanjës kanë patur në shërbim të tyre himariotë, ndërsa feldmarshalli Zhonopull gjatë luftës së Kazalisë në Lombardi në vitet 1635-1636 ka fituar lavdi, pastaj gjatë kryengritjes së Napolit në vitin 1647 dhe kur është bërë ndryshimi në Mesinë në vitin 1675 kanë fituar famë.

Para pak kohe, d.m.th. në vitin 1737, brigadieri dhe koloneli ynë don Stratignika ka rekrutuar në regjiment nga gjiri ynë për mbretin e dy Siqilive, regjiment që quhet regjimenti mbretëror maqedon dhe i cili në 1754, i plotësuar dhe me një batalion tjetër prej kontit Karofi ka treguar trimëri të madhe në luftën e kaluar në Itali, sidomos në çështjen e Veletrit më 1744. Republika e Venedikut, që gjendet më afër dhe që në shumë raste është bindur sa e dobishme është miqësia me popullin që banon afër Korfuzit, për të bërë diversione në çdo luftë kundër turqve fqinjë, qysh në kohët më të lashta ka shpërblyer familjet e para me pensione të posaçme për t’i mbajtur gjithmonë regjimente midis tyre. Ata kanë pjesë në luftën e Kambresë që është zhvilluar më 1570 dhe kanë marrë pjesë në fitoren e lavdishme detare – Lepantit më 1571, kanë marrë pjesë në luftën e Kandies – prej vitit 1644-1669, në pushtimin e Moresë në vitin 1686 dhe në luftëra të tjera kur është humbur ajo më 1715 si dhe gjatë sundimit të Korfuzit më 1716. Më 1690 e kanë nxitur gjeneralin Kornallo të pushtojë Vlorën dhe Kalanë e Kaninës dhe kanë qenë të parët që e kanë sulmuar nga toka nën udhëheqjen e kavaljerit Nino, po në atë kohë, kur flota Venedike e ka sulmuar pareshtur prej detit. Më 1686 nga se u deklaruan me Venedikun, i cili në atë kohë ishte në marrëveshje me Rusinë dhe me Poloninë, janë gjetur në shtrëngesë të tmerrshme nga ana e bejlerbeut të Rumelisë, i cili nga mesi i dimrit i sulmoi me një ushtri të madhe për t’i çfarosur, por më në fund u detyrua të tërhiqet me humbje. Më 17ì716 Xhanum Hoxha – kapidan pasha, para se të sulmonte ujdhesën e Korfuzit, e pa me vend të zbresë në tokë dhe të marrë hakun kundër himariotëve dhe prandaj më 24 qershor sulmoi Drimadhën me një ushtri gati tridhjetëmijë vetash dhe më në fund, pas një lufte të ashpër dhe të tmerrshme u detyrua të tërhiqet dhe mbasi futi ushtrinë e dhjetuar në anije, u detyrua të merrte rrugën e Korfuzit.

Pastaj regjimentet tona kanë shërbyer në anijet venedike, që kanë zhvilluar shumë luftime me ushtrinë otomane, kanë marrë pjesë në betejën e Malit të Shejtë në vitin 1717 e më vonë dhe shërbejnë edhe sot në kohë paqeje në Itali. Të gjitha këto janë provat më të pakta që kemi nxjerrë nga shumë çertifikata të fuqive të ndryshme të Europës, nga të cilat nuk përjashtohet asnë familje e madhe, siç shihet edhe nga titujt që ata kanë marrë për shërbimet e mira të tyre nga sundimtarët e lartpërmendur. Shtojmë vetëm se besimi ynë është ortodoks, jemi nën kryesinë e një peshkopi dhe lidhemi në pikëpamje fetare me patrikun e Kostandinopojës; flasim shqip, atë gjuhë që flitet në Shqipërinë e afërme dhe në Bosnje; po në vende të ndryshme të gjithë të mësuarit flasin greqisht, e familjet më të shquara përdorin dhe italishten nga shkaku se shumë oficerë shërbejnë në vende të huaja dhe shumë të rinj dërgohen në Seminarin e Padovës dhe të Napolit. Qeveria është demokratike ose popullore dhe ligjet ndryshojnë pak prej atyre të Malit të Zi. Provinca përbëhet prej krahinave të poshtëshënuara: gjatë bregut të detit – Himara, Piliureus, Bunceci, Drimades, Kllopero, Nivica, Pallasa, Pikerni, Basilio, Liates, Llukovo, Kvaranta, Vuno, Saseno, Otorsi; në tokë – Dukati, Drazhia, Radhima, Gjombocari, Gumenica; vazhdojnë vendet brenda tokës – Mazzari, Drubaçe, Kudesi, Liopës, Mavrova, Vranishta, Zenogorica, Smokthina, Gjonimei, Kallozherates, Zugliates, Vermihiotes, Lepenica, Kuççi, Kardini, Velçja, Bratades, Galiasa, Golimbades, Liaparda, Millu, Doksiotes, Progonates, Gliopeziotes, Vansa, Tepelena. Përveç fshatrave të vogla që nuk po i përmendim.

Këtë informacion e dërgonin delegacioni i krerëve të Himarës pranë Carinës së Rusisë, Elizavetës, ku i kërkonin ndihmë dhe bashkëpunim në luftë kundër pushtuesve osmanë. Janë pikërisht këto krahina të cilat që në kohën e Gjergj Kastriotit asnjëherë nuk e pushuan luftën kundër pushtuesve osmanë dhe që një pjesë e konsiderueshme e tyre mërguan në Itali. Pjesa më e madhe e arbëreshëve të Italisë dhe arvanitasve të Greqisë janë nga këto zona të jugut dhe kryesisht nga bregdeti.

Evidentimi i këtyre fakteve historike ka mjaft vlera për njohjen e çdo krahine, për kontributin në ruajtjen e etnitetit, kulturës dhe fesë, si kushte të domosdoshme për t’i shpëtuar asimilimit.

Lidhjet e hershme të këtyre trevave, me shtetet fqinje të Europës Perëndimore, janë treguesi më sinjifikativ i bazamentit tonë europian, dhe i urave kulturore që lidhin Arbërinë me shtetet fqinje europiane. “Çdo tentativë e segmenteve të ndryshme politike, për t’u shkëputur nga tabani europian, ka karakter regresiv dhe antinacional”.(M.B.)

Asnjëherë nuk kemi qenë më pranë Europës, brigjet e Adriatikut janë të lidhura me “ura” shpirtërore. Të pakta janë ato familje që nuk kanë ndonjë pjestar të tyre në këto vende ku aroma e këndëshme e lirisë dhe qytetërimit, “pushton” çdo qenie njerëzore.

Mark Bregu

Historiku i dioqezës së Sapës

Tjetër për tê nuk dihet. Nji gojëdhanë tregon se shpija e Lindit kà kenë në katund të Lisens, e kà giasë, persè Lisna lehtsisht kà mujtë me kenën’atë kohë në rreth dieçezit të Sardës.

E ndoq Lazer Vladanji, shkodranë, i cilli pat xânë e mori doktoratin në kolegjen illyre të Loretit. Zgiedhë, prej Benediktit XIV, ipeshkev i Sapës, kje shugurue në vjetin 1746 në Kastrat, prej Emz. Pàl Kambsit ipeshkëvit të Shkodrës. Mbas trì vjettsh qi sundoj në Sapë kje naltue Metropolit në Tivàr, me 1749. Me 1750 Benedikti XIV qi naltoj Lazrin vûni në Sapë të vllàn e tij Gjergj Vladanjin, i cilli diq në ket dieçez.

Me 5 Gusht 1765, Klementi XIII zgodh Nikoll Lindin, prift i dieçezit të Sapës e ndoshta i vllaj i Vasil Lindit. Nikolla diq këtu ipeshkev në mojin e Korrikut të vjetit 1791, simbas librecit të Dajçit.

Mbas këtì erdh Gjon Logoreci, i katundit Brîa në dieçez të Shkodrës, i cilli pat xânë në kolegjen Urbane. I kishte kapë 53 vjett e ishte Vikàr i Pergjithshem i dieçezit të Tivarit kuer kje çue ipeshkev në Pult me 2 Prill 1781. Mbas 10 vjettsh qi sundoj atje e prûene këtu në vjetin 1791. Diq me 21 Dhetuer 1794.

Me 1796 kje prûe Ndoc Radovani, i shpijes s’Ejell Radovanit, shkodranë i ràm prej Shiroket. I kësaj familje kje Gjergj Radovani argjipeshkev i Tivarit, ndo i vllaj ndo ungji i Ndocit.

Përmbî ketë shpiì bujare të Radovanëvet, a se t’Ejllorëvet, Kalendari i Veprës Piore, 1924, kà shkrue bukur shum, tue mârrë prej historjakut Rossi.

Ndjekësi i kësaj shpì në kohëna të sodshme kje Gjergj Radovani, qi deri tesh vonë kà banue në shpì të motshme e të bukur në sokak Nemce, në Shkoder. Gjergji kà lanë dy bijt, Kolen e Ndocin, banuesa në Shkoder.

Ipeshkëvi Ndoc Radovani mori sundimin e dieçezit të Sapës në Shtatuer të vjetit 1796, si mbas Librecit të Dajçit. Me 1808 kje shperngulë prej këndej e çue në Shkoder. Këtu në Sapë Piu VII prûni prej Pultit Emz. Mark Negrin, i familjes së Zezaj në dieçez të Sapës. – Ketë familje, qi edhe sod i kà ndjekësit e vett në Dajç të Zadrimës, të gjith vendi e mban per të herëshme e bujare. Posë sà Meshtarëve qi i dha kishës, si D. Jak Negrin (Zeza), D. Gjon Battista Negrin, D. Ndoc Negrin, kjo familje pat pasë të vetin edhe Emz. Anton Negrin, ipeshkev i Shkodrës, i cilli per shkak fejet kje kapë prej Turqve e vjerrë në sokak të Millanvet në pazàr të Shkodrës, në vjetin 1693, ku ndêj i vjerrun trì ditt e trì nett, e korpi i tij, në se të cillen natë lëshote nji dritë shum të kandëshme e të shkelqyeshme sà me i a pergià njij diellit të bukur. (Elçija i Z. së Krishtit, 1912, Pjesë II, fq. 1 etj.).

Tue ardhë tash tu Marku i jonë, këndimet i bâni në kolegjen Urbane të Romës. Si erdh prift në dieçez të vet, kje bâ, mbas do kohet, ipeshkev per Pult e, si thame, prej Pultit kje prûe këtu, ku sundoj per 17 vjett e diq me 1821.

Nji vjetë mbrapa (1822) u bâ ipeshkev i Sapës Lekë Suma, qi kje Vikàr-kapitullàr i këtij dieçezit. Jetoj si ipeshkev kater vjett e me 24 dhetuer 1826 u dà këso jete. Trupi i tij kje vorrue në Kishë të Shë Gjergjit, në Shkrep të Nenshatit. (Libreci i Dajçit).

Leka kje, si mbas gojëdhanet, prej Krajnit të Zadrimës, i shpijes së sodshme të Lukut të Pjetër Pàlit, e rame, kush din kuer prej Gojanit t’eper e fis me të gjith Sumajt e këtuparëshem. Populli Lekë Sumen e thrret Dom Leka, e kallxon se e kà pasë ndêjen nen Siqel, në lagje të Curgës së Nenshatit, te fojletat, qi prej tij kjene emnue Fojletat e Dom Lekës. Këso fojletash sod nuk kà metë veç nji.

Me 1827 del i treti i shpijes së Vladanjaj së Shkodrës, Lazer Vladanji, tetëdhetë e sà vjettsh, qi së mujt me qindrue veç 18 muej, e shkoj e diq në Shkoder, me 15 Prìll 1829.

I a mori kamben prep nji shkodranë, Pjeter Borçi, i cilli e mbàjti me qindresë per gati 10 vjett, tue i krye ditt e veta me 13 Fruer 1836, e tu’e mbyllë edhe nji herë rreshtin e ipeshkëvijvet shqiptarë së kësaj selì.

Permbi Borçin Dom Pjeter Dragusha, kapelan i Emz. Severinit ipeshkëvit të Sapës, shkruen me 1855: “Ipeshkëvit qi me pat krezmue i thane Pjeter Borçi, i lèm në Shkoder, e hiqte keq shum prej molldraget nder kambë e nder duer. Ky Emzot i bekuem kà hjekë keq shum per fè t’Jezu Krishtit, e kaq i kà rà me hjekë, sà per trì ditt kje burgosë me dymdhetë priften. Gjashtë vetë rrahëne ipeshkëvin e dymdhetë priftent, e u mori hyqymeti gjashtë qese. Shkaku i martirizimit të këtyne të ngratëvet kje kështu: nji i krishtenë pat kenë bâ turk, por mbas disa vjettsh këthej prep i krishtenë e priftnit e kanë dhanë sakramendet me lêje t’Emzotit, sikuerse ishte detyra e tyne ndaj ket nieri, e gjithshkahja u bâ mshehtas. Por kurrgjâ nuk âsht e mshehtë qi mos të dalin, e e mbulueme qi mos të zbulohet. Me nji herë, porsà ndjeu hyqymeti, i mlodh të gjith e u tha: Kush âsht kenë nji nder jue qi e kà rëfye at turkun? “Na nuk jena të detyruem, e madjè ligja e jonë nuk e nep me u diftue tjerëve se kush rëfehet e kush nuk rëfehet” – pergjegji i ngrati ipeshkev. Hyqymeti: “A kështu po pergjegjë? Mbrendë të gjith!” – Kuer i ndiête ipeshkëvi i ngratë shkopîjt qi rrahëshin priftent, u u thote kambëve të veta: “Deri tesh, o kambët e  mija, keni hjekë keq prej dhimet të molldragës; tesh do të hiqni prej dhimet të shkopijvet.” Mandej pat shum degame me dieçez të vet ku kishin zakon me u qitë perdhuni (priftent) pesë herë në vjetë nji sofer të mirë me hanger, e krenët e famullijs u dejëshin e nodhëshin punë të pà giashme. Famullitari nuk mujte me sundue tokët e kishës pà lêje të krenëvet. Emzoti e hoq me zori të madh ket zakon e tjerë.”

Borçin e ndoq,  me 1840, Gjergj Labella, françiskan, qi kje prej Narnit t’Umbries. U u kje kushtue misioneve shqiptare, e tue nodhë Prefekt i këtyne në Serbije, kje naltue në selì të Sapës, ku ndêj kater vjett. Me 1844 Gregori XVI, e çoj argjipeshkev në Durrcë.

Me shka dàn Labella kje çue në Durrcë mbas nji degamas së fòrt qi pat me D. Pjeter Zarishin, i cilli nodhej atëherë mësues xhakonash në Nenshat. Zarishi kje çue drejt-per-drejt prej Propagandet famullitàr n’Orosh per jetë, e Seminari i Nenshatit nji herë u shkatrrue per mungesë mësuesit.

Dý vjett para se me dalë Labella prej Sapet (1842) u çil në Shkoder Seminari Papënuer.

Ndêj Labella edhe nja tri vjett në Durrcë, e thohet se dha dorëhjekjen, por kà mâ giasë se i kaloj mendja e kje percjellë në dhè të vet.

Prej disà fakteve qi tregon gojëdhana e Nenshatit shifet se Labella kje nji ipeshkev trim. – Paskan pasë zakon Turqit e Nenshatit, qi banojshin në koder Marshê, në lagje së Sumaj, kuer kishin me mârrë nji nuse, me çue me e mârrë kalin ipeshkëvit per nuse. Ec e mos jau jep! Kuer shkuene nji herë tu Labella, ky i nisi me poterë. Aty e mbrapa këputi puna e kalit. Nji herë tjetër tue ndêjë Turqit, në mbrame n’aksham, me shoqishojnë, po këndon Hoxha Akshamin e per nji herë po bjen edhe kumbona në kishë të Shkrepit. “Prà ky qen-qen Uratet po i bjen kumbonës per nji herë me Hoxhen t’onë!” Disà djelmoça mâ trima nisen n’e nesre mbrama per Shkrep. Kuer del rrogtari me i rà kumbonës, “ndalu, brè, ku shkon!” i bertasin djelmoçat, e msyejn m’e kapë e m’e rrahë. Ndîen Labella nd’odë të vet; as nji as dy, kapë shahìn grykëmadhe e fill në dritore tue bertitë: “ikni, turka…! ikni turka…!” Kuer e pàne atë farë gryket, teposhtë, djalë, se po na vret Urata!

Mbas Labella erdh Pjeter Severini, françiskan, i cilli kje prej Barbara afer Senegaliet. Pat hîe i rì në kuvend të françiskanëvet. Kje misionàr në Pult, mandej Prefekt Apostolik. Hîni në dieçez të Sapës me 1 fruer 1845, tue gjetë në ket dieçez 23 famullîna, të sundueme të gjitha prej klerit shekullàr. Famullitarët qi gjet Severini në famullîna të ndryshme, në të hîemt të vet në dieçez, kjene: D. Nikoll Kabashi (Nenshat) – D. Jak Negri (Troshan) – D. Ndue Kodheli (Kodhel) – D. Ndrè Lusha (Giader) – D. Pjeter Voka (Gramsh) – D. Gjon Todri (Babe) – D. Mikel Leti (Pistull) – D. Zef Gazulli (Naraç) – D. Ndue Dragusha (Hajmel) – D. Pàl Bozhi (Grykë-Giadrit) – D. Pàl Krajni (Zadêjë) – d. Pàl Thaçi (Vjerdhë) – D. Mikel Kuçi (Dajç) – D. Gjon Njeçi (Mnelë) – D. Ndrè Dingili (Vig) – D. Ndue Bozhi (Këçirë) – D. Pjeter Bardhi (Qelë) – D. Mëhill Suma (Koman) – D. Mark Gramshi (Berishë) – D. Mati Mazreku (Firzë) – D. Lazer Krajni (Dush) – D. Nikoll Suma (Mazrek) – D. Jak Vjerdha (Shllak).

Severini u lëshoj françiskanëve të Leshës (Prefekturës Apostolike) famullìn e Troshanit. Letra e Propagandës qi e pranote ket lëshim ishte me daten 30 Kallnduer 1847, por Urdhni françiskan nuk e pranoj veç mbas 12 vjettsh, mâ vonë, kuer u bâ marrëveshtja ndermjet të Severinit e Fr. Amato da Lucca, Prefekt Apostolik i Epirit. Generali i françiskanëvet dha pranimin me letren të 12 frorit 1859.

Emz. Severini sundoj dieçezin e Sapës për 29 vjett, me shejtnì e kujdes të posaçem, e diq këtu me 7 Ndanduer 1873. Kje vorrue në Kishë të Shë Gjergjit në Nenshat, ku e kà vorrin në mùr kah jugu, njitë me balauster, perjashta sajë.

Severinin e ndoq me nji herë Giulio Marsili, françiskan, qi kje per do kohë segretàr i Severinit. E mbajti selìn per 16 vjett, deri me 1890, e në ketë vjetë dha dorëhjekjen e shkoj.

Marsili kje ipeshkev i fòrt e veprues. Në kohen e tij u ndertue ç’prej themeleve qela e Mazrekut (1874), ashtu qela e Shllakut (1875), qela e Qelëzës (1876), qela e Giadrit (1878), avullija e kishës së Dajçit (1877), avullija e kishë së Hajmelit (1879), kisha e Kaçës (1880), kisha e Dajçit (1888), kisha e Pistullit (1886) etj.

Marsili kje edhe aj qi mâ i pari nder ipeshkëvij të Shqipnìs mori në dieçez të vet misionarët Shetitës të Jezuitvet.

Me të shkuem të Marsilit erdh Lorenc De Petris (1890), i Dolamaras n’Istrie. Pat ndêjë gjashtë muej ipeshkev në Pult; lypi m’u hjekë andej e kje prûe në Sapë. Shpijes pasanike, i pa-mësuem me hjekë keq, edhe 70 vjettsh, ndêj gjashtë muej a nji vjetë edhe këtu, e dha dorëhjekjen, pse s’ishte i zoti.

Nen De Petris u predikue per të paren herë Misioni në Zadrimë (kallnduer-fruer 1891) nder famullìnat Dajç.

Dom Gasper Gurakuqi

E padrejta ndaj Veriut Shqiptar

Dihet se sundimi turk zgjati 500 vjet në Shqipëri. Mijëra banorë lëshuan tokat e tyre e ikën nëpër male, atje ku jetonin vetëm egërsirat. Atje jetuan me vite deri në demokraci, sepse regjimi i Enver Hoxhës i la atje në ato toka të këqia dhe të pabanueshme, i kolektivizoi në kooperativa bujqësore. Demokracinë e solli bota sepse puna e monizmit 50-vjeçar ishte e dukshme.

Në krye të shtetit doli një burrë malësor. Ai nuk ishte shumë i kompletuar politikisht por më shumë ishte komunist. Duke punuar me shumë burrëri vuri rreth vetes njerëz nga katër anët e Veriut. Si kryeministër u vu A. Meksi. Ky rrufjan politik, duke mos patur mëshirë aspak për zonat e Veriut, ku për 50 vjet jetuan si në majën e gjilpërës, 80% e popullit jetonte në fshat dhe fshatrat ndryshonin sepse ndryshe ishte Novosela e Vlorës apo ndonjë tjetër kooperativë e Jugut, e cila ishte më mirë se qyteti, si p.sh. Pukë, Kukës apo Tropojë.

Zoti Meksi urdhëroi që të zhvendosurit e parë të iknin nëpër male dhe për këtë u bë greva e vitit 1995 apo edhe më parë.

Në vitin 1997 bandat e Jugut morën pushtetin me zor, u hapën depot e armëve e siç jemi dëshmitarë, u bë qameti.

Partia Socialiste erdhi në pushtet në një rrëmujë të madhe që mbetet e paharruar. Në krye të shtetit doli Rexhep Mejdani dhe Kryeministër Ilir Meta. Shteti funksionoi vite me rradhë, ndërsa e drejta e Veriut mbeti e pazgjidhur dhe mbrapa. Këta burra shteti morën nëpër këmbë padrejtësisht zonat e Veriut dhe këta janë Rexhep Mejdani, Skënder Gjinushi, Ilir Meta dhe Fatos Klosi. Asnjë ministër nuk ishte nga Veriu, asnjë drejtësi për Veriun. 25 ditë u bënë protesta para Kryeministrisë, 80% ishin nga Veriu, por asnjë masë nuk u mor nga Presidenti.

U vra Azem Hajdari e shumë të tjerë, u terrorizua Tropoja nga Ilir Meta. Ai vinte nga Skrapari, nga krahina ku doli Partia Komuniste. Janë vrarë demokratë e njerëz të pafajshëm kryesisht nga zonat e Veriut, u mor në hetuesi Sali Berisha se ishte nga Veriu e çfarë nuk u bë tash 10 vjet për veriorët. Lind pyetja: A ka nevojë Shqipëria për këta burra shteti që përmendëm më sipër? Jo, as shteti, as kombi. Në vitin 2000 kur 20 djem umbytën në Otranto, Ilir Meta festonte ditëlindjen e djalit dhe as merrej me këtë tragjedi. Këta u mbytën në skafet e Skënder Gjinushit dhe djemtë tanë nuk duhet të harrojnë kurrë dhe ndaj fajtorëve duhet të veprojë kanuni.

Ka për të shkruar shumë për padrejtësitë ndaj Veriut që kanë shkaktuar këta burra. Kohët e fundit u shfaq Bathorja dhe shumë zona të tjera ku janë vendosur veriorët të cilët jetojnë pa ujë, drita, pa shkolla as spitale e të palegalizuara e të trajtuar si njerëz të huaj. Këta janë “drejtësitë” ndaj Veriut që kanë bërë pushtetarët.

A ka nevojë Shqipëria për komunistë?

Jo, ka nevojë për socialistë europianë, qofshin këta edhe nga Veriu dhe në qoftë se të Veriut trajtohen kështu si këto vite, atëherë në Europë nuk shkojmë kurrë.

5 hidrocentrale ka Veriu, dritë merr Saranda e Veriu në errësirë, rrugët e Jugut të asfaltuara ndërsa në Veri baltë e gropa. Kjo është drejtësia Jug-Veri. Populli ka respekt për z. A. Moisiu më shumë se për Mejdanin. A i bën vetes pyetje, z. Mejdani se pse Veriu ka respekt më shumë për z. Nano se për z. Ilir Meta? A ndiejnë këta udhëheqës përgjegjësinë mbi veten e tyre?

Por rreziku afron ndarje e jo bashkim.

Shan Sokoli

Nacionalizmi nuk duhet të përdoret për “biznes” politik…

Sipas Andrea Forenzit: “Nacionalizmi është teoria filozofike e patriotizmit”. Në bazë të këtij përkufizimi shkencor, ku është i mbrendashkruar patriotizmi, ose më qartë Atdhedashuria, jemi të mendimit se, askush nuk ka të drejtë të abuzojë, ose ta përdorë këtë term, thjeshtë për biznes politik. Besojmë se, nuk mund të gjendet ndonjë gazetë apo revistë në Shqipëri, që e “lakon” nacionalizmin, sa “Rimëkëmbja” e Abdi Baletës. Por po ta vështrojmë me kujdes, do të konstatojmë se, përveç retorikës, plot “triblime” dhe lëvizjet mashtruese të Baletës, asgjë konkrete nuk gjen në këtë “fletushkë”. Madje, as nacionalitetin për të cilin “predikon” autori, nuk e identifikon dot, sepse të gjitha atributet deri edhe vetë ekzistencën e nacionalitetit tonë ia “faturon” konvertimit në fenë Islame, thua se para pushtimit osman nuk paska ekzistuar Arbëri…! Ai, në mënyrë deklarative pohon se, vetëm islamizimi na shpëtoi nga asimilimi sllav…! Vallë, kaq naiv të jetë diplomati Baleta, sa të mos e dijë se sllavët e Dushanit, na patën pushtuar para osmanëve, madje me një kohëzgjatje më të madhe (mbi 600 vjeçare), por “çuditërisht” nuk na asimiluan…!

Baleta dhe të gjithë stafi i tij, duhet të na spjegojnë përse nuk u asimiluan fqinjët tanë të cilët nuk e aplikuan islamizimin, madje as Republika “në miniaturë” e Malit të Zi? Jemi të mendimit se, me nacionalizmin është abuzuar shumë, dhe sot ky term do një trajtim bashkohor dhe në kuadrin global të zhvillimit dhe konjukturave politike. Konkretisht: Ne aspirojmë të jemi pjesë integrale e Europës, ku kemi dhe bazamentin gjeografik dhe natyrshëm mbi këtë “bazament” do të ndërtojmë dhe kulturën, dhe mënyrën e të jetuarit si europjanë, pa cënuar aspak specifikën dhe traditat më të mira që trashëgojmë si naconalitet, me pasaportë – Albania.

Garantimi i sovranitetit padyshim do të jetë i plotë dhe i patjetërsueshëm, mbrenda kontekstit europjan, ashtu siç janë shtetet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ata të cilët vazhdojnë t’u bien “borive” të nacionalizmit nuk kanë shumë dëshirë për t’u integruar në Europën kristiane dhe këtë mungesë dëshire kërkojnë ta justifikojnë në emër të “Nacionalizmit”! Këto synime absurde i vërejmë tek “Rimëkëmbja”, e cila nuk mund ta kuptojë nacionalizmin jashtë kontekstit islamik! Baleta dhe bashkëpunëtorët e “Rimëkëmbjes”, nuk mund ta kuptojnë nocionin shtet, po nuk iu vendos prapashtesa “Islamik”! Deklarimi i raporteve fetare në përqindje, nga ana e Baletës, nuk është i paqëllimshëm. Po, a mund të mendojnë të gjithë muslimanët shqiptarë si Baleta? Jo. Dhe jemi të bindur se, vëllezërit muslimanë autoktonë, rinia dhe elita intelektuale e Shqipërisë e kundërshton këtë version sa absurd aq edhe anti-Nacional. Kohët e fundit vërejmë dhe bashkëpunëtorë të rinj në “Rimëkëmbjen” e Baletës. Nuh Topçia, është rreshtuar si “artilier” pranë kësaj fletushke, por ç’e do se edhe ky po na del top me gogla. Dhe ndonëse na paska qenë mësues i letërsisë, me sa duket letërsinë dhe historinë na i paska lexuar nga e kundërta, sipas “stilit” Arab. Ky zotëri, në tentativë për të mbrojtur Oso Kukën, na e akuzon Atë Gjergj Fishtën se, gjoja në mënyrë “abuzive” në vjerrshën e tij, ka “vendosur” përkrah Oso Kukës disa katolikë, sa për t’i bërë pjerë të krenarisë dhe patriotizmit musliman! Deshëm t’ju pyesim z. Topçia nëse do të pranojmë variantin tuaj, a nuk na rezulton se Oso Kuka na paskësh luftuar për “baba” Sulltanin dhe kundër “kaurrëve”malazez, në një kohë kur, si Shqipëria ashtu edhe  “Mali i Zi” ishin nën të njëjtin pushtues? Me sa duket, ju si djalë i Dergutit, po i ulni vlerat bashkëqytetarit dhe bashkëbanorit të lagjes suaj – Oso Kuka!

Ju, ndonëse nuk e keni lakuar emrin e autorit të shkrimit: “Sa e kanë prishë Shkodrën Malësorët”, gjithsesi, jo pa djallëzi, e keni quajtur veprim të guximshëm. Të thuash të vërtetën është detyrë për cilindo që vë pendën mbi letër. Guxim dhe çmenduri është që quash Prek Calin pushtues të sheshit në Rus! Më tepër se çmenduri është të aludosh për monumentet e Gurakuqit e të Fishtës, për bustin e Ndre Mjedës! T’i quash uzurpatorë të Shkodrës, bijtë më të mirë dhe intelektualët ndër më të shquarit e Nacionalitetit Arbër, është turpi më i madh, dhe jo vetëm turp, por tradhëti.

Ju, po identifikoheni si pjesë e atij turpi që hodhën në erë bustin e Gurakuqit natën e 24 Nëntorit 1993 dhe pas afro tetë vjetësh u hodh dinamit pranë shtatores së Fishtës. A nuk të ngjasin këto veprime me ato të vitit 1908, kur deshën t’i vënë zjarrin “Klubit të shkronjave shqipe”? (Shih: Noli v. 2, fq. 157).

Nuk e dimë ku e keni studiuar atë “histori”, që akoma nuk e keni marrë vesh se Atë Gjergj Fishta ishte kryetar i Komisionit të Alfabetit dhe Luigj Gurakuqi nënkryetar në Kongresin e Manastirit (1908) dhe bashkë me ta edhe intelektualët e shquar shkodranë: Ndre Mjeda, Mati Logoreci etj. Po ju “topçijtë”, çfarë i keni dhënë Shkodrës? Ku ishit ju në kohën kur në Shkodër zhvillonte punimet “Komisia Letrare” (1916-1918)?! Ku ishit ju “nacionalistët”, më 6 Prill 1911, kur tribuni i maleve, Dedë Gjon Luli, bashkë me Lekët e Malësisë e të Dukagjinit, ngritën Flamurin e Kastriotit mbi Deçiç? Atje kishte edhe bashkëqytetarë tuaj, por asnjëri nuk ishte prej “topçijve”, atje ishte Luigj Gurakuqi, Hilë Mosi e Risto Siliqi. Këta janë nacionalistët ore zotni Topçia. Ju, të paktën, kur vezirët osmanë dhunonin Rozafën, ta kishit zbrazur një “top” në ndihmë të “shtatë shaljanëve”!…

Me sa duket, paraardhësit tuaj preferuan më shumë t’i shkonin pas majorit turk Beqir Gabreneja, i cili shkoi për të rrëzuar Qeverinë e Vlorës, por që për fat të “keq” u arrestua në Skelë të Vlorës nga forcat ndërkombëtare (hollandezët), (shih: “Pavarësia e Shqipërisë dhe diplomacia e fuqive të mëdha” – Arben Puto, fq. 513).

Kulmin e absurdit e arrini kur deklaroni se, Gjergj Kastriotit nuk i dihet varri! Nuk besoj të ketë patur ndonjë nxënës në shkollën ku ju keni dhënë mësim, që të mos e ketë ditur se varri i Heroit tonë Nacional – Gjergj Kastriotit, ndodhet në Lezhë! Ju, duke ndjekur “stilin” e Baletës në “driblime” e gënjeshtra, na sugjeroni se, vetëm islamizimi na shpëtoi nga asimilimi sllav, dhe se “konvertimi” u bë me dëshirën e vetë shqiptarëve! E përsëritëm këtë shprehje, se, të kundërtën e saj e kemi argumentuar me dhjetra herë. Ju, “nacionalistët” e Baletës, që shihni “ëndrra” stepash, me “revolucionarë” të tipit “Haxhi Qamili”, ju kujtojmë se historia e turpshme e 5-8 Shtatorit 1914, kurrë më nuk do të përsëritet në tokën e shenjtë të Gjergj Kastriotit. Shqipëria Arbërore ka qenë, është dhe do të mbetet përjetësisht pjesë integrale e Europës së qytetëruar. “Shqipëria Etnike” është pararendëse e kësaj aspirate, ndërsa mllefet dhe fyerjet i gëzofshi ju të “Rimëkëmbjes”, që po “rimëkëmbni” të rrëzuarin e politikës – Abdi Baleta, duke i shtuar arsenalit të tij “topa me gogla”, nga ato të pazarit me shumicë.

Mark Bregu

Profesioni i gazetarit: “Hajt, Zoti te dhashte!”

Prej kohesh ne mendjen time eshte formesuar binomi ne mes profesionit te gazetarit dhe njeres prej shprehjeve me te famshme te prozave te Millosh Gjergj Nikolles- Migjeni. Nese ne kohen e uruganit te famshem, varferia ishte tipar dallues I shtreses se ciles kryesisht iu dedikua Migjeni, pervec saj klasen e gazetareve (nese mund ta konsideroj te tille!) po e sulmojne edhe fenomene te tjera.

Nese ne Veriun e Shqiperise, ishte shqetesuese:

1. Diferenca ne pagave ne krahasim me zonat e tjera te Shqiperise.

2. Mungesa e sigurise ne punen e perditeshme.

3. Kercenimet, fyerjet dhe goditjet jo vetem nga individe por edhe institucione vendore.

4. Mungesa e transparences dhe komunikimit ne shume raste me institucione locale.

5. Mbrojtja e jetes dhe punes se njerezve te medias ne pergjithesi.

6. Trajnimi dhe aftesimi I gazetareve,

Me pjesen tjeter te Shqiperise, tashme klasa e gazatareve Veriore bashkohet ne nje pike:

–    Sulmet qe I vijne nga te gjitha anet atij qe me paturpesi vazhdon te quhet si pushtet I katert dhe te dhunohet si te ishte nje subject I jashteligjshem.

Nuk mund te behet asnje dallim apo perjashtim per trajtimin aspak dinjitoz qe po I behet njerezve te medias. Ne baze te fakteve qe kemi mesuar dhe pesuar, me pas edhe evidentuar, konstatojme me keqardhje qe sulmet vijne qe nga institucionet perfaqesuese te Hyjit ne toke dhe deri tek ata qe ne baze te kushtetutes tokesore te shqiptareve, kane per detyre garantimin e lirise se shprehjes. Gazetaret, organet e medias dhe njerezit e medias ne pergjithesi, jane pre e kercenimeve apo kufizimeve te imponuara nga:

1. Perfaqesues dhe drejtues te institucioneve fetare dhe te kultit ne Shqiperi.

2. Nga drejtues dhe perfaqesues te Legjislativit (Kuvendit), Ekzekutivit (Qeverise) dhe Gjyqesorit (Gjykatave).

3. Nga drejtues te partive te ndryshme politike ne nivele locale apo kombetare.

4. Nga perfaqesues te te ashtequajtures “shoqeri civile” e kamufluar ne rradhet e pasme te politikes.

5. Nga segmente te caktuara te strukturave te shtetit si SHISH, Polici, Tatim-Taksa etj.

Ndersa pertej Adriatikut, mobilizohet nje numer I konsiderueshem parlamentaresh italiane ne mbrojtje te fjales se lire te analistit Fatos Lubonja, ketej klasa politike shqiptare (pjesa me e madhe) rri indiferente, pse jo kerkon te perfitoje politikisht. Thuajse ne te njejtat pozita jane edhe shoqatat e medha, te njohura dhe te pasura te gazetareve, te cilat jane kthyer ne zgjatime te politikes dhe reflektimeve te saja ne jeten e perditeshme. Arrihet deri aty sa edhe kryeministri Fatos Nano, padit ne gjyq nje te perditeshme dhe nje gazetar te mirenjohur si Mero Baze, ndersa do te ishte me e udhes qe ai te mendonte per zbutjen e peshes ne kurriz te mediave. Edhe opozita, ashtu si mazhoranca, nuk po tregohet aspak dashamirese ndaj medias. Nuk jane te justifikuara “demaskimet alla-enveriance” qe I behen gazetave dhe televizioneve te ndryshme si “Gazeta Shqiptare” apo “TV Arberia”. Nese kerkohet te sulmohet politikisht (me te drejte apo jo, per ne nuk ka rendesi) ministra apo eksponente te tjere, nuk duhet te perdoren faqet e nje gazette per ilustrim, apo hapesirat televizive te nje televizioni kombetar, ndoshta nder me te paanshmit. Ndoshta duke bere nje permbledhje te qendrimit te politikes shqiptare te 12 viteve demokra(ci)ture, ndoshta arrijme te kuptojme se pavaresisht nga ulje-ngritjet e temperaturave politike, presioni ndaj medias ka qene gjithmone evident. Nese ne 4-5 vitet e para te pluralizmit ne mes “kulacit dhe kerbacit” preferohej ky I dyti, keto vite te fundit me shume I vihet rendesi “kulacit”. Aty ku nuk ecen, vihen ne perdorim levat e shtetit, por pa perdorur dhune direkte (kujtoni tatim-taksat tek TV Klan, policine elektrike tek TVA, ftesat dhe padite per gjyqe etj.).

Fenomeni me shqetesues eshte kthimi I te ashtequajtures “shoqeri civile” kunder medias ne pergjithesi. Per hir te realitetit, duhet te pohoj se asnjehere nuk kam besuar ne nje shtrese te tille te privilegjuar, e afte te jape me shume se te tjeret ne gjirin e qeverive te ndryshme. Me futjen ne suazen e qeverive, “shoqeria civile” tjetersohej, I shterrnin idete dhe c’eshte me e rendesishmja, “iu futej ne qejf” shume fitimi pervec rroges se shtetit. Pershembuj besoj se nuk ka shume nevoje, te diskutojme fenomenin.

Nje emer I madh dhe I nderuar si prof. Ylli Pango, dekan fakulteti dhe njekohesisht nje pende e shquar e analistikes shqiptare, perdoret dhe madje keqas nga opozita (segment ate caktuara te saj) publikisht kunder medias. Pertej faktit te fatkeqesise qe I ndodhi profesorit te nderuar, gazetaret kane te drejten e tyre te hetojne dhe te japin versionet e ndryshme per atentatin ndaj Pangos. Ky I fundit, ne nje ekran televiziv, dha prova te mjaftueshme te papermbajtjes, e papranueshme per nje dekan aq me shume nje psiko-socilog. Termat e perdorur, te denje per nje periudhe te para viteve ’90, sollen nje shije te keqe per pjesen me te madhe te shqiptareve. Eshte interesant te konsatohet se shperthimi I Pangos, martirizimi I tij mitik, erdhi pas nje durimi mbi 2 mujor. Vlen te permendet se reagimi erdhi pas reagimit ne disa media I opozites, fjalet e shprehjet e te cileve Pango amplifokoi apo perfeksionoi ne television. Duke qene nje emer fare I vogel perballe atij Pango, me nje experience rreth 10 vjecare ne gazetari-por provinciale, nuk do ti lejoja vetes te analizoja qendrimet e Yllit. Megjithate, nese behet fjale per nje fillim fushate elektorale, nuk eshte nisja me e mire, aq me teper me sulme ndaj nje gazette dhe gazetari si Arian Çani, aq me teper te nje te perditeshmjeje qe arrin te shese mijera kopje ne nje dite te vetme- e dyta ne tregun shqiptar. Ne te mire dhe ne te keqe (Kujtoj postulatin e vjeter: “Lajmi I keq eshte lajm I mire!”- paradoksi, madheshtia dhe pergjegjshmeria e gazetarise), gazetaret kane punen e tyre, ashtu si edhe pedagoget kane profesionin e tyre. Emocionet e momentit, nuk duhet te prevalojne mbi logjiken e ftohte!

Gazetaret kane mjaft armiq nga te cilet duhet te ruajne krahet, do ishte mire qe “shoqeria civile” e cila I ka gjetur perhere dyert e hapura ne media, te mos jete e rreshtuar ne anen e kundert te barricades. E dime se jemi nje klase e rrezikuar (njerezit e medias), ashtu sic e dime qe ne rradhet tona (edhe te punedhenesve tane) ka te blere dhe te shitur. Do te ishte mire te kishim nje nje “dere” per te trokitur dhe ankuar. Megjithate, edhe per shume kohe, net e gjitha rastet dhe dyert, per gazetaret do te tingellonte e ashper por edhe e bukur shprehja migjeniane: “Hajt, Zoti te dhashte!”. Edhe keshtu nuk eshte keq, per ata qe besojne……

Pergatiti Blerti DELIJA

Kryetar I Unionit te Gazetareve te Veriut

Bajraku i Vuklit, Kelmend

Pasi lë prapa fushën e bukur të Rrapshit të Hotit, atë vend që vetë Zoti ua dhuroi hotianëve për të filluar legjendën trimërore të betejës më të lavdishme të malësorëve për ngritjen e flamurit në kalanë historike pas asaj të Rozafës, kalanë e pavdekshme të Deçiqit më 6 prill të 1911-ës. Kur arrin në grykën e Radeqës, të shpaloset bukuria e jashtëzakonshme e alpeve të Shqipërisë Veriore, ku lindin dhe rriten djem trima si zana dhe vasha të dlira si vetë gurrat e bjeshkëve që këndohen në këngët e bukurisë si selvia, thua se vetë Zoti i ka falë për të zbukuruar Alpet si shtojzovalle.

Leqet e Hotit gjarpërojnë njëra pas tjetrës thua se nuk do të marrin fund kurrë dhe zbresin gjithkund brigjeve shkëmbore të lumit Cem, ku degët e lumenjve me të njëjtin emër bashohen te ura e bukur prej guri në Tamarë, njëra zbret me shpejtësi prej bjeshkëve të Selcës dhe dega tjetër prej bjeshkëve të Vuklit. Pikërisht te ura ndahen dhe rrugët që të çojnë në Vukël dhe në Vermosh.

Luginat e këtyre vendeve janë shumë të thella me toka të pakëta kryesisht zallishta por dora mjeshtërore e banorit të Alepeve i ka tarracuar dhe i ka bërë prodhimtare. Rruga për në Vukël është ndërtuar nga vetë banorët pa shpërblim në kohën e diktaturës kur kelmendasve u ishte grbitur edhe ajo pak tokë dhe gjëja e gjallë nga “socializmi komunist” dhe punëtorët paguheshin me një pagë qesharake 50 Lekë të vjetra duke punuar me bukë e sheqer, sepse djathi i përmendur në Shqipëri i Kelmendit shkonte në favor të nomenklaturës së kuqe bizantine. Kjo rrugë është e gjatë 17 km, tërë kthesa dhe mjaft e ngushtë dhe e rrezikshme. Banorët e Vuklit merren me bujqësi dhe kryesisht me blegtori janë dhe mjeshtër të ndërtimit në gur dhe në dru. Tokat bujqësore përkatësisht për frymë janë të pakta, shumica zallishta dhe me pak ujë për vaditje. Ndërsa bjeshkët i kanë të pasura dhe shumë të bukura për vizitorin e kujdesshëm. Në bjeshkë sigurojnë dhe ushqimin dimëror për bagëtitë sepse livadhet janë fare të pakta në Vukël.

Mikpritja tradicionale e banorëve në Vukël, është e hijshme, bujare dhe sofra shtrohet në çdo familje në çdo kohë fisnikërisht, që janë tipare themelore të mikpritjes shqiptare, bukë e krypë e zemër! Banorët e Vuklit janë të gjithë të besimit katolik, dhe sipas dokumenteve kisha e vjetër, e cila u shkatërrua nga E. Hoxha, kur i shpalli luftë pa kompromis të madhit Zot më 1967, ndofta e çmoi si revizioniste dhe e shkatërroi këtë faltore shumëshekullore që as bizantinët nuk e kryen atë vepër që bëri “Enveri ynë”, rahmet pastë. Afër kishës së vjetër janë dhe varrezat e fshatit që ruhen të pastra e të bukura në shenjë nderimi të të parëve tanë. Kisha e re është ndërtuar para pak kohësh në një vend të bukur që i ka dhënë një hijeshi fshatit. Në Vukël ka një shkollë 8-vjeçare, në të cilën personeli mësimdhënës është i gjithë nga Vukli. Diçka interesante:

Në varrezat e lashta shekullore në kohë shumë të vjetra varroseshin dhe të vdekurit e Selcës (arsye këto që nuk dihen saktë), por gjykime të ndryshme mendojnë se afër Vuklit ka qenë kryeqendra e Kelmendit Klementjana, dhe ndofta është ruajtur traditë që kelmendasit edhe në vdekje të qëndrojnë gjithmonë së bashku! Ky proces ka qenë jashtëzakonisht i vështirë që seljanëve u është dashur të transportojnë të vdekurit rreth 25 km rrugë për në varreza. Tani nuk praktikohet prej shumë shekujsh ky varrim i stërlashtë.

Pak histori

Burrat dhe gratë trimëresha u shquan gjithmonë për dalëzotje të vatanit në kryengritjet anti-somane për të cilat padyshim duhet të ndalohemi pak. Kur vajtori qante një trim të rënë në fushën e mejdanit me turk ose me shkja në elegjinë e tij thoshte:

“M’ndigjo mirë sot more vlla / Se sa herë në luftë që keni ra / Zor pa gjak se jeni nda / si me turk ose me shkja.” Këto vargje heroike nga elegjisti, janë ato vepra madhore të burrave luftëtarë të kësaj treve kreshnike si vetë Alpet. Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe ajo e Pejës “Besa-Besë” sollën për banorët e mbarë Kelmendit frymëzimin që të gatoheshin për mbrojtje nga copëtimi prej armiqve të papajtueshëm siç janë sllavët e Jugut, që do të bënin të pamundurën që të kalonte Kelmendi me gjithë bjeshkët përrallore të tij nën Malin e Zi (por falë heroizmit të pashoq të atdhetarëve Kelmendas kurrë s’e realizuan atë vepër të shëmtuar).

Koha e provës

Kur Kosova martire lahej me gjakun e vet trimëror kundër kryegjakësorit Shefqet Turgut Pasha më 1910 edhe Valiu i Shkodrës Bedri Pasha, kishte marrë urdhër nga Porta e Lartë për t’i dhënë një mësim kaçakëve të Malësisë që i kishin dalë dore. Kështu do të plaste lufta në “Prrue të Thatë” nga trimat e Kastratit, më 1910. Kjo betejë e madhe e Malësorëve përgjysmoi taborret e Valiut duke u mbyllur në Kala të Rozafës i turpëruar për humbjen e rëndë në fushë-betejë me malësorët. Kjo betejë u përkrah edhe nga të gjithë bajrakët e Kelmendit, ku ranë dhe dëshmorë. Beteja e Prronit të Thatë, përgatiti shpirtin atdhetar të malësorëve për betejën famëmadhe të Kryengritjes së vitit 1911.

Kelmendasit dhe udhëheqësit e tyre popullorë, krerë e bajraktarë do të bënin organizimin për mbrojtjen e vendit. Kelmendi sulmohet nga Et’hem Pasha, komandant i garnizonit të Gjakovës, më 1911, kështu që në sulmin e parë thyhet për turp në Vishnjevë, më vonë në Selcë, rrethon Vuklin dhe në Qafë të Gjarpnit, ishte bajraktari Gjon Uci me trimat e vet ku dhe bie dëshmorë. Në fjalët e fundit të jetës u tha luftëtarëve: “Vorrin ma bani këtu në Qafë, që edhe i vdekun t’u qes Kushtrimin kur armiqtë ta sulmojnë bajrakun”, dhe aty është ai varr lapidar edhe sot.

Trimëritë e malësorëve në kryengritjen e vitit 1911 janë aq të lavdishme sa dhe vetë Europa çuditet se çfarë po bëjnë malësorët për lirinë e vet dhe për flamur. E keqja qëndron gjetiu se shkruhet fare pak për intelektualët malësorë të cilët nuk janë të paktë! Po cilët duhet ta mernin pendën në dorë nga radhët e intelektualëve malësorë? Mendimi im, pa patur paragjykime për zotëritë, mendoj që i kanë aftësitë dhe kushtet Prof. Ahmet Osja, Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj, Prof. Gjergj Preluca, Prof. Rrok Smajli, Prof. Anton Gjeka, shkrimtari i njohur Ramiz Lika etj. Secili në librin e tij të shpaloste heroizmin popullor të kryengritësve që shkruan me gjakun e tyre historinë e vet dhe atë të popullit për çlirim krahinor e kombëtar për lavdinë e Shqipërisë Etnike e të flamurit kuq e zi të Kastriotëve.

Lufta e fundit e malësorëve kundër bishës së kuqe sllavo-bolshevike

Më 23 janar 1945, Shkrel e Kastrat, filluan kryengritjen e parë antikomuniste në tërë Europën e Lindjes dhe kjo megjithëse në dukje dështoi dha frytet e veta të cilat do të pasoheshin në shkurt të këtij viti nga vëllezërit tanë të Kelmendit, për të cilët do të ishte dhe beteja më shkatërrimtare si një njerëz ashtu dhe në ekonomi, ku do të veçojmë Bajrakun e Vuklit.

Po sa forcat e Brigadës I-rë të kryegjakësorit komunist Mehmet Shehu sulmojnë Kelmendin, dëshmori i lirisë Mark Gjeloshi i lëshon kushtrimin mbarë Kelmendit dhe lufta qe e ashpër dhe e përgjakshme, shumë partizanë u vranë në betejën e parë, e cila do të pasohej mjaft ashpër e me rreziqe për të dyja palët ndërluftuese. Lufta e Kelmendit udhëhiqej nga trimat Prek Cali, Gjek Selca e Gjergj Lul Toma, prej të cilëve në fushën e betejës ranë shumë dëshmorë dhe do të ishte beteja më e rëndë ndër të gjitha betejat e mëparshme ndër shekuj sepse nuk pushoi asnjëher gjatë të gjithë regjimit sllavo-komunist të enverianëve. Kësaj here gjithë Kelmendin e përfshinë flakët e kullave shekullore nga përbindëshat me fytyrë njeriu të quajtur bolshevikë të Stalinit.

Po rezervojmë listën e gjatë të martirëve antikomunistë të bajrakut të Vuklit që përbëhet nga fshatrat Vukël-Brojë.

Ra dëshmor më 1945 prej Vuklit

1. Dedë Gjon Bajraktari

2. Luc Gjon Bajraktari

3. Nik Luc Bajraktari

4. Fran Zef Bajraktari

5. Nik Gjon Deda

6. Dedë Gjon Deda

7. Gjergj Gjon Deda

8. Pashko Mirash Zefi

9. Luc Gjon Rapuka

10.                Zef Gjon Rapuka

11.                Ndue Gjon Rapuka

12.                Rrok Zef Rapuka

13.                Rrok Pretash Zogu

14.                Ndue Zef Gjerkaj

15.                Dedë Fran Broqaj

16.                Losh Fran Broqaj

17.                Zef Lul Gjelaj

18.                Kol Mark Deda

19.                Ujk Nik Mirashi

20.                Dedë Gjon Uci

21.                Kolec Uc Trieshi

Të tjerë pas kryengritjes

22.                Ndue Nik Staka 1961

23.                Tom Dosh Preka 1953

24.                Fran Dosh Preka  1956

25.                Mri Dosh Preka    1956

26.                Dedë Nikoll Deda                1953

27.                Nikoll Zef Huta    1949

28.                Mark Ded Alia     1949

29.                Ded Gjelosh Luca                1949

30.                Lule Ndue Gjelaj 1950

31.                Zojë Ndok Gjelaj 1950

32.                Fran Gjek Gjelaj  1953

33.                Shaqe Luc Doka  1951

Dëshmorë të tjerë nga fshati Brojë

34.                Mark Gjelosh Miruka         1957

35.                Ujk Gjelosh Miruka            1953

36.                Nikoll Ujk Miruka               1958

37.                Ujk Mark Biku     1945

38.                Ndue Mark Biku  1945

39.                Marash Mark Biku             1945

40.                Nikoll Gjergj Qosaj              1945

41.                Ujk Mash Qosaj  1945

42.                Mirsh Frani           1945

43.                Gjon Sokol Rrukaj              1945

44.                Ndue Fran Rrukaj               1945

45.                Pjetër Zef Rrukaj 1945

46.                Martin Çetë Rrukaj             1945

47.                Kartina Tom Luli 1945

48.                Zhuk Tom Smajli                1945

49.                Lul Mirash Vocrri                Vukel     1950

50.                Ded Gjon Uci        Vukel     1945

Siç shihet nga lista e gjatë e krushqve të lirisë shqiptare, të cilët u vetëflijuan për nderin e maleve për të mos rënë në robërinë sllavo-bolshevike të të pafeve, këta trima dhe trimëresha të bajrakut heroik të Vuklit, kam besim se gjerdanin në gjoksin e nuses me emrin Liri, do ta zbukurojë dhe lavdia e trimave ka për t’u kënduar në lahutën malësore, duke lënë trashëgimi kushtrimin shqiptar ndaj çdo armiku të vatanit në kalanë e heroizmit popullor të kelmendasve e flamuri i Gjergj Kastriotit të valojë i lirë prej malësorëve trima e liridashës, të cilët shkruan po me gjak njërën nga faqet më të lavdishme të historisë së Shqipërisë së re.

Ndoc Dedaj

    Veteranët

Të shkruar këtë tregim, më motivoi një lajm në një stacion televiziv kombëtar “i pavarur”. Lajmërohej:

-Vdiq X veteran-e, pjesëmarrëse në Luftën Nacionalçlirimtare.

U befasova se sa shumë veteran-e paskësh pasë ajo luftë… Me siguri do të ketë më të gjallë, meqë vazhdojnë të vdesin ditë për ditë. Ata, patjetër, duhet të kenë parë, kur kanë qenë të vegjël, ndonjë grup gjermanësh që kalonte në punë të vet dhe vrima e çelësit, prej nga vështronin, duhet t’ua ketë nxjerrë kokëposhtë dhe u janë fanitur në ëndërr tërë jetën. Tani, ato, vrimëshikuesit, po vdesin si veteranë!

Një shoku im, bashkëmoshatar, më tregonte ngjarjen e mëposhtme “rrënqethëse”, se si babai i tij me mixhën ishin bërë veteranë dhe kishin marrë njëmijëlekëshin e “luftës”.

Diku, aty afër xhamisë së qytetit, më saktë pak më lart vendit ku sot këmbehet valuta, babai i tij me xhaxhain kishin patur një dyqan ëmbëlsirash ku tregtonin hallvasi, haxhimakulle, kadaif e bakllava. Asokohe, në qytetin e Shkodrës, kishin filluar të krijoheshin grupe njësitesh guerile që më vonë u quajtën “Komiteti Qarkor Provizor” i njësiteve guerile. Sipas atij shokut, njësitet guerile kishin krijuar edhe formacione të rregullta luftarake, një nga të cilët paskësh qenë edhe ai i mbiquajtur “Berbat tabori”.

Të them të vërtetën, u befasova nga ky emërtim me përcaktor “tabor”, por meqë nuk kishte “shumë” kohë që kishin qenë taboret turke në Shqipëri, thashë se e kanë quajtur ashtu, jo për nostalgji, por për shans… Dhe ato “njësite guerile”, sipas disa “veteranëve”, janë krijuar aty nga janari i vitit 1942. Ato njësite guerile komuniste me emrin “Berbat tabor” ishin krijuar me synime të caktuara që të ndihmonin luftën, si:

1. Të sulmonin e sabotonin objekte të ndryshme ushtarake të armikut.

2. Të rrëmbenin, (nënkupto vjedhin, B.S.) materiale ushtarake.

3. Të sulmojnë burgjet për të çliruar (jo liruar! B.S.) të burgosurit.

4. Të vrasin e, mundësisht, të kapin të gjallë spiunë fashistë e antikomunistë.

Pikërisht, në një aso veprimesh, për kapjen e një spiuni antikomunist, që ishte bërë i rrezikshëm në qytet, e pësoi edhe dyqani i ëmbëlsirëpunuesve. Guerilasit, të ardhur nga lagjet “Dergut”, “Kiras”, “Perash”, “Rus”, sulmuan me granata dore antikomunistin, por, për rrezik të dyqanxhinjve, copat e predhave, nuk asgjësuan banditin, por thyen xhamat e dyqanit e troshitën tavanin e tij.

Guerilasit, të befasuar nga ajo shënjestër antidyqan, pasi u davarit pluhuri, u afruan tek vëllezërit, zotër të dyqanit që t’i dëmshpërblenin për zallamahinë që shkaktuan. Gojët e këqia thonë se ishin sterlina që i jepte Ingliterra për të ndihmuar zhdukjen e nazifashistëve, pavarësisht se Enver Hoxha shkroi veprën voluminoze, mbushur me gënjeshtra: “Rreziku anglo-amerikan për Shqipërinë”. Për çka shkroi ai u harrua e humbi si kripa në ujë, por, të themi të vërtetën, që nga ajo ditë e sot, në atë sheshin afër xhamisë ku këmbehen gjithëfarë valutash, sterlina nuk ka. Me sa duket mallkimi i Enverit paska nëmur për rrezik të shqiptarëve atë monedhë që rrotullon globin. Dyqanxhinjtë e riparuan me forcat e veta dyqanin, por “nëna” parti nuk ua harroi atë “buajri” që kishin treguar gjatë luftës, duke e quajtur “ndihmë”. Pas Çlirimit të Shqipërisë, tek dyqani i vëllezërve, që më vonë do të shtetizohej me “vullnetin” e të zotëve, bënë ballë tre ushtarakë, njëri nga të cilët ishte me gradat e majorit që i kishte marrë për “asgjësimin” e atij banditit pranë dyqanit. Tjetri, kuptohet me gradë më të ulët, kishte në dorë një pllakë mermeri ku shkruhej “Ky dyqan, gjatë Luftës Nacionalçlirimtare, ka qenë bazë e partizanëve”.

Ushtarakët ua lanë në dorë pllakën dhe i porositën që ta vinin diku jashtë në një vend të dukshëm. Dyqanxhinjtë, megjithëse e dinin se dyqani i tyre s’kishte qenë kurrfarë baze, e vendosën të nesërmen aty ku i porositën shokët e partisë, përfaqësues të ushtrisë.

Pas disa ditësh një pojak (korrier) i lagjes u solli një pusullë të firmosur e vulosur, ku thuhej: “Me datë aq e kaq të atij muaji, të paraqiteshin pranë Korpusit ushtarak për një problem me rëndësi”.

Ata të shkretët, mbyllën dyqanin dhe, në ditën e caktuar, u paraqitën në sallën e mbledhjes ku gjetën e takuan edhe shumë të njohur që gjatë Luftës më shumë e kishin mbajtur dyqanin të mbyllur se të hapur, nga frika që të mos u ndodhte si dy vëllezërve. Por ajo ditë për të gjithë të tubuarit, kishte qenë fatlume, sepse, me një urdhër të posaçëm të qeverisë “demokratike”, tash e mbrapa do të ishin “veteranë lufte” dhe si shpërblim do të merrni për çdo muaj nga njëmijë lekë që do të quhej “Njëmijëlekëshi i Luftës”.

Sipas tregimit të bashkëbiseduesit tim atë njëmijëlekësh kishte vazhduar ta merrte edhe ai, i biri edhe pas vdekjes së të atit dhe mixhës.

Dëgjohen fjalë se edhe stërnipërit paskan bërë kërkesë që t’u jepet ai shpërblim se u takonte si trashëgimtarë të veteranëve dhe se padrejtësisht u ishte ndërprerë në vitet ’90, kur fitoi qeveria Demokratike.

Thuhet se në një seancë të posaçme, Parlamenti do të merret me këtë problem, me qëllim që trashëgimia e “veteranëve” të Luftës të mos shuhet brez pas brezi. Do të jenë në konsideratë edhe familjet e “Heronjve të Heshtur”. Vetëm veteranët e persekutuar nga regjimi komunist nuk kanë as lindje, as pleqëri, as shpërblim për vitet e burgut, as ditë vdekjeje. Ata që duhej të gëzonin gjithçka, po përbalten nga bijtë e “veteranëve” të Luftës.

Broz Simoni

    Kinematografi

    Televizioni dhe kinematografia evropiane përballë Hollivudit

Para pak muajsh, “Shqipëria Etnike” publikoi një intevistë të producentit të njohur francez Zhan-Klod Karriere (Jean-Claude Carriere) dhënë revistës javore “Paris Match”, me rastin e 100-vjetorit të kinematografisë. Aty, regjisori dhe producenti i suksesshëm spjegonte dallimet esenciale ndërmjet kinematografisë tradicionale evropiane dhe asaj amerikane, duke vënë në dukje kushtet e pabarabarta të konkurimit. Artikulli i mëposhtëm, i shkëputur nga po kjo revistë, jep në mënyrë racionale dhe konçize të njëjtin fenomen. Qysh nga botimi i tij ka kaluar kohë, por është aktual edhe sot e kësaj dite, sepse thuajse asgjë nuk ka ndryshuar…

Pranvera e vitit 1993 u karakterizua nga një debat kundër përfshirjes së prodhimeve televizive dhe kinematografike në marrëveshjen përfundimtare të bisedimeve të GATT-it (Marrëveshja e Përgjithshme për Tarifat Doganore dhe Tregtinë). Qëllimi i tyre ishte ripërcaktimi i rregullave juridike të tregtisë ndërkombëtare dhe liberalizimi i shkëmbimeve të shërbimit (bankat, sigurimet, transporti, kinemaja…), duke sjellë një kthesë të veçantë për kinematografinë.

Të vetëdijshëm për supremacinë e tyre në planin e emetimit të figurës, Shtetet e Bashkuara dëshironin të hiqnin disa nene të marrëveshjes (subvencionet publike për prodhimin, kuotat që detyrojnë rrjetet televizive të përhapin një proporcion të caktuar programesh evropiane…), të cilat i lejonin Francës në veçanti dhe Evropës në përgjithësi, që të mbronte krijuesit e saj dhe të zhvillonte një industri konkurente. Duke mbrojtur idenë se prodhimi kinematografik nuk është një produkt i thjeshtë që duhet t’i nënshtrohet ligjeve të tregut, porse bën pjesë në kulturë, Franca mblodhi rreth vetes partnerët e saj të Bashkimit Evropian për të penguar banalizimin e tregtisë së filmave.

Filmat nuk janë thjeshtë mall

Kjo betejë diplomatiko-tregtare nuk do të kishte ndodhur nëse disa përparime teknologjike nuk do të kishin përmbysur tërësinë e industrisë kinematografike. Sistemi numerik dhe teknikat e komprimimit të figurave, në fakt sjellin pesë ose dhjetëfishin e numrit të kanaleve televizive. Kanalet e difuzionit, duke përfshirë edhe ato herciane, deri tani të rralla e të shtrenjta, fillojnë të shumohen. Receptorë numerikë televizioni, të aftë për të kapur (me satelit ose me kabllo) 250 deri 500 stacione televizive, janë vënë tashmë në dispozicion të blerësve në të gjitha supermarketet.

Duke ruajtur të drejtën e tyre për të mbështetur prodhimin kulturor në atë kinematografik dhe televiziv, evropianët kanë arritur të ruajnë një kapacitet veprimi financiar dhe rregullues në një fushë ku veprimet janë sa tregtare, aq edhe kulturore.

Kështu, më 15 dhjetor 1993, Bashkimi Evropian arriti që prodhimet kinematografike dhe televizive të mos përfshiheshin në marrëveshjen përfundimtare të GATT-it. Kjo është një fitore e rëndësishme, por ajo nuk e ndryshon raportin e forcave, i cili e bën Hollivudin “hambarin botëror të filmave”. Sipas Institutit të Audiovizionit dhe Telekomunikacionit në Evropë (IDATE), mendohet se në vitin 1992 SHBA kanë eksportuar në Evropë prodhime kinematografike e televizive (duke përfshirë edhe serialet televizive dhe videokasetat) me një vlerë prej 3,6 miliard dollarësh, në një kohë kur evropianët nuk mundën të shisnin në territorin amerikan më shumë se 300 milion dollarë produkte kinematografike.

Historia e një disekuilibri

Ky dominim amerikan në ekranet e kinemasë dhe të televizionit ka ardhur në mënyrë progresive. Në fund të Luftës së Dytë Botërore, amerikanët lidhën ndihmën e planit “Marshall”, të destinuar për të rindërtuar Evropën, me hapjen e sallave të kinemave për filmat e Hollivudit. Në atë kohë nuk ishte aq fjala për të fituar një treg se sa për të luftuar kundër kërcënimit komunist. Humori dhe dashuritë “Made in Hollivud”, komeditë amerikane që përfundonin me “Hepi end” duhej të shërbenin për të bindur popullsitë e uritura të Evropës për të mirat e kapitalizmit. Në euforinë e çlirimit, uzina e ëndrrave e Los Anxhelosit fitoi terren në raport me ekranet e Evropës në mënyrë të qëndrueshme. Ekzistonte një atmosferë mirëkuptimi miqësor: Hollivudi nuk hezitonte të ftonte realizues dhe aktorë evropianë dhe as të prodhonte filma në Evropë.

Disekuilibri filloi të shfaqej në vitet ’70. Qysh nga ajo kohë, kinematografia amerikane ka fituar një pjesë të madhe të tregut të Evropës. Diferenca midis filmave evropianë dhe atyre amerikanë u rrit më shumë në fillim të viteve ’80. Me përhapjen e televizorëve nëpër shtëpi, frekuentimi i sallave kinematografike ra shumë. Për një dekadë, kinematë humbën gjysmën e spektatorëve të tyre. Për arsye komplekse, shumëfishimi i stacioneve televizive dhe thërmimi i distribucionit në Evropë u bë kryesisht në dëm të filmave evropianë.

Paralelisht, prodhimet e Hollivudit pushtuan edhe ekranet e televizionit. Vërshimi i stacioneve të difuzionit në Evropë, duke filluar nga vitet ’80, u bë në dobi të eksportatorëve të filmave amerikanë. Në Itali, Gjermani apo në Francë, lulëzimi i stacioneve private u mbështet mbi programet amerikane (seriale, filma dhe filma vizatimorë).

Përktheu: Arben Lagreta