nr. 20

numrat

“Millosheviçi, hibridi komunisto-fashist, me trup të prerë në Hagë dhe filiza që rriten edhe në Tiranë...”

Në kapërcyellin e vitit 1989 kur komunizmi po thyente qafën, despoti i kuq i Serbisë Sllobodan Millosheviç kishte marrë mbi vehte një “barrë” të rëndë si “plumbi”, për të ringritur kështjellën komuniste sllave të Jugosllavisë të skërmoqur prej kohësh. E në këtë “Kështjellë” do të “mbyllte” momentalisht “ushtarët e zagarët” e tij të cilët pasi ti “edukonte e stërviste” me frymën shoviniste e raciste serbo-sllave do ti lëshonte si Re të Zeza mbi pjesë e tjera jo serbe të ish shtetit artificial Jugosllav. E ku këto “Re të Zeza” tashma Millosheviçjane do të hedhnin pa mëshirë rrebeshe, stuhi e shtërngata mbi pooujt e pafajshëm që kërkonin të ishin të lirë nga kërbaçi e kulaçi serb. Këto “Re të Zeza” u “shkarkuan” mbi Kroacinë, Bosnje-Hercegovinën e mbi të gjitha mbi Kosovën e ku nga këto “shtërngata e Stuhi” e pësuan jo pak por mbi 1 milion njerëz të pafajshëm, të cilët ose u bënë të vdekur ose nga tmerret mbetën të gjallë, por që ju a kanë lakmi të vdekurve. Natyrisht pas kësaj Europa “zbukuroi” kopshtin e saj me rreth 500 mijë varre e po kaq lule, e kjo padyshim edhe për fajin e vetë Europës e cila si gjithnjë u tregua e përgjumur dhe e vonuar, ku vonesat në histori si gjithmonë paguhen, e ku përsëri për fat të keq faturën më të rëndë e kishin Shqiptarët e martirizuar (shpesh) edhe për Europën. Gjithsesi Millosheviçi nuk ishte një “krijesë” e rastësishme, ai madje ishte një tip “Hibridi” që lindi nga çiftëzimi i dy ideologjive gjakatare, Komunizmit e Fashizmit, madje duke marrë nga këta komponent “prindorë” vetitë më të egra e vitale, ku në themel kishin Krimin e racizmin, aq sa regjimi i Millosheviçit u shndërrua në jë sistem “shoqëror” që tashma quhet Millosheviçizmi. Natyrisht nga komunizmi i Titos mori dredhitë e lajkat ndaj Europës, e nga fashizmi mori egërsinë e urrejtjen e Kralëve Serb ndër shekuj, deri tek teoria famëkeqe e akademikut fashist Vasa Çubrilloviq. Tashma pas kësaj Millosheviçi kishte filluar të bëhej i rrezikshëm edhe për Europën perëndimore e më gjerë pasi shpesh po bëhej koburja e hegjemonizmit sllav Rus në këtë pjesë të Europës, e pas kësaj Europa filloi ti vërë gishtin kokës duke mos i lejuar vehtes tolerime të mëtejshme që shpejt do ti binin kokës. E për këtë pasi shkërmoqën disi forcën ushtarake të “hibridit” komunisto-fashist e detyruan që vetë “hibridin” Millosheviç ta mbyllnin në kafazin e sigurisë në Hagë, nga ku po gjykohet mbi të gjitha për krime kundër njerëzimit, ku zanafilla e kësaj është genocidi i vitit 1999 i ushtruar në trevën shqiptare të Kosovës. Por Europa duhet ta dijë se në këtë gjykim është vetëm trupi i prerë i këtij “Hibridi” Komunisto-fashist, pasi filizat e këtij hibridi vazhdojnë të rriten si në “Sektorin” Serb të Maqedonisë; në vetë Serbinë e mbi të gjitha në Greqinë Mike të Milloshit që dikur e shpalte “qytetar nderi”, e që Greqia vazhdon të hajë vertetë në B... të Europës perëndimore, por të “Lehë” në favor të lindjes Sllave. Gjithsesi Filizat e Hibridit të Millosheviçizmit herë rriten e herë priten edhe në Tiranë, pasi me sa duket farërat e këtij hibridi i paska hedhur me bollëk vetë Millosheviçi që në vitin 1997 nga ishulli i Kretës së Greqisë, ku ai që në atë kohë ka përcaktuar parcelën e Partisë (Socialiste shqiptare) si vendin ku do të mbilleshin farat e hibridit (që për fat të keq duket es janë mjaft vitale), madje ai nga Kreta paska “caktuar” edhe Specialistin (socialistin) që do të zbatonte teknologjinë, ndonëse deri tani nuk e ka pasur të lehtë. Natyrisht shpresojmë se Europa tani ka zënë mend disi, pasi përveç trupit të prerë në Hagë (që edhe ashtu hidhet përpjetë duke mos u penduar për krimet kundër njerëzimit; gjë që vërteton shkallën e lartë të indoktrinimit kriminal të këtij hibridi) duhet të presë filizat që po rriten në Ballkan e mbi të gjitha në Tiranë, e nëse këta nuk priten në kohë përsëri do të jetë tepër vonë, ku si gjithnjë nga vonesat të parët që do ta pësojmë jemi ne, por pa përjashtuar edhe vetë Europën Perëndimore.

Por gjithsesi ne shqiptarët duhet ta kuptojmë se edhe Europa shpesh është si “Zoti” që thotë ndihmoje vehten pak që unë të ndihmoj shumë...

Nga: Ndue Bacaj

At Gjergj Fishta dhe kundërshtarët e tij

Prolog

Sot pas më se një dekade të vekjes zyrtare të realizmit socialist shqiptarëve iu dha rasti të lexojnë për herë të parë deklaratën e Zonjës Agolli lidhur me shkrimet e kritikuara nga diktatura të bashkëshortit të saj. Lind pyetja: Si shpjegohet që Z. Dritëro Agolli duke u kritikuar ashpër siç thotë Zonja e tij u ngjit në majë të hierarkisë së shkrimtarëve të kohës së tij! Kritikat e pushtetarëve të atëhershëm a kanë shërbyer si shkallë ngjitëse, apo zbritëse. Ku shkuan ata që guxuan të kritikojnë shtetin e atëhershëm. Si bie fjala Sejfulla Malëshova e të tjerët pas tij? Zonja Agolli na sugjeron të gjykojmë artin e bashkëshortit të saj. A ka art të vërtetë që t’i jetë kushtuar realizmit socialist? Realizmi socialist e artisti i vërtetë kanë qenë kundërshtarët më të pa pajtueshëm, mbasi në atë kohë është dashur të pranosh, ose botimin nëpërmjet kushteve të tija anti artistike, ose letërsinë shumë të rrezikshme të syrtareve të ashtuquajtur “armiqësorë”. Ndërsa Z. Dritëro Agolli thotë: “Vlerat nuk preken nga karkalecat”. Kush janë karkalecat për Z. Agolli a neve që nuk pranuam t’i shërbejmë realizmit socialist, apo Z. Agolli që nuk kërkoi vetëm nga figurat që i quan ai të tilla, thua se afirmimi ka mbetur në dorën e Agollit. Ndoshta duke e parë se tymi po i shkon fjollë edhe sot si dje, në mos më mirë e mendon veten Lala Kros, por ka nisur të fryjë një erë tjetër e unë mendoj se është gabim të mos e përfillësh fillimin e saj. Nëse veten e quan “Elefant” e neve karkaleca lind pyetja: A më mirë karkalec kundra diktaturës, apo Elefant i tiranisë?

Në janar të këtij viti më rastisi të njihem në Bruksel me Z. Lekë Pervizi. Biseda jonë e nxori fjalën tek emrat më në pah që vizituan Brukselin ndër këto vite. Përshtypjen më të pakëndëshme tha Leka na ka lënë Dritëro Agolli i cili duke na folë për Fishtën na citoi me ironi të theksuar disa vargje nga Lahuta e Malsisë si shembuj me të cilët deshi të na mbushte mendjen se kjo vepër kaq madhore, s’është veçse një libër bejtash. Ky zemërim i Lekës më bëri të qesh me atë të qeshurën për të cilën Bajroni thotë: “Qesh me punët e njerëzve, ku veç se nuk mund të qaj”. Ja pra kush janë ambasadorët e kulturës tonë. Në vend të tregojnë vlerat e letërsisë shqiptare duke dënuar realizmin socialist që bëri çmosin t’i vërë kazmën letërsisë së vërtetë, këta ambasadorë të mbetur ende të plotfuqishëm nga pasardhësit e paraardhësve të tyre, vazhdojnë të kryejnë me zellin më të madh detyrën që realizmi socialist ua pat ngarkuar që kur ishte gjallë e këta i qenë betuar ta kryejnë si do që të vinin rrethanat, sepse këtë detyrë të djallit këta e quajnë të shenjtë siç quajnë të shenjta parimet e rrymës që përfaqësuan. Me qenë se realizmit socialist që e nxori Fishtën jashtë ligji i doli fryma që e pat pasë në vend të shpirtit përfaqësuesit e tij mundohen të gjejnë mënyra të reja për ta mbuluar diellin fishtjan me atë shoshë, vrimat e së cilës janë më të mëdha se kokat e tyre, pa u kujtuar se nuk ka dështim më të sigurtë se orvatjen për ta ngritur prodhimtarinë e tyre të realizmit socialist mbi krijimet vërtetë artistike si ato të poetit tonë kombëtar e të tjerë që i ngjiti koha në selinë e vërtetë të artistëve, duke u bërë shkaku i krenarisë së letërsisë sonë. Përpjekjet për ta përbaltur artin fishtjan, do të ishin si përpjekja për ta goditë me gur apogjeun e diellit. Ata janë të vetdijshëm se ndërsa Fishtës koha i zbulon përmasat gjigante të vargjeve të tij, shkrimet e përfaqësuesve të realizmit socialist u bënë pjesë e asaj kufome që as nuk do frymëzim, as nuk të frymëzon ajo donte vetëm fjalë që të bindte mendje lehtët me aq art sa të plotësonte qëllimin e propagandës Enveriste, ndërsa arti i vërtetë do të quhej dekadent. I pyes shokët e realizmit socialist cili libër që shkruat në atë kohë hyri në fondin e artit të vërtetë? Ju autorët e letërsisë më jetëshkurtër në botë, si keni gojë të flisni kundra letërsisë me jetëgjatësi sa vetë koha? A mos vallë paaftësia e pamundësia juaj për të ngjitë as shkallinën e parë të suksesit jo artificial u verbon aq sa të bëni çmos t’ua zbehni dritën figurave të konstelacionit letrar të Shqipërisë? Si është e mundur të mos e merrni me mend se arti fishtjan u detyron të pranoni se ose zieni nga mllefi, ose vuani nga një injorancë aq e verbër, sa nuk u mundëson dallimin e vlerave, e Lahutës së malsisë që është “Iliada” e popullit shqiptar e se është kopshti i virtyteve që na ligjëron krenarinë përpara botës. Është kanuni i zakoneve shqiptare që reflekton mençuri e burrëri. E është aureoli i fantazisë së mitologjisë shqiptare. Me një vepër të tillë do të mund të krenohej edhe epika botërore, ky është mendimi i të gjithë hulumtuesve të veprës fishtjane, të brendshëm e të jashtëm. Një pjesë e të cilëve i shohim në vëllimet “Fishta pas vdekjes”. Po aq do të krenohej satira botërore me “Anzat e Parnasit”, e “Mrizin e zanave” e tjera. E pra në atë tetërrokësh që përfaqësuesit e realizmit socialist e marrin si shkak për ta justifikuar pretendimin e tyre se gjoja tingëllon “bejtë” njeriu i zakonshëm sheh thjeshtësinë mahnitëse e intelektuali madhështinë e thjeshtësisë. A nuk është marrëzi me thes ta vlerësosh një poezi me anë të metrikës! Poezinë e masin cilësitë, jo rrokjet. Poezia e Fishtës nuk është e ngjashme me një burim që njomë një patalog, por me një lum që vaditë një shkretëtirë. Aty ku falë Zoti trima, falë edhe poetët t’i këndojnë trimërisë. Trimëria titanike e malësorëve tona meritonte të këndohej me këngët e lartësisë së këngëve Homerike, prandaj Zoti i plotfuqishëm, na dhuroi poetin tonë të plotfuqishëm, në mënyrë që herojnve të Lahutës së malsisë mos t’ua mbulonte harresa shpërblimin si dheu turpin, por me lavdinë e tij Fishta e titulloi me titullin më të gjetur, Lahuta e Malsisë sepse me këtë instrument si më i traditës së malësorit tonë, e si më elegjiaku këngëtarët e maleve do t’u këndojnë heronjve bashkëvendas të tyre. Autori i kryeveprës epike shqiptare për Lahutën zgjodhi tetërrokshin si vargun më të rrjedhtë për popullin, se populli do ta këndonte. E Fishta e bëri tetërrokshin ta ndjente veten te vargu më krenar në poezinë tonë. Frymëzimi i Fishtës është i ngjashëm me rrjedhën e Drinit që nuk ndalet kurrë, prandaj është krijuesi i 100 000 vargjeve. Nuk po përmend sasinë për të justifikuar cilësinë, por për t’u kujtuar antifishtjanëve se nuk ka poet në botë me një numër të tillë vargjesh me të njëjtën cilësi. Ja çfarë shkruan Pater Meshkalla për cilësinë e veprave të Fishtës: “Fishta ka ndonjë fije hjelle, por ka edhe grun të artë, sa të mbushë të gjithë hambarët”. E si të mos ishte kështu, kur Fishta ka krijuar 100 000 vargje të denja të përfaqësohen 100 poetë. Antifishtjanët e dinë mirë se Fishta ndonëse me një gjuhë të luftuar barbarisht për më se 500 vjet e pasuroi artin e tij me një numër të barabartë fjalësh me poetët më të mëdhenj të të gjitha kohërave e me gjuhët më të përparuara të botës. Paarritshmëria e Fishtës nga asnjë poet apo shkrimtar tjetër shqiptar qëndron edhe në faktin se ky vigan i artit tonë është edhe interpreti më i përkryer i shpirtit të popullit të tij, prandaj pa u kredhur në thellësinë e veprës fishtjane, nuk mund ta njohësh shpirtin shqiptar të kohës së tij. Kontributi i këtij kolosi është i pafund e i paanë. Gojën e tij zgjedhë Shqipëria për t’ia mbrojtur të drejtat në Lidhjen e Kombeve se fjala e tij ka vlerën e personalitetit të tij të çmuar nga personalitetet më të mëdha të kohës, sepse Fishta fjalimet e shkruara e të improvizuara i ka të së njëjtës lartësi. Atij ia frymëzon Atdheu poezinë, si heronjve të vet trimërinë, prandaj ai poezi nuk ka vetëm vargun, por edhe fjalën e thjeshtë thua se Fishta e fjala janë privilegje të njëri-tjetrit. Goja e Fishtës është strofka e fjalës perlë e shpirtit të tij, strofkë e ideve që ia shtojnë dritën artit. Ide që i gëzon brezat treshëgimia e tyre, prandaj aq borxh për keq sa i kanë popullit hymnizuesit e realizmit socialist, aq borxh për mirë i ka populli shqiptar poetit të vet kombëtar, si për artin e madh si për shpirtin e madh. Ja motoja që na la Fishta për Atdhetarin:

“Kush ka vdekun për Atdhe

Ai s’ka vdekun, por ka le”.

E ja çmimi i tij për Atdheun:

“Në qoftë se lypet prej të hynueshmes mni,

Që flijë t’bahet ndo i shqiptar n’therore,

Qe mue tek më keni, m’merrni e m’bani fli,

Per shqiptari me shue çdo mni njerzore”.

Ja përshkrimi i një ideali të vërtetë në gojën e Tringës:

“Pra ta dijë knjazi i Cetinës,

Se edhe n’qitë Shqypninë ai fare,

Pasha Zotin n’Shqypni s’hin,

Sa t’jetë gjallë ndo i bij shqytare”.

E ja si i mishëron krahinat e Shqipërisë:

“Bini toskë e bini gegë,

Si dy rrfe që shkojnë tue djegë”.

E ja motoja e harmonisë fetare:

“Po kur të na prekë n’dhe t’parve,

Per kte besë fara e shqiptarve,

turk e i kshtenë merr vesht or djal,

Kanë me u gjetë të gjith n’nji fjalë”.

E ja si e shpreh dhimbjen për ndarjen e pa drejtë të Shqipërisë:

“Vendet ma t’mira ne na i mori shkjau,

E çka ma zi ne vlla me vlla na ndau”.

Poeti është i vendosur ta ngrejë virtytin e ta godasë vesin i kujtdo qoftë ai vdes, qoftë edhe i bashkëvëllezërve të tij klerikë. Këtë paanshmëri të Fishtës e shohim edhe në poezinë “Kur pata kenë ba Papë”. Ja këtë qëndrim të së drejtës poeti përpiqet ta mbjellë në shpirtin e çdo shqiptari, atë drejtësi që është burimi i të gjitha të mirave. Treguesit më domethënës të vlerësimit të Fishtës njeri artist i shohim më së miri në nderimet që i atribuojnë deri edhe të luftuarit prej poetit, disa armiq të vendit tonë Sulltani e kral Nikolla që i akorduan titujt më të lartë të nderimit në kundërshtim me antifishtjanët shqiptarë. Akademia italiane për prestixhin e së cilës do të ishte e panevojshme të flitet e quajti për nder ta ketë Fishtën Anëtar Nderi. Fishta është edhe i vetmi poet shqiptar kandidat për çmim Nobel. Megjithëkëtë në sajë të antifishtjanëve shqiptarë deri më sot asnjë institucion i rëndësishëm shqiptar nuk është emërtuar me emrin e tij, përkundrazi po përpiqen me mish e me shpirt t’ia zhysin edhe meritat në Dri si eshtrat, t’ia zhysin si zhyti koha shkrimet e përfaqësuesve të realizmit socialist në llumin e komunizmit. Unë mendoj se e ardhmja antifishtjane do t’i quajë personazhi kryesor i romanit “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”.

Nga: Gjokë Vata

Kanuni shqiptar ka kode të egra, por është mjaft më i avancuar se kanuni i Romës

- Bisedë me shkrimtarin Fadil Kraja -

E mira dhe e keqja duhen balancuar. Ata janë gjithmonë tek njeriu sepse substancialisht njeriu është një qenie e tillë që puritanizmin e ka përjashtuar.

Dramaturgu që “pushtoi” skenën e teatrit shqiptar kudo ku flitet shqip në vitet ‘70-’80 në atë territor që thirret Shqipëri natyrore, e di që nuk ka nevojë për kurrëfarë prezantimi, por mbresëlënia e atyre viteve kur “Gjaku i Arbërit”, veçanërisht, do të shoqërohej me sytë e përlotur të spektatorit në teatrin “Migjeni”, tek unë, do të linte në tërë jetën time një gjurmë nderimi dhe respekti për dinjitetin artistik të kësaj pene reputacionale të dramaturgjisë shqiptare.

“Baca i Gjetajve”, “Gjaku i Arbërit” dhe “Fisheku në pajë”, përbëjnë triptikun më elegant të dramaturgjisë sonë të traditës me aktualitet të padiskutueshëm, gjithnjë rrezedhënës në fushën e afirmimit dhe ngjitjes sonë integrale prosperiale si komb. Kam bindjen se shpreh mendimin jo thjesht timin, po të them se nuk janë aq dy dekadat pedagog në Universitetin “Luigj Gurakuqi”, si kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve për degën e Shkodrës, apo Laurat i Çmimit të Republikës, që mbajnë lart krenarinë legjitime të këtij personaliteti, por mbi gjithçka janë krijesat e tij artistike brilante që i japin atij përjetësinë në hapësirën e mrekullueshme të shenjtërueshme të integruar në universin e madh të artit.

K. Ujkaj: Z. Fadil, mirë se erdhët në gazetën “Shqipëria Etnike”!

Ju keni fokusuar me ndjenjë, madje jeni cilësuar tepër i suksesshëm, sidomos me dramën “Fisheku në pajë”. Si e përjetoni faktin e dhimbshëm dhe ç’ndjeni sot kur edhe në Shkodrën mbi 2400 vjeçare ka një lagje “gjaku” e lashtë gati sa Roma, “Fisheku në pajë” tashmë realisht, hakmarrja e gjakmarrja ka fituar qytetari. Cili do të jetë kontributi i intelektualëve në shërimin e kësaj murtaje moderne? Mendimi juaj?

F. Kraja: E përkufizoni bukur, më pëlqen ky përcaktim: Mortajë moderne. Drama në fjalë është drama e parë e vënë në skenë në vitin 1967. Aty nuk trajtohet si linjë e veçantë gjakmarrja, se sa trajtohen normat kanunore që krijonin atë zagushi të madhe në shpirtin e malësorit. U frymëzova nga një ngjarje në Selcë të Kelmendit (Malësi e Madhe). Qe një gjest kanunor, stoicizëm, i cili qëndronte mbi dhimbjen, ose e mbyste dhimbjen për hir të diçkaje që ata e quajnë sublime, për hir të mikut. Pati diskutime, sepse e kishin të zorshme të luftojnë kanunin në kanu me atë që nuk e pranonte kanuni, me burrni. “Fisheku në pajë” është dhënë 400 herë në skenë, në televizor. Ka një ngjarje tepër të dhimbshme, sepse kur po jepej kjo dramë, artisti i mrekullueshëm, interpretuesi kryesor, Prekë Lëkunda, në rolin e Gjelosh Nikës kaloi një moment infarkti në zemër që i mori jetën. Shfaqja po jepej asokohe në Vaun e Dejës. Pastaj, këtë rol në 200 shfaqje të tjera të dramës këtu dhe jashtë vendit e ka realizuar interpretuesi i madh, miku im Ndrekë Prela.

Me të drejtë e thoni ju që kemi të bëjmë, jo me kode kanuni aktualisht, se sa me një mortajë moderne. Gabimisht çdo gjë kur është fjala për vrasjet që po përjetojmë i drejtohet kanunit, i mbesim në qafë atij. Kot theksohet se po zbatohet kanuni. Vërtetë ai ka patur një kod të egër normash, kthyer në një gangrenë sot sipas moralit primitiv, gjaku lahet me gjak, sapuni i burrit është pushka, por nuk duhet harruar se kanuni i mbledhur dhe regjistruar me aq kujdes e kodifikuar nga Shtjefën Gjeçovi, vërtetë ka kode të egjër, por i krahasuar me kode të tjera si ai i Dioklesianit, kodi-kanun indian, apo ai i Justinianit në Romë, është mjaft i avancuar, kur në kodin e tij kanuni ynë përfshin edhe faljen e gjakut. Hakmarrja është prelud i gjakmarrjes, e cila buron nga grindje shpesh herë krejt banale që çojnë në derdhje gjaku dhe këtu në gropën e Shkodrës, siç e thonë malësorët, ndryhen brenda familje të tëra. Edhe tek kanuni, duke vlerësuar në kohën që doli, duhet të marrim ç’është e mirë, të flakim ç’është e keqe. Për kanunin, më saktë pajtimin, apo parandalimin e gjakmarrjes, kanë punuar shumë klerikët e të gjitha feve. Kur ndjente domosdonë e shuarjes së konfliktit, apo të një pushke që priste të vriste kleri katolik të vinte kryqin në derë të konakut. O ktheje mbarë kryqin e puthe, duke falë kështu gjakun, ose kaloje trupin mbi të, duke marrë mallkimin e Zotit. Po ta bëje këtë të fundit do të thotë të linçoheshe nga njerëzit dhe nga kisha. Gjakmarrja është akt i kryer. Luftohet të pajtohen familjet sot, duke harruar që preludi i gjakmarrjes është hakmarrja, d.m.th. hakmarrja është pikërisht ajo që të çon tetk gjakmarrja.

Kam parë në Lekbibaj të Tropojës që për të mos shkelur kryqin, nga që nuk donin të mallkoheshin, por as të pajtoheshin, apo falnin gjakun, më saktë, njerëzit dilnin jo nga dera, ku ishte vendosur kryqi, por dilnin nga dritarja me shkallë. Pra, që të mos e thyenin atë normë morale. Turqit, kalaja krijoi Ditën e Xhibalit, ku shkonte vetë pashai të merrt pjesë në këto falje në kunvend të gjakut, duke synuar kështu në rritjen e influencës sunduese në popull. Më erdhi mirë që u bë një kuvend për problemin e pajtimit në Lezhë (ku mori pjesë edh eProf. Dr. Rexhep Mejdani - shënimi ynë). Ne kemi patur traditë shumë të mirë në parandalimin e gjaqeve. Të gjithë duhet të punojmë sot që Shkodra jonë të marrë frymë lirisht. Mos të harrojmë që Shkodra është krijuar nga rrethinat. Pra, të mos themi që na mbytën malësort, ardhacakët. Shoqëria, shteti, feja, duhet të punojnë për këtë, të ketë një dimension më të madh vlerësimi për këto probleme.

Marin Barleti në veprën e vet “Rrethimi i Shkodrës”, na mëson: Më 1479, rrjedhojë e marrëveshjes së Senatit të Republikës së Venedikut me turqit, familje të tëra shkodrane e venedikase u vendosën, shkuan në Venedik që t’i shpëtonin epidemisë së kolerës. Kujtojmë atë kohë fjalimn panergjerik që Marin Biçikemi mbajti me këtë rast në Senatin e Venedikut. Të ardhurit të gjithë mbajtën emrat e fshatrave, krahinave nga erdhën, (bie fjala, ne, krajanët, kemi 300 vjet të ardhur), kjo edhe për një farë sigurie kolektive. Shkodra u mbush me malësorë, thotë Barleti. Kjo Shkodër e boshatisur më 1479 filloi të popullohej dhe brenda 100-200 vjetëve u bë qendër e rëndësishme tregtare me një rrjet tregtar që shkonte deri në Nishni Novgorod, me 3500 dyqane. Shkodra u bë kështu një qendër e rëndësishme në Europë, një ndër qytetet tregtare më të fuqishme në tërë Mesdheun dhe Europën Juglindore, siç e përshkruan me fakte në librin e tij edhe studiuesi shkodran, Zija Shkodra, kur shprehet që Shkodra kishte tregun më të madh në Europën Juglindore.

K. Ujkaj: Në krijimtarinë tuaj të suksesshme ju keni gjetur veten në temën e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe në atë të ndërtimit socialist të vendit. Këtu kam parasysh dramat “Baca i Gjetajve” dhe “Djem të mbarë”. Aktualisht si e ndjeni veten përballë kësaj krijimtarie, po të kemi parasysh se cilido artist serioz është patjetër një fëmijë i epokës së tij, siç thotë Kandinski, piktori i madh rus?

F. Kraja: Pyetja është pak e vështirë, sepse aludon për realizmin socialist. Tani secili shkrimtar zhvillon krijimtarinë e vet në hapësirë dhe në kohë. Jetoj në Shkodër, punoj, nanuris në këtë qytet me tradita, me të mirat e me të metat, me influencën që kanë zakonet, traditat dhe jam munduar t’i përshkruaj këto me një lloj drame që quhet dramë klasike. Në qoftë se për 50 vjet nuk u lejua drama alternative, drama e absurdit, apo ajo filozofike, gjë që nuk qe e drejtë, sepse edhe ato kishin të drejtën e ekzistencës, sot në periudhën e demokracisë është bërë një gabim tjetër, sepse njerëzit të etur të prekin atë që shihet e ndaluar janë hedhur të gjithë pikërisht këtë të prekin. Apo siç thotë një proverb i vjetër: Lyeje një mur me bojë. Vendosni mbi të letrën me shkrimin: Ruhuni nga boja! Keni për të parës e të gjithë shkojnë ta prekin.

Edhe sot teatri në përgjithësi është lëshuar pas dramës alternative, gjithë varianteve të saj, gjersa të ngopet me këtë zhanër. Ju, Kadri, përmendët Kandinskin, unë do t’ju kujtoj Malerbin, babain e teorisë së dramës, i cili thotë: “Drama është furra ku piqen shumë lloj bukësh”, pra, teatri francez është furra ku piqen shumë lloj dramash, komedish. Unë personalisht i jam kushtuar kësaj drame, dramës klasike. Si ndjehem? Unë të them të drejtën ndjehem krenar, se në atë kalanë e madhe të dramaturgjisë shqiptare kam vënë një gur të vogël, i cili qëndron në mes, sepse spektatori e pëlqen, emocionohet. Duke u emocionuar, edhe edukohet. E nëse ia kam arritur qëllimit, kjo është kënaqësia dhe qëllimi për mua. Njëherësh edhe nxitje që të shkruaj drama sërish. Dhe unë vazhdoj ta shkruaj këtë lloj drame.

K. Ujkaj: Domethënë, ju nuk ndjeni se keni nevojë për të korrigjuar gjë në krijimtarinë tuaj? Kam parasysh një fakt mbresëlënës dhe mjaft domethënës në sensin estetik të krijimtarisë suaj. Ju në dramën “Çështja e Blerëts” jepni një mesazh tejet fisnik: Nëna, sado e dobët, të jetë si njeri, nuk e braktis kurrën e kurrës krijesën e saj. Apo siç thotë Sartri: Krijesa artistike është një shpirt që i flet shpirtit. Reflektimi juaj në raport me krijimtarinë tuaj të kohës së diktaturës?

F. Kraja: Kanë qenë disa rregulla që duheshin zbatuar. Në këtë këndvështrim, edhe “Fisheku në pajë” përshkohet nga parimi i partishmërisë, apo filli i kuq, siç cilësohej atëhere. Bile, në një vend përmendet edhe Enver Hoxha.

K. Ujkaj: Mos vallë kjo ishte pjesa e kompromisit të pranueshëm për një shkrimtar që shkroi në diktaturë?

F. Kraja: Në Gjakovë, në një vend me diktaturë ndryshe nga Shqipëria, si për të provuar se drama qëndron në thelbin e vet ata e vunë në skenë krejt suksesshëm këtë dramë në vitin 1977, duke hequr fillin e kuq, çka në esencë shprehte një domethënie të madhe: Substancialisht drama i qëndron kohës. A nuk është ky një rast që të bindë se edhe dramat e tjera e përgjithësisht në mjaft vepra po të heqim atë pjesë që fryn erë diktature, substanca është diçka tjetër.

A mund ta bëjmë pra këtë gjë ne? Po, ashtu siç e bënë gjakovarët, ulqinakët, apo në Mal të Zi me dramat e mia. Kjo varet nga regjia.

K. Ujkaj: Z. Kraja, si një ndër pedagogët e vjetër të letërsisë shqipe në fakultet, si një ndër drejtuesit me përvojë të pasur të jetës letraro-artistike në Shkodër, si një ndër më të suksesshmit në skenën e teatrit që mban emrin “Migjeni”, a nuk ju duket paradoksale cinizmi intelektual dhe indiferenca provinciale ndaj gjithçkaje që ka të bëjë me Migjenin, deri në sulmin ndaj tij? Kam parasyh heshtjen cinike në përvjetorët e lindjes dhe të vdekjes (vetëm fizike) të Bodlerit tonë, të poetit të madh, kur në Shkodër lumturisht kemi prej vitesh edhe universitetin?

F. Kraja: Dëgjo, Kadri, ne kaluam një dhjetëvjeçar të vështirë, ekseset nuk përjashtuan fatkeqësisht as artet e letërsinë duke arritur që çdo gjë e kaluar të anatemohet. Nuk bëhet as Historia e Shqipërisë, as Historia e Letërsisë Shqiptare, as Historia e Teatrit me mllefe, me eksese. Të qetësohen njëherë shpirtërat, se ashtu ngjau vërtetë. Migjenin nga 4 orë, e bënë 1 orë. Bile doli një autor që shkroi një libër ku thotë: Shkodra ka pasë këtë letërsi duke ardhë deri në vitet 1944 dhe Migjenin (ky autorth - shënimi ynë) e trajton në të krejt përciptas.

Kur vjen te 1944-ra, në vend që me dinjitet (së paku me skriptodinjitet surrogato - shënimi ynë) ta linte me kaq punimin e tij pa i nxjerrë bojën vetes, me dorë të vet shkruan: “Pas këtij viti nuk ia vlen barra qeranë të merresh me këtë letërsi. Dhe kush e thotë këtë?! Një njeri që shkollën e mori pas 44-ës, kulturën e mori pas 44-ës, krijmtarinë letrare e nisi pas 44-ës.

Të kthehemi tek pyetja: për ilustrim të them që ne kemi patur një park dhe bust të Migjenit. Në këto 10 vjet më e “bukura” ngjau se u shëmtua ky bust dhe duke u kthyer në qendër ku njerëzit urinonin, u rrethua tetari “Migjeni” me kioska, gjithçka atje mori pamjen që dihet. Tani sikur u kujtuan se duhet të merren më tepër me teatrin, se ky është teatri që të sjell kënaqësi e të bën të ndjehesh krenar të shkruash për të. Aty kanë luajtur aktorë që jo vetëm kanë marrë çmime në vend, por sot po vlerësohen me çmime për talentin e tyre nëpër botë, janë ata që duke interpretuar rolet, ty si autor drame, të bënin me krahë. Shumë drama e komedi i shkruaj duke patur prasysh këta aktorë. Kjo bëri që shumë drama të mia të marrin jetë. Disa nga këta aktorë të mëdhenj mjerisht kanë vdekur, disa kanë emigruar, por ende ka një bërthamë që mund të ringjallin atë traditë të shkëlqyer të lojës patetike- të patetizmit për të cilin u shqua teatri “Migjeni”.

Kurse, po të kthehemi tek poeti Migjeni, do të thoja: Këtu streset qenë tepër të dëmshme. U krijuan skena jo të bukura, ngjarje të dhimbshme. Nuk mund të dënohet Migjeni se ka shkruar kundër ndonjë kleriku. Mos të harrojmë se Fishta është treguar jo vetëm shumë i ashpër duke i vënë në shënjestrën e tij, por duke iu drejtuar atyre që kishat i kishin kthyer në dugajë, shprehej: Në fyt ua vesha lakun!

Unë po kallëzoj një tjetër; kur vdiq Tano Banushi, Artisti i madh i Popullit, nuk u bë për të asnjë ceremoni. Mos kjo ia uli vlerën këtij artisti të madh, pra, vazhdoj të jem në argumentet e shqetësimit tuaj të drejtë për njerëzit e mëdhenj në Shkodër. Përkundrazi, me këtë qëndrim në mospërfillje e lartësuan më tepër. Tani ka filluar të gjejë veten tradita, besoj dhe shpresoj në ruajtjen e atyre vlerave të mëdha të traditës që i kemi pasur.

K. Ujkaj: Ka dramaturgë të njohur që tashmë e kanë mohuar krijimtarinë e tyre të kohës së diktaturës, duke e arsyetuar: Na është imponuar, nuk është zëri ynë. Ju si e vlerësoni letërsinë tonë të viteve të socrealizmit? Cilat janë disa nga vlerat më të arrira të kësaj krijimtarie sipas mendimi tuaj?

F. Kraja: Ka ndonjë shkrimtar, dramturg, etj., konkretisht e kuptoj për kë e ke fjalën, por sado që e ka thënë këtë, vepra e tij “Toka jonë”, “Halili e Hajrija”, Kunora e Nurijes”, etj., mbeten në fodin e artë të dramaturgjisë sonë. Jam i sigurtë se sot po ta pyesësh, e ka harruar se e ka thënë.

Kjo thënie e tij mendoj se ka qenë emocionale. Ka prej tyre që edhe kanë kërkuar të falur. Po për çfarë? Për krijesën tënde? Ne gabojmë kur flasim për realizmin socialist (RS) si një gogol. Më thotë njëri: Ç’do ti me realizmin socialist kur e pyes për një dramë të Sartrit.

I them: More ti i bën nder atij (Realizmit socialist) nëqoftë se e le atë se paska patur ide, kur e pais me këtë stoli. Mos të harrojmë se me këtë “metodë” shkruan shum shkrimtarë të mëdhenj. Alberto Moravia shkroi “Çoçrajen”, romanin e tij që zuri vend nderi në fondin e artë të letërsisë botërore.

Dihet fakti që realizmin socialist e ndaj nga ajo që quhet realizëm, parimi i partishmërisë në letëris dhe arte. Ne nuk duhet të kemi frikë arritjet nën frikën e të shkruarit në realizmin socialist. Ai që të vlerëson ty si autor, apo veprën tënde, është populli, shkruaje, e quaje si të duash ti. Është populli që ose të “vret”, ose të mban gjallë. Është e qartë: vend për të korrigjuar ka e do të ketë në çdo kohë. Për këtë të jesh i sigurtë. Talenti, thotë latini, lind dhe zhvillohet. Sa të duash ta ndalosh, ai jeton e do të jetojë në kohë e hapësirë. Vepra e mirë mbetet opozitare e përhershme e cilësdo khë që do ta pengojë. Kjo ngjet, sepse gjithnjë dikush ka kërkuar të shprehë pakënaqësinë e vet ndaj realitetit.

Ju përmendët “Gjakun e Arbërit”. Mua, si autor, kur do të vihen në skenë, më kanë detyruar ta kthej të gjallë në personazh që unë e kisha “vdekur”. Vdiqën tetë, jo thonin, duhet të jetojë njëri, që të jepet “ideja” se nuk vdes Shqipëria, sepse çështja shihej politikisht. Kurse te drama tjetër, “Rozafa”, më detyruan që tre vëllezërit të mos i tregojnë grave se është në kundërshtim me moralin tonë (komunist - shënimi ynë), pasi bëhej fjalë me tradhëtue. Deri aty ka arritur puna. Megjithatë, vepra e mirë, siç thotë fraza e famshme: “Gjëja e mirë e mban vehten e vet”.

K. Ujkaj: Kam parasysh piramidën e Keopsit, ndonëse në themelet e saj ka gjakun e derdhur të 200. 000 skllevërve, gjatë 20 vjetëve ndërtim, çdo vit falnin jetën e tyre 10. 000 skllevër, ajo vazhdon të respektohet si një ndër 7 mrekullitë e botësh. Dhe ashtu, askush s’e paragjykoi se ajo dëshmon kohën e Keopsit. Keopsi mbetet Keops, le të merret me të historia, kjo të tregojë vendin ku i takon, kurse Piramida le të shijohet nga artistët, piktorët, skulptorët dhe mbarë njerëzit estetikisht si një vepër mrekulli arti. Mendimi juaj?

F. Kraja: Të mos harrojmë (nëse ne nuk lamë gjë në këmbë në një dekadë pluralizëm - nënteksti është yni) në Romë mbahet në këmbë monumenti i atij që dogji Romën. Pavarësisht se monumenti ka emrin e tij, vepra shijohet si vepër arti.

K. Ujkaj: Nuk kam qenë, por më kanë thënë që në Francë ruhet si dëshmi e një lëvizjeje studentore një copë karrike e mbetur gjatë goditjes me karrike në krahun e djathtë të monumentit të Henrikut të IV. D.m.th. në këtë status të ri monumenti mbete dëshmi autentike e historisë së popullit francez në një nga periudhat kruciale të historisë së tij. Shpjegimi juaj?

F. Kraja: Fillimisht për këtë dua të kallzoj diçka tjetër interesante. Ne nuk kemi shumë dokumenta të asaj që ndodhi qoftë edhe në këta 10 vjet. Kurse në Muzeun tonë kemi një galetë që e ka ruajtur një shkodran i kujdesshëm në rrethimin e 1912-ës. Dhe thoste: me këtë galetë kemi ruajtur frymën 12 vetë gjatë një dite. Këto janë dokumente që nuk mund t’i mohosh. P.sh., është krim që në Muzeun tonë nuk ruhet një triskë. E pra 15 vjet ne kemi jetuar në sajë të triskave në Shqipëri.

K. Ujkaj: Kam idenë të ketë qenë vërtetë fitore të sigurosh një të tillë, apo jo?

F. Kraja: Nuk ruhet libri i shtëpisë, ku duhet të shkruhej: Kush ka ardhë, kush ka dalë, sa do të rrinë, prej nga është. Një pjesë e këtij libri do të çohej tek operativi i zonës për të dëshmuar hollësisht për çdo lëvizje në shtëpinë tënde.

Deri këtu kishte arritur puna! A kemi një libër të tillë? Ky do të fliste shumë më tepër se sa qindra teza, interpretime të sotme, sepse do të fliste me shqisën e të parit, me shqisën e të prekurit me dorë.

K. Ujkaj: Po më fliste një inxhinier italian, në gusht të vitit 1996 në Manfredonia - Itali: Ishim shumë kuriozë ne italianët dhe besoj në përgjithësi të huajt të vizitonin ashtu origjinalë siç ishin muzetë tuaja. Një dëshirë dhe interes të tillë, e pse jo edhe një farë fitimi jo i vogël për një vend të vogël si ju, për të parë edhe piramidën. Ato, vazhdonte bashkëfolësi, do të flisnin shumë më tepër e më seriozisht nga ç’shprehet media juaj e shkruar dhe elektronike, sepse çdo gjë do të lexohej në autenticitetin e vet dhe jo interpretimin mbi bazë preferencash parciale.

“Dimri i madh” i Kadaresë anatemohet si një kompromis me diktaturën. Cili do të ishte sipas jush identiteti artistik i kësaj vepre, cili është thelbi i përjetimit artistik në këtë vepër, po të kemi parasysh se kompromisin ekzistencial në diktatura e regjime të ndryshme e kanë përdorur deri më sot: Ovidi, Molieri, Gëte, Gorki, Aragoni, Brehti, Vaso Pasha, Konica, Koliqi, H. Mosi, Esenini, Drajzeri, Majakovski, Rolani, a. Franc, etj.?

F. Kraja: Kadare është shkrimtar i madh. Dhe është interesant se po këtë “Dimër të Madh” e kemi parë si “Dimri i Vetmisë së Madhe”, duke e quajtur vepër antisocialiste.

Sot po kjo vepër quhet antikapitaliste, kurse realisht “Dimri i Madh” mbetet ai që ishte, sepse pasqyron Dimrin e Madh që kaluam, sepse ne ishim të izoluar. Letërisa paqyron një periudhë shumë të vështirë, këtë e bëri forca e madhe e penës së autorit. Ky roman mbetet për atë dimër që kaluam brenda të cilit ka dy pamje: bardh e zi. Në të vërtetë ajo e ka edhe të bardhën edhe të zezën brënda. Dhe ti si lexues dhe kritik duhet t’i kesh të dyja parasysh. Sot është një kinematografi që po bën epokë, Popseket. Janë filma serialë me 1000 seri që japin Billtitfall, Santa Barbara, Kapistal.

E bukura është se në një fim vite me radhë ne ndjekim një familje ose dy familje dhe në 50 seritë e para X personazh del shumë i mirë, kurse Y personazh del shumë i keq. Pas 50 serishë të tjera ndërrohen vlerësimet - rolet morale. Atëherë kalojnë 200 seri dhe Y - personazh është reabilituar, kurse X personazh shumë i keq. Me këtë do të thotë (autori) e mira dhe e keqja duhen balancuar. Ato janë gjithmonë tek njeriu, sepse substancialisht njeriu është një qenie e tillë që puritanizmin (pastërtinë absolute) e ka përjashtuar. Me një fjalë, nuk ka puritanë. Njerëzit kanë të meta, siç kanë të mira. Të dy këto anë duhen vlerësuar tek njeriu. Këtë e kemi parasysh edhe në gjithë veprën e Viktor Hygoit. Le të marrim si shembull “Shën Mërinë e Parisit”. Aty kemi një njeri me fytyrë të bukur, Kllodin dhe me zemër të shëmtuar. Kurse në anën tjetër, Kllodi Moden me fytyrë të shëmtuar e me zemër të madhe. Me një fjalë këta njerëz duhen vlerësuar kështu siç janë. Ne, të ushqyerit nga politikanët e të gjitha partive që ushqejnë dhe ndezin këtë ndarje përjashtuese: O bardh, o zi, këtë të keqe përjashtuese mes nesh e pësojmë ne, sepse duke u marrë me ta huazojmë këto pozicione vështrimi të tyre në arte e letërsi.

K. Ujkaj: Unë jam njëmendësisht me ju që duhen vlerësuar dy pjesët kur duam të vlerësojmë “objektivisht” një vepër letrare. Të vjen keq që prirja përjashtuese po kultivohet deri tek inteligjienca universitare, ndonëse po duartrokasim stuhishëm Europë-Amerikën, konceptin e integrimit brenda vetese ende nuk po e shohim si domosdoja e integrimit të madh ku pretendojmë si komb, tashmë të çliruar përfundimisht nga koncepti i tejkaluar i pavarësisë absolute. Duke mbetur përjashtues brenda vetes, është fatkeqësi kur shohim shanse negatve të futjes së këtij përjashtimi në jetën e letrave e të artit në përgjithësi, bëhet krim kur me këtë, mrekulli sa tokësore, sa qiellore kërkojnë të spekulojnë oborrtarët modernë të letrave. F. Kraja si do e “komentonte”?

F. Kraja: Dëgjo. Ne duam të shkojmë në Europë dhe harrojmë atë më kryesoren se duhet të shkojmë me identitetin tonë, se fatmirësisht kemi ç’të marrim nga ky identitet dhe kemi ç’tu japim të tjerëve. Nëse tentojmë të shkojmë pa këtë identitet atëherë vajhalli. Këtë identitet e ka ekonomia, kultura, etnosi ynë etj. Ti e di mirë thënien e malësorëve tanë: Të rrjedhshin trutë! Mallkim më të madh nuk mund të ketë për theqafje. E po t’i rrjedhë truri këtij kombi, dihen pasojat. Kur themi Europë, konceptin Europë e trajtojmë si shqiptar. Të marrim atë çka na duhet dhe na duhet shumë. T’ja përshtasim asaj që kemi të mirë dhe kemi shumë.

K. Ujkaj: Duke folur për Kadarenë, A. Pipa e quan shkrimtar në rënie, devolucion prej 20 vjetësh, ndonëse Kadare ka disa herë radhazi që pretendon për çmimin Nobel, kurse Migjenin e quan poet të “importuar”. Ju si i gjykoni të tilla vlerësime z. Kraja, paradokse, qëndrime moderne “të orientuara”, apo moderacion i kthyer në kompleks?

F. Kraja: Tani si Kadare, si Pipa janë njerëz që i kanë dhënë letërsisë shqipe në fushën e vet. Nuk po them cili më pak e cili më shumë. Por kjo ndeshje ka vite.

K. Ujkaj: Ballkanike thoni ju?

F. Kraja: Jo më tepër se ballkanike. Kjo vjen se një i madh nuk e pranon po një të madh. Tolstoi vdiq pa e pranuar asnjëherë madhështinë e Shekspirit! Merr atë të famshmen shami të Desdemonës dhe thotë: Po të mos i humbte shamia Desdemonës, çfarë do të bënte Otello?! Harron, pra, se shamia është një detaj, pra ka të tilla ndeshje. Megjithatë, këto nuk e dëmtojnë as njërin, as tjetrin. Secili ka vendin e vet dhe grindjet harrohen. Njerëzit maten me veprat e tyre.

K. Ujkaj: Ndoshta një trazim total në botën shpirtërore! Një vazhdë kjo derisa tallazet të qetësohen?

F. Kraja: Po. Sepse Arshi Pipa është njeri i madh, por nuk gjeti kohë kur tek ne futi splicat e dy dialekteve, dy gjuhëve të shkruara, pavarësisht se të gjitha këto padrejtësi që thonte iu bënë gegërishtes. Por e keqja qëndroi në atë që u muar çdo gjë kallëp dhe njerëzit tani, o burra, të trajtojmë një gegërishte që nuk është gegërishte fare, por ishte nëndialekt, ose fare zhargon në shumë vepra letrare.

Unë i pata thënë dhe jam gjithnjë i mendimit: Lind një fëmijë, i sëmurë. Më mirë ta mbysim, apo ta shërojmë. Ne kemi çfarë të shërojmë nga gjuha e shkruar. Por të qetësohemi njeherë. Ta pranojmë gjuhën letrare kështu siç është, sepse me mund u vu dhe e pranuan edhe shqiptarët që jetojnë jashtë kufinjve tanë shtetërorë. Pastaj të ulemi e të diskutojmë. Edhe unë jam dakord që i është bërë padrejtësi gegërishtes, se është zhdukur një mënyrë e foljes, paskajorja, është varfëruar kështu gjuha, sepse nuk e ka jugu. E dyta është abuzuar shumë me diftongun. Unë di që ai dialekt që është më tepër fjalëformues, është më i dobishëm. P.sh. nëqoftëse thua punuar, kur e bën punues, përdor diftongun gegërisht.

Ka edhe gjëra të tjera si rotacizmi (kthimi i n-së në r, shënimi ynë), por këto duhen biseduar ulur e me gjakftohtësi. Me strese, me kundërshti, me komplekse, me militantizëm nuk bëhet asgjë. Ekziston ajo që ka shumëpër të folur, për të diskutuar për gjuhën e folur, për gjuhën e shkruar, për gjuhën zyrtare. Le të diskutojmë në kuvende, në konferenca krejt natyrshëm, pra pa eksese.

K. Ujkaj: Z. Kraja, bëhet një debat konkurues rreth emisionit Hite Folklorike në TV1, jo ky i pari, jo ky i dyti. Më duket se ka vend për të gjithë në art. Ka ikur koha të na mbajë peng radha. Si mendoni ju? Mos më mirë këtë radhë t’ja lëmë kohës?

F. Kraja: Megjithatë unë them që radha duhet të jetë. Thotë në një vend Seneka: “Mos më lër të bëj krahasime!”. Është një thënie afirmative që të bën të mendosh, sepse kur teprohet me një gjë dhe kur kjo përsëritet shumë, atëherë me të drejtë e bën të bezdisshme. P.sh., unë jam dakord me këtë që jepen tituj, por ama ka radhë. Kur iu dha “Qytetar Nderi” Bik Ndojës, të gjithë thanë: E meriton, se është numri 1. Por kur ti nuk ndjek radhën dhe harron atë që nuk duhet harruar, tjerët thonë: Jo se nuk e meriton X-i, por ku është Y-i? Pra, radha duhet ndjekur. Të gjithë kanë vendin, të gjihtë vënë nga një gur të vogël, por ama duhet thënë pesha e këtij guri për secilin. Sepse, po nuk e dhe ti që e ke detyrë, e jep tjetri, qoftë edhe me një përdredhje buzësh.

K. Ujkaj: Romani juaj i parë, “Britma e një gruaje” vërtet ka vlera të padiskutueshme, falë një mesazhi tejet interesant, por si e shpjegoni faktin që duke mos arritur të depërtoni në metafizikën e karaktereve, ju mbeteni në formën historike të krijimit artistik, në vështrimin semplist të karaktereve dhe antagonizmit, çka u detyron të përdorni edhe detaje të konsumuara: “derri në thes” etj., çka bën që romanit t’i afroni një zgjidhje të pamotivuar historikisht e artistikisht.

F. Kraja: Pikësëpari, romani s’është historik, është shoqëror. Ka një temë shoqërore, kurse sfondi është historik, tjetër sfondi. Dëgjo, unë e shkrova këtë roman, sepse këto vite që sapo përmendëm na shkaktuan jo vetëm eksese, ndeshje pikëpamjesh politike, por kaloi puna edhe në ndeshje në frymë fetare. Ishte një lloj fërkimi i panevojshëm musliman me katolik. Harruam që për herë të parë vinte i pari Papë në Shkodër dhe thoshte atë frazën e famshme: Këtu bashkëjetojnë në harmoni tri fe. Kjo është karakteristikë e shqiptarit, sepse, siç thotë Edith Durham në librin “20 vjet ngatërresa ballkanike”: “Kalova në të gjitha vendet e Rumelisë (Ballkani i pushtuar nga turqit), dhe kur pyesje njerëzit çfarë je ti, më përgjigjeshin: jam kristian, musliman, etj., kurse kur shkela në tokën e banuar nga shqiptarët, pyes një bari e menjëherë më përgjigjet: “Jam shqiptar!”. Kështu kudo shkova në Shqipëri më jepnin këtë përgjigje”. Kjo, sepse shqiptari gjithnjë kombin e ka vënë mbi fenë. Dhe është karakteristikë shqiptari, ai embrioni pagan që ka mbetur tek shqiptarët pavarësisht se i ka zbatuar të gjitha fetë.

Le të mos harrojmë se dikur kemi qenë paganë, katolikë, muslimanë, etj., por kjo është superstrukturë. Ne kemi mbetur ashtu siç thotë me të drejtë V. Pasha: Feja e shqiptarit është shqiptaria! Në romanin tim “Britma e një gruaje”, mora si subjekt një ngjarje që ka ndodhur vite më parë - para 100 vjetësh në lagjen Perash (Shkodër). Një kafexhi harron, megjithëse është ajnueshëm (në ramazan), qënien e vet se ishte musliman, harron çdo gjë, veç kombin jo. Dhe kur një grua katolike kërkon ndihmë kundër çnderimit që po i bënin dy turq të fesë së tij, ai nuk ngurron aspak, por nxjerr koburen dhe i vret, duke pohuar të të famshmen: Nderin e kombin e kemi bashkë, muslimanë e të krishterë.

Unë e shkrova këtë roman për t’i thënë po këtë gjë kohës së sotme. Pikërisht këtë: Që nderin dhe kombin i kemi bashkë.

K. Ujkaj: Në romanin tuaj të gjithë personazhet kryesorë dalin “fitimtarë”, madje edhe zezaku Abdyl e magjypi Ramo mitizohen deri në atë shkallë sa të krijohet ideja se një magjyp, apo edhe qoftë një qytet i tërë të tillë, sfidon me lehtësi perandorinë osmane. Një fund i tillë në natyrën e realizmit të orientuar komprometon zgjidhjen, definimin artistik pa sens modern të veprës, dëshmon se romani ecën në vazhdën e romanit tradicional shqiptar.

Nga ana tjetër me klishetë Shkodra kështu, Shkodra ashtu ju bini në ekstazën e entusiazmit provincial duke lënë episodike trajtimin e karaktereve bosht me ngarkesë estetiko-filozofike, shmangie që burimon nga një proleksitet i padurueshëm. Si e shpjegoni?

F. Kraja: Përse duhet të quhet entusiazëm provincial kur ti kërkon të gërmosh në ato të mira të qytetit tënd ku ke lindur, ku je rritur, ku ke rritur ëndrrat dhe shtatin. Kjo mua nuk më duket provincializëm, përkundrazi më duket një detyrë e çdo shqiptari. Le të marrim Dhimitër Xhuvanin që në veprën e vet letrare përshkroi gjithë Elbasanin, e bëri një njohur përmes romaneve të tij, apo Balzaku. Edhe ata që nuk kanë qenë në Paris, përmes veprave të Balzakut, i cili nuk harroi asnjë rrugë të Parisit që të përshkruaj në të 92 veprat e tij. Ko nuk është një kritikë, në se kam arritur të përshkruaj atë që ka të mirë Shkodra, atë që ka të mirë në të gjitha fushat e artit, kulturës, etj. E nëse ia kam arritur, kjo është një nder për mua. Ne po i kthehemi përsëri Barletit, kur thotë që Shkodra u boshatis. A e dini kush kanë qenë banorët e parë në Shkodër? Kanë qenë magjypët, ish-prapavija e ushtrisë turke: farkëtarë, zejtarë, që erdhën me familjet e tyre qenë pikërisht këta, aq sa edhe sot thuhet: shkodranë safi janë magjypët. Pra ne kemi jetuar 500 vjet me ta. I kemi quajtur ndoshta me të padrejtë njerëz të kategorisë së dytë, por nuk kemi për ta harruar kurrë ç’bënë ata për Shkodrën. Kjo jo rastësisht, por punimin e hekurit dhe violinën ne i kemi prej tyre. E këto janë gjëra të mëdha.

K. Ujkaj: Duke mos konsideruar kurrësesi intelektuale ata që morën diplomat me mishin e tufëzave, me dëshminë e të persekutuarit, apo me pare në dorë, cili është sipas jush intelektuali modern?

F. Kraja: Fjala intelektual nuk është epiteti që i jepet atij që ka marrë një shkollë të lartë. Intelektual është ai që dijet e veta i vë në shërbim të dikujt. Këto dije t’i jep në një farë mase shkolla, por ti po nuk i pate shtuar me studimin tënd mbas mbarimit të shkollës, nuk je më intelektual.

K. Ujkaj: Ju faleminderit për sadisfaksionin që përcollët për lexuesit e shumtë të gazetës kombëtare “Shqipëria Etnike”.

Lekë Dukagjini nuk merr pjesë në dasmën e Skënderbeut

- Irena, bukuroshja që ia mori mendjen Lekës -

Pas vrasjes së Lekë Zaharisë nga ana e Lekë Dukagjinit në vitin 1447 fillon edhe armiqësia e hapur e Skënderbeut me Lekë Dukagjinin, armiqësi që zgjati për më se dhjetë vjetë: Me vdekjen e Lekë Zaharisë i cili nuk kishte fëmijë principata e Danjës mbati pa zot; Trashëgimtarë legjitim i saj ishte Skënderbeu, jo vetëm si krye zot i Shqipërisë dhe kryetar i Ligës por Zaharia ia kishte lënë me traktat Danjën Skënderbeut.

Përveç Skënderbeut Danjën e kërkonte edhe Lekë Dukagjini i cili dërgoi edhe ushtri që ta zaptonte fortesën por u detyrua që të tërhiqej. E ëma e Zaharisë Bozha që ishte edhe motër e Vrana Kontit njëkohësisht, nuk kishte si të pranonte ta dorëzonte fortesën në duart e vrasësit të djalit të saj të vetëm, prandaj mbetej Venediku dhe Skënderbeu. Venecianët me shpifje e intriga e bindën Bozhen t’ja dorëzonte fortesën Republikës së Venedikut pasi sipas tyre Skënderbeu kishte nxitë Lekë Dukagjinin t’ia vriste të birin që të trashëgonte principatën një orë e më parë: Kështu Skënderbeu hyri me në luftë me Venedikun ndërsa Lekë Dukagjini qëndroi neutral.

Më 1451 kur Skënderbeu po ndërtonte një fortesë në Kepin e Rodonit u zbulua një komplot kundër tij, në pyllin e Rodonit 8 persona turq të drejtuar nga dy shqiptarë i kishin zënë pritë Skënderbeut dhe prisnin rastin kur ai të kalonte aty për t’i bërë gjëmën. Komplotistët u zbuluan pesë prej të cilëve u vranë nga kapedan Balsha ndërsa tre të tjerë u zunë rob dhe spjeguan se ishin dy shqiptarë që ua kishin rrëfyer rrugën. Skënderbeu aludoi ndoshta edhe pa qartësisht se kjo mënxyrë ishte vepër e Lekë Dukagjinit, prandaj i ndezur zjarr prej zemërimit mblodhi ushtrinë që ti binte Dukagjinit dhe ti ndante një herë e mirë hesapet me të. Vetëm gjëmimi i topave të Modricës ku si me porosi lajmëroi se nga dy drejtime turqit po i drejtoheshin kufirit, vetëm nga ky shkak u evitua një konfrontim fatal mes dy kapedanëve më të fuqishëm shqiptarë.

Por me 25 shtator 1452 Skënderbeu përpara kryepeshkopit të Tivarit, peshkopit të Durrësit e Drishtit - Gjergj Arianitit dhe komandantit venecian të Durrësit u takua me Lekë Dukagjinin dhe dëgjoi shpjegimet e Lekës të cilat ishin të pakontestueshme, prandaj Skënderbeu deklaroi se ndjente kënaqësi që u sqarua plotësisht për disa nga këto mosmarrveshje të vjetra dhe u përsërit përsëri miqësia e dikurshme.

Nuk kishte qenë e thënë që konflikti midis tyre të mbyllej me kaq, përsëri me 1458 Lekë Dukagjini i ndihmuar prej Spanëve zaptoi Danjën dhe vrau komandantin venecian, Venediku u mor vesh me Skënderbeun më 18 gusht 1458 që ta vinin Lekën mes dy zjarresh e ta ndanin principatën mes tyre. Ndërhyrja e Papës i qetësoi. Këto konflikte e armiqësira periodike ishin shkaku që Lekë Dukagjini nuk mori pjesë në dasmën e Skënderbeun, dasmë e cila u bë më 2 prill 1451, dhëndri ishte në moshën 46 vjeç ndërsa nusja Andronika 23 vjeçare.

Kjo martesë në moshë të shtyrë e Skënderbeut sipas Nolit që i referohet Barletit erdhi se Skënderbeu ishte i zënë tërësisht pas luftës dhe se nuk kishte kohë të merrej me probleme familjare pasi jetën e shtynte tërësisht pranë ushtarëve. Ndoshta i gjendur në pozita të vështira ku rrezikohej të futej në konflikt edhe me Arianitin gjë që do e vinte në pozita tepër kritike përballë turqve në mënyrë të zgjuar e diplomatike pranoi të bënte krushqi e t’i merrte për nuse vajzën Gjergj Arianitit. Interesant është fakti se përveç Lekës që ishte shumë i revoltuar nga ato që ai i quante shpifje në adresë të tij në dasëm nuk morën pjesë as vëllezërit e Andronikës të cilët ishin shumë të zemëruar se i ati i kishte dhënë pajë tepër të madhe motrës së tyre që përfundoi nuse në derën e Kastriotit. Kapedanët e tjerë shqiptarë morën pjesë në këtë dasëm, ose dërguan dhuratat e tyre me anën e delegatëve të vet. Kjo dasëm nuk e kishte as shkëlqimin as përmasat e dasmës së Mamicës, kuptohet ishte kohë e rëndë lufte dhe Skënderbeu kishte shumë probleme e kontradikta edhe në rafshin e brendshëm probleme që duheshin zgjidhur për të përballuar faktorin e jashtëm osman. Vetëm më 10 shkurt 1461 pas tre vjetë negociatash, Papa me një letër qarkore të dërguar nëpërmjet peshkopit të Durrësit, Tivarit e kërcënonte Lekë Dukagjinin për çkishërim nëse brenda 15 ditësh nuk pajtohej me Skënderbeun, pas këtij ultimatumi mes tyre nuk pati më asnjë herë kokëkrisje. Ç’koinçidencë, as atëherë, as sot shqiptarët nuk merren vesh me njëri-tjetrin pa praninë e të huajve. Ç’koinçidencë historike pas një armiqësie po kaq të gjatë edhe Nano e Berisha me presionin e komunitetit ndërkombëtar u takuan pas samitit të Brukselit. Urojmë që tani e tutje të pajtohen edhe ata si Skënderbeu e Leka.

Irena bukuroshja që ia mori mendtë Lekë Dukagjinit

Sikurë Barleti e Noli të mos kishin qenë priftërinj, portreti i Irenës, i vajzës që sugjestionoi Lekë Dukagjinin do të ishte qendisur e skalitur nga ata në mënyrën më të përkryer si mjeshtër të pazëvendësueshëm të fjalës së shkruar që ishin. Irena ishte e vetmja bijë dhe trashëgimtare e Lekë Dushmanit kryezotit të Zadrimës, për të cilën Noli me dy fjalë shprehet se ishte e pajisur me një bukuri të pa zakontë. Irena kishte vërtetë një bukuri të pazakontë, një bukuri natyrale shqiptare, një qenie e përkryer me tipare të përsosura!

Krijuesi i gjithëpushtetshëm i kishte dhënë shëmbëlltyrën e perëndeshës së dashurisë e bukurisë Afërdita. Irena kishte një muz mbinjerëzore dhe është padyshim figura më spektakolare e universit femëror shqiptar. Shtatlartë, elegante me një bukuri shkëlqyese me linja të rregullta simetrike me gjoks të hijshëm, flokë të artë dhe me sensualitet të theksuar në lëvizje. Fytyra e saj e freskët plot dritë me pamje pranverore, me dy sy të xhevahirtë që rrezatonin vështrime të mëndafshta, e ato buzë të kuqe të shëndritshme thua janë petale lulesh të trëndafilta. E mençur si Minerva (perëndesha e diturisë), me urtësi të rrallë, me shpirt romantik, me ndjenjë të thellë drejtësie e pa zonja ta mbajë inatin e të urrejë. Ajo nuk dinte të dorëzohej përpara një dashurie që nuk i përgjigjej qoftë edhe përpara një burri imponues e të pushtetshëm siç ishte Lekë Dukagjini. Irena e virgjër për nga vokacioni energjike me vullnet të qëndrueshëm, besnike e lindur për të cilën tradhëtia ishte gjëja më e ulët, femër që ishte gati të bënte çmendurira vetëm për djalin që dashuronte, djalë që ishte padyshim më i bukuri e më fisniku i gjithë princërve shqiptarë, që ishte padyshim dashnori më fatlum e më fatkeqi njëkohësisht Irena ndoshta ua kishte vjedhur perëndeshave jo vetëm bukurinë por edhe virtytet, prandaj as impulset burrërore të Lekë Dukagjinit nuk i rezistuan kësaj bukurie befasuese përpara së cilës Lekë Dukagjini u dorëzua e u marros. Ndoshta nga xhelozia perëndeshat e olimpit e mallkuan amzonen sterile shqiptare, në emër të së cilës në një betejë u vranë 105 vetë e u plagosën 200 të tjerë, në emër të së cilës u flijua Lekë Zaharia dhe u plagos për vdekje Lekë Dukagjini, në emër të së cilës një nënë mbeti pa djalë e në principatë pa fron, në emër të së cilës shpërtheu një luftë mes Skënderbeut e Venedikut dhe filloi një armiqësi e gjatë mes Skënderbeut e Lekë Dukagjinit.

Dasma e madhe e Mamicës

Viti 1445 nisi me një dasmë që ka mbetur në histori e pagëzuar përjetësisht si dasma e Mamicës. Mamica, motra e vogël e Skënderbeut u martua me Muzhaq Thopinë i cili ishte ndarë nga nusja e parë Zanafina, dasma u bë në Muzhakinë mes Krujës e Durrësit më 2 janar 1445, në dasmë u ftuan e morën pjesë të gjithë kapedanët shqiptarë. Erdhën Gjergj Arianiti i Kaninës, Andrea Topia i Skurisë, Teodor Kanini i Beratit, Gjergj Balshi i Misisë, erdhi Lekë Dukagjini kryezoti i Dukagjinit, Lekë Zaharia princi i Danjës, Pjetër Spani kapedani i Pultit dhe Lekë Dushmani princi i Zadrimës me të bijën e tij të vetme Irenën e hijeshisë shqiptare. Si në një paradë madhështore ja mbrrinë kapedanët shqiptarë njëri pas tjetrit të hipur secili mbi kuaj të hijshëm, secili i shoqëruar nga truprojat e veta të sprovuara, secili me flamurin dhe stemën e vet, secili përkrah mbante princeshën e tij, o ç’princesha të bukura shqiptare të stolisura si shtojzovalle, veshur me rrobat më të shtejta e më të bukura, larmia e të cilave sfidonte edhe vetë ngjyrat e ylberit, me një kolorit ndezur ornamentesh si lulet e savanës kur dielli ësht ënë zenit.

Gjithë kjo dyndje dasmorësh e dasmoreshash të gjithë me dhurata e peshqeshe të panumërta e gjithë Shqipëria ishte dyndur në konakun e krye trimit Gjergj Kastrioti, ku filloi kjo dasëm madhështore me nota të theksuara epiko-lirike dasëm me përmasa të papërsëritëshme në galerinë e dasmave të panumërta shqiptare. Dasma zgjati 4-5 ditë, vera rrodhi si lumë, mishi s’kishte të sosur vallja kënga e hareja s’kishin të pushuar. Në të pirë e sipër kur po i afrohej fundi konakut u zunë Lekë Dukagjini e Lekë Zaharia shkaku i vërtetë ishte Irena e bukur e Lekë Dushmanit për fatin e keq të tyre ajo ishte e pranishme në këtë dasëm, princat të dy kishin rënë në dashuri me të dhe kërkonin secili ta merrte nuse për vete. Shikimet dhe buzëqeshjet e ëmbla që i dhuroi vajza Lekë Zaharisë që ishte më i bukur e më i ri se Lekë Dukagjini ishin përgjigja më e qartë se vajza adhuronte Zaharinë dhe se zemra e saj e kishte hedhë votën për të, me të cilin dëshironte të lidhte jetën sa më parë. Po ku të linte Lekë Dukagjini të mbarohej puna me votë, sa të kishte në dorë shpatën e tij të pa mëshirshme. Ndërkohë kur pas kurorëzimit edhe Skënderbeu ishte larguar nga dasma për arsye më të qenësishme, plasi një sherr i rëndë dhe u ndez një betejë e pamëshirshme mes dy ushtrive të ashikëve të verbuar nga dashuria, betejë që vazhdoi për disa orë dhe as Kont Urani e Valdan Jurica nuk ishin në gjendje ta frenonin këtë aventurë erotike të dy Lekëve të mëdhenj. Jehonën e kësaj ngjarjeje e përcjellin edhe vargjet e më poshtme:

Marton motrën Skënderbeu

janë mbledhë princat e shqipnisë

hidhet vallja gjëmon dheu

1000 dasmorë ja thonë dollisë.

Me urime e batare

vallëzojnë princat e princeshat

dhëndrri pllumb e nusja sorkadhe

kërcejnë vashat si perëndeshat.

Shtamë mas shtame derdhej vera

pa kursim si ujtë e detit

desht e pjekur megjithë brena

5 ditë rresht në sofër të mbretit.

Të helmuar prej rakisë

Zaharia e Lekë Dukagjini

të përvluar prej dashnisë

kan nxjerrë shpatat prej florinit.

Një princeshë nga Zadrima

Irena e bukur si perëndeshë

kapedanëve zemër trima

ua kish çue zemrën peshë.

Në hall kish ra vajza e shkretë

të dy ishin princa me famë

kujt t’ja prishë e kujt t’ja ndreqë

dy dragoj duan një zanë.

Të dy ishin trima me fletë

të dy ishin princa bujarë

njani zjarr e tjetri shgjetë

Dukagjini ish ma i parë.

Dukagjini ish ma i dijshëm

kurr s’ish trembë as ligshtue

në beteja i pa thyeshëm

para Irenës u dorzue.

Para Irenës u dorzue

burrëria kaq e pat

tjetër kush s’të merr për grue

pa e la tetanë me gjak.

Zaharia ishte i ri

ish besnik ish i vendosur

ish ashik për dashuri

në zemër vajzën kish plagosur.

Zaharia përbetohet

unë Irenë shumë të due

përmbys toka le të rrotullohet

s’të merr kush pa vra mue.

Po ku pyeste Dukagjini

do të marr ty moj Irena

tym e flakë nga zemërimi

vendosë shpata s’vendos zemra.

Siç e përmenda më lart beteja vazhdoi disa orë ushtria e Zaharisë po tronditej nga çasti në çast. Dukagjini me kordhë në duar priste këdo që i dilte përpara ndërsa ushtarët i jepnin kurajo njëri-tjetrit duke thirrur o djema o burra o dukagjinas të pamposhtur edhe në sulm dhe Irena do të jetë nusja e kapedanit tonë. Lekë Zaharia kur e pa se po i dërmohet ushtria se ushtarët po i kokrroheshinnjë e nga një, ai më mirë pranonte vdekjen se çnderimin në sy të Irenës. Kujtimi i buzëqeshjes së saj i dha forcë, i dha guxim ti vërtitej rivalit ballë për ballë në fushën e mejdanit në një duel ku i dukej pak t’ja shqyente mushkëritë me gjithë gurmaz:

Na janë ndeshë si dy re të zeza

është dridhë toka prej trishtimit

fyt për fyt si dy kulshedra

kjanë Irena prej zemrimit.

Kapedanët luftojnë burrnisht

gjarpërojnë shpatat si vetimë

njani-tjetrit si bajnë bisht

gjaku derdhet mbi lëndinë.

Dy sahat në fushë të taksiratit

po bajnë luftë me shpirtë ndër dhamë

shatrivan shkulmat e gjakut

nuse Irenën kush do e marrë.

Në luftë dy drena për ni drenushë

100 shpirta shkun n’at jetë

po gjuen reja rrah për fushë

200 tjerë ma mirë të kin dekë.

Me topuz gjuen Zaharia

shgjetë rufeje në vetull të synit

e kish ba emën perëndia

mej humë toka Dukagjinit.

Por si lis u rrëzue e ra

kur e shkulë dallga e motit

Zahari ma mirë më vra

se do të vras për besë të zotit.

Zaharia s’bani mëkat

Skënderbeu hyn për pajtim

Dukagjini shpejt mori hak

në pritë e vrau Lekë Zaharinë.

U pikëllue e gjithë Arbëria

ish fisnik e djal i vetëm

shif ç’ka ban dashuria

e marrosi edhe Lekën.

Dueli mes kapedanëve të dashuruar përfundoi me një goditje të dëshpëruar me ushtë të Lekë Zaharisë ndaj Lekë Dukagjinit, goditje që rrëzoi gjysëm të vdekur Dukagjinin. Përmbysja e Dukagjinit nga njëra anë dhe disfata e ushtrisë së Zaharisë nga ana tjetër u dha rast të ndërhynin përsëri ashtu të plagosur siç ishin edhe një herë Vrana Kontit dhe Valdam Juricës për t’i dhënë fund këtij sherri aventuresk. Lekë Dukagjini u shërua pas disa ditësh, atëherë Skënderbeu i thirri që të dy princat grindavecë dhe mezi i pajtoi. Por pajtimi nga ana e Dukagjinit ishte sa për sy e faqe, pasi nuk e bani të gjatë dhe u hakmor mizorisht ndaj Lekë Zaharisë duke e vrarë në pyllin e kavinenit afër Drinit. Zaharia i shkretë po kthehej nga kështjella e Varoshit ku kishte shkuar për të nënshkruar kontratën e martesës me Irenën e Lekë Dushmanit të Zadrimës. Dora vrastare e Lekë Dukagjinit e vrau së bashku me Bozhidarin të nipin e Stefan Ceranovicit kapedanit të Malit të Zi që po e shoqëronte të pafatin Zahari, këtë hero tragjik të dashurisë së vërtetë i cili mbeti i mbuluar me gjak pa arritur të shijonte kurrë dashurinë për të cilën u flijua, atë dashuri të zjarrtë të sinqertë thellësisht klasike e tmerrësisht tragjike.

Zaharia është e mbetet dashnori më fisnik më shembullor e më tragjik i historive të shkruara të dashurive shqiptare. Ndërkohë Lekë Dukagjini personifikon në këtë dramë forcën që dominon mbi llogjikën, xhelozinë që dominon mbi dashurinë, pasionin e sëmurë mbi ndjenjat e pastërta. Kjo aventurë e Lekë Dukagjinit është mënxyra më e pahijshme e jetës së tij plot kontraste, është një njollë e errët e karakterit të tij të fuqishëm e të pa përmbajtshëm.

Nga: Prelë Milani

A thu jam për dreq të mallku?

Si ka mundësi të ndodhë kështu? Pyes në Sigurime Shoqërore:

Në vitin 1995, ishte fundi i dhjetorit kur u shtrova urgjentisht në Spitalin e Shkodrës me infarkt, mbasi ndenja disa ditë dhe ndjeja në farë përmirësimi dola nga spitali dhe nga kardiologu u shoqërova dhe me një rekomandim për t’iu paraqitur komisionit shëndetësor pranë Sigurimeve Shoqërore për të dalë në kemp. Pyetja e parë që m’u bë ishte, a jeni në marëdhënie pune? U përgjigja, jo.

Mbasi nuk jeni në mardhënie pune, m’u tha, mos u lodh se nuk ju takon të merrni kemp.

Atëherë unë sqarova se nuk jam punëtor i ri, unë kam mbi tridhjet vjet punë. Kështu janë ligjet m’u përgjigj mjeku i atëhershëm. Pastaj nuk kërkova sqarim tjetër.

Në vitin 2001, u futa në një punë roje në një firmë private të liçensuar, ku kam paguar dhe kontributin në Sigurimet Shoqërore, dhe më 18 gusht 2001 pata përsëri një përsëritje infarkti. Duke qenë se isha në punë plotësova të gjitha dokumentat simbas rrgullave për të dalë në kemp. Mbasi u paraqita në Komisionin shëndetësor pranë Sigurimeve Shoqërore Shkodër, m’u tha përsëri kempi nuk u takon, sepse keni qenëdhe një herë i sëmurë kur nuk ishit në mardhënie pune, megjithatë ne do t’i plotësojmë dokumentat dhe do t’ia nisim kempit epror në Tiranë sepse ju jeni i sëmurë.

Dosja u dërgua në Kempin Epror në Tiranë dhe mbasi është studiuar në mënyrën më shkencore nga ky Institut dhe duke e vënë dorën mbas shpinde se në zemër nuk ju bën zemra, kthyen këtë përgjigje me Nr. 948 / 1 Prot. Tiranë 15. 6. 2001.

“Nga studimi i dokumentacionit mjekësor dhe ligjor që përmban dosja rezulton se i sëmuri është invalidizuar jashtë periudhës së sigurimit dhe për rrjedhojë nuk bën objekt për të përfituar nga ligji 7703, Vendim i KMCAP-it, tuaj i cili e ka deklaruar invalid të gr. II-të, nuk është i drejtë, prandaj të prishte dhe deklarojeni pa grup.

Me këtë rast dua të theksoj se Emblema e Institutit të Sigurimeve Shoqërore Tiranë i përngjet një “Vorri” i vizatuar bukur e thjeshtë, me të cilin i tregon të sëmurëve ashtu dhe pensionistëve se ju jeni afër vorrit.

Nuk mund ta kuptoj se si mund të quhet pa grup një i sëmurë me dy infarkte, që ka punuar mbi tridhjetë vjetë punë shteti? Si mund të quhet i drejtë ky ligj që nuk ka asnjë argument për t’u quajtur i drejtë. Mendoj se po të nxirret në referendum ky lloj ligji, i sëmuri do të fitojë me 100 %.

Si mund të quhet e drejtë kjo përgjigje kur një i sëmurë rreth të pesëdhjeteshtatave, nuk është në gjendje as të punojë dhe nuk e di a do të mund të dalë në pension sipas atij studimi të famshëm që po i bëhet moshës së daljes në pension, për burra 65 vjeç dheprë gra 60 vjeç. Kjo do të jetë një padrejtësi akoma dhe më e madhe që do t’i bëhet sinqerisht këtij brezi shumë të vuajtur, ashtu siç është edhe paga më e papërfillur që marrin pensionistët sot, sa as kafe e duhan nuk u del.

Tani duhet të pyes edhe një herë se si mund të përballojnë jetesën më mininale, kur shteti nuk më jep as më të voglën mundësi për të jetuar, siç mund të jetë “Kempi”? Kempi nuk më jepet, në punë nuk mund të hyj sepse çdo gjë i referohet invalidizimit të parë, në gjendje pune nuk jamë edhe me dashtë me punu. Kam kërkuar të ma argumentojë dikush këtë ligj, por askush nuk ishte në gjendje ta argumentonte mbasi ky ligj nuk ka emër.

Dhe si përfundim do të thoja kështu:

I pa punë pa ndihmë sociale

pa drejtësisht kempin s’ma dhanë

si gjithmonë këto njerëz me halle

kërkush hallin nuk na qanë.

Tash po flas me mendë në kry

shteti thotë nuk je për mu

për pa dashtë askend me fy

a thue jam për dreqë të mallku.

Nga: Smajl Aliaj

Shënim i redaksisë:

Shqetësimi që ngre humoristi i nderuar Smajl Aliaj, njeriu i mirë që edhe shtetarët fodullë i kënaq me humorin e hollë, nuk është sporadik. Gazeta i uron “muzë” humoristike zotit Aliaj, ndërsa pushtetarëve sa më pak vota në zgjedhjet e ardhëshme.

Shtetarë, gëzuar festën tuaj 1 Prillin, ditën e rrenave!

Burime afër brigadierit plak Rexhep Meidani që Shqipërinë e çoi edhe më keq në kohën e Enverit, bëjnë të ditur se Presidenti ditët e fundit u nis për Durrës dhe meqë e zuri gjumi rrugës, përfundoi në Kavajë, ku jo vetëm mbajti një fjalim të sinqertë e shoqatën e pajtimit të gjaqeve, por dhe ishte e para herë e tij që vente atje. Po kur ngjet kështu me Presidentin që është më impotenti në botë, ç’ngjet me ministrat, deputetët, diplomatët, shtetarët, partiakët...?! Ata nuk janë si të tjerët jo vetëm nga ekonomia. Fatura e tyre, jeta e tyre, ndërgjegja e tyre është vetëm interesi. Pra, sa herë opozita shqiptare kur popullit i dhemb barku se nuk ka bukë, kur popullit i dhemb kurrizi nga diktatura, kur popullit i mërzitet jeta nga padrejtësitë dhe errësimi i shpresave për nesër, bëhet gati për të prirë drejtë ditëve të mira, parlamenti i estradës së Shqipërisë, derdh lot pebertiteti. Rasti më i fundit spektakolar për shkarkimin e ish prokurorit të përgjithshëm Rakipi, i cili vërtet kish kryer në shërbim të mirëfilltë politik dhe mafioz dhe jo punë profesionale të organeve të akuzës e drejtësisë, bëri parlamentin të rrijë tërë ditën e tërë natën duke shfryrë dufe maskarenjësh, sharje rrugaçësh a fjalor magjypësh. Secili shqiptar e dallonte lehtë se secili deputet po rren, se secili nuk kishte të drejtë morale të bënte moral. Edhe shefi socialist Fatos Nano që mbrojti Rakipin e zi, në fakt fitoi, pasi iu mbyll dosja e çelur për pak para, për 1 miliardë dollarë amerikanë. Themi pak, pasi jo vetëm për atë janë pak, se në parlamentin tonë ka shumë miliarderë. Por një çudi ishte edhe qëndrimi i kryerepublikanit Fatmir Mediu kur akuzoi se Rakipi ka shkelur kushtetuën, pavarësisht se republikanët nuk e njohin, pavarësisht se kushtetutën e bënë republikanët! Jo, thatë? A nuk ishte kryetar i grupit të punës për hartimin e kësaj kushtetute ish kryetari republikan, sot kryetar nderi i saj, Sabri Godo?!

Nejse, punë përrallash këto, punë parlamentarësh pra. Por ne do ua kujtojmë lexuesve sa herë të vinë votimet, të mos u besojnë asnjëherë më këtyre që kemi, këtyre deputetëve dhe tërë shtetarëve që vjedhin e gënjejnë si ditën, si natën, si në fushata, si në parlament.

Sigurisht pretendojmë se jemi në demokraci dhe korrupsioni e mashtrimet janë në natyrë të qetë, por nuk është i qetë ky popull mavria. Bile, populli është me tension. Ky i gjorë popull që përpëlitet dhe gëzohet kur flaket tej një shtetar për të ardhur aty një më i lig, duket se “feston” shpesh. Ka festuar njëqind e ca herë tash pesë vjet. Vetëm ministra hajdutë kanë ulur këmbët një qind e dymbëdhjetë dhe po aq këmbë janë ngritur lart! Megjithatë, ne nuk na ngelet gjë tjetër, por tërë shtetarët e ti urojmë ashtu siç thamë në titull të shkrimit, Gëzuar festën tuaj, 1 Prillin, ditën e rrenave dhe, mund të shtojmë që hallall ju qoftë në e rreshi edhe njëherë këtë popull.

Editorial nga: Sokol Pepushaj

Replikë

Mesazh “falenderimi”: Shtabit të Shoqatës “Patriotike” ...”Kara Mahmut Pashë-Bushatliut”

Mora mesazhin tuaj “historik” të d. 12 mars 2002, dhe përsa keni shkruar u mundova të kuptoj diçka, se “helbete” të marrësh mesazh nga një shtab “emergjence”, fushate, “korrje-shirje”, apo i ndonjë “Reparti Ushtarak”, nuk është gjë e vogël. Kur të përgojon një Parti apo një shtab i organizuar, do të thotë se je dikush.

E vetmja gjë që më çuditi nuk ishte “eurodicioni”, por emërtesa “Shtabi i Shoqatës” i cili me mënyrën ma trashanike përbën kërcënim presion dhe shantazh. Me sa duket kam fituar “imuniteti” duke u përballuar disa herëme Abdi Baletën dhe “ofiçinën” e tij, ndaj dhe shtabi juaj më ngjason me ndonjë shtab, çetë - “pionierësh të Enverit”. Nëse do t’ju konsideroja ndryshe, atëherë shtabin e shoqatës tuaj do ta kisha konsideruar si në shtab ushtarak-strukturë paralele teprë të rrezikshme, armiqësore, përçarëse dhe antiKushtetuese.

Autori i shkrimit duke u mbështetur mbas “shtabit”, mohon individualitetin dhe dinjitetin qytetar, sepse, përgjegjësinë ia “delegon” shtabit.

Mendoj se shkrimet në emën të kolektivit nuk janë aspak dinjitoze, ato duke dashur të shprëndajnë përgjegjësinë, shpalosin paaftësinë e individit. Shkrimi i “shtabit” tuaj më kujtoi të ndjerin Kolec Pepa (shkrimtar humorist) dhe reaksionin që pati bërë ai shkrim, i cili iu nënshtrua një presioni të tipit “kolektiv” ku një grup apo “shtab” intelektualësh (pa emra) iu vërsulën Kolecit të shkretë për të vetmin “mëkat” se, në jë shkrim kishte denoncuar publikisht se gjatë sundimit 45-vjeçar të “pashallarëve” të kuq, nga 31 shefa që kishte pasë Shkodra vetëm një kishte qenë katolik! Menjëherë mbas botimit të artikullit, një grup “intelektualësh” reagoi në mënyrë të fuqishme, duke e etiketuar autorin në fjalë si denigrues, dhe përçarës të harmonisë fetare! “Kam mendimin se nuk ka rrezik më të madh potencial, për një bashkësi qytetare apo për një popull, se sa: Unteti i injorantëve, servilëve dhe konformistëve”. (M.B.).

Akuzohem nga artikullshkruesit se kam hjedhë tymnajë duke ç’orientuar lexuesin? Dua t’ju kujtoj zotnive të nalt përmendun se në publicistikën time modeste gjithnjë kam qenë transparent dhe e kam thënë dhe do ta them të vërtetën “lakuriq” dhe është pikërisht ky akt qytetar që më ka bërë të njohur, jo vetëm në publicistikën shqiptare, por në Europë, Amerikë e më gjërë. Prandaj insinuatat që krijon fantazia e ndonjë fanatiku apo ndonjë mësuesi-fshati që deri më dje (s’ka ditë të numërojë dhitë e kooperativës), nuk mund të gërvishtë sadopak portretin tim moral as intelektual. Çuditërisht në shkrim, qortohem se kam ngritur në Panteon-Teutën e cila sipas tij na paskësh qenë Mbretëreshë në grykat e Kotorrit! Dua t’i kujtoj këtij “historuci” se Mbretëria Ilire nuk fillonte as nuk mbaronte në Kotorr, por gjatë gjithë bregdetit Adriatik (lindor) e deri në Korfuz. Ndërsa Balshajt që nga viti 1385 (mbas vdekjes së Dushanit) sunduan nga Kroacia Jugore deri në Kështjellën e Kaninës (rreth 30 vjet). Dua t’i kujtoj këtij njohësi të “thellë” të “historisë e të gjeografisë” se historia Ilire nuk fillon me pashallarët e turqisë, (ajo periudhë është periudha më e errët e historisë).

Dihet historikisht se mbas rënies së kështjellave të fundit të qëndresës së Arbërit, të gjitha familjet princërore dhe bujarët u asgjësuan nga pushtuesit mizorë aziatikë. Edhe ajo pjesë që nuk u asgjësua u detyrua të kalojë Adriatikun ose t’ju drejtohet maleve e shpellave. Klasa e re feudale që u krijua mbas pushtimit, nuk ishin asgjë tjetër veçse kolaboracionistë të cilët për të ruajtur pronat dhe për të fituar privilegje të reja, përveçse ndërruan fenë e të parëve, por lidhën edhe martesa me pushtuesit duke na prishur edhe rracën.

E vërteta është se Mehmet Pashë Bushatliu (Plaku) e mori pashallëkun me forcë duke e detyruar vezirin të pranojë kapitullimin. Gjatë sundimit të pashallarëve Bushatlinj kemi katër vezirë të Shkodrës të dalur nga kjo derë: Mehmet Pasha, Karamahmut Pasha, Ibrahim Pasha dhe Mustafa Pasha.

Cili ishte Karamahmut Pasha?

Dua të bëj në parantezë mjaft domethënëse: Mbas vdekjes së Gjergj Kastriotit dhe pushtimit total të Arbërisë, morali i klasës së re feudale kishte rënë nën vlerat minimale. Familjarizimi me pushtuesin i kishte bërë, pashallarët shqiptarë (shpeshherë) edhe më të egër, më kriminelë, më plaçkitës dhe lakmiqarë. Pa dyshim këtij tundimi nuk i shpëtuan as pashallarët bushatlinj, dhe historia flet:

Veprimi i parë luftarak i Kara Mahmutit, fillon në vitin 1768, kundër Malit të Zi, i cili si gjithnjë kishte çuar krye kundër Stambollës.

Në këtë kohë Pashallëkun e Shkodrës e drejtonte Mehmet Pashë Bushatliu dhe ky në ndihmë të Stambollës, nisi për të shtypë kryengritjen antiosmane të birin e tij - Kara Mahmutin, i cili iu bashkua 120. 000 ushtarëve otomanë. Kara Mahmuti në mbështetje të ushtrive otomane kishte në dispozicion plot 40 000 trupa, me të cilat do të luftonte kundër malazezëve për hesap të Turqisë. Por, trimat e pa epur malazez, i thyen ushtritë turkoshake dhe Kara Mahmuti mbasi la në fushën e betejës 15000 shqiptarë të vdekur u kthye në Shkodër, nëpër rrugën e Tivarit, mbas vdekjes së Mehmet Pashës sundimin e mori i biri i tij - Kara Mahmuti dhe me ferman të Stambollës u emërua kryesundues i kësaj ane. Mjerisht, në atë kohë Gegët e Toskët kishin qitë në harresë vllazninë e gjakut që kishin në mes tyre, e sikur se vritej Shkodra ndër vedi (disa kohë më parë) ashtu u vranë Toskë e Gegë, sikur të ishin dy kombësi në kundërshtim me njëra-tjetrën.

Kara Mahmuti për disa kohë ndei në ndigjesë të Stambollës e bile në vitin 1770 shkoi me 20. 000 vetë - Gegë në Greqi për të shuar kryengritjen greke që bëhej kundër Stambollës, e ndihmuar nga Rusia. Mbasi u kthye në Shkodër deshi të lajë turpin që kishte pësuar pak vite më parë në Mal të Zi e me 30. 000 ushtarë e mësyni atë anë, e mbasi dogji dy katunde duke lënë të vrarë e të prerë në disa rrethina, u kthye në Shkodër, por fitimi ishte i vogël, sepse ndër ato gryka të gërmueta, (e shkëmbij epikë, M.B.) la deri në 1000 të vdekur.

Gjithësesi nuk mund të mohojmë kontributin e tij në afrimin mes muslimanëve e të krishterëve, por kjo natyrisht duhet kuptuar si detyrë dhe obligim dhe për të siguruar sipër sundimin sepse: ishin pikërisht Mirditorët - Garda e përhershme e Bushatlinjve. Në vitin 1785, Kara Mahmuti mësyni rishtas Malin e Zi i ndihmuar prej Preng Lleshit të Mirditës, hyrë në Cetinë, dogji manastirin e mori rob. Duke u kthyer prej kësaj fitoreje... ushtarët e tij dogjën dhe rrënuan kisha e manastire, të cilat ishin nën mbrojtjen e Venedikut!... Në këto kushte, mbas ankesës së Venedikut në Stambollë, turqit çuan një ushtri të madhe kundër Kara Mahmutit, por që u thye në Fushë-Kosovë. Mbas kësaj fitoreje ndaj ushtrive turkoshake, Kara Mahmuti u lidh me Jozefin e Austrisë i cili e përkrahu në maksimum. Në këto kushte të favorshme, për Kara Mahmutin u bë një mbledhje në Podgoricë ku u krijua një Aleancë e vendeve Ballkanike, në krye të saj u vu Kara Mahmuti. Thuhet se në këtë mbledhje (besëlidhje) Kara Mahmuti u betua mbi Kuran e mbi Ungjill të luftojë kundër Turqisë, por faktet dëshmuan të kundërtën. Mbas fitores së Kara Mahmutit mbi ushtritë otomane, Jozefi i II-të i Austrisë për shenjë miqësie i çoi mëkëmbësit të vet, 50 000 dukat e shumë dhurata të tjera të vlefshme. Kara Mahmuti i priti miqësisht e bujarisht. Bëri me to disa lidhje bese e miqësie e mbasi u nënshkrua prej të dy palëve i dha disa dhunti, një Ltinë e dy kobure të stolisura n’argjend, dhe çoi me i përcjellë deri në breg të Moraçës. Por me t’kaluar urën e Moraçës, u ndeshën në një pritë ku mbasi i vranë, zhveshën e i grabitën! Natyrisht kjo vrasje mbeti enigmë, por prishja e marrëdhënieve me Austrinë dhe lidhja me Turqinë mund të japë shkak për aludime e pabesi.

Çuditërisht, përsëri mbas dy vjetësh, Kara Mahmuti çoi rishtaz në Mal të Zi një ushtri prej 12 000 vetësh, por mbasi la 90 të vdekur e 270 të plagosur u kthye sërish i mundur. N’uzdajë se mbas sa luftrave do të mundte t’i gjente të lodhur, Kara Mahmuti u nis vetë me 20 000 ushtarë e u shty ndër ato male të vështira e të gërmueta, ku u ndesh me Vlladik Petron e I-rë, por mbasi la 1000 vetë të vdekur e të varruem, u largua prej andej. Mbas këtij fitimi të malazezëve, Piperi e Bielopolia që prandaj ishin në këtë anë u shkëputën e u njësuan me Malin e Zi.

Kara Mahmuti që bluante në mendjen e tij vetëm madhni e sundim, duke e pa se nuk mund të bënte farë fitimi në Mal të Zi, solli ëndjen e vet në krah tjetër. Në vitin 1795 i shpalli luftë Kurd Pashës së Beratit i cili ishtenë mëri me Portën e Lartë. Kurd Pasha i Toskërisë kishte një natyrë të butë dhe ishte kundër çdo vrasje e gjakderdhje, thuhej se rridhte prej fisit të Skanderbegut. Rrethi i sundimit të tij kapte më të madhen pjesë të Shqipnisë së poshtme deri në Janinë. Mendja e madhe e Kara Mahmutit i cili duke përmbysur Kurd Pashën kërkonte me u ba i vetmi zot i gjithë Shqipnisë, ngjalli armiqësi t ëmadhe ndërmjet Gegëve e Toskëve, armiqësi që zgjati mbrapa edhe disa vjet, e Gegë e Toskë e qitën në harresë vllazninë e gjakut e u banë porsi dy fuqi armike ndër vedi. Ushtritë e Gegëve e Toskëve u ndeshën në të madhe mëri, e lufta kje e përgjakshme. Mbetën në këtë luftë mbi 6000 vetë, Toskë e Gegë e mëria e vrasjeve, idhni i plaçkës, gjaqet që u përtrinë e sa e sa burrave të përmendur, e rritën armiqësinë Toskë-Gegë dhe e shikonin njëri-tjetrin sikur, shqiptarët me malazezë. Kara Mahmuti ishte kah shtron nën vedi të gjithë Toskërinë, por Stambolli e trembur prej fitimeve të tija i çoi peshë ngatërresa të tjera në Shkodër e përreth, e ky në frikë të rrezikut, në vend të vet, me plaçka të marrura u kthye në Shkodër i kënaqur nga kjo fitore. Në vitin 1796, mblodhi 20 000 ushtarë e mësyni Malin e Zi. Kara Mahmuti me sa ushtarë pat bëri të madhe qëndresë. Lagja e Palabardhëve pat nderin me pa të rrëzuar atë burrë të fortë e të përmendur sikur kje Kara Mahmuti i cili pat rrëzuar përreth tij 32 malazez, kje prej tyne. Në këtë betejë të përgjakshme mbetën deri në 3000 shqiptarë të vdekur e të plagosur.

Lexuesi mund të gjykojë nëse Kara Mahmuti ra, në mbrojtje të Shkodrës apo për të pushtuar Malin e Zi e për të zgjeruar kufijtë e Perandorisë Otomane? Kësaj pyetje duhet t’i përgjigjen “shtabi” i shoqatës i cili mund të ketë synime me përsëritë këtë “betejë” të pa lavdishme.

Së fundi dua t’i kujtoj “shtabit” dhe të gjithë atyre që shohin “ëndrra” me pashallarë, se koha e feudalizmit nuk do të përsëritet. Duhet të jeni të bindur se nuk gjenden më në Mirditë Prengë Lleshë për të vrarë Marko Boçarin (shqiptarin e madh) vetëm për të mbrojtur kokën e Mustafa Pashë Bushatliut.

Nuk do të gjenden më mamlësor “budallenj” me luftue kundër Malit të Zi, për të shuar egon e pashallarëve kolaboracionist.

Së fundi në se ky “shtab” vuan nga kriza e figurave, jam gati t’ju rekomandoj një Bushatli që nderon jo vetëm Shkodrën, por mbarë Shqipërinë, dhe që për fat të mirë edhe sot jeton.

Ju rekomandoj ushtarakun e hekurt e qytetarin trim Sami Bushati. Përveç veprimtarisë së tij si ushtarak i rrangut të lartë, emrin e tij e nderon në veçanti akti i guximshëm në mbrojtjen e dinjitetit të tij qytetar, kur fyerjes që kërkon të bëjë ish-Komisari i Korpusit- Gjeneral-Major- Vehbi Hoxha, Samiu, me një goditje të fuqishme i hedh kapelën në tokë dhe i “shkundë” spaletat. Ky burrë ngriti lart dinjitetin e Bushatlijve pa marrë parasysh pasojat.

E theksoj se Ali Pashë Tepelena dhe Kara Mahmut Pasha, janë “ shtatore” pa krena. I pari e ka në Stambollë, i dyti në Cetinë.

Kara Mahmuti duhet të kishte ra burrërisht në Portën e Kështjellës në mbrojtje të Shkodrës, dhe jo në Cetinë si pushtues.

(Referenca: Dom Ndoc Nikaj- “Historia e Shqypnies” C’m’kohë t’vjetra deri m’tashmet.

Shkodër, Shtypshkronja Nikaj - 1917)

Nga: Mark Bregu

Dy vajzat e gjeneralit jetojnë në çadër!...

Tepër emocionues dhe mbresëlënës ishte vizita e punonjësit të TV publik në çadrën e dy vajzave të ish Gjeneralit të Madh Gjin Marku. Sa herë kemi parë gjatë këtyre viteve të “çuditëshme”, të rehabilitohen shumë Gjeneralë viktima të diktaturës, po Gjin Markut pse i mohohet rehabilitimi ?! pse vajzat e këtij burri të madh dhe ushtaraku të paarritshëm, trajtohen në çadra si “arixheshka”?!

Gjin Marku ishte oficeri më i përgatitur i ushtrisë shqiptare, ai ishte një strateg i vërtet (dhe i vetmi ushtarak shqiptar) që shkëlqeu në Akademinë Ushtarake të Moskës.

Ai pati drejtuar dy divizionet tona në Jugosllavi dhe me shumë kurajo e pati denoncuar tradhëtinë e Jugosllavisë dhe krimet që ata kryen ndaj vëllezërve kosovarë (gjatë operacioneve) 1944-1945.

Me sa duket, krimineli Hoxha, që atëherë e kishte nuhatur sensin patriotik të Gjeneralit, por e kishte të vështirë të vepronte menjëherë, duhet të gjente pretekst për të mbushur dosjen e tij. Ai dalëngadalë filloi të ndërtojë një “mal” me akuza derisa e uli shkallë-shkallë deri në internim në Llakatund të Vlorës, dhe më vonë në burg të Burrelit ku vdiq në mënyrë sa misterioze aq dhe tragjike.

Me ta duket “Enveri” përsëri është “gjallë”, dhe me dhëmbët e vampirit, kërkon të kafshojë edhe fëmijët e ish Gjeneralit.

Kam pasur rastin ta njoh në vitin 1956-1957, kur isha ushtar, mbasi shoferi i tij ishte shkodran dhe shoku im i fëminis.

Po shkoja drejt rrugës së spitalit ushtarak, (pak i lodhur), më kishin dhënë rekomandim për t’u shtruar në spital.

Pa pritur dëgjoj mbrapa, frenimin e një veture, dhe ashtu sa i trembur aq dhe i habitur mbeta “shtang”. Çudia më e madhe ishte kur ai m’u drejtua me emër: ushtar Marku futu në veturë.

Kaq isha impresionuar sa nuk më shkoi në mend me pa as shoferin. Mbasi makina u nis, pashë Gjovalinin duke qeshur me të madhe. Atëherë e kuptova lojën, dhe u çlirova nga emocionet. Kur vetura u ndalua para portës së spitalit, menjëherë u bëra gati për tu ulur, por Gjenerali, “ mbasi më vuri dorën në sup më tha: mos lëviz se do të shkojmë bashkë deri te (drejtori) Simon Imami. Mbasi u përshëndetën i tha: këtë ushtarin e kam mik shtëpie, është mjaft i dobët fizikish (në atë kohë peshonja 58 kg) prandaj ma mbani dhe ma trajtoni me dietë të veçantë.

E prezantova këtë moment jo për të kujtuar “Belulit” por për të treguar shpirtin e madh të këtij burri fisnik. Tek po ndiqja në ekranin e televizorit lotët e Zvetllanës, të cilat siç e pohoi edhe ajo nuk ishin lotë dobësie por lotë të një proteste që sensibilizon çdo krijesë të vërtetë njerëzore. Lotët e Zvetllanës janë protesta më e fuqishme që “troket” në ndërgjegjen e mbeturinave të diktaturës, të cilat penetrojnë nën hundët e një shteti të vetëquajtur “demokratik”.

Çadra ku jetojnë bijat e nderuara të një Gjenerali të pa vdekshëm janë dëshmia e gjallë e një neodiktature e cila si një “eurozion” po grryen themelet e Shqipërisë.

Së fundi: Qeveria dhe shteti shqiptar duhet të ndërgjegjësohen dhe të largojnë nga postet drejtuese ata individë të inkriminuar që punojnë “nën rrogozë” për të rikthyer diktaturën. Duke uruar që bijat fisnike të Gjeneralit të Madh, sa më parë të akomodohen ashtu siç e meritojnë dhe siç e kërkon logjika njerëzore, njëkohësisht ju bëj thirrje të gjithë atyre që kaluan kalvarin e diktaturës komuniste të mos ligështohen, por t’i kërkojnë të drejtat e tyre deri në një.

Qëndrimi i ish të persekutuarve dhe të përndjekurve politikë gjatë trazirave dhe luftës së turpshme civile të vitit 1997 është përcaktuesi dhe “njësia matëse” më ekzakte që përfaqëson kulturë dhe tolerancë. Në “Kanunin e Lekës” thuhet: “Kush fal një gjak ka “vra” nji Mret”. Por kjo tolerancë dhe sjellje qytetare nuk duhet kuptuar si dobësi, ritheksoj se shteti dhe qeveria duhet të jenë më të ndjeshëm ndaj kësaj shtrese në se duan ta shtyjnë edhe ndonjë ditë në pushtet.

Nga: Mark Bregu

“Shqiptarët mes një lajmi të keq e një lajmi të mirë”

Këto ditë, në pikun e temperaturave të larta politike, shqiptarët patën “fatin” të dëgjojnë sihariqin e dy lajmeve me sense të kundërta.

Së pari, një lajm të keq që vinte nga kampi i djajve Rozë që momentalisht sundojnë “kalanë” e shtetit shqiptar, i cili njoftonte ngritjen e moshës së pensioneve për burrat nga 60 vjeç në 65 vjeç dhe për gratë nga 55 vjeç në 60 vjeç. Natyrisht ky lajm në përgjithësi ishte mjaft i keq sepse bënte që shqiptarët e robtuar e dërmuar nga baballarët e kuq të kampit rozë ose të mos përfitonin pansion kurrë pasi në këtë moshë ata në përgjithësi vdesin, ose nëse jetojnë duke pasur parasysh moshën mesatare 67. 5 vjet u takon që të punojnë rreth 50 vjet për vetëm dy vjet e gjysëm pension, apo më saktë jetë. Gjithsesi, për një pjesë të vogël të eunukëve komunistë, që socialistët i quajnë njeriu i ri i tyre, kjo ngritje pensioni i ka “gëzuar” pasi u kujton fiks moshën e pensionit kooperativist që Enveri i tyre ua kishte dhuruar si “fitore” e rendit social-komunist...

Lajmi i dytë është i mirë, pasi jo vetëm u shkarkua nga detyra e Prokurorit të Përgjithshëm një komunisto-mafioz ndërkombëtar që i shërbente klanit Hoxha që ka kapur “zemrën” e Partisë Socialiste, por mbi të gjitha se tregoi përbërjen “Etnike” të parlamentit të “Dushkut”.

Fatmirësisht, votimi i këtij parlamenti tregoi se përveç deputetëve anti-shqiptarë që përfaqësojnë interesat e Maqedonasve, Serbëve, Rusëve e mbi të gjitha të Shovenëve Grek, ka më shumë deputetë Shqiptarë, ku të paktën 78 të tillë u deklaruan, pamvarësisht se cili krah politik i përkasin. Gjithsesi, ky lajm ka edhe nuanca tronditëse, pasi tregoi se ka mjaft deputetë që “Dushku” i ka reklamuar si shqiptarë, por që janë të fabrikuar në “teknologjinë” antishqiptare Sllave.

Natyrisht, pas këtyre dy lajmeve shqiptarët duhet të rrisin vigjilencën e pëgjegjësinë e kombit të tyre, i cili kërkon që Shokët e Millosheviçit të shkojnë atje ku i “takon”, në Hagë, se kështu Europa do të bindet se edhe ne shqiptarët jemi të vendosur, pse jo edhe të bashkuar për interesat e mëdha kombëtare, njëkohësisht edhe Europerëndimore...

Nga: Ndue Bacaj

Minatori në pranga

Viti 1968 mobilizoi shumë ushtarë dhe siç ishte zakon të gjithë ata që ishin të deklasuar i mobilizonin në repartet e punës ushtar. Ndër ata ushtarë të punës ishte Pashuk Sokoli i cili u mobilizua në vitin 1968 dhe në vitin 1970 pasi u lirua nga ushtria ai u dërgua në minierën e Fushë Arsit, i cili aty punoi rreth 3 vjet. Komunistët e Arst-Miliskaut vendosën për ta sjellë në fshat për ta dërguar më vonë në burg. Atë e mbajti miniera e punës pa dëshirën e komunistëve të fshatit, dekoruar nga partia e Enver Hoxhës “Fshat Socialist”. Mundën t’i vën prangat minatorit në derën e galerisë dhe me makinën e gjykatës u dërgua në fshatin komunist dhe doli para gjyqit para popullit si armik dhe këta komunistë u ndihmuan nga kryetari komunist ekzekutiv Qamil Morina, i cili ishte bisha më e tërbuari komunist i Pukës dhe nga Sekretari i Parë Thoma Dina, i cili pas pak kohe edhe ai përfundoi në pranga. Megjithë ndërhyrjet e ministrisë, miniera ku Pashuku punoni në minierë, pasi drejtoria kishte ndërhyrë që në ministri për duket se komunistët e fshatit kishin vendosë se nuk pranonin dhe kështu ai përfundoi në pranga duke dalë nga dera e galerisë. Por ai nuk u ligshtua dhe nuk pranoi vendimin e bishave komuniste të kthehej në fshat. Ai pasi mbaroi dënimin u kthye dhe u reabilitua me urdhër në minierë, ku këtu mbas disa vjetësh gjeti vdekjen në minierë ku u dërgua në vendlindje për t’u varrosur me anën e shokëve të punës, se udhëheqja e partisë Pukë dhe Drjetoria e Ministrisë e quajti “Armik i popullit”, dhe familja e tij u la në një barakë buzë lumit në minierën ku lumi hynte sa herë binte shi. Trajtimi i kësaj familje të pastrehë e cila në rrugë të madhe pa shtëpi shkaktar i kësaj tragjedie ishte sektori dhe komunistët e tij të minierës së Lak Rroshit dhe padrejtësia ndaj kësaj familje. Drejtori i kësaj miniere Fran Pjetri ka vazhduar luftën e klasave edhe me fëmijët e tij, shokët e punës, ruajtën me respekt emrin dhe figurën e tij përjetë.

Nga: Sokrat Milo

Poetja çame, sfida e letërsisë shqiptare

- Intervistë me autoren e 12 librave, redaktoren e gazetës “Shqipëria Etnike”, poeten dhe shkrimtaren fituese të disa çmimeve kombëtare e ndërkombëtare Fatime Kulli.

Pyetje: Zonja Kulli, grua, nënë, shkrimtare, gazetare. Ç’do të thotë kjo për Fatime Kullin?

Përgjigje: Për mua të jesh grua është fatkeqësi dhe mrekulli njëkohësisht. Por fati e deshi të jem grua dhe bashkëshorte qysh në vitin 1997, dhe kjo nuk është pak.

Kurse të jesh nënë është privilegji më i madh që mund t’i atribohet seksit femër. Pra, nga natyra dhe Zoti ndjehem e privilegjuar, që kam njëzet e dy vjet që më thërrasin me emrin magjiplotë - Nënë. Kam dy djem që i dua shumë.

Dhe të jesh shkrimtare është diçka tjetër. Është një pasion që s’e zëvendëson tregu më i madh i mendjeve. Është një rreze që rrezaton në gjinj të errësirës. Por që duhet shumë punë, shumë sakrifica. Janë shumë faktorë që ndërthurin shumë elemente për të ndërtuar portretin e shkrimtarit. Dhe unë, midis humnerash e kështjellash plot dhimbje, gëzimi trishtimi, ndërtova me shumë mund portretin tim. E dua këtë pasion se më mundon, më argëton, më bën të ndjehem e lirë brenda vetes sime. Dhe është shumë e rëndësishme, kur lufton uni mbi unin. Dhe sigurisht kam fituar, se qënia e brendëshme e imja më udhëheq, duke më bërë skllave të saj.

Kurse të jesh gazetare, është një kontribut qytetar e intelektual i njerëzve të veçantë që i shërbejnë me kulturë medias ku ai, ose ajo punon. Dhe një arsye tjetër e domosdoshme është, se duhet të punosh për të jetuar. Shkurt për të fituar bukën e gojës. Dhe unë në këtë fushë punoj për të mbijetuar.

Pyetje: Le t’i kthehemi letërsisë: F. Kulli është aktualisht autore e 12 librave me poezi, prozë, fabula, etj. Kush është në të vërtetë F. Kulli? Si mbërriti në letërsi? Cilat janë misteret e kësaj gruaje të fuqishme?

Përgjigje: Sa e vështirë është t’i përgjigjesh pyetjeve të një gazetari, kur je vetë gazetar. Megjithatë nuk kam ndërmend të rrëfehem, sikur të jem para priftit në kishë, sepse s’kam për të rrëfyer asnjë mëkat. Ndoshta shoqëria është mëkatare ndaj meje. Megjithatë dua të them sinqerisht, se unë kam hyrë në letërsi me bindjen e koshiencën e lindur si produkt i dhimbjeve njerëzore, duke u përplasur me subkoshiencën. Jam rritur para kohe, duke përplasur dhëmbët e dhimbjes me dhëmbët e errësirës. Dhe me errësirën bëra kompromis, ku përfitova shumë të luaj me djallin në ikje... Dhe rasti më buzëqeshi.

Më kujtohet Shopenhani, një filozof që thosh: - Rasti është një forcë e egër, së cilës duhet t’i besojmë sa më pak që është e mundur. Fati njeh artin mbretëror të bindjes dhe ndihmesës së tij, meritat dalin mënjanë. Në jetë është si në lojën e shahut. Te njeriu ka diçka më të mençur se truri. Ne kryejmë herë pas here një hap thelbësor, jo dhe aq nga një njohje e qartë e së vërtetës, se sa një shtysë e brendshme.

Pyetje: Kjo është në pyetje indirekte. Po cila ishte udha juaj e vështirë, që arritën deri këtu, që tashmë jeni bërë një emër i njohur në letrat shqipe.

Përgjigje: Prapë po më gërvisht të shkuarën... Po ju përgjigjem me gjuhën e një shkrimtari filozof (që për momentin s’po më kujtohet emri), ku shkruante: Isha ajri, dola nga tunelet e errësirës së mbijetesës, vazhdoj të mbijetoj në bodrumet e errësirës, shëtis e lirë në koridoret e errësirës së mbijetesës.

Ndjeshmëria e përvojave të hidhura dhe të ëmbla njëkohësisht, pajtetër që prodhon produktin e saj, në të gjitha fushat e artit.

Pyetje: Përveçse krijoni, duket se lexoni shumë. Çfarë ju tërheq më shumë.

Përgjigje: Po, lexoj shumë. Nëse dita më ikën pa lexuar, më duket se kam humbur diçka të rëndësishme. E menaxhoj shumë kohën, duke studiuar filozofi, psiklogji. Sigurisht duke lexuar edhe letërsi botërore, kryesisht romane. Kur shkruaj i ndërpres në mënyrë absolute leximet.

Pyetje: Kë preferoni më shumë?

Përgjigje: Psikanalistin e madh, Frojdin dhe Niçen. Nga prozatorët adhuroj Stefan Zhvajg.

Pyetje: Po nga krijuesit shqiptarë?

Përgjigje: Jam e dashurura çmendurisht pas poezisë së Migjenit. Kurse nga prozatorët më pëlqen Ernes Koliqi dhe më vjen keq që kultura shqiptare nuk ndalet pikërisht tek Koliqi, tek kjo vlerë e kulturës shqiptare. Dhe më vjen keq që unë jam njohur vonë me veprat e tij.

Pyetje: Meqë përmendën vlerat shqiptare. Si e komentoni ju zhurmën e bujshme ndaj shkrimtarit të madh shqiptar, Ismail Kadaresë?

Përgjigje: Ismail Kadareja është tigri i letërsisë shqipe. Fakti që po bëjnë shumë zhurmë, s’është gjë tjetër veçse e lartësojnë atë si shkrimtar. Edhe pse ka shkruar i izoluar brenda kafazit ogurzi me gjemba, ai ka ditur me mjeshtëri të përdorë pendën e perëndimit. Mua më ngjason me Heminguejn e madh. Nëse do të kishte një emër tjetër shkrimtari, që është më i mirë se ai, unë do ta pranoja me kënaqësi. Por e ritheksoj se “dhëmbët e tigrit” Kadarejan janë të pathyeshëm para çdo stuhie. Fakti që ai është kandidat i çmimit Nobel, është nder që i bëhet Shqipërisë në botë.

Pyetje: Më duket se po flet me gjuhën e gazetarisë.

Përgjigje: Jo, po flas me gjuhën e bindjes si lexuese e kualifikuar.

Pyetje: Po si gazetare, a ke patur ndonjëherë vështirësi në punën tuaj, dhesi i ke përballuar barrikadat?

Përgjigje: Ekziston një fakt kokfortë dhe mjeran njëkohësisht. Shpesh herë njerëz të vegjël, meskinë, skeptikë, nuk durojnë dot suksesin e madhështinë e dikujt, për të cilin është e vështirë ta arrish. Dhe krijojnë insituata konfliktuale, dashakeqëse që etiketojnë deri edhe në banalizma, figura personalitetesh që ne shqiptarët duhet të krenohemi me ta. Kam një rast të freskët, i cili më ka ndodhur personalisht edhe mua në gazetën “Shqipëria Etnike”. Dhe ju i dini shumë mirë reagimet që erdhën ndaj dy personaliteteve të qytetit tonë, që i respekton dhe vlerëson bota, (nuk dua të përmend emra, sepse është e turpshme për ne). Kurse tek ne ndodhi e kundërta, mundohemi të errësojmë dritën e vlerave kombëtare. Prandaj jam ndjerë keq, në mos edhe e fye. Dhe shpesh herë i bëj pyetje vetes; si ka mundësi që ekzistojnë këta njerëz egoistë të shfrenuar, që kanë vetëm një emër - mediokër. Të cilëve dua t’ju kujtoj, se kombi ynë ka patur dhe ka personalitete me peshë mbarëkombëtare, që kanë ngritur në piedestal emrin e Shqipërisë, kudo nëpër botë. Dhe për këto ka dokumente zyrtare botërore.

Hiqni gjyslyqet e miopisë, dhe do të shikoni edhe nën dritën e diellit shqiptar që lëngon nga mendje të sëmura rrezikshmërisht për kombin tonë.

Pyetje: Dua t’i rikthehem edhe një herë karrierës suaj letrare. Kur e gjen kohën për të krijuar Fatimja dhe si?

Përgjigje: Shpesh herë koha ushqehet me jashtëqitjen e frikës së dhimbjes. Dhe emocionet krijojnë haluçinacionet e dizintegruar, atëherë te unë vjen krijimi. Kur ky emocion më trazon, s’më lë të qetë, atëherë, natën kur të gjithë mëkatarët shejtorëhen në gjumë, unë hyj në botën e çmëndurisë së krijimit.

Pyetje: Pra ju shkruani vetëm natën?

Përgjigje: Emocionet që përjetoj ditën, unë i konvertoj në letërsi me natën. E gjithë krijimtaria ime ka shtëpizën e magjisë varur në krahët e natës. Dhe unë jam “viktimë” e saj, “mëkatare” e intimitetit të saj...

Pyetje: Në pjesën më të madhe të veprave tuaja, shquheni si poete e lirikës erotike. Kë dashuroni më shumë?

Përgjigje: Po. Dashuria, kjo ndjenjë sublime shumë njerëzore, është terapia më e fuqishme për të mjekuar plagët e shpirtit të sëmurë. Për t’i shkulur nga rrënjët impotencën e kësaj bote të egër e të pistë që po na merr frymën dhe na ka çnjerëzuar. Dashuria është fjalë e ëmbël që na ledhaton, dhe pushton ndjenjat njerëzore. Sa bukur është kur dashuron çdo gjë të bukur e njerëzore.

Pyetje: Po ju kë dashuroni më shumë dhe çfarë ju pëlqen të dashuroni?

Përgjigje: Poeti ka shpirtin e madh dhe të ndjeshëm. Ai di të dashurojë në mënyrën e magjisë së penës. Edhe të paarritshmen e kthen në “pronë” të tij. Jemi njerëz, apo jo (qesh)? Pastaj në sytë e muzës, më pëlqejnë burrat e bukur në pamje të parë. (Si maja e malit që të fton ta vizitosh, se ndjehet vetëm... A nuk është e bukur të shkosh të verosh atje?) Por më shumë më pëlqejnë burrat me shpirt të bukur, (që ka shumë pak) dhe ata që janë inteligjentë. Dhe pikërisht këtu ndalet magjia e penës sime dhe shfrytëzon botën e tyre.

Pyetje: Pra jeni shfrytëzuese e burrave?

Përgjigje: Ah, më keqkuptuat. Unë i shfrytëzoj në magjinë e muzës. Dhe kjo është argëtuese. Çdo raport është relativ. Veprat artistike të të shkruarit s’mund të bëhen kryevepra nëse s’je gjuetare e mirë e së bukurës fizike e shpirtërore.

Nuk mjafton vetëm magjia e fjalës por edhe ajo e forcës shpirtërore dhe profesionale në “gërmime”... Nëse kryeveprat e botës si: Shekspirit, Balzakut, Gëtes, Nerudës etj., nuk kanë qenë të prekshme, të jetuara, të kërkuara, nuk do të mbeteshin kryeveprat e letërsisë.

Pyetje: Dhe ju pretendoni se do të shkruani kryevepra të tilla në letërsi?

Përgjigje: E pse jo! Njerëz me gjak e me shpirt ishin edhe ata shkrimtarë të mëdhenj.

Pyetje: Ç’do të thotë kjo për ju, egoizëm, apo nënvlerësim karshi modestisë?

Përgjigje: Modestia për mua është nocion arkaik para ambicjeve të mëdha, që kam unë në letërsi.

Pyetje: Keni marrë tre çmime ndërkombëtare në poezi, në Mal të Zi, në poezin ballkanike në Korçë dhe në fund “Penën e artë” në Maqedoni. Ç’do të thonë këto çmime për autoren?

Përgjigje: Unë jam poetja absolutisht më e mira. Kjo është vjelja e punës sime shumëvjeçare.

Pyetje: A ke patur ndihmë financiare nga pushteti lokal dhe ai qëndror? Ose më saktë nga Ministria e Kulturës?

Përgjigje: Absolutisht jo. Edhe pushteti lokal edhe ai qëndror është një trup amor karshi shkrimtarëve. Kurse Minstria e Kulturës është institucioni që i vret më shumë artistët në përgjithësi dhe në veçanti shkrimtarët.

Është e turpshme, por do ta them; në Ministrinë e Kulturës organizohet çdo vit konkursi i letërsisë shqipe në të gjitha zhanret. Dhe çmimet ndahen me interesa banale. Nëse “X” merr çmim i kërkohet gjysma e vlerës së parave. Dhe këtë fat e kanë përjetuar edhe miqtë e mi shkrimtarë. Çmimin më të madh ta jep lexuesi dhe sita e kohës.

Pyetje: Dihet se shkrimtarët në Shqipëri jetojnë në një varfëri të skajshme. Keni frikë nga varfëria?

Përgjigje: Jo, s’kam frikë nga xhepat e zbrazur të ekonomisë. Por kam shumë frikë se mos varfërohem në shpirt dhe në mendje. Gjë, që tek unë s’do të ndodhë kurrë sepse jam shumë e pasur në termin antologjik të trurit.

Pyetje: Ku e gjen këtë forcë Fatime Kulli? Nga i buron? A ka ndikuar kultura shkodrane tek ju, pasi ju nuk jeni nga Shkodra?

Përgjigje: E para, forcën e gjej tek vetja ime. Nuk mjafton vetëm të kesh talent, por duhet të punosh shumë. Dhe unë talentin dhe punën i administroj me nikoqirllëk të madh, duke mos abuzuar tek vetja dhe tek lexuesi.

E dyta është kultura e prejardhjes së familjes sime. Unë vij nga një familje e varfër intelektuale nga treva e Çamërisë.

Në letërsinë shqipe ka lënë gjurmë shkrimtari disident nga çamëria Bilal Xhaferri.

Dhe ky ka qenë kushëriri im i dytë.

Kur isha fëmijë në klasën e tretë shkruaja poezi, dhe ai m’i pranonte, ose jo si të tilla. Megjithatë unë sot jam vetvetja ime dhe flas me penën time, atë që nuk e arriti ta përfundonte Bilali në letërsi, do ta arrij unë. Dhe për këtë jam e sigurtë. Sepse toka çame është një llavë dhimbjesh shekullore, ku kullon gjak masakrash nga më çnjerëzoret.

Dhe e treta - A ka ndikuar kultura Shkodrane në formimin tim.

Sigurisht që po. E para familja ime që ka sakrifikuar shumë për mua. S’kam arritur të pij qumështin e “Rozafës” por ninullat e saj i kam ndjerë thellë në ind. Përndryshe s’do të kisha ndjerë dorën e ngrohtë të artistave shkodranë, të cilët janë të shumtë dhe unë përulem me respekt para tyre, dhe para Shkodrës që më mbajti në kraharorin e saj. Dhe unë emrin e Shkodrës do ta lartësoj në të gjitha takimet ndërkombëtare të poezisë.

-Të falenderojmë për praninë tuaj në gazetën “Shqipëria Etnike”.

- Kënaqësia ishte e imja, që më privilegjuat duke qenë dhe gazetare pranë kësaj gazete, më rritet përgjegjësia para lexuesit dhe shikuesit në internet

Intervistoi: Sokol Pepushaj

In memoriam

Kush është martirja antikomuniste Marie Shllaku?

“Oh vuajtjet e mija nuk ka shtambë jo që i shkruan!”

Marije Shllaku

Shqiponja e maleve kosovare u lind më 22 tetor të vitit 1922 në Shkodrën e famshme, si djepi i gjithçkaje që ka filluar në Shqipëri, duke qenë një ndër qendrat e hershme të kulturës shqiptare. Prindërit e dashur të saj qenë babai Simoni dhe nëna Dile Shllaku të cilët qysh në moshë të njomë u përkujdesën për të ushqyer me dashuri të veçantë ndjenjën e thellë patriotike dhe liridashëse. Shkollën fillore dhe të mesmen i kreu në qytetin e Shkodrës, pranë Kuvendit të njohur të Motrave Stigmatine në Gjuhadol. Marija fëmijë dhe më vonë adoleshente spikaste për inteligjencë, dashuri pr shoqet e klasës dhe për interes të madh që zgjonte çdo disiplinë mësimore në shkollë. Gradualisht kultura e saj filloi të zgjerohej me dije të qëndrueshme Perëndimore dhe vlerat e thella atdhetare. Ajo ishte një nxënëse shembull për të gjithë dhe në çdo drejtim. Për Marijen shembullore fliste edhe profesori i nderuar At Donat Kurti (1903-1983). Në atë shkollë ku ajo mësonte, jepte mësim “Poeti Nacional” At Gjergj Fishta (1870-1940), dhe me sa duket ndjenjat e holla të atdhedashurisë i mori nga “Poeti i Madh” atë Gjergj Fishta. Ndikimi i Fishtës në frymën e atdhedashurisë së Marije Shllakut, shihet edhe nga vetë krijimi i saj poetik. Kështu në vitet e mëvonshme Marija do të rrëfejë përmes poezisë së atdhedashurisë edhe inspiruesin e këtyre ndjenjave patriotike. Kështu në një dorëshkrim të vetë Marijes në tavolinën e Iliaz Agushit u gjend edhe një shkrim krijues që mban datën 27 tetor të vitit 1943. Vargjet e “Poetit të Madh Nacional” At Gjergj Fishtës “Ma mirë dekun nën dhe dhe m’u kja se për të gjallë me mbetë nën shkja”. Marija ishte sekretare e këtij patrioti të vrarë nga komunistët më 27 tetor të vitit 1943. Iliaz Agushi ishte Ministër i Punëve të Botnore të Shqipnisë në Tiranë. Vajza me vrull rinor dhe dëshirë të madhe për dije universitare, studimet e larta i ndoqi në Universitetin e Romës për degën filozofike. Ajo në mënyrë të rrjedhshme zotëronte disa gjuhë të huaja, sikurse ishin: italishtja, frëngjishtja, latinishtja, gjermanishtja dhe deri diku serbokroatishtja. Me një bagazh të tillë linguistik dhe përthithjen e kulturës botërore, ajo asnjëherë nuk e la pasdore kulturën e gurrës popullore të gjuhës së nënës. Një intelektuale e tillë tregonte se Marije Shllaku ishte një ndër personalitetet më të shquara, e cila padrejtësisht u privua nga jeta nga sllavokomunistët serbë dhe të Tiranës së kuqe zyrtare.

Në fillim të vitit 1942 Marije Shllaku ishte caktuar nëpunëse në zyrën Teknike qendrore pranë Ministrisë Botërore të Shqipnisë me rezidencë në Tiranë. Duke qenë një intelektuale e konsoliduar dhe e përgatitur profesionalisht, falë cilësive korrekte dhe të larta në detyrë, ajo vlerësohet dhe i ofrohet një punë tjetër, si Zëvendëse e Sekretarit në Ministrinë e Komunikacionit në kryeqytet. Më 25 shkurt të vitit 1943 erdhi për herë të parë në Kosovë, 30 vjet pasi këto treva shqiptare qëndronin të ndarë në dy pjesë padrejtësisht nga Evropa e vjetër. Me detyrë apo sikurse thuhej sot, Marije Shllaku mbërriti në qytetin historik të Prizrenit, ku u caktua që të kryente detyrën e përgjegjëses për departamentin e Financave. Ajo ishte Sekretare e Ministrit të Punëve të Brendëshme të Shqipnisë Xhafer Devës. Kur Marija doli në male për të fituar lirinë e popullit të Kosovës e Shqipërisë nga pushtuesit e rinj komunistë, ajo kryente detyrën e Sekretares së Komandantit të NDSH (Nacional Demokratike Shqiptare) për Kosovën Ukë Sadikut, deri sa u dënua dhe u pushkatua më 25 nëntor të vitit 1946 në qytetin e Prizrenit.

Për nacionalisten e shquar Marije Shllaku folën e shkruan gjithnjë me respekt për jetën dhe veprën e madhe të saj shumë miq, shokë e bashkëluftëtarë në malet e Kosovës dhe të Shqipërisë. Kështu duke shfletuar me kujdes nënën histori, që ruan në gjirin e saj kujtime të bukura për këtë luftëtare të lirisë ndër të tjera shohim opinione shumë të mira nga shokët e luftës: “Ishte pranvera e vitit 1975 dhe nga kreyqyteti i Francës, në Paris, me disa shokë udhëtuam në qytetin e Brukselit (Belgjikë). Unë i ri prita me padurim të shoh Bajraktarin e Lumes, patriotin e shquar nacionalistin e zjarrtë Muharrem Bajraktarin, për të cilin kisha dëgjuar shumë në odat e burrave në Kosovë. Unë asokohe isha më i riu dhe kur e pashë Bajraktarin buza më shkoi disi në gaz. Bajraktari tek më shikonte ashtu të ri, më pyeti për emrin tim dhe më tha menjëherë: “Jeni mirditor”. Dhe unë me mburrje e krenari iu përgjigja, Po. Unë u habita tek dëgjoja nga goja e tij atë njohje të madhe që kishte për të gjitha krahinat e Kosovës dhe të pjesëve të tjera të Shqipërisë. Portreti i tij, më tërhoqi shumë, duke spikatur tek unë madhështia e një burri të pjekur dhe me një lartësi mesatare, vështrimin si shqiponjat e bjeshkëve tona kreshnike, shumë mikpritës dhe i afërt e komunikues me të gjithë. Unë e mendoja ndryshe këtë njeri me shpirt fisnik dhe zemër të madhe për Atdheun dhe njerëzit e tij të thjeshtë dhe intelektualë.

Bajraktari i interesuar për të ditur diçka më shumë m’u drejtua me këtë pyetje: “Në këtë periudhë fatkeqe të komunizmit a flitej ndonjë gjë për luftën e fundit, mbasi oda e burrave të njohur në Kosovë është me shumë zë të mirë”. I emocionuar nga pyetjet interesante të Bajraktarit menjëherë iu përgjigja: “Bajraktar, emri Juaj dhe i shumë personaliteteve shqiptare të Qendrës Shqiptare gjatë asaj periudhe është një temë kryesore e orëve të gjata të mbrëmjeve në të gjitha odat, ku burrat shqiptarë mblidhen dhe kuvendojnë për hallet e veta, miqtë, bashkëluftëtarët e maleve, për historinë e bijve më të mirë të këtyre trojeve që sot gjenden në emigracionin politik. Populli dhe vetë odat e ngrohta dhe mikpritëse kosovare kanë folur dhe flasin gjithnjë me respekt për burrat e shquar të Kosovës dhe Shqipërisë, sikurse janë Kapedani i Mirditës, për të vazhduar më pas me shumë të tjerë. E kush nuk do dhe respekton Kapedanin e Mirditës Mark Gjon Markun, i cili pa iu trembur syri dhe me shumë trimëri e filloiluftën i pari në malet e Mirditës kundër bishës së egër komuniste, që martirizonte pa mëshirë bijtë më të mirë të popullit të Mirditës dhe të Shqipërisë përmenden dhe do të ruhen me veneracion në kujtesën e popullit shqiptar. Edhe Ju Bajraktar jeni gjithnjë i përmendur për trimëri, guxim, antikomunizmin e vendosur, si në luftëtar i vendosur dhe koordinator me komandantët e çetave në Kosovë, që kërkonit të sillnit lirinë në vatrat shqiptare në Kosovë dhe Shqipëri. Kush nuk e përmend me admirim të veçantë komandantin e çetave çlirimtare, patriotin e flaktë Shaban Polluzhën, Ukë Sadikun, profesor Ymer Berishën, Ndue Përlleshin dhe në veçanti për shkodranen trimëreshë dhe sokoleshë Marije Shllakun. Ata tashmë janë vetë historia e shkruar me germa të arta dhe me armë në dorë deri në flijim kundër komunizmit dhe pushtuesve shekullorë serbë në trojet tona”. Tek më dëgjonte me vëmendje Bajraktari këtu më ndaloi dhe nisi të flasë plot emocione. Unë e shihja se Bajraktari filloi t’i dridhej buza nga emocionet dhe keqardhja për luftëtaren e lirisë Marije Shllakun. Atij filloi t’i dridhej buza e epërme dhe në atë gjendje siç ishte vijoi të flasë i mbuluar tërësisht nga emocionet e kujtimet: “Marijen e njoha qysh në zyrën e Xhafer Devës. E takova edhe tek Bazi i Canes (patrioti i shquar i nacionalizmit Abaz Kupi). Në një takim që kishim me udhëheqësit e çetave të rezistencës nacionaliste të Kosovës në Pashtrik, e pyeta profesor Ymer Berishën, përse Marije Shllaku nuk është në këtë takim me ju? Profesori m’u përgjigj shkurt: “Bajraktar, Marija është aty ku e kërkon vendi. Marija gëzon respektin e të gjithëve. E sot ne këtu jemi shumë të lirë e të sigurtë për ta vazhduar punën e këtij takimi, pasi çdo gjë është nën kontrollin e plotë të saj atje”. Bajraktari duke vijuar bisedën e tij interesante tha: “Më pat treguar Xhafer Deva për zotësinë e saj. Shkodra nënëloce i dhuroi Kosovës martire këto Heroinë- Heroinash, që bota shqiptare deri më sot nuk ka nxjerrë një sokoleshë dhe intelektuale të aftë dhe të zgjuar”. Bisedën ma ndërpreu Sadik Marku, në burrë shumë i respektuar nga djelmina e Shalës, ndonëse Bajraktari donte të fliste më shumë për Marijen dhe trimërinë e saj si të Norës së Kelmendit. Rilindja e sokoleshave të tilla shpesh përsëriten gjatë shekujve të historisë së popullit shqiptar.

Shokët e idealeve antikomuniste kujtojnë për Marije Shllakun

Për trimëreshën e maleve kreshnike të Kosovës, foli edhe shoku i Luftës për Çlirimin e Kosovës nga sllavokomunistët Feriz Boja nga fshati Kerrnicë Komuna e Klinës, i cili kaloi shumë vite në burgjet sllavokomuniste. Ai tregon:

“Ishim duke drejtuar në shtëpinë e Zef Gjokës në Ranoc. Atë natë mendonim ta kalonim mes miqve tanë. Erdhi një njeri dhe i tha Zefit, se fshati është përplot i mbushur me partizanë (komunistë), të cilëve u printe Radosh Toshiqi dhe Ruzha Raigoviqi. Nga kjo shtëpi mund të shikosh në largësi horizontin. Menjëherë kemi parë turma të mëdha ushtarësh. Ne menjëherë u ngjitëm në tavan, mbasi nuk kishim nga t’ia mbanim tjetër. Marije Shllaku është veshur shumë shpejt me rrobat e grave të shtëpisë dhe me armët që kishte, që bashku me një vajzë të shtëpisë ku e bujtëm. Ajo si sorkalle doli tek dera e druve. Ne ishim shumë të sigurtë, pasi Marija ishte jashtë dhe do t’i gjuante ushtarët mbrapa shpine, dhe do na e hapte rrethimin për të dalë të gjithë nga kjo grackë. Mirëpo Radoshi deshti të ngjitej vetë në tavanin e shtëpisë por Ruzha i tha, porsa N.M. e futi kokën tek vrima, armët tona ishin të drejtuara nga ai. Radoshi e pyeti, se a shikonte gjë brenda, ndërsa N.M. iu përgjigj se nuk shikonte asgjë. Dhe në këtë mënyrë ushtarët u larguan dhe ne për fat të mirë shpëtuam. N.M. i kishte thënë Zefit, se vendi është i rrethuar dhe do të kontrollohej sonte çdo shtëpi dhe se ndoshta ata do të ktheheshin prapë tek ti. I vetmi vend për të shpëtuar ishte konaku i Kishës së Zllakuqanit tek meshtari i nderuar pater Toma. Të gjithë me në shpejtësi të rrufeshme u bënë gati e në errësirën pus zi të natës kaluan bregut të Ranavicës dhe arritën në këtë mënyrë tek konaku i Kishës. Marija udhëhiqte grupin e para, sepse frati këtë sokoleshë të bjeshkëve të Kosovës e donte shumë, mbasi kishte lidhje të ngushtë me fratin antikomunist të Pejës martirin e Kosovës pater Benardin Llupin. Atë mbrëmje, të gjithë së bashku kaluan shumë mirë. Para se të largoheshin nga konaku i fratit, meshtari i njohur e dërgoi Zef Perndokën që të merrej vesht se ku gjenden partizanët në mënyrë që të mos ribinin në ndonjë grackë. Pas pak kohe erdhi Zefi, i cili i njoftoi se partizanët janë larguar në drejtime të tjera, sipas informatave që kishin marrë nga Ndrec Dunani e disa të tjerë. Ky frat i nderuar na ndihmoi dhe na strehoi shumë herë, na dha rroba dhe ushqime për t’ia dërguar shokëve në mal”. Marija, vijon të tregojë Ferizi qysh në vitet e para të vitit 1944 që erdhi në Kosovë, së bashku me Mehmet Gradicën, Adem Shalën dhe me Met Danin, tubuan me qindra shqiptarë të armatosur dhe bashkë me ta doli në mal. Të gjithë së bashku përpiqeshin që t’i sillnin sa më shumë dëme sistemit komunist në prapavijë dhe në fronte të drejtpërdrejta kundra regjimit, duke synuar që të pengojnë ushtrinë nacional-çlirimtare që të ndërtojë pushtetin popullor në Kosovë. Së bashku me shumë udhëheqës kosovarë, kaloi në çdo fshat e qytet duke shkelur terrenin pëllëmbë për pëllëmbë, për t’ia mbushur mendjen popullit që të bashkohet me luftëtarët e lirisë. Të gjithë synonin një Shqipni Etnike, pa ideologjinë komuniste, të lirë dhe demokratike. Marije Shllaku ishte një pjesëmarrëse aktive në Kuvendin e Dernicës, që u mbajt në janar të vitit 1945. Këtu të tubuar gjendeshin edhe udhëheqës të njohur të lëvizjes antikomuniste në Kosovë, sikurse kanë qenë luftëtarët e lirisë, si: Ukë Sadiku, profesor Ymer Berisha, Mehmet Gradica, Shaban Polluzha e shumë të tjerë. Në këtë takim shumë të rëndësishëm për mbarë fatet e popullit martir të Kosovës, ishte vendosur ndër të tjera që së bashku të gjithë luftëtarët antikomunistë të lirisë të sulmonin me të gjithë potencialin ushtarak dhe forcat e grupuara njësitë e ushtrisë nacional-çlirimtare, që në fakt duhet thënë se ato asnjëherë nuk kishin qenë nacionalistë dhe për më tepër “çlirimtare”, sepse njohën pushtimin e Kosovës nga ushtria e J. B. Titos me kompani. Kosovarët tashmë të shtypur pëveç pushtuesve shekullorë serbë edhe nga pushtues të ideologjisë boshe komuniste që vriste dhe martirizonte pa mëshirë me qindra e mijëra kosovarë brenda dhe jashët kufijve politikë. Gjatë tërë kohës së Luftës së Drenicës, Marije Shllaku si një trimëreshë e vendosur ishte e pranishme kudo dhe përkrah krah për krah kudo me vëllezërit burra shqiptarë kundër armikut të përbashkët të Kosovës sllavokomunistët e Titos dhe të Tiranës së kuqe asokohe. Ajo u radhit dhe shkrepi armën së bashku me të gjithë trimat e njohur të Kosovës. Të gjithë e dijnë se roli i saj ishte shumë i madh, por për fat të keq rreth aktivitetit të saj për shumë dekada është heshtur dhe shpesh edhe keqpëdorur për së mbrapshti e gjithë jeta dhe veprimtaria nacionaliste e kësaj bije kreshnike sokoleshë. Kudo Marija ishte dëshmitare si në Kuvende të burrave ku vendosej fati i Kosovës pas ardhjes së partizanëve komunistë. Ajo sa e sa herë ngrohu grykën e pushkës me barutin e çlirimit të vendit, ashtu sikurse po vepronin të gjithë udhëheqësit e çetave antikomuniste. Kur kishte raste që luftëtarët ishin në rrezik ajo njoftonte çetat e tjera për ndihmë, situatën e krijuar dhe përdorte me sukses edhe radiolidhjen. Pranë saj qëndronin dy roje personale dhe në person tjetër që i mbante makinën e shkrimit dhe sende të tjera të luftëtares së lirisë. Armën dhe radiolidhjen asnjëherë nuk i hiqte nga dora. Lufta e Drenicës do të zgjaste shumë, por moralin në gjirin e popull me propagandë mashtruese komuniste e thyen vetë komunistët, të cilët të grupuar në brigada partizane nga Shqipëria kishin ardhur për të luftuar banorët autoktonë të Kosovës, luftëtarët antikomunistë të lirisë. Ndër shumë fjalë të bukura dhe parrulla që përhapnin komunistët ishte edhe ajo se: “Ne jemi marrë vesh me jugosllavët, se menjëherë mbas çlirimit, nga okupatori, Kosova do t’i bashkohej Shqipërisë, prandaj u thoni djemve, tani që të kthehen në shtëpitë e tyre”. Por a kishin besë komunistët dhe se çfarë ngjau më pas, këtë më së miri e tregoi me fakte e argumenta vetë historia e Kosovës dhe e Shqipërisë ku sundoi ideologjia komuniste deri në vitet 1990.

Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica, pas shumë lutjesh ia kanë mbushur mendjen Marije Shllakut që të dalin nga rrethimi, mbasi vendi dhe çetat kishin nevojë shumë të madhe për të. Një ditë Marija, në mes të shumë grave të Drenicës shpëtoi dhe iu bashkua kështu çetës së Ukë Sadikut deri në rrethimin e kësaj çete në Sigevë nga brigada partizane nga Kotorri. Por Marija me shumë plagë në trup kishte mundur të çante rrethimin dhe ishte strehuar në tubat e ujit në arën e Avdyl Demakut nga Reshiku. Brahim Mala nga Sigeva i dalur në Reshik kishte ra në kontakt me të dhe i kishte dërguar ushqime deri sa shtrëngohet pak dhe niset për në Doberdol. Në rrugë kishte takuar disa fshatarë dhe i kishte pyetur se ku gjendet Doberdoli. (ku ajo e kishte strehimin në shtëpinë e don Pjetrit qysh para kuvendit të Doberdolit. Ata e çuan në shtëpinë e Xhemë Bajraktarit të Açarovës dhe e kishin siguruar OZN-në në Skënderaj, shefi i Policisë së Skënderajt me shumë policë e kishin rrethuar shtëpinë e Xhem Bajraktarit të Açarevës, ku e marrin Marijen me shumë plagë në trup dhe më von e dërgojnë në burgun e Prizrenit. Pas shumë torturave e mundimeve të përditshme Marije Shllaku dënohet me vdekje, duke e pushkatuar së bashku me Atë Benard Llupin, Kolë Parubin dhe Gjergj Martinin. Gazeta “Rilindja”, nr. 46, me 21 korrik të vitit 1946, fq. 2, në faqet e saj boton vendimin e gjyqit ku ndër të tjera thuhet: “Vendim i Gjyqit popullor kundër grupit ballisto-terrorist. Gjyqi popullor i qarkut të Prizrenit dha vendimin e drejtë: ku u dënua me vdekje pushkatim udhëheqësat e organizatës ballisto-terroriste: AT Benard Llupi, Marije Shllaku, Kolë Parubi dhe Gjergj Martini.” Me Marijen u ndamë për herë të fundit në Kuvendin e Doberdolit që u mbajt në gusht të vitit 1945. Këtu ishin prezent të gjithë udhëheqësit e armatosur antikomunistë. Marije Shllaku në këtë tubim nacionalistësh mbante procesverbalin, që kishte shumë rëndësi për vendimiet që do të merreshin në këtë mbledhje. Ajo ndër të tjera mbajti edhe në fjalim që zgjati rreth një orë dhe shprehjet oratorike, notat prekëse atdhedashurisë për Kosovën dhe Shqipërinë pa hordhitë komuniste që me dhunë morën pushtetin në të dyja anët e vendit, u pritën me duartrokitje frenetike. Qëndrimi i vendosur patriotik i Marijes ishte bërë një pjesë e moralit të të gjithë luftëtarëve të lirisë antikomuniste. Një vajzë e re si Marija mbante të ndezur ndjenjat patriotike në të gjithë çetat antikomuniste që vepronin çdo ditë në Kosovë asokohe. Kuvendi zgjodhi komandant ushtarak Ukë Sadikun dhe udhëheqës politik për Kosovën prof. Ymer Berishën.

Me t’u kthyer nga takimi i Pashtrikut Ukë Sadiku ishte njoftuar për humbjen e madhe të çetës së tij në Sigov. Ai duke qenë shumë i mërzitur iu drejtua Ndue Perlleshit: “Duhet të përpiqemi me çdo mënyrë për të shpëtuar nacionalisten Marije Shllaku nga kthetrat e UDB-së, përndryshe lufta e jonë është e humbur”. Sot pas shumë viteve Ismet Berisha Kryetar i “Lidhjes Shqiptare të Prizrenit” dhe bir i Ukë Sadikut për nacionalisten e shquar Marije Shllaku tregon: “U takuam me Xhafer Devën për herë të parë në New York. Ai më priti shumë përzemërsisht, më shprehu ngushëllime për babain tim Ukën. Dhe ndër të tjera ai mu drejtua mua se si u bë puna e Marije Shllakut, si e priti Uka arrestimin e saj nga UDB-ja? Xhaferi më tha, se: Marije Shllaku ishte një femër e pazëvendësueshme. I kishte të gjitha cilësitë pozitive, duke qenë e mprehtë nga mendja, e sjellshme, shumë guximtare, më shkurt një heroinë e pazëvendësueshme deri më sot. Ajo me vullnetin e saj dhe vendosmërinë ka kryer punë shumë të mëdha. Unë i mbeta borxh. I thashë që do të kthehem shumë shpejt në Kosovë, por çdo gjë përfundoi pa sukses, me situatën botërore dhe mbeta borxhli me fjalët e mia.”

Tomë Mrijaj, New York, USA

Kritikë e vonuar

Në Shqipërinë tonë të dashur edhe kur u vjen koha çështjeve të ngutshme për t’u diskutuar, u vijnë me shumë vonesë. Biles edhe këtë vonesë disa mundohen ta shtyjnë larg e më larg. Edhe pas një dekade të ardhjes së pluralizmit politk kritika ndaj përfaqësuesve të realizmit socialist vazhdoi të mbetet memece, deri para disa javësh. Sidoqoftë na duhet të ngushëllohemi me thënien proverbiale “Më mirë vonë se kurrë”. Tashmë më në fund duket se gjuhës së prerë të kritikës nisi t’i shërohet plaga. Megjithëkëtë po bëhen përpjekje të mëdha prej disave për të shpëtuar sa më shumë letërsi të realizmit socialist. Orvatjet për të shpëtuar shkrime që do të meritonin do të ishin të lavdërueshme, por mua më duket tepër e vogël ajo sasi e shoqëruar nga cilësia shpëtimtare sepse realizmit socialist edhe kur i ke dhënë 99 me shumë zor ta ka lejuar njëshin. Thyerja e tabusë së paprekshmërisë së përfaqësuesve të realizmit socialist, është për t’u duratrokitur... Respektimi i mëtejshëm i asaj tabuje do t’u tregonte brezave tonë të ardhshëm ose pa aftësinë tonë në lëmin e vlerësimit, ose servilizmin më të neveritshëm të të gjitha kohërave, mbasi shkrimet e shkrimtarëve janë jo vetëm dëshmira të shpirtit të tyre krijues, por edhe dëshmi e qëndrimit të së tashmes ndaj atyre shkrimeve. Shkrimtarët që kanë detyrën e edukimit të ndjenjave të publikut lexues a nuk na kanë borxh rrëfimin e mëkateve të bëra kundrejt nesh për hir të propagandës Enveriste, e cila duke u hartuar me art, u bë shumë më infektuese se shkrimet mediokre të politikanëve të atëhershëm. Përpjekja për ta kaluar këtë faj si diçka të parëndësishme e dyfishon peshën e fajit. Dihet se mungesa e dëshirës për ta sfiduar veten e së kaluarës është mungesa e dëshirës për ta ndryshuar në përshtatshmëri me të tashmen e me të ardhmen. Në kohën e diktaturës artistët tonë kanë bërë edhe autokritikat me zhvleftësuese të dinjitetit njerëzor duke i dhënë kështu shtetit të atëhershëm përfitimin më të çmueshëm të mburret me “pa gabueshmërinë e vijës së partisë” e duke i thënë botës: Ja kush po na lutet ta mësojmë se si të na shërbejë më mirë: Diskutimi i vargëzimit të “Pashallarëve të kuq të Kadaresë, do të duhej të ishte prologu i kapitullit të parë të kritikës së heshtur për 60 vjet. E jo të jetë edhe epilogu. Kadare vërtetë është i zhytur deri në gjoks në dhumin e realizmit socialist, por ka të tjerë që janë të zhytur deri në hundë. Megjithëkëtë media e shkruar dhe ajo elektronike po tregohen tepër të rezervuar në hapjen e shtegut të kritikës së plotë. Si tu vinte keq ta luftojnë me rrënjë të keqen, nga sa duket duan veç sa t’ia krasisimin paksa majen sa për të na thënë: “Kaq i mjaftonte popullit të lahemi me të: “Si për tu thënë edhe atyre: S’keni nevojë ta lani ju ndërgjegjen, ua lajmë neve: Ata që mundohen tu lajnë ndërgjegjen të tjerëve ndotin të tyren edhe më zi se e kanë të mbrojturit prej servilave. Kush kërkon të vojatisë boshtin e qerres së interesave, vojatisë edhe shkallën e lavdisë së tij me atë vaj që të bën të shkasësh e, të thesh qafën poshtë e më poshtë. E një artist i vërtetë do të pranonte më parë të thente qafën fizikisht se në art. Realiteti nuk ndryshohet me lodra fjalësh. Kush mundohet ti bëjë fjalët lodra, bëhet lodra e lodrës së fjalëve të tija.

Nga: Gjokë Vata

Qeverise e Rend apo mirëkuptim qytetar në Shkodër?

Ditët e fundit si dhe inisiativat Bashkiake e të Policisë në Shkodër duket sikur kanë rivendosur normalitetin aq të kërkuar në Shkodër. Por edhe mirkuptimi qytetar këto ditë sikur ka rizgjuar e vendosur traditën e sjelljen e kulturuar shkodrane. Pra me plot gojën dhe me një gëzim shpresëdhënës mund të themi se në Shkodër Qeverisja, Policiapor dhe qytetarët shkodranë me kulturë e sakrificë u mirëkuptuan në masat shumë të dhimbshme por të domosdoshme qeverisëse. Themi masa të dhimbshme pasi të gjithë e dinë varfërinë degraduese që po jetojmë. Është shumë e dhimbshme të nxjerrësh të papunë qytetarin tënd para se ai të ketë mundësinë e ripunësimti, pa folur për të drejtën e zgjedhjes. Një fuqi e lartë qytetare të bën të mirë kur mirëkuptohesh kur jo vetëm preken interesa e vlera monetare por edhe je i detyruar ta gdhish të nesërmen i pasigurtë. Një fuqi dhe kulturë e lartë qytetare të dikton të pranosh rregulla tashmë të domosdoshme qarkullimi, parkimi, stacionimi etj. Kur ende mungojnë disa kushte elementare plotësuese të skemës së re. Por ja që qytetari shkodran këto po i manifeston këto ditë dhe është për t’u përgëzuar. Dhe jo vetëm për tu përgëzuar. Tani qeveritarët tanë vendas duhet të jenë më të vëmendshëm dhe të predispozuar se kurrë për të kërkura rrugë e metoda në respekt të mirëkuptimit qytetar. Dhe jo pr të mbivlerësuar apo nënvleftësuar askënd por për hir të së vërtetës duhet thënë se kjo qeverisje vendore dhe kjo polici po punon. Natyrisht të shkruash nuk do të thotë të rrëfesh si duhet vepruar por gjithsesi është detyrë e atij që shkruan që të japë opinione. Dhe që të jemi sa më të saktë duhet pranuar se në Shkodër po qeveriset me ide të qarta dhe dinamizëm rinor. Dhe kjo duhet përgëzuar. Në radhë të parë nga forcat politike që janë përgjegjëse për qeverisjen e Shkodrës në institucinet ku marrin pjesë dhe që fatkeqësisht nuk po e bëjnë një gjë të tillë. Duhet falenderuar dhe Policia e drejtuesit e saj për punën e ndryshimet më se të dukshme të rendit në Shkodër. E më së shumti duhet falenderuar qytetari shkodran për mirëkuptimin e tolerancën që po tregon duke treguar se Shkodra e idealeve demokratike është qytet që e do rregullin e rendin.

Satira politiko-shoqërore

Nga: Prelë Milani

Partia Socialiste u nda

Partia Socialiste u nda

pas mocionit Rakipi u nda dhe pikë

buka që thehet nuk ngjitet ma

PS mori udhën për në opozitë.

Meta ka kohë që then kurorë

thotë mjekërthinjur vezir Aliu

Meta zuni Berishën dashnore

dhe shkoi si roje te mullixhiu.

Meshari i Kadaresë

Plasi sherri e shamata

për pashallarët e kuq

tuj u zanë si shtriga plaka

pa i lexue vargjet kerkush

Të gjithë flasin si kopetentë

poet kritik e gazetar

ishte apo jo disident

Kadareja ynë legjendar.

Titulli i poemës biblike

si kujtohet as vetë poetit

u zbulu bomba atomike

u zbulu në arkivin e shtetit.

Tani që u zbulue misteri

pas tre dekadash harrese

i burgosuri doli nga ferri

meshari poetik i Kadaresë.

Shigjetat e tua të poezisë

ishin më të zjarrta se rrufetë e Enverit

shigjeta për komplotistët e egër të partisë

prandaj vjersha se pa kurr dritën e diellit.

Ti me thumba pambukut një herë pickove

Enveri rroi e vdiq vetë në shtrat

100 këngë për të këndove

po të ish gjallë do këndoje prapë.

Prekë Calit ia vollën bakrin

Kur i doli Prekë Calit pashaportizimi

tek kryqëzimi poshtë spitalit

i shkoi për vizitë Isa Boletini

mirë se të gjeta, i tha, o harushë malit.

Baca Isë po ban hajgare

A je Pek Cali o trim mbi trim

o mbrojtës i trojeve tona kombëtare

të paskan zoglue 1 me 100.

Të njeh historia si kreshnik malsie

o lis me rrema, o mris livadhi

ta vodhën bakrin për kazan rakie

prandaj doli xhuxh memoriali.

Leka kundër referendumit

Ti Lekë që rrin në jetën e pasosun

ngrihu një herë o kapedan

shqiptarët po vriten, Shqipria e plagosur

misionarët po tallen me kanunin tand.

Se çfarë bani të gjithë në jetë

ata që vdesi vijnë e mi thonë

kanuni im i mbushi 500 vjetë

nxirreni të gjorin në pension.

O prin mendje se ndritun o trim kurdhëtar

mos e moho pjellën që na le ti vetë

jazëk o stërnipërit e mi shqiptarë

atëherë kishte burra

sot s’ka as burrë as shtet.

Mora vesh se do bani referendum

repliko nga varri princi Lekë

Kanuni është si kam thanë unë

unë ju them bani o vëllezër shtet.

Mallkoj Konicën e veten

Përqeshte Konica në kohën e vet

shihni shqiptarët s’dinë ç’bajnë me shtetin

mos vall shqiptarët s’bajnë dot shtet

mallkoj Konicën shqiptarët dhe vetin.

Mish për mish tha Mark Shala

Mark Shala burrë i moçëm e krenar

i hijshëm acar e sherbes

i shkathët i gojës e dijetar

me qeleshe e mustaqe vesh më vesh.

Ni mik i vjetër e ftoi për gosti

aty gjeti plot nuse e gra

Marku dridhte mustakun e zi

e thoshte marshalla, marshalla.

Pinte Mark Shala venë raki

dhe mishin e shqyente me gishta

nuset e shihnin me habi

ja xhaxha piruni e thika.

Mishi shqyhet me gishta piruni të bezdis

as me dorza gruja s’ledhatohet

moj nuse lezeti është mish për mish

nuse thanë ujku i vjetër s’gabohet.

Satirë nga rapsodi i njohur Dodë Shyti

- Gorbaçovi tha te Katovica: N’krye t’partive komunista -

Nga Gorbaçovi n’Katovicë orjentimi

I komunizmit prag përfundimi

N’at mbledhje, s’kje Ramiz Alia

Por raportin ja çuan te shpia

Orjentim komunistët e Shqipnis.

Të bajnë uzurpimin e ekonomisë.

Mbi gjithçka t’hidhemi yrysh.

Kje fjala e Ramiz Alisë.

Na komunistët, qen’ e klysh.

Të krijojmë, qinda partish.

Gjithkund socialistat, zot shpish.

Të ja prishin imazhin demokracis.

Në daç lexues me ndi,

ktu zen fill kjo histori.

I vjen era, turp e neveri.

Katovica pra bjen n’Poloni.

N’Katovicë, strategjinë hodhi.

Koka e madhe Ruse, Gorbaçovi.

Komunistët, u a përcolli.

E katastrofë neve na solli.

Ai tubim në tetëdhetëgjashtë.

I situatës tyne të vrazhdë.

Gorbaçovi aty tue ligjërue.

Bota mirë tha asht tue kuptue.

Sistemi komunist ka mbarue.

Pra sistemi Socialist

Do ta kthejmë në kapitalist.

Jo se ne komunistët e duem.

Mjerisht jemi të detyruem.

E që puna mbarë t’na shkojë.

Të krijojë parti kush t’dojë.

Edhe me të persekutuem.

Puna mbarë neve të na dalë.

Të krijojmë parti, m’ket valë.

T’persekutuemit ti rrejmë me fjalë.

Gorbaçovi tha te Katovica.

N’krye të partive komunista.

Tue lëshue pushtet e karrikë.

Rreni popullin me autokritikë.

Ndërsa neve komunizmin.

Tue sha me themel e çati.

Nga perëndimi fitojmë simpati.

T’drejta liri, pluralizmin.

Të ndërtojmë kapitalizmin.

Nënkupto lexues komunizmin.

Murtajën e këtij shekull.

Që i muer popullit gjak në vetull.

Të drejta njeri, mbrenda nesh.

Them ky popull si merr vesh.

Sa ma larg me rrena t’shkohet.

Dikush edhe mund’abuzohet.

Pluralizmin me demokraci.

Si n’Europë edhe n’Shqipni.

Me drejtim t’partive n’duer.

Komunistat të çojnë flamur.

Gjithkund n’krye të nxirren.

Veç ata që nga ne priren.

E kur partija n’pushtet.

Do ti shajë komunistët e vet.

Disidentat do të kënaqen.

Në favor tonë do shfaqen.

Ti afrojmë por ti rrejmë

Në poste kyçe mos ti vemë.

Duhet t’ua mbyllim derën.

Kundër nesh ata hakmerren.

Kur ekonominë ta kemi n’dorë.

Na komunistët reformatorë.

Tue brohoritë për demokraci.

T’kryejmë reforma n’ekonomi.

Pronarët e dikurshëm kapitalist.

T’i kthejmë në ish socialist.

Tue kalue edhe firma tjera.

Ti bjemë të njajtës kambanë.

Gjithkund njerëzit tanë.

Në dy a tre vjet të shkue.

Ish klasën tonë socialiste.

Do ta kemi të shndërrue.

Në një klasë kapitaliste.

Nëpër banka të vërshojnë.

E në to paret ti grumbullojmë.

Ky sugjerim kjo me pak fjalë.

I tetëmbëdhjetë vjetëve ma parë.

Lexoje popull e analizoje.

Ti që e pate t’madh durimin.

E nxirrja vetë përfundimin.

Ç’ka heqë në këto vjetë.

E din veç Zoti i vërtetë.

Nji legjislaturë demokraci.

Të tjerat si asht ma zi.

E majta komuniste në fuqi.

Plot korrupsion e hajni.

Me ata Gorbaçovë në ngjyra.

Pa iu skuq kujt fytyra.

T’paaftët nëpër zyra.

E djathta shqiptare n’opozitë.

Pozitë opozitë tu u kacafytë.

Edhe me bashkim për fitore.

Parlamentin ilegal opozita bojkoton.

Për zgjedhje që ua manipuluen.

Me K.Q.Z. gjykatë e dhunë.

Me rekomandim t’Europës e Odihrit.

I duheshin lidhë rrathët zinxhirit.

Që në qershor i kjene kputë.

Nga neokomunistët hajdutë.

U bind në fund edhe opozita

E shkoi me zanë vendin e vet.

Në parlamentin ilegal.

Bri atyre që votat ia vodhën.

E në bojkotim e hodhën.

Ksaj here opozita ndrroi lojën.

E nëpër botë ia nxorr bojën.

Europë e Odihr tue i skjarue.

Për zgjedhje të manipulue.

Nga komunistët e pa nafakë.

Me KQZ e me gjykatë;

të cilëve i raftë lija.

Me kryeprokuror Fehmi Avdia.

Opozita i plotësoi angazhimet.

Gjithkund filmoi manipulimet.

E i dokumentoi mashtrimet.

Në fund socialistët maskën grisën.

Solidaritetin ndër vedi prishën.

Tue u nda e tue u përça.

E njeni tjetrin tue sha.

U prish ndër ta uniteti.

E s’erdhi ma erë shteti.

Në nji anë Iliri, n’tjetër Fatosi.

Deri sa s’bajti ma ujë kosi.

Pajtonje bërtite Petro Koçi.

Tri javë pa ba qeverinë.

Se fjalën e popullit s’e dinë:

“Rrobat me arna si barku me arna.”

E banë ma në fund qeverinë.

Populli u tha nuk duem.

Ma qeveri me t’korruptuem.

Urgjent tryeza e rrumbullakët.

U mblodh me ua nda fjalët.

Ajo e ktheu helmin në mjaltë.

Sinjali ndërkombtar asht dhanë.

E angazhimin e madh kanë marrë.

Punët e shqiptarëve në dorë.

Për zgjedhjet e manipulue.

Me kod elektoral të ndryshue.

Në zgjedhje të reja me kalue.

Me nji president konsensual.

Qetësinë në vend me sjellun.

E popullit shqiptar t’revoltuem.

Me kthye votën e vjedhun.

Me mjanue popullin prej frike.

Me zgjidhjen e krizës energjitike.

Ma të domosdoshmet në kët vend.

Stabilitet, paqë, qetsi e rend.

Tue u vu qetësia e stabiliteti.

Të ndërtohet ma n’fund shteti.

Por vallen e turpit pesdhetvjeçar.

E ndal vetëm e Djathta shqiptare.

Shqipnija si n’gjith vendet e botës.

Me ball nalt shkon drejt Evropës.

Fruer 2002, Dedë Shyti

Ju që ndërtuat n’Shqipëri bunkerat, njerëzit po i trajtojnë si derrat

Fjala e Stalinit? Do t’kujtohet

“Anmiku i rrezikshëm ai që harrohet”.

Të dominojë lexues realizmi.

Anmiku i egër asht komunizmi.

Kush e harron randë do gabohet.

Do jetë vonë kur t’pendohet.

Lamsh votimesh prap erdh sahati.

Për ke me votue pyet populli i ngrati.

Që ta shpëtoj vendin nga lugati.

Tue ju shitë deputetët e shejtë.

Nëpër fushata veç tue e rrejtë.

N’nanddheteshtaten muer armët hori.

E i manipuloi zgjedhjet te Tetori.

Dhunë e mashtrim socialistat n’fuqi.

Qeverisja e majtë korrupsion hajni.

Edhe në njëzetekatër qershuer.

Me dhunë zgjedhjet ajo i muer.

Kujdes ksaj here vllezën n’votime.

Të mos na ndodhin ma çrregullime.

T’mos përsritet n’Shqipni 97-ta.

E ardhmja e vendi të jetë e djathta.

Zani i Socialistave ushtoj si tërmet.

O do fitojmë o do bahet kjamet.

Folën Fatos Nano, Fino e Gjinushi.

Fjala e tyne tmerr vendin e mbushi.

I kem pa se si e shkatrruen vendin.

N’anarki prap duen me kthye rendin.

Porsi atëherë në nanddheteshtatën.

Pushtetin me dhunë me e kapë.

Mos t’u duket lojë se asht përnjimend.

Bustet bollshevike me i kthye n’vend.

Zani i dëshmorëve ushton si tërmet.

Mos o Zot, komunistat ma n’pushtet.

Thrrasin Safet Butka e Mustafajaj.

“Edhe Sheuqet Beja me deputet.

Të pushkatuemët e Shkodrës në Rmajë.

Që Tiranë e Shkodër i banë me vajë.

Prap Josif Buda thrret Kavajës vet.

Hidhu n’demostrata kend mos pvet.

Të mos përsritet n’Shkodër 2 prilli.

Shkodra fantazmës dy kamët ia lidhi.

Na porosisin miqt e Shqipnis.

Rueni fort normat e demokracis.

Kush jeni ju të vetquajtun socialista.

U njohim mirë o të shkretë monista.

Ju që ndërtuat n’Shqipni bunkerat.

Njerëzit po i trajtoni si derrat.

Mos i harroni burgjet e Bajram Currit.

Me t’burgosun keni tha knetat.

Ju që na përmbysët kryqe e ikona.

Pushkatuet Hoxhë, Prifta e Xhakona.

Na i latë bosh vathët e bagtive.

E na përmbysët djepat e fmijve.

S’do i harrojmë ato ftyra.

Që na kanë tallë nëpër zyra.

S’ka pasë Shqipnija aq miliarderë.

Si ju që u majtët porsi derra.

O djepi i korrupsionit shqiptar.

Specialista për hu e litar.

Ma mirë u shfaqte vendi me termet.

Se me ardhë ma ju në pushtet.

E na thoni se jeni rinovue.

Me at myk që u ka mbulue.

Edhe sikur të rinovoheshit.

E për gjithçka të pendoheshit.

Tue na kthye ne edhe pronat.

Me na tregue gropa e kufomat.

E prindve e vëllezërve tanë.

Që shpirt e zemër na i thanë.

Sikur të kaluemen ta mohoni.

E vllavrasjen krim ta queni.

Ato që batë gjatë luftës tuej.

E me çinizëm emërtuet çlirim.

Ta quejshi me të drejtë pushtim.

E t’thojshi i vjen era krim.

Për mashtrim t’votave që batë.

Me KQZ e me gjykatë.

Opozita tue kërkue rrugdalje.

E mbështetun nga OSBE e Odihr.

Me përulje të na kërkojshi falje.

Do ta kishim jo vetëm t’vishtir.

Krej t’pamundur me e zgjidhë.

Merrni ket namë ma mirë.

U vraftë vota e lirë.

M’u mesheh mos gjetshi birë.

Krenari të jesh shqiptar

Parakalojnë në këtë dhe

Krenaria Arbnore.

Me Genc’ Teutë e i Skënderbe.

Me Lekën e madh që desht lavdi.

E lavdija i mbaroi n’Indi.

Me rreshtin e Rilindësave t’pa fund.

Të viganave të dijet me zhgun.

Të shtrejta për ta feja, vatani.

Me Bardhin, Buzuku, Budi e Bogdani.

Mirsi mes njerzve, gjaqe pjatuen.

I mesharit shqip, prej tyne ndje zani.

Gjakmarrjen nëpër Shqipni e shuen.

Porsi Apostuj fes’i shërbyen.

Asgja për atdhe ata s’kursyen.

Me i përmendë një jubile, ka hije.

Me at dije frymëzue prej Perëndije.

I knduen n’shekuj ksaj Shqipnije.

Si Naimi te Bagti e Bujqësia.

Mjeda lamtumirë, vendet e mija.

Natyrës, stinëve, të bukurës i kndoj.

N’Ungjillë Jezu Krishtin e naltsoj.

Xhuvani e Paluca t’abetares bukurija.

Në shkolla i mësojnë edhe sot fëmija.

Gjergj Fishta me pendën e tij visar.

I ka këndue patriotizmit shqiptar.

Lahuta e malsis dëshmi e gjallë.

T’pa krahasim Anzat e Parnasit.

Humor i hollë Gomari i Babatasit.

I Pashko Vasës sa i madh pikllimi.

Për atdhe thirrja dhe kushtrimi.

“O mos shikjoni Kisha e Xhamija.

Se feja e shqiptarit asht shqiptarija.”

Rrjedha e dijet n’Shkodër zemrat i mbushi.

Me Koliqin, Harapin, Vinçenc Prendushin.

Ata që dijen çuen n’shtigje t’reja.

Dom Lazer Shantoja, Dom Ndre Zadeja.

Të gjith Rilindasit i kënduen këtij vendi.

Lasgush Poradeci, Çajupi e Asdreni.

Gjuhën amtare lavdruen n’dekada.

Kjenë Zef Skiro, Jeronim De Rada.

Kosovës martire nuk ju ndal turri.

Gurrë dijetarësh me ta Gjeçovi.

Fe e Atdhe ato penda përkushtim.

Me Kristoforidhin mbushë guxim.

Zani i kolosëve dijes në çdo fushë.

Fjala e tyne si predhë në pushkë.

E pakrahasueshme penda e trimit.

I kndoj Migjeni, vorfnis e mjerimit.

Camaj e Pipë shfryen prej mërgimit.

Me autorin n’komunizëm aofshin e zemrimit.

Plot patriotizëm ata bij nane.

Shkëlqeu në ta Gegnishtja shkodrane.

Jehona e shkrimtarëve aq mori dhenë.

Sa bukur e naltuan ata Skënderbenë.

Nji çerek shekulli mbushë me lavdatë.

Historinë shqiptare çau me shpatë.

Fatosi mbrojtsi i Krishtenimit.

Edhe i Europjan qytetnimit.

Mbo Osmanlli pat shpërthye si digë.

Edhe i vdekun emnin ia patën frikë.

Nga: Dedë Shyti

Vargje kushtuar Azem Hajdarit

O Azem o burrë mbi burrë.

Deshe Shqipërinë pa diktaturë.

Fjalët e tua i ndigjoj bota,

Duam Shqipërinë si gjith Europa.

Me varrë në trup vazhdon e flet.

Flet në parlament.

Dua Shqipërinë pa serbë, pa grekë.

Puthaderët Sllobodanit.

Janë turpi i këtij Vatani.

Dua Shqipërinë pa rrebelim,

Pa tre gishta, pa tradhëtinë.

Dhe Kosovës pavarësinë.

Këtu në Shqipëri këtu do të rri,

Lidhmni duart, këtu më kini!

Këto fjalë t’ndigjojë Shqipëria,

Nuk lidhen idetë e mia.

O Azem Hajdari,

Idetë Tua s’i ze varri.

Me shpejtësi porsi rrufeja

Janë përhapë kudo në Shqipëri.

Prej në bregdet e në veri,

Janë skalitë me shkronja ari.

Mu në zemër të çdo shqiptari,

Dhe Shqipëria brohoret.

Ty Azem nuk të tretë varri,

Në errësirë përballë selisë,

E shpoj plumbi i tradhtisë.

Ra si shkëmb përmbi asfalt.

U bë shqipe në flamur,

Male o fusha brohorasin,

O Azem nuk vdisni kurrë.

Kriminel o zemër horr.

Në memorialmos hidh tritol.

Jo, nuk vritet memoriali.

Kurrë nuk vdes Azem Hajdari.

Shporru, shporru diktaturë.

Ju shoqatat e Enverit,

Se kanë lindur shoqata të reja,

Janë shoqatat e Azemit.

Kush guxoi e qëlloi Azemin,

Pasha Zotin po bëj be,

Ka me e gjuajt shqipja rrufe,

Janë betuar labë e malësorë,

Gjith shqiptarët në diasporë,

Demokratë në parlament,

Në mes të Tiranës, një orë ma parë,

Për Azemin monument.

Lule t’freskëta erëmira,

Derdhë në bronx Azem Hajdari,

Me Azema u shtoft Shqipëria,

Brez pas brezi, djalë pas djali.

Pal Rupaj, veprimtar i Partisë Demokratike

Kostoja e diktaturës

Diktatura komuniste shqiptare në fakt ka pasur një kosto të madhe që ka kushtuar shumë jetë njerëzish të pafajshëm, demokratë, antikomunistë, vetëm e vetëm për t’u ulur këta shtetarë diktatorialë në kolltuqet e hajdutërisë, të korrupsionit, të drogës, të prostitucionit, të padrejtësive shoqërore, të shkeljes flagrante të të drejtave dhe lirive të individit. Ne kemi vite që u biem këmbanave se Fatos Nano, Pandeli Majko, Ilir Meta, Skënder Gjinushi dhe tërë kjo lukuni komunistësh, po ndjekin shembullin e Enver Hoxhës e Mehmet Shehut për të vrarë fizikisht kundërshtarët politikë. I tillë pra, një demokrat, i persekutuar edhe nga regjimi i Enver Hoxhës njihet Zef Bacaj nga rrethi verior i Malësisë së Madhe. Ai, duke qenë një anëtar i Parisë Demokratike që në krijimin e saj, duke qenë komisioner në zgjedhjet lokale të 1 tetorit 2000, në ato parlamentare të 24 qershorit 2001, duke qenë i ekspozuar si veprimtar dhe pjesëmarrës aktiv në protestat e tubimet paqësore kundër diktaturës komuniste, është bërë viktimë e hakmarrjeve me paravijë politike. Sidomos pas vrasjes së zgalemit të lirive dhe të drejtave njerëzore në Shqipëri, ish deputetit demokrat Azem Hajdari, dhuna mbi demokratët ka marrë dimensione të tmerrshme. Si shumë të tjerëve të cilët gazeta jo i ka publikuar dhe do i publikojë me kurajo qytetare derisa komunistët të rrëzohen nga pushteti i dhunës e padrejtësive, edhe demokratit Zef Bacaj i janë bërë kërcënime me jetë. I është rrahur edhe familja nga forca të errëta të sigurimit të shtetit. Të këtij shteti fashist. Në dy rastet e zgjedhjeve, pra ato të pushtetit lokal dhe parlamentare që i cekëm më lart, si komisioner i partisë demokratike ka patur presione për të manipuluar votat në favor të socialistëve, vota të cilat edhe pse demokrati Zef Bacaj i mbrojti dhe i pranoi edhe dhunime, u uzurpuan me tanke e armë, saqë organizmat ndërkombëtare kanë vërejtur edhe shënuar shumë shkelje të rënda. E megjithatë këto rekomandime nuk po repsektohen nga mazhoranca e kuqe, kud dihet se vetëm nga zona e Dushkut pollën 13 deputetë! Por le të apelojmë përmes faktit tragjik ku më 22 nëntor 2001, rreth orës 23⁰⁰, tre persona me maska kanë marrë peng demokratin Zef Bacaj duke e dhunuar atë dhe duke terrorizuar familjen. Është liruar të nesërmen më 23 nëntor rreth orës 04⁰⁰ pas mesnate. Por grabitje e dhunime të tilla janë të përditshme në Shqipëri. Rasti më i fundit është ai i këtyre ditëve ku u rrëmbye, natyrisht për motive politike, shtetësja Anila Spahiu në Shijak të Durrësit dhe ku e ëma, duke mos patur shpresë tek shteti iu drejtua për ndihmë me një letër përmes gazetës ambasadorit amerikan në Shqipëri Joseph Limprecht.

Nga: Albert Vataj

Terror mbi demokratët

Në Shqipërinë postkomuniste klima e konfliktualitetit ka arritur kulmin. Akuzat e hapura publike brenda radhëve të socialkomunistëve duan më së pari të largojnë vëmendjen e opinionit ndërkombëtar, pasi komunistët megjithëse duket se i nxjerrin sytë njëri-tjetrit, kur vjen puna për të ruajtur karriget bëhen grusht bashkuar rreth partisë, si në rastin e rizgjedhjes në postin e kryeministrit të Pandeli Majkos. Por kurrizi i popullit shqiptar tashmë është plot vrenga, jeta e shqiptarëve është e rrezikuar, kushtetuta nuk zbatohet sado që është edhe ajo komuniste. Terrori psikologjik e fizik mbi demokratët, mbi ata që aspirojnë për demokraci të vërtetë e liri njerëzore, është në kulmin e tij. Mbi katërmijë shqiptarë janë vrarë në pesë vitet e fundit. Një rast tipik i hakmarrjes politike është edhe demokrati Dodë Marash Vukaj. Ky shqiptar i mirë, ky demokrat i vërtetë, ish i dënuar që kur lindi. Në moshën dy vjeçare e deri në vitin 1990 kur në Shqipëri lindi pluripartitizmi, pra për rreth 40 vjet jetoi në kampet luciferr të internimeve. Tepelena, Fieri, Lushnja, Nënshati, ishin kampet e përqendrimit të izoluar nga jeta për të dhe të afërmit e tij. Mbas viteve 1992, kur në pushtet erdhi Partia Demokratike, deri në pranverën e zezë të vitit 1997 kur komunistët me Fatos Nanon në krye uzurpuan pushtetin me dhunë, u duk një fije shprese në jetën e këtij demokrati. Odiseja nisi sërish. Me fitoren e komunistëve Dodë Vukaj u bë objekt terrori dhe dhunimi, ndërkohë që persekutorët e tij janë ata që duhet të japin llogari për krime kundër njerëzimit. U rrah, iu kërcënua jeta, iu kërcënua familja me të vetmin objektiv që të heqë dorë nga bindjet politike demokratike. Përballë presioneve të shumta kur edhe strukturat e shtetit janë ingranazhe të mafies ai u detyrua të braktisë Shqipërinë.

Është kjo një strategji që komunistët e diktatorët po përdorin për të mbajtur edhe ndonjë ditë pushtetin e dhunës.

Nga: Sokol Pepushaj

Pse emigrojnë shqiptarët

Rruga e emigrimit nga shqiptarët nuk merret për arsye ekonomike, pasi shqiptarët janë populli më i lashtë në Ballkan dhe Perëndia i ka falë këtij vendi shumë resurse e pasuri. Emigracioni ose rrjedhja e njerëzve jashtë Shqipërisë bëhet e detyrueshme nga kushtet politike favorizuese dhe menaxhuese të krimit të organizuar shtetëror. Ja, të parët e demokratit shqiptar Zef Mark Hila kanë përballuar edhe diktaturën më të egër komuniste, atë të Enver Hoxhës dhe nuk pranuan ta braktisin vendin e vet. Kjo, të paktën se diktatori Enver vërtetë të dënonte, por ama me një farë gjyqi, ndërsa sot postkomunistët socialistë vrasin e pushkatojnë pa gjyq. Vetëm në katër vjet sipas kryetarit të partisë demokratike Sali Berisha, ish presidenti më i suksesshëm në historinë shqiptare që drejtoi që nga 1992 deri më 1997, janë pushkatuar 26 politikanë të partisë së tij. Njëri ndër këta demokratë që ishte planifikuar të vritej dhe që për fat të mirë të tijin u largua nga Shqipëria rreth dy vjet më parë, është Zef Hila, i cili kishte marrë pjesë aktive në hapjen e kishave në fillim të 1990, i cili kish marrë pjesë në rrëzimin e busteve të Stalinit e Enver Hoxhës më 14 janar dhe 13 dhjetor 1990, i cili kishte marrë pjesë në mitingun paqësor kundër vjedhjes së votave nga sistemi i Ramiz Alisë më 2 prill 1991, i cili kishte marrë pjesë edhe në varrimin e deputetit Hajdari më 14 shator 1998, i cili ishte kërcënuar e dhunuar nga policia fashiste dhe ish paralajmëruar se do i zhdukej edhe familja nëse nuk heq dorë nga bindjet demokratike. Ja, pra, Shqipëria, paçka se çirret për demokraci reflekton vetëm diktaturë, vetëm hakmarrje të komunistëve kundër kundështarëve politikë.

Nga: Vasel Gilaj

U qëllua flamuri i Shqipërisë apo i PD-së?!

Po bëhen afro dy vjet nga 14 maji i zi i vitit 2000, kur komunistët në mitingun madhështor të PD-së në sheshin e flamurit në Vlorë vranë demokratin Agim Hysenbelliu, vetëm se ai mbante në dy duar dy flamuj, atë të Shqipërisë dhe atë të PD-së. Ende nuk është “zbuluar” pse u pushkatua në mes të 50 000 protestuesve ky flamurmbajtës. Krah tij ka qenë edhe demokrati Fatjon Kola, i cili megjithëse i shpëtoi plumbit, pas mitingut u rrah nga policia fashiste komuniste. Ai ishte në atë miting ku kishin ardhur nga tërë Shqipëria për të protestuar kundër socialistëve së bashku me të atin Ndue Kola, i cili kish provuar edhe persekutimin e Enver Hoxhës. Ndue Kola ishte internuar nga komunistët në shkurt 1980 deri në prill 1990 në kampin e punëtorëve Hajmel, ku iu privua edhe e drejta e ushtrimit të profesionit të veterinerit! Ai, si veprimtar i PD-së në Mal të Jushit është kërcënuar nga komunistët shumë herë me eleminim fizik dhe i është kërcënuar edhe familja, veçmas e shoqja Luce Kola. Komunistët nuk e kanë për gjë të vrasin edhe gra e fëmijë. Faktet janë shumë. Telefonatat anonime u bënë tepër kërcënuese për këtë familje për të hequr dorë nga bindjet politike të djathta deri sa në korrik 1999 Fatjon Kola u rrah e torturua kafshërisht nga persona me maska, natyrisht të dirigjuar nga komunistët. Por, përfundimi është i qartë. Diktatorët shqiptarë nuk qëllojnë vetëm mbi flamurin e PD-së, por edhe mbi njerëzit e PD-së, edhe mbi flamurin kombëtar. Në kushte të tilla të rrezikimit serioz të jetës, demokrati Ndue Kola u detyrua të braktisë atdheun e vet. Deri kur kështu?!

Nga: Xhemal Berisha

Peja e vogël me halle shumë

Jo vetëm në Pejë të Kosovës, por edhe në fshatra me pak shtëpi, madje edhe në skuta malesh ku vendasit i kanë emëruar vetë, politika e spastrimit etnik serb e dirigjuar nga krimineli Sllobodan Millosheviç ka qenë evidente dhe pasojat e saj janë të prekshme edhe sot. Në një skutë malesh me pak shtëpi, ishte një kullë bosh. Aty sheh veç rrënoja dhe njerëzit që banonin prej qindra vitesh në trojet etnike janë detyruar ta braktisin tokën, malin, pasurinë vetëm për të shpëtuar jetën. Historia është rrënqethëse. Një vendali i quajtur Gjelosh Makaj, i datëlindjes 16. 04. 1972, sapo kish nisur lufta e Serbisë mbi Kosovë, nuk kishte pranuar të marrë pushkën, të ingranohet në radhët e UÇK-së. Ai dhe familja e tij vërtet kishin vuajtur si tërë shqiptarët represionin serb, por ishte e drejta e tij të luftojë me armë ose jo. Por ka mjaftuar një shkak i tillë dhe Gjelosh Makaj të vihet edhe në urrejtjen e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ushtarë të kësaj ushtrie kanë përdorur presione e dhunë, kanë keqtrajtuar familjen e tij për të detyruar djaloshin të luftojë. Në kushte të tilla ai dhe të afërmit e tij largohen nga Peja aty nga shtatori i vitit 1998 dhe sot e kësaj dite njerëzit atje nuk dinë gjë për fatin e tyre. Përballë një fakti të tillë, ne e ndjejnë obligim kombëtar t’i kujtojmë opinionit dhe veçmas organizmave ndërkombëtarë se një politikë e tillë represive i ka piketat në Memorandumin famëkeq të Akademisë së Shkencave të Serbisë në vitet ‘80, kur liderët dhe politikanët serbë parashihnin shpërnguljen nga trojet etnike të mbi 200 000 shqiptarëve.

Nga: Zog Hysenaj

Rrezikohet jeta e vajzès së grabitur

Ditët e fundit familja Dajcaj në Shkodër përveç pikëllimit të vajzës së humbur që nga shtatori i vitit 1994, ajo është kërcënuar nga njerëz të panjohur se në qoftë se vajza e juaj do të kthehet në Shqipëri do të ekzekutohet fizikisht ajo dhe pjestarët e familjes. Ngjarja ka ndodhur në shtator të vitit 1994 kur kjo famlije u emigrua nga zonat e thella malore e erdhi në Shkodër. Mafia e organizuar e trafikut të femrave e grabiti dhe për disa ditë nuk dihej asgjë për të, por policia pas disa ditësh ka mundur ta largojë nga ky rrjet dhe është mjekuar në spitalin e Shkodrës e cila ka qenë në gjendje tepër të rëndë shëndetësore. Pas kurimit ajo është grabitur përsëri nga një grup tjetër të cilit e kishin shitur dhe nuk kishin arritur ta dërgonin në destinacionin përkatës. Në këtë mënyrë Tule Dajcaj e datëlindjes 05. 07. 1972 që nga kjo kohë është detyruar të punoj tek padronë të ndryshëm si qindra vajza të tjera shqiptare. Tashmë ajo i ka ikur këtij rrjeti dhe gjindet e strehuar në një shtet të cilin për efekt sigurie nuk do ta bëjmë publik. Kthimi i saj në Shqipëri do të shkaktojë një tragjedi të re për familjen e jetën e saj të re.

Nga: Zef Nika