nr. 3 / 4 korrik 2001
Fermani i Fatih Sulltan Mehmetit Dokumenti mė i vjetėr nė botė mbi tė drejtat e njeriut Unė Fatih Sulltan Han shpall
para gjithė Botės se Franēeskanėt e Bosnjes, pėr tė cilėt As njerėzit, emrat e tė
cilėve shpallen kėtu dhe as kishat e tyre tė mos shqetėsohen e tė mos
dėmtohen. Le tė jetojnė nė paqe e tė qetė ata brenda Perandorisė time. Tė
gjithė kėta njerėz tė rėnė nė gjendje refugjati le tė jetojnė tė lirė e tė
sigurtė. Le tė kthehen ata nė ēdo pjesė tė Perandorisė e tė vendosen e
sistemohen pa frikė nėpėr manastiret e tyre. Askush nga rrethi i
nderuar i Badishahut, nga vezirėt dhe nga nėpunėsit e mij, nga shėrbėtorėt
dhe qytetarėt e Perandorisė nuk do tė cėnojė dinjitetin e kėtyre njerėzve dhe
nuk do ti dėmtojė ata. Askush tė mos cėnojė
jetėn, pasurinė dhe kishat e kėtyre njerėzve, tė mos i shohė e trajtojė keq
dhe tė mos i rrezikojė. Edhe nėse sjellin njerėz tė tyre nga njė vend tjetėr
nė shtetin tim, ata do tė gėzojnė tė njėjtat tė drejta. Duke shpallur e
dekretuar kėtė Ferman tė Badishahut, betohem nė emėr tė Allahut, (krijuesit,
Zotit tė tokės e qiellit) tė dėrguarit tė Allahut, Pejgamerit tonė tė
shenjtė, Muhamedit e 124 mijė pejgamerėve dhe nė emėr tė shpatės qė kam ngjeshur
nė brez, se asnjė nga shtetasit e mij, tė cilėt do ti bonden urdhėrave e do
tė mbesin besnikė tė mij, nuk do tė veprojnė nė kundėrshtim me ēka shkruhet
nė kėtė ferman. Shkruar nė Milodrazh Mė 28 maj 1463 Origjinali i kėtij
Fermani ruhet nė Kishėn Franēeskane nė Fojnicė tė BH. Kjo shpallje e Fatih
Sulltan Mehmetit e shkruar nė vitin 1463, 326 vjet pėrpara Revolucionit
Francez tė vitit 1789 dhe 485 vjet para Deklaratės Ndėrkombėtare pėr tė
Drejtat e Njeriut e vitit 1948, njihet e pranohet nė shumė rrethe historike e
shkencore me zė, si dokumenti mė i vjetėr mbi tė drejtat e njeriut nė
histori. Selami Kasollja Nė 5 muaj 120 pajtime gjaku Njė ndėr plagėt mė tė rėnda, ku e
ndjen veten tė goditur Shkodra, bashkė me gjithė trevėn e Veriut ėshtė gjakmarrja.
Si ligj kanunor i nisur qė nė mesjetė ai po gjen njė pėrhapje tė theksuar dhe
pa kriter duke marrė jetė njerėzish tė pafajshėm. E kotė tė theksohet mė se
cili ishte roli pozitiv dhe negativ i kėtij ligji kanunor, por armėt pa
kontroll nė duart e shqiptarėve sot janė kthyer nė ndihmė tė zbatimit tė
kėtij ligji qė ėshtė harruar disi nė kohė, por qė po gjallėron dita - ditės.
Kėrkohet ndihmė nė shmangien sadopak tė kėtij fenomeni absurd e tė
pashmangshėm. Dhe pėr kėtė Misioni i Pajtimit Mbarėkombėtar Shqiptar ka
organizuar me datė 18. 06. 2001 njė tubim paqeje duke i bėrė apel mbarė
popullit shqiptar tė shtrijė dorėn e Pajtimit, tė ndalė vllavrasjen dhe tė
largojė nga vetvetja ndjenjėn e hakmarrjes. Ka ardhur koha tė pajtohemi dhe
tė vllazėrohemi me njėri - tjetrin, tė mendojmė pėr rritjen e njė brezi tė ri
tė aftė dhe tė moralshėm pėr tė hyrė nė gjirin e bashkėjetesės Evropiane - ka
deklaruar nė fillim tė kėtij tubimi paqeje z. Emin Spahia, sekretar i
pėrgjithshėm i Misionit tė pajtimit mbarėkombėtar. Nė kėtė tubim paqeje
organizuar posaēėrisht pėr fenomenin e gjakmarrjes, nė ambientet e Hotel
Rozafės, u bė i mundur pajtimi i gjakut mes 2 familjeve atė tė Qamil Ursit
nga Shkodra dhe atė tė Berhan Trepēit nga Gucia. Familja Ursi qė i fal gjakun
e tė birit, ka qenė e para qė ka shtrirė dorėn e pajtimit tė gjakut dhe kjo
kėrkesė e tyre ėshtė pėrkrahur menjėherė nga misionarėt e Misionit tė
Pajtimit mbarėkombėtar. Nė kėtė mėnyrė shtrirja
e dorės sė pajtimit mes 2 familjeve, mes familjes qė i fal gjakun dhe asaj tė
falur nėpėrmjet Misionit tė Pajtimit mbarėkombėtar treguan mjaft mirė se
shqiptarėt dinė tė falin dhe tė pajtohen. Gjithashtu ėshtė hera e parė qė
Misioni arrin tė realizojė njė pajtim jo nė ambientet familjare, por nė
ambiente tė hapura, siē ėshtė Hotel Rozafa, me qėllimin e mirė pėr tu
shėrbyer edhe familjeve tė tjera tė cilat vuajnė nga ky fenomen. Mosioni i pajtimit
mbarėkombėtar shqiptar njihet, pasi ka 10 vjet me rradhė qė ėshtė pėrpjekur
dhe po pėrpiqet tė shėrojė kėtė plagė tė rėndė, e cila vitet e fundit ka
marrė shtrirje nė tė gjithė Shqipėrinė. Vetėm gjatė kėtyre 5 muajve tė fundit
ėshtė bėrė i mundur kontaktimi me 280 familje nė konflikt, ku 120 familjeve
iu ėshtė kthyer paqja dhe liria. Gjithashtu mund tė themi se me rastin e
Zgjedhjeve parlamentare nga 2000 persona qė e kanė tė pamundur pjesėmarrjen
nė votime, 750 prej tyre iu ėshtė krijuar mundėsia nga ky mision qė nė kėtė
ditė tė jenė tė lirė tė shprehin vullnetin e tyre nė votimet e datės 24
Qershor. Morėn pjesė nė kėtė ceremoni misionarė nga e gjithė Shqipėria,
pėrfaqėsues tė organizmave ndėrkombėtare, kandidatė pėr deputet OJQ tė
ndryshme vendase dhe tė huaja. Duke pėrfunduar kėtė tubim paqeje Misionarėt e
pajtimit Mbarėkombėtar i uruan mbarė popullit shqiptar paqe nė familjet e tyre
dhe suksese politikės shqiptare pėr tė kontribuar nė tė mirė tė popullit
shqiptar. Nevila Bėrdica Diktatorėt shqiptarė e kanė vendin nė Hagė Shkodra, ėshtė njė qytet qė bėri
pėrpjekjet e para pėr Demokraci nė Shqipėri. Nė shkurt tė vitit 1989 u zhvillua
kremtimi fetar, nė Shkodėr - pasi
Komunizmi kishte mbyllur Kisha e Xhamija, kishte prishur varreza. Kremtimi
fetar, u bė me iniciativėn e rinisė dhe tė popullit shkodran. Ku tė gatshėm
qenė Pater Zef Simon Jubani dhe Hoxha Sabri Koēi, tė cilėt e kanė kaluar tė
gjithė jetėn e tyre nėpėr burgje komuniste. Mė pas me 11 janar 1990, u bėnė
pėrpjekjet pėr heqjen e bustit tė diktatorit ndėrkombėtar Stalinit. Nė kėtė
kuadėr presidenti Komunist Ramiz Alija, mendoi pėr tė mashtruar Amerikėn, atė
shtet qė ėshtė i pari nė botė qė zhduku komunizmin. Shpalli heqjen e ligjit
pėr vrasjet nė kufi, dhe dekretoi Ligjin e ri. Nr. 7380, me dt. 8 Maj 1990
sipas tė cilit, kalimi i paligjshėm dėnohej me gjobė ose disa muaj burg. Ko
ishte tradhėtia mė e madhe qė iu bė Kombit Shqiptar pėr 50 vjet tė
Komunizmit. Kėsaj rinie qė ishte nė lulen e jetės. Kjo kurdisje politike, u
bė nė bashkėpunim me Kryetarin e Partisė Komuniste tė Shqipėrisė zgjedhur nė
Kongresin e 10 tė P. P. Sh. , pra Presidenti Ramiz Alija e Kryetari i Partisė
Fatos Nano, e mė vonė Kryeministėr e bashkė me ta Ministri i Brendshėm Simon
Stefani, Hekuran Isaj, Gramoz Ruēi... 12 Qershori i vitit
1990, ėshtė dita qė pėrkujton Demostratėn e Parė antikomuniste e pėrgatitur
nga Rinia dhe populli Shkodran tė cilėt duke parė kėrdinė qė bėnte Kulēedra
Komunizėm, duke i marrė jetėn 500 tė rinjve e tė rejave me vrasjet nė kufi,
organizuan demostratėn e parė nė kujtim tė viktimave tė kufirit shqiptar.
Simbol i kėsaj demostrate u bė i riu 17 vjeēar Pėllumb Pėllumbaj nga Shkodra. Shkodra ėshtė e para nė
Shqipėri qė i doli pėr zot kėsaj shtrese. Me kufomėn e tė riut tė masakruar
nė supe populli dhe rinia shkodrane bėri njė marshim qė zgjati pėr dy orė me
thirrjet Poshtė komunizmi, poshtė socializmi, poshtė Presidenti Komunist Ramiz
Alija, ja shikoni se ēfarė ka bėrė e ēfarė po vazhdon tė bėjė kulēedra e
kuqe, duke vrarė djemtė tanė nė kufi vetėm e vetėm se kėrkojnė liri. Poshtė
Ramiz Alija, Poshtė Nexhmije Hoxha. Rroftė Presidenti Amerikan George Bush. Me tė mbaruar kjo
demostratė, kuy morėn pjesė me mijėra qytetarė shkodranė. Kryetari i Degės sė
Shkodrės, Ēapajev Taēi, me sigurimin e shtetit pėr tė nxjerrė nė pah
pjesėmarrėsit, bėnė filmimin e demostratės, dhe filluan arrestimet, pasi
vrasjet ishin tė pamundura sepse nė tė morėn pjesė me mijėra vetė. Aty rreth
orės 12 tė natės po tė kėsaj date, u arrestuan mė shumė se 50 vetė, me akuzė
politike pėr pėrmbysjen e pushtetit popullor me dhunė, dėnimi shkon deri nė
pushkatim. Nė kėtė torturim tė kėtyre demostruesve, morėn pjesė kryesore ata
qė sot drejtojnė SHIK - un e Shkodrės. Demostrata ishte nėn
kontrollin e Kryetarit tė Degės sė Punėve tė Brendshme Ēapajev Taēit. Ky
mbante lidhje direkte telefonike me ministrin e brendshėm Simon Stefani,
ishte njoftuar edhe sekretari i parė Xhemal Dymylja, mbi kėtė demostratė
antikomuniste. Gjithashtu u njoftua edhe Presidenti i Republikės Ramiz Alija
si dhe Kryetari i Partisė Komuniste tė Shqipėrisė Fatos Nano me 1991,
Kryeministėr po Fatos Nano. Kryetari i Degės sė Shkodrės Ēapajev Taēi, i
kishte dėrguar me datėn 17, 06, 1990 njė shkresė zyrtare urgjente Ministrit
tė Brendshėm mbi zhvillimin e kėsaj demostrate. Pėrgjigja e Ministrit ishte
urgjente. Kufomat e tė vrarėve nė kufirin shqiptar, mos tu dorėzohen
familjeve, se po na nxjerrin shqetėsime politike, por tė groposen nė gropa tė
pėrbashkėta, tė pa ditura. Kėto kriminelėt e sotėm komunistė, qė qeverisin
shtetin shqiptar, ju morėn jetėn mbi 500 tė rinjve e tė rejave. Presidenti
Komunist Ramiz Alija, i cili sot ėshtė nė pension, pension i cili u aprovua
nga Parlamenti, i dalė qė nė 1997, i cili liroi nėn akuzė tė gjithė tė
akuzuarit pėr krime kundėr njerėzimit, qė nga Presidenti Komunist Ramiz
Alija, Kryeministri e Kryetari i Partisė Fatos Nano, Ministrat e Brendshėm
Simon Stefani, Hekuran Isaj e Gramoz Ruēi, qė sot drejtojnė Parlamentin dhe
qeverisjen e shtetit shqiptar, nėn drejtimin e Kryekriminelėve dhe
mashtruesit Fatos Nano, Skėnder Gjinushit, kryeparlamentari e shfuqizoi me
anėn e kėtij Parlamenti krimet ose ligjin pėr krime, duke thėnė se pėr 50
vjet nė Shqipėri nuk ka pasur krime kundra njerėzimit. Kėta ishin vetė tė
implikuar nė kėto krime kundėr njerėzimit. Ministri i Arsimit gjatė kohės sė
Diktaturės sė Enver Hoxhės Z. Skėnder Gjinushi, pati urdhėruar tė pėrdorej
Forca ushtarake me armė kundėr studentėve tė dhjetorit, tė cilėt pėrmbysėn
bustin e diktatorit Enver Hoxha. Nė bashkėveprim me drejtuesit e Komunizmit -
Ramiz Alija, Fatos Nano, Skėnder Gjinushi, Gramoz Ruēi, Kryetarėt e Degėve tė
Brendshme, me Komandantė e Komisarė tė Postave kufitare. Ky dekret ligj 7380
bėhet me qėllime politike pėr vrasjet nė kufi. I vranė, i pėrdhunuan,
tė rinj e tė reja, siē ishte rasti i Pėllumbit me 14 Qershor 1990, i cili, u
pushkatua nga ushtarėt pasi ishte dorėzuar dhe pas ekzekutimit tė bėrė nga
ushtarėt u qėllua me plumb nė ballė nga Komisari i Postės, pastaj trupi i tij
u lidh me tela me gjemba e u vendos nė
makinėn e degės sė punėve tė brendshme e u shetit nėpėr qytetin e Shkodrės. E
shetitėn nėpėr tė gjithė Shkodrėn pėr tė frikėsuar popullin qė tė mos
ēoheshin nė demostratė. Edhe njė vajzė me tė
fejuarin, dorėzohen nė Postė e Kufirit Belaj, tė fejuarin e vranė ndrėsa
vajzėn e pėrdhunuan, e zhveshėn siē kishte lindur, pastaj e pushkatuan dhe e
groposėn nė njė gropė tė pa ditur, e cila pas ardhjes sė demokracisė u bė e
ditur. Familja i pat kėrkuar Presidentit Ramiz Alija, marrjen e kufomės, por
ky ia refuzoi. Atėhere me kė krahasohet ky kriminel? Nikollė Pėllumbi, New - Dritėro Agolli, poeti i antivlerave Rrealizmi socialist ma shumė famė
u dha shkrimtarėve me tellal tė Enverizmit. Mjerisht koha po tregon se bane i
hipe nji herė nė pjedestal pamvarėsisht si e kush e pėr ēfarė tė ka vu aty,
si e kaluara, tė nderon edhe e tashmja, pa u marr jo vetėm seriozisht, por as
fare me shqyrtimin e nji shkrimtarije plot e pėr plot me antivlera. Syri
kritik sheh se shumica dėrmuese e shkrimeve tė Dritoro Agollit i qėndrojnė
kohės si dordolecat prej dėbore rrexeve tė ngrohta tė diellit. Pėr sa kohė
kritika tė heshtė ndaj gjėrave qė e fyejnė fjalėn krijim, shijes sė lexuesit
do ti duhet tė pėrballet me sulmet barbare tė antivlerave. Vetėm nji kritikė
sa efikase, aq edhe e sinqertė mund tė fillojė ti dekurajojė deri nė
asgjėsim epideminė e antivlerave nė tė gjitha fushat e artit. Shembulli me tė
cilin po Shumė vjet me perėnditė, Kam jetuar bashk i zbathur Kemi qenė tok pėr ditė, Por as pak nuk jemi dashur. Dhenėt tok kemi kullotur, Arat tok kemi lėruar, Kur unė isha i pėrlotur, Zoti qėshtė i harbuar. Kur mė ngordhnin bejkat malit, Zoti tallej si i marr. Unė gur merrja zallit E godisja pėr ta vrarė. E ētė grindur e ētė therur Me tėrbim e me potere Mjekrrėn zotit sia kam krehur, Mjekrrėn zotit ia kam ējerrė. E pastaj me dru nė dorė E ndjekur e pėrzėnė Pėr mbi malet me dėborė, Asnjė fron nuk i kam lėnė. I kam thėnė Hajde, zhduku, Fundi yt njė fund tė jetė Ku tė duash shko e struku, Jam i zoti tė rroj vetė. Krishtit kryqin ia kam hequr, Pa trokitur nė kamban, Muhametit ia kam djegur, Ēallmen gjyben e kuran E nga kjo i dėshpėruar Papa balli i vatikanit Mė ka nėmur e mallkuar, Mua tercin e Ballkanit. Shjteri, o rrėnjė e vjetėr, Mbaje pak vehshe pas veshtro Ēpo tė flet nga bregu tjetėr, Njė apostull Dritėro Skam qeder se psalle njė Pap Me karrocė, a po veturė Unė prap do ta xe me gur. Siē e shohim kėto
vargje ia detyrojnė kritikės njė maskė kontra gazi pėrballė erės sė qelbtė tė
kėsaj bombe blasfemike. Me qė po merremi me ktė budallallėk le ta shohim
thellėsinė e tij. Nė fillim autori na thotė se si shumė vjet me perėnditė
ėshtė ende me to kėmbėzbathur si tė kishte jetuar nė kohėn e adhurimit tė
shumė perėndive. Nė vargjet tjera thotė: Zoti qeshte i harbuar / Marrėzitė e
frymėzimit delirant thotė edhe fundi yt njė fund tė jetė. Krishtit kryqin
ia kam hequr, pa trokitur nė kambanė, : Cili ėshtė kuptimi i trokitjes nė
kambanė?! Ēdo tė thotė: Mbaje pak vesh e pak veshtro?! A egziston ndonjė
tjetėr vargėzim kaq i dobėt qė ky tė mund tė krahasohet me tė?! Nėse autori
ka synuar arritjen e njė rekordi tė pa thyeshėm tė antivlerave tė
gjtihanėshme, pa dyshim ia ka arritur qėllimit. Nga Gjokė Vata Vlerėsimi ndaj penės, gjėja mė e bukur qė pėrjeton krijuesi (Intervistė me z. Bujar Ferhati publicist dhe autor i tre librave
pėr fėmijė) Pyetje - Ashtu si ēdo herė do tė
donimn tė dinim diēka mbi fillimet tuaja, nė fushėn krijimtarisė? Pėrgjigje - Qė herėt nė adoleshencė, ndjeja diēka tė bukur qė mė
vlonte pėrbrenda, njė dhunti qė ta fal Zoti dhe njėkohėsisht ta trashėgon
fisi sa i vjetėr aq dhe i kulturar shkodran. Ndjeja diēka qė mė ngacmonte dhe
qė mė jepte shtysė qė mendimet, ndjenjat, emocionet ti hidhja nė letėr qė tė
ishin komunikuese por edhe mbresėlėnėse. Kėshtu pak nga pak rodhėn ditėt, por
rodhėn edhe rrjeshtat. Pyetje - Tė kujtohet krijimi i parė?! Pėrgjigje - Pyetje - Mė pas, si u rrit aktiviteti?! Pėrgjigje - Klajd. Ti e kupton shpejt se je edhe vetė krijues.
Ajo qė zien patjetėr do shpėrthejė. Shkrojta mė pas disa e disa tė tjera,
mirrja dashamirėsi, por jo mė pak pėrēmim, qeshje thumbuese. Me intuitė
vėreja se puna ime i digjte mė shumė atyre. Ngushėlloja vehten me fjalėn e
urtė popullore Pema qė ka kokrra gjuhet. Lexoja shumė. Librat i kam dashur
dhe i dua shumė. Pyetje - Botimet e para kur dhe ku filluan? Pėrgjigje - Nė fillim kam shkruar shumė pėr fėmijėt. Bota e tyre
aq e pasur, aq e ēelėt, apo e lirė, aq e nxehtė, aq e gjithpushtetshme mė
joshte shumė ndaj bėja shumė vjersha, fabula, tregime, pėrralla, rrėfenja, qė
duhet ta them hapur gjennin njė dritė jeshile
tė hapur veēanėrisht nė Tiranė. Bota e ndjenjave domosdo tė lidh me
ata qė janė tė njė niveli. Kėshtu nė rast se nė Shkodėr shumė dyer i kisha tė
mbyllura, revistat mė kryesore qendrore tė atėhershme mė joshnin e mė botonin
me respekt e ngrohtėsi por dhe me ēudi sepse nuk e besonin njė gjė tė tillė
nga mosha qė kisha dhe kultura qė kishte mosha ime nė pėrgjithėsi. Mė
kujtohet njė rast me shkrimtarin tonė tė madh pėr fėmijė Odhise Grillon, i
cili tek po lexonte njė poezi nuk donte ta besonte se unė jam shkodran dhe se
e kisha krijuar unė, por i dhashė edhe disa tė tjera si i lexoi me tė shpejtė
mė pėrqafoi e mė tha: Do tė kem njė mik dhe njė koleg tė ri. Shkodra e ka tė
tokėn qė pjell talentė. Kėshtu nisa botimet nė
revistat periodike kombėtare gjithmonė tė atėhershme Fatosi, Yllkat,
Pionieri. Bashkėpunoja me gazetėn Drita, si dhe bashkėpunoja shumė me
gazetat tona lokale e kombėtare. Mjaft gazeta tė njohura mė vlerėsonin
shkrimet sidomos vėzhgimet, reportazhet, etj. Nė ngjarjet e Kosovės
kam bashkoėpunuar shumė me gazetėn Rilindja e Kosovės. Pyetje - Ju keni qenė mjaft i dalluar nė fushėn e gazetarisė,
keni njė tėrheqje, si spjegohet?! Pėrgjigje - Pyetje - Ju keni punuar dhe nė kanalet tona televizive private,
sidomos nė Shkodra TV - si skenarist dhe regjisor i emisionit aq tė njohur
pėr tė gjithė Jemi edhe ne. Si ju duket niveli i tyre sot?! Pėrgjigje - Ētju them Shkodra ka figura, shkrimtarė, poetė,
kėngėtarė, artistė, studiues me vlera tė veēanta nė shkallė kombėtare.
Shikoni e vlerėsoni vetė TV Klanin, Arbėrinė, TV Shijakun etj. Gjynah qė jemi
aq larg... Shkrimtarė tė tillė si
Fadil Kraja, Skėnder Temali, Ridvan Dibra, Paulin Selimi, Xhahid Bushati,
studiues prof. Jup Kastrati, Prof. dr. Gjon Shllaku, Wily Kamsi, monsinjor
Zef Simoni e mjaft tė tjerė janė burime tė pashtershme qė gjithnjė
gurgullojnė me larminė e freskinė e talentit, penės, e mendjes sė tyre. Pyetje - Ka njė dyndje botimesh, gjė e mirė po si ju duket roli i
masmedias lokale? Pėrgjigje - Nė se ka botime tė shumta, dyndje emrash ėshtė njė
gjė e bukur, por gjithmonė duhet tė kihet parasyshė qė nė televizion p.sh. tė
mos bėhet nga gazetarėt e njėjta proēedurė pėr tė gjithė, sepse vėrtetė disa
sot kanė vėnė para, por pse i kanė nuk do tė thotė se dinė tė bėjnė libra. Ne
kemi pėrjetuar shumė dhe i dimė mirė gjėrat. Pyetje - Si titullohet libri i parė, i dytė dhe mė pas diēka na
thoni pėr librin tuaj tė tretė? Pėrgjigje - Libri im i parė titullohet Ku e kishte gala hallin,
1997, me fabula, shumė i njohuri botim i Toenės Tiranė, shtėpia botuese mė
prestigjozja nė Shqipėri, ku veē nė Shkodėr u shitėn 2000 copė. Ėshtė
interesante se shumė fėmijė mė thonė: Xhaxhi bujar ku e kishte gala hallin
duke u kėnaqur. I dyti me poezi po pėr
fėmijė nė 1999 Kur buzėqesh njė voglush gjithashtu tepėr i suksesshėm me
mjaft poezi qė janė lėvduar mjaft gjithmonė jashtė Shkodrės, Tiranė apo dhe
Prishtinė, Shkup apo Ulqin. I treti me fabula Mė vjen mirė qė kėto
ditė krijues tė njohur nga Mqaedonia, dhe Ulqini, blejnė libra tė mi pėr ti
dėrguar fėmijėve tė tyre atje. Pyetje - Sė fundi, ēplane keni pėr tė ardhmen? Pėrgjigje - Plane tė shumta, mundėsisht sa mė tė realizueshme.
Nga Tetor - Nėndori pres librin e 4 - t po me bashkpunimin e Toenės tė
menaxherit dhe krijuesit Fatmir Toēi, tė miqve tė mi tė veēantė sa artistė aq
njerėzor si Adelina Mamaqi, Djonis Bubani, Shpresa Vreto, Sokol Jakova, Hasan
Lekaj, Xhevat Beqari, e sidomos tė Odhise Grillos e piktorit tė madh Dhimitėr
Ligori. Pėr librin e pestė do flasim vitin tjetėr. Intervistoi, Klajd
Kapinova Policia arreston tre demokratė nė qytetin e Koplikut Me datėn 24 qershor 2001, nė qytetin e
Koplikut, si nė tė gjithė Shqipėrinė, u mbajtėn zgjedhjet parlamentare, ku
populli ven-dosi kush do ta pėrfaqėsonte atė nė Parlamentin Shqiptar.
Megji-thatė, ėshtė e pamundur qė njė njeri qė e njeh sadopak politikėn
shqiptare nė kohėn e Demokra-cisė tė mos pyesė, pse policia arreston tre
demokratė nė qytetin e Koplikut? A mos ka ndihmuar policia nė manipulimin e
votave dhe nė fitoren e socialistėve? Kėto pyetje i ka bėrė edhe njė nga tė
arrestuarit, Pjetėr Popaj, anėtari i Kėshillit tė Rrethit, mė datėn 26
qershor 2001, por asnjeri nuk ėshtė pėrgjigjur deri tani. Demokratėt
nė fjalė janė Marjan Kaēaj, Nik Ivani dhe Pjetėr Popaj. Tė tre kėta kanė njė
gjė tė pėrbashkėt, janė anėtarė tė PD-sė. Zoti Kaēaj dhe zoti Popaj u
arrestuan mė datėn 24 qershor 2001, kurse z.Ivanaj u arrestua njė ditė mė
vonė, mė datėn 25 qer-shor 2001. Pėrveē kėsaj, z. Kaēaj dhe z. Ivanaj ishin
tė punėsuar nga PD-ja dhe atė ditė, mė 24 qershor, ata tė tre ishin caktuar
vėzhgues tė qendrės sė votimit tė Koplikut. Dėshmitarė qė ishin prezent kur ndodhėn
arrestimet, theksuan se policia kishte shkuar tek qen-dra e votimit nė Koplik
dhe kishte kėrkuar qė kėta persona tua jep-nin atyre, policisė, listat e votue-sve.
Kur kėta kishin kundėr-shtuar, policia i kishte arrestuar. Disa dėshmitarė qė
nuk donin tė identifikoheshin thanė se policia kishte pėrdorur forcė kundėr
kė-tyre tė arrestuarve. As policia e as PD-ja nuk komentuan pėr
kėtė incident, edhe pse ne u kemi bėrė kėrkesa tė njėpasnjėshme. Kėta nuk ishin tė vetmit indi-vidė qė u
njoftuan tė mbajtur apo tė arrestuar nga policia mė datėn 24 apo 25 qershor.
Qendrat e tjera tė votimit njoftuan se midis tė tjerėve, Aleks Gilaj, Pjetėr
Shqu-taj, Arben Ulaj, Lekė Lumaj, Fran Hysaj, Nikolin Durgaj, Flora Grishaj,
Dod Malaj, Franc Gjini, Gjovalin Gjini, Prel Drekaj, So-kol Durgaj dhe Robert
Lumaj. Tė gjithė kėta, nė njė mėnyrė apo nė njė tjetėr, ishin aktivistė dhe
anėtarė tė PD-sė. Motivi pėr kėto arrestime, deri tani,
mbetet enigmatik, por qyte-tarėt e Koplikut dhe tė rretheve tė tjera e
kuptojnė se nė Shqipėr, policia luan njė rol tė rėndėsi-shėm dhe tė
veēantė nė kohėn e zgjedhjeve, duke u shėrbyer socialistėve me besnikėri. Korresp. i Shqipėria Etnike Zef Bushati e don Shqipėrinė si Skraparin Letėr e hapun Zef Bushatit Duket se vala e privatizimit tė
qeverisė sė Kallaēeve ju ka rrėmbye aq sa i jepni tė drejtėn vetes tė
privatizoni dhe partinė dhe tė merrni vendime qė bien nė kundėrshtim me
pozicionin e saj nė spektrin politik. Pėrzgjedhja e Nikollė
Lesit pėr kryetar bashkie tė Tiranės si pėrfaqėsues i Partisė Demokristiane
ju komprometon keqas. Ai, Nikolla, ėshtė
deklarue haptas i majtė. Nė gazetėn e tij famėkeqe Koha Jonė kalon caqet e
ekstremit tė majtė dhe vihet plotėsisht nė shėrbim tė Drandofilleve tė
Kuqrremta, siē shprehet - kalorėsi i fytyrės sė vrerosur -, hajduti ordiner
Nano, nė takimin me drandofillet e kuqrremta tė qytetit tė Shkodrės. Nė pranverėn e pėrgjakshme
tė 1997 - ės shtynte unat e zjarrit, i frynte flakėve tė urrejtjes komuniste
dhe i binte sirenave kobndjellėse antishqiptare bashkė me frrokēupat,
zenepelukat e soj e sorollop tė kėsaj kategorie. Kontributi i kėsaj gazete qė
i ngjan aq shumė lavires plakė Z. P. Qe aq i ēmueshėm pėr ardhjen nė
pushtet tė qeverisė sė kusarėve, skafeve tė Ali Babės me 40 hajdutėt (numri
mund tė mos jetė i saktė). Ėshtė njilloj si tė
paraqesėsh pėr kandidat - kozmopolitin
- me vath, Edi Ramėn, kryetarin e shoqatės sė..., qė hap ekspozita me
bustet e qoftė largut (kėshtu e quen populli demonin Enver) nė Tiranė dhe
jashtė, dhe deklaron se e ka dhjerė Shqipėrinė. Dhe vėrtetė po e vė nė zbatim
deklaratėn tue fillue nga kryeqyteti. Nė 98 Z. Zef i batė
thirrje elektoratit qė tė votonte kushtetutėn e Godo + Imamo + Likurgo +
Janullatosit. Populli demokrat dhe me
kulturė i Shkodrės jua dha pėrgjigjen. Nė lagjet ku shpresoje se do tė kishe
sukses shuplaka qe katastrofike. Dalja me kandidatė nė
vete jashtė - Bashkimit pėr fitore - flet shumė. Delen qė shkėputet nga
tufa e hanė ujqit. Z. Zef pate edhe
xhevahire tė tjera si pėrpjekja pėr pjesmarrje nė komisionin e Korrupsionit
apo katranosjes sė Arapit, etj., etj... Ējanė kėto akrobaci,
politike? Janė veprime, qė mund
tė priten nga Nanot, Gjinushėt, Klosėt, Ruēėt, Mejdanėt, Ēupėt, Brahot,
Finot, Brokėt, nga i ati i fėmijėve tė Donika Kryemadhit qė sipas filozofit
Nano do tė qėndrojė nė pushtet aq gjatė sa ta bajė Shqipėrinė dhe Europėn si
Skraparin. Kėto ditė shkoi nė Austri, sigurisht pėr punė tė vagonave. Ēfarė pėrfaqėsoni? Si u
ngjitėt nė atė karrige? Larg, larg, larg, sa mė
larg nga ajo specie qė gandoi (lėndoi) deri nė gen botėn shqiptare pėr
gjashtė dekada. Megjithėse nuk je shkodran,
ju kėshilloj me shkue ndonji herė te vorret e Ermajit, te zalli i Kirit.
Shkodranėt shkojnė shpesh atje, ulen nė gjujė, puthin atė tokė tė lagun me
gjak martirėsh, ndezin qirij, venė lule, derdhin lotė, lotė pėr lulen e
djemnisė shqiptare, pėr ato shpirta ku flakėronte zjarri i shqiptarizmit,
rrezatonin kulturė, mirėsi, nacionalizėm pėr tė cilin kemi aq nevojė dhe qė u
luftue pa mėshirė nga skota gjakatare, injorante komuniste nė shėrbim tė
anmiqve shekullorė, qė i rrėnoi, i vorfnoi deri nė dhimbje e qė i solli aq
lotė e mjerime kėtij populli, kėsaj toke. Si nė vegim dalin para
syshė dy nga ata martirė, dy sokola tė Shkodėr - loces Caf Nuk mund tė jesh
shqiptar i mirė po nuk qe musliman, ortodoks, katolik i mirė. Asht geni qė na
bashkon qė nė lindje. E vetmja fushė ku shquhen komunistėt asht prostitucioni
politik, pėrzgjedhja e shėrbėtorėve qofshin kėto legal ose ilegal. Shumė
shpejt do tė shporret kjo klikė kriminale me nė krye vllaho - grekun Nano qė
me tiradat filozofike tė pafund tė tipit arsyeja mbas arsyes..., me
fjalorin e pasun ia kalon dhe nanės sė Zeqos nė maje tė thanės ose Donika
Kryemadhit, nanės sė fėmijėve tė Ilir kokėmadhit nė T. V. Siē dihet kujdesi pėr
Shkodrėn nga partia lubi ka qenė dhe mbetet i veēantė. Shqetėsimet e Shkodrės
Hallemadhe nuk kanė fund, bile edhe nga ato qė prekin direkt kulturėn e saj
perėndimore mijė vjeēare, boten e saj. Mbi kompanjelin e kishės sė madhe ka
do kohė qė qėndron nji kupolė bizantine nga ku duket se fryn erė Junani.
Shkruhet apo nuk shkruhet pėr tė, sa e si shkruhet, nuk ka randėsi. Ajo qė ka randėsi asht
se kjo piskatė nė kupėn e qiellės 24 orė nė 24 orė: - Jam kėtu! Shkodranėt
kalojnė andej, shikojnė, tundin kokėn dhe mendohen, mendohen. Ju a thoni kėtė mbai
keni nji rreth tė gjanė njohunish e ndoshta mund tė gjeni ndonji sponsor me e
kthye si ishte para se tė vinte dorė mbi tė djalli i kuq sllavo - bizantin. Kishat nė Kosovė para
ardhjes sė tribuve sllave nga malet e uralit, ku kėrkonin pėr molla tė
tharta si thotė shqiptari i madh Fishta, para se me ardhė e me u pėrzie me
tartarė e mongol, kishat i pėrkitnin ritit perėndimor romak. Transformimin nė kisha
biznatine sot e paraqesin si prova tė identitetit tė tyne. Mbėshtetja e
historisė mbi falsifikime, mite, mashtrime, asht karakteristikė e asaj bote.
Sa mirė e pėrvetėsuen artin e mashtrimit historianėt, akadhemidhėt tanė.
Pėrgjigja asht e thjeshtė: i pėrkasin asaj bote ose janė shėrbėtorė tė tyne. Nga bota sllavo -
bizantine nė tė cilėn na zhytėn komunistėt pėr pesė dekada, intensifikimi i
kėsaj zhytje po kryhet haptas mbas 97, na ndajnė lumej jgaku tė dershun nė
shekuj. Pėr kėtė dėshmon historia qoftė nė jug, qoftė nė veri. Nga ajo botė,
shpesh nėn ato kupola, pėrgatiteshin plane, helme, mpreheshin thika nga
delnin hije tė zeza qė shuenin pishtarė tė dritės shqiptare si Papakristo
Negovani, Petro Nini Luarasi, Shtjefėn Gjeēovi e sa e sa tė tjerė. Vriteshin
burra si Azem Galica, Isa Boletini, Adem Jashari, Azem Hajdari, et. Nga ajo
botė formoheshin lista pėr zhdukjen e inteligjencės, nacionalitėve, jepeshin
urdhna lilipudėve komunistė pėr hedhjen nė Dri tė shqiptarit tė madh At
Gjergj Fishtės qė aq mirė i njifte dhe ua kėndoi sifatet. Ajo botė solli 1944 e
etėrve dhe 1997 e bijve bastardhė, specje pa ideal e moral. Ishin ato qė e
tmerruan botėn me sadizmin e tyne nė kapėrcyell tė shekullit nė Kosovė. Qarqet anmizėsore me
veglat e tyne qė sollėn nė pushtet sot mbajnė peng Shqipninė. Z. Zef, Partia
Demokristiane por keqpėrdoret nga ju. Pėrpjekja juej pėr daljen nė vete nė
zgjedhjet parlamentare i shėrben vetėm
social - komunistėve. Arbitraliteti juej pėr largimin e kryetarit tė
partisė demokristiane tė Shkodrės, kurajozit, tė pėrndjekunit, tė
pėrkushtuemit Z. Dashi kalon ēdo kufi moral dhe institucional. Nė qoftė se duhet marrė
ndonji masė urgjente pėr sėndoshjen e partisė demokristiane, forcimin e saj,
qė ajo tė japė kontributin qė i takon nė spektrin e sė djathtės sė qendrės
kundėr sė keqes qė e ka pllakosė vendin, e para duhet tė jetė flakja juej nga
rradhėt e saj. Lekė Marku Ndal se tė due Kur atė ditė pėr herė tė parė tė pashė zemrėn ma more nė dorėn tande rashė. Vitėt kaluan nė fund erdhi njė ditė rrugėn ma zure mė dole nė pritė: Ndal se tė due asnjė hap mos lėviz, ulemi kėtu tė rrijmė te ky lis. Kalove njė jetė disa herė me mundime por qėndrove e Unė tė quej kurdoherė grue zonjė dashurinė tande me kėnaqėsi e pranoj. Shpirti yt asht mbush me hirėsi asgja nuk kurseve pėr burrė dhe fėmi. Ti je fisnike njė grue e rallė qėndrimi yt mė ban si tė marrė. Njė ditė mė solle njė tufė me lule borė, me tan fuqi mė shtėrngove nė dorė. E dij shumė mirė kam besim o mike deri nė fund do mė qėndrosh besnike. Jam i sigurt me ba me tė thanė pėr mue je gati me shkue nė Hanė. Fjalėn e vesės qė lidhėm bashkė nuk do ta nxjerrim asnjėherė jashtė. Mos tė guxoj kush dorė me vue Se me gisht nė gojė ka me u ngujue. Ndėgjo mirė njeri fisnik asht fat i mash kur ke njė mik. Por mos harro ven vath nė vesh njė burr i fort ka edhe nji mmikeshė, njė grue tė shpirtit shoqe tė ngusht, tė mirė dhe tė urtė mos ta ketė kėrrkush. Ju lutem tė gjithėve mė kuptoni burra nga shakaja dhe humori nuk mėrzitet grueja. Shkodėr 9 shtator 2000 Sbėhet Shqipėria me deputetė tė pėrjetshėm Kemi nė dorė listėn e deputetėve
qė fituan raundin e parė. Edhe balotazhin gjithashtu. Njė sy pak i kujdesshėm
vėren se thuajse tėrė parlamentin 2001 - 2005 e pėrbėjnė tė njėjtit persona
qė kishim nė legjislaturėn e kaluar. Nė kėtė kuadėr, duke parė edhe listat e
proporcionalit, nė parlament do kemi edhe ish dyzetė deputetė. Pra, do kemi
atė parlament qė kishim e pėr rrjedhojė do tė kemi po kėtė Shqipėri qė
kishim. Por, po tė futemi pak sa mė thellė, tė tėrė kėta deputetė, duke u
zėvendėsuar vetėm ata qė kanė vdekur dhe janė larguar nga Shqipėria dhe tek -
tuk ndonjė qė ėshtė bėrė miliarder, i kemi patur edhe nė 1991 - shin, dhe nė
1992 - shin, edhe nė 1996 - ėn, edhe nė 1997 - ėn, edhe tashti i kemi.
Parlamentarėt tani, vetėm se ndėrrojnė parti dhe mashtrojnė e vjedhin.
Populli u beson verbėrisht, sikurse nė njė varfėri, pasiguri, dhunė,
padrejtėsi, jo vetėm qė jeton, por edhe brohoret. Se tė pretendosh ecje
pėrpara me komunistė e hajdutė si Fatos Nano, me tė njėjtat fytyra deputetėsh
qė shkatėrruan vlerat kombėtare, duhet tė pranosh qė ne si popull ende nuk
kemi njė kulturė tė mirėqenė qė edhe bota perėndimore tė negociojė diēka pėr
mirė. Ka ikur koha e Enverit qė tė pretendojmė se Amerika, Italia, Turqia
etj., etj., janė miq tė filan liderit. Bota perėndimore nuk ka askėrkend as
mik as armik. Ajo botė e qytetėruar, drejt tė cilės po ēapitemi deri tash kot
tė shkojmė, politikanėt e vet i ndėrron shpesh, shumė shpesh edhe kur punojnė
shumė mirė, jo mė kur vjedhin e gėnjejnė si tek ne. Njė fjalė e urtė italiane
thotė: Njeriu vesin kur ta ndjekin, plaket vdes e smund ta hekin. Nė qėftė
se ne kėshtu themi pėr komunistėt qė po na drejtojnė, nė kėto zgjedhje ishte
momenti tė thoshim pėr tėrė ish deputetėt qė sepse ua ka ėnda tė jenė tė
pėrjetshėm. Nė fakt edhe E. Hoxha i ndėrronte der kryetarėt e kooperativave,
se sikur bėnin pak baltė. Ata djem e vajza qė nė
1989 - ėn ishin fjala bie, 18 - 19 vjeēarė, sot janė 30 - 31 vjeēarė. Dhe tė
tillė janė me mijėra qė janė diplomuar nė shkollat e perėndimit. Jo si
deputetėt qė kemi, 80 % ish komunistė. Kėto monstra nuk kanė gjė nė fill pėr
tė ndryshuar Shqipėrinė. Ja, kujtoni kėto rreshta, prapė nė zgjedhjet e
ardhshme kur ju si votues tu kėrkohet tė votoni pėr tė njėjtit deputetė. Edhe
atėherė do tė keni prapė tė njėjtat premtime. Por ama deri nė zgjedhje nuk do
ti shihni mė deputetėt. Ata kanė pak sa punė. Tė paktėn pėrfitojnė me
djersėn e ballit nga treqind - katėrqind mijė dollarė pėr fushatė. Sokol Pepushaj Mos na i lini fėmijėt jetima Kėshtu thonė vargjet e njė kėnge
tė bukur kosovare. Dhe shqiptarėt e Kosovės, bishės serbe i drejtohen me
fjalė shpirti. E serbi spo ka dert. Dhunimet shkojnė deri nė therjen e
nėnave e baballarėve nė sy tė fėmijėve, ku kėta tė fundit ose masakrohen, ose
lihen tė traumatizuar pėr tėrė jetėn. Njė metodė e tillė po ngjet edhe nė
Shqipėri. Kėngėtari dhe artisti i njohur shqiptar Prek Fran Mrishaj, i
datėlindjes 21. 04. 1958 vetėm se kėndoi para ca ditėsh nė njė miting tė
Bashkimit pėr Fitore, u keqtrajtua nga policia e kėtij shteti policor. E
Prekė Mrishaj Vasel Gilaj Persekutim dhe diferencim politik Fataliteti i hidhur i shqiptarėve
pėrgjatė rrugės pėr nė demokraci, pėrbėn njė tragjedi tė pashoqe. Vetėm kėto
katėr vitet e fundit, diktatura komuniste e komunistit Fatos Nano vrau mbi
3500 demokratė dhe plagosi rreth 4800 tė tjerė. Episodet janė aq
antinjerėzore, saqė ėshtė fakt qė jeta dhe vdekja janė njė. Dhe pėr kėtė nuk
mund tė mos rėndohet me pėrgjegjėsi, madje direkte partia shtet qė jo vetėm
nuk luftoi krimin por e menaxhoi. Socialistėt pasardhėsit e Enver Hoxhės, ata
qė vranė e pushkatuan dikur edhe pėr njė fjalė goje, sot nuk tė vrasin me
ligje si atėhere, pasi para botės perėndimore shiten ndryshe, madje shkojnė
deri nė atė ekstremitet sa ministrat e diplomatėt shesin edhe sekretet
shtetėrore vetėm pėr tė zgjatur jetėn nė pushtet. Labirinthet e strukturave
tė shtetit mafioz kanė ushtruar dhunė e presione mbi anėtarin dhe veprimtarin
e partisė demokratike Marin Kruja. Por kjo familje kishte qenė antikomuniste
qė nė kohėn e Enver Hoxhės. Xhaxhai i Marinit, Sait Musa Kruja ish vrarė nė
kufi me 22. 11, 1980 nė njė tentativė arratisjeje. Me atė rast, vėllai i
Saitit, Ismet Musa Kruja dhe tėrė pjestarėt e familjes paguan haraē tė rėndė
persekutimi dhe diferencimi politik. Por le tė kthehemi tek Odiseja e Marin
Krujės. Ky demokrat, pinjoll i njė familjeje demokrate, qė me 2 Prill 1991,
kur sigurimi i shtetit komunist vrau katėr dėshmorėt e Demokracisė, Arben
Brocin, Bujar Bishanakun, Besnik Cekėn, Nazmi Kryeziun dhe plagosi 163 tė
tjerė, demokrati Marin Kruja qėndroi dy javė nė spital nga tė rrahurat
kafshėrore. Pas fitores sė PD - sė me 1992, liria e shqiptarėve mori njė
pėrmasim tė admirueshėm. Por pranvera e vitit 1997 do tė rikthente sėrishmi
hakmarrjet mesjetare ndaj demokratėve. Ja, me 29 Qershor 1997, anėtari i
Komisionit Zgjedhor tė zonės Nr. 4 tė Qendrės sė Votimit Nr. 10 Marin Kruja i
cili pėrfaqėsonte subjektin e PD - sė dhe kandidatin pėr deputet Mark Krroqi,
vetėm se nuk pranoi fallsifikimin e votave, u dhunua nga komunistėt. Dhe nė
fakt, ato votime, tė cilat kanė qenė mė tė zezat nė historinė shqiptare, pasi
Fatos Nano, Rexhep Mejdani, Neritan Ceka, Gramoz Pashko, Arben Imami, Namik
Dokle, Skėnder Gjinushi etj., rrėmbyen armėt dhe fituan me kallashė, ēuan
deri aty sa gati shpėrtheu konflikti civil Veri Jug. Dhe, meqenėse nė Veriun
Shqiptar nuk u arrit aq shumė manipulim, kjo krahinė pėsoi edhe genocidin mė
tė ashpėr. Ja, dy arrestime dhe rrahje tė Marin Krujės pėr bindje politike:
Me 15 Shtator 1998, njė sitė pas varrimit tė deputetit demokrat Azem Hajdari
dhe me 10 Korrik 2000 pas njė mitingu paqesor tė opozitės shqiptare, pėr tė
regjistruar kulmin me 14. 01. 1999, kur Marin Kruja sulmohet nga tre maska
dhe mbesin tė vrarė aty dy djemtė e hallės sė tij Osman dhe Artur Alibali.
Dhe nė kėtė rast ai ka qenė edhe me gruan shtatzėnė, e cila, pas ngjarjes
shtrohet nė spital, ku vetėm falė kujdesit dhe profesionalizmit mjeksor arrin
tė lindė njė fėmijė normal pas rreth tre muajve. Ky fatalitet i demokratėve
shqiptarė dėshmohet me fakte e argumente. Me 18 Shkurt 2001, nė hyrje tė Shkodrės,
teksa Marin Kruja po udhėtonte me makinėn e tij tip benx, njė makinė tjetėr e
parakalon dhe njė pistoletė zbraz karikatorin e plumbave nė drejtim tė tij.
Makina e Marin Krujės pėrplaset nė njė objekt. I traumatizuar futet nė njė
parking dhe punėtorėt e dėrgojnė nė spital. Dega e PD Shkodėr
proteston ashpėr kundėr veprimeve tė tilla qė vazhdojnė tė tregojnė se Partia
- Shtet e socialistėve o tenton tė mbajė pushtetin nėpėrmjet asgjėsimit tė
kundėrshtarėve dhe me presione psiqike ndaj popullit demokrat tė Shkodrės. Sokol Pepushaj |