Nr. 37 i gazetës në print

Në artikullin “Ljupco, Paskal, Moikom… kundër Shqipërisë së Madhe”, botuar fillimisht në gazetën “Bota Sot” dhe pastaj në dy numra të gazetës “Rimëkëmbja”, datat 16 dhe 23. 10. 2001, z. Abdi Baleta është shprehur me tone tepër kritike për një shkrim të botuar nga ana ime, në revistën e përdyjavshme “Koha” të datës 1 shtator 2001, me titull: “Meritat dhe persekutimi i pakicës katolike në Shqipëri” dhe të hedhur për debat nga redaksia e revistës. Kjo është një temë mjaft e gjërë dhe e ndjeshme por tashmë jo tabu. Megjithatë, unë pa dashur dhe pa pretenduar ta trajtoj problemin në mënyrë shteruese po përpiqem të shfaq disa opinione lidhur me disa teza të hedhura nga zoti Baleta jo vetëm me shkrim, por herëpashere në shtyp e media në përgjithësi.

Versioni i përkrahur nga disa historianë dhe i anoncuar me shumë pasion nga Ju z. Baleta, se asimilimi i shumicës së Shqiptarëve nga pikpamja fetare në fenë muhamedane nga pushtuesit osman, e shpëtoi atë nga asimilimi i plotë kombëtar serbo-grek nuk ka argumente shkencore. Megjithëse është një nga versionet e mundëshme, ai ka probabilitetin më të vogël që t’i afrohet të vërtetës. Për të rrëzuar këtë tezë mund të gjenden argumente të pafundëme, po të analizohen me kujdes kushtet në të cilat gjendeshin këta tre popuj gjatë katër-pesë shekujve sa qëndruan nën pushtimin osman, por unë po përpiqem të paraqes disa.

Ami Bue, njëri prej themeluesve të Shoqatës së Gjeologëve të Francës pas udhëtimit dy vjeçar 1836-1837, në viset Ballkanike të pushtuara nga Perandoria Osmane, ka botuar gjithçka kishte parë gjatë udhëtimit nëpër “European Turkey”. Sipas librave të botuar prej tij, në atë kohë në Ballkan jetonin rreth 900 mij serbë dhe mbi 1.600 mijë shqiptarë. Sipas këtij autori, në mesin e shekullit të 19-të ka patur më shumë shqiptarë se sa grekë dhe dy herë më shumë shqiptarë se sa serbë (H. P. Rullman “Ikje masive” fq. 14). Vetëm këta tregues e bëjnë jo vetëm të pabesueshëm por edhe qesharak pretendimin se konvertimi në fenë muhamedane i shpëtoi shqiptarët prej asimilimit kombëtar nga serbët dhe nga grekët. Deri në këtë kohë këta dy popuj lëngonin nën të njëjtin pushtues dhe nuk kishin asnjë mundësi asimilimi të popujve të tjerë. Aq më pak këtë gjë mund ta bënin serbët. Shqiptarët disa mijëra vjet më parë kishin ndërtuar Butrintin, Apolloninë, Prizrenin, Shkupin, Nishin, Tivarin, Beratin, Shkodrën etj. Shqiptarët kishin ndërtuar amfiteatrin e Durrësit me 25 mijë vende, në një kohë që stadiumi i Amsterdamit me 50 mijë vende i ndërtuar në vitin 2000, me teknikën më bashkëkohore, kushtoi 300 milion USD, ndërsa serbët edhe disa shekuj më vonë, merreshin vetëm me blegtori dhe kryenin punimet më të thjeshta bujqësore. Në shekullin e shtatë kur serbët erdhën më me shumicë në Ballkan, “…shoqëria e tyre nuk ishte një shoqëri klasore por klano-fisnore; ajo ende nuk dinte gjë për skllevërit, as për bujkrobrit” (Historia e Shteteve dhe të Drejtave të Popujve Jugosllavë, f. 4) ndërsa siç dihet shqiptarët në këtë periudhë kishin kaluar dy rende shoqërore. Duke patur këtë kompleks inferioriteti dhe në pamundësi për t’i asimiluar, serbët gjatë gjithë historisë synuan në zhdukjen fizike ose dëbimin e shqiptarëve nga trojet e tyre, gjë që u pa botërisht edhe në fund të shekullit të XX-të. Gjithashtu është i njohur fakti se veprimtaria fetare në objektet e katolike të kultit zhvillohej në gjuhën shqipe. Kleriku katolik Gjon Buzuku e kishte përkthyer Mesharin në gjuhën shqipe qysh më 1555. Ndërsa serbët e përqafuan krishtërimin deri në dhjetë shkeuj pas shqiptarëve dhe kisha e tyre përvetësoi objektet e kultit të shqiptarëve, mbasi nuk ishte në gjendje të ndërtonte të tillë, sepse nuk e kishte arritur atë shkallë zhvillimi. Duke qenë se nuk mund të shpallnin kryeqendër ndonjë stan të ndërtuar prej tyre, serbët ju turrën Prizrenit, që shqiptarët e kishin ndërtuar rreth dy mijë vjet më parë, për ta shpallur kryeqytetin e mbretërisë së tyre.

Edhe teza për rrezikun e asimilimit të shqiptarëve nga grekët, është akoma më absurde. Parlamenti i parë grek ka diskutuar se cila gjuhë do të ishte zyrtare e shtetit grek të dalë nga kryengritja e filluar më 1821, gjuha shqipe apo greqishtja. Menjë diferencë shumë të vogël ka fituar varianti i përdorimit të greqishtes. Kjo tregon se pjesa ortodokse e popullsisë shqiptare kishte atë shkallë dominimi sa me një ndjenjë më të fortë kombëtare të mos lejonte krijimin e kombit të ri grek, ku edhe sot arvanitasit dhe shqiptarët ortodoksë përbëjnë rreth 40 për qind të popullsisë së Greqisë. Edhe qyteti i Janinës, si qendër vilajeti shqiptar, sipas Bajronit e autorëve të tjerë të asaj periudhe, kishte një shkallë më të lartë zhvillimi se sa vetë Athina.

Në shekujt e fundit nuk ka ndodhur asimilimi i asnjë populli të Evropës. Në varësi të rrethanave popujt kan mbajtur dhe qëndrime oportune por nuk janë asimiluar. Kjo mund të konkretizohet me një shembull i vërejtur në vendin tonë. Në 6-7 fshatra malorë të rrethit të Kukësit, Shishtavec, Borje etj., banojnë rreth 5 mijë banorë të quajtur goranë. Meqenëse janë konvertuar në besimin muhamedan, pushtuesi osman nuk i kishte lejuar që të shkolloheshin në asnjë lloj gjuhe përveçse në turqisht njëlloj si shqiptarët. Në ato kushte ata flisnin një sllavishte të papërcaktuar. Me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, banorët e këtyre fshatrave janë deklaruar me kombësi shqiptare dhe gjithnjë janë shkolluar në gjuhën shqipe, ku dhe mësojnë të flasin shqipen standarte. Me kalimin në pluralizëm më 1991, ata menjëherë edhe nëpërmjet shoqatës së krijuar deklaruan se nuk janë me kombësi shqipëtare, pasi në realitet të gjitha traditat dhe zakonet e tyre kanë ngjashmëri me ato që përshkruan tregimtari i shquar bullgar Elin Pelin. Edhe rreth 4 milion të quajturit arvanitar dhe shqiptarët në trojet e tyre etnike në Greqi, të besimit ortodoks, po të shikojnë një shtet të fortë shqiptar të demokratizuar dhe me unitet fetar do të deklaronin përkatësinë etnike të tyre. Nëse këta nuk do ta bëjnë ku nuk do të jetë faji i grekëve. Tezën, se asimilimi në fenë e pushtuesit i ka shpëtuar shqiptarët, e ka hedhur për herë të parë Ahmet Zogu si mbret i shqiptarëve. Vetëm dy vjet jetë në perëndim, në Austri gjatë Luftës së Parë Botërore i mjaftuan këtij burri shteti që ta orientonte politikën e shtetit të ri Shqiptar nga Perëndimi dhe të kuptonte se Shqipëria dhe shqiptarët e kan vendin e tyre në Perëndim. Ai e detyroi presidentin turk Mustafa Qemalin, që jo vetëm ta njohë si mbret dhe të rilidhë më 1934 marrdhëniet diplomatike të ndërprera në mënyrë të njëanshme me Shqipërinë, por edhe të dërgojë në detyrën e ambasadorit në Shqipërinë e vogël, sekretarin e përgjithshëm të tij Rushan Eshref (Ynajdën). Për kortezi, në rastin e paraqitje së letrave kredenciale në prill 1934, nga ambasadori i sapo emëruar turk Rushan Eshref, Zogu është shprehur: “Për pesë shekuj, unitetin e kombit shqiptar e mbrojti Turqia. Po të mos ishte Turqia, Shqipëria nuk do të shpëtonte as nga pushtimi sllav, as mund të pengonte fshirjen e Shqipërisë nga harta e botës prej latinëve. Thelbin e ekzistencës tonë ia detyrojmë Turqisë.” (Ataturku dhe shqiptarët – G. Shpuza, f. 74). Por dihet se të gjitha fuqitë evropiane të kohës kishin zbatuar parimin shtetësi-kombësi, ndërsa Turqia kishte zbatuar parimin fe-kombësi mbasi qëllimi i përhershëm i saj ishte asimilimi i popullsive të pushtuara e veçanërisht të shqiptarëve me qëllim të kryqëzimit të popullsisë së saj mongole me rracën e bardhë evropoide. Pushtuesit osmanë njohën mirë veçanërisht vetitë luftarake të shqiptarëve. Edhe pas pushtimit disa qindra vjeçar nga turqit, albanologu austriak J. G. v. Hahn në veprën e tij “Udhëtim nëpër krahinat e Drinit e të Vardarit më 1863” f- 67 do të shkruante: “Sikurse tek të gjithë popujt luftarakë, në mënyrën e të folurit dhe të menduarit të shqiptarit, sado e dobët, vërehet një nuancë aristokratike nga e cila tek vllahët dhe bullgarët s’ka mbetur asnjë gjurmë kurse te grekët atë e ndeshim te fiset luftëtare”.

Asimilimi me dhunë i shumicës së popullsisë shqiptare në fenë muhamedane nga pushtuesi, solli përfitime të mëdha, në mënyrë të veçantë klasës politike që i parapriu këtij asimilimi dhe persekutimi të egër të popullsisë që vazhdonte të kundërshtonte këtë asimilim, por që erdhi gjithnjë duke u zvogëluar në numër. Në këtë presion të pushtuesit dhe të parisë së shumicës vendase, tashmë të asimiluar në fenë e pushtuesit, hap pas hapi numri i popullsisë së asimiluar në fenë muhamedane u rrit duke arritur me shembjen e perandorisë dhe largimin njëherë e përgjithmonë të turqve osman nga trojet shqiptare në rreth dy të tretat si popullsi muhamedane. Nga ky persekutim e pësoi veçanërisht popullsia katolike, e cila banonte kryesisht në Veriun e vendit dhe që asnjëherë nuk u pajtua me pushtimin, ndërsa popullsia ortodokse, me përjashtim të krahinës së Himarës, u ambjentua me gjendjen si raja (kope), siç kishin vepruar dhe popujt e tjerë ballkanikë të besimit ortodoksë nën Perandorinë Osmane. Këtu duhet veçuar rezistenca e pandërprerë dhe e pamposhtur e popullsisë katolike në përgjithësi, dhe ajo e principatës së Mirditës në veçanti, e cila pas shumë luftërash më 1632 fitoi të drejtën e mbajtjes së armëve ndërsa në mes të shekullit të XIX-të fitoi dhe autonomi të gjërë nën Turqinë e cila iu garantua edhe nga Kongresi i Berlinit i vitit 1878. Moscënimi i të drejtave të fituara nga Mirdita dhe Himara, përbënte dhe një nga detyrimet që ju vunë Turqisë. Kjo bëri që në këtë e Mirditës e gjithë popullsia të ruante besimin e të parëve të saj dhe të mbetej shpirërisht pjesë e perëndimit, duke mos pranuar ndërrimin e fesë me privilegje që ja kishte premtuar, pa kursim pushtuesi. Për këtë mirditorët do të kishin simpatinë e mbarë kombit dhe më gjërë. Liriku i madh i letrave shqipe, Lasgush Poradeci do të shprehej me superlativa për këtë qëndresë, në një vepër të shkruar më 1931, botuar në veprën e tydë “Publicistika” faqe 219, se “Ata, Malësorët, Mirditasit, pjesa më fisnike e racës shqiptare u therrorësuan, por shpirti i kombit triumfoj,…”.

Ndërsa në zonat me popullsi të përzier katolike dhe muhamedane situata nuk ishte e tillë. Nuk kishte konflikte për shkak se shumica muhamedane kishte pronat, pushtetin dhe të gjitha privilegjet që rrjedhin prej tij, që pushtuesi ia kishte dhënë pa kursim jo vetëm brenda vendit por edhe në gjithë viset e perandorisë dhe duke qenë pjesë e aparatit represiv të pushtuesit ajo impononte vullnetin e saj. Pjesa katolike e popullsisë ishte detyruar të konservohej në zonat malore pa tokë të punueshme dhe megjithatë të përballonte taksa shumë më të rënda se pjesa e popullsisë që ishte asimiluar në fenë e pushtuesit siç ishte taksa e xhezasë (taksa e tokës) etj. që rrezikonte zhdukjen fizike të kësaj popullsie. Ndërsa në zonat me popullsi të përzier dhe me shumicë muhamedane dhe veçanërisht në qytetin e Shkodrës etj., pjesa katolike e popullsisë trajtohej si raja dhe përbuzej për shkak të përkatësisë fetare. “Vuaj pa masë nga pikpamja shpirtërore, kur shoh se gjendem në mes njerëzve që na mbajnë ne të krishterëve si klasa më e përbuzur e njerëzve”, do t’u shkruante në atë periudhë, miqve të tij Zef Jubani.

Me konvertimin fetar shqiptarët u bënë pjesë e klasës sunduese otomane. Shumë individë arritën në majat më të larta të pushtetit osman. Sipas dy autorëve, Nesip Kaçi dhe Nexhip Allpan, në punimin “Shqiptarët në Perandorinë Otomane”, gjatë rreth 500 vjetëve sa sundoi në Ballkan Perandoria Otomane, shqiptarët muhamedanë i dhanë asaj mbi gjysmën e kryeministrave (vezirëve), ose mbi 30 vezirë dhe një numër të pastudjuar e të panjohur ministrash e pashallarësh. Edhe Topojani i Kukësit pati radhën t’i japë Peandorisë Otomane një nga vezirët e parë, Sinan Pashën, i cili mbasi kishte kryer disa detyra si sundimtar province në Gruzi, Tripoli etj., bejlerbej në Egjypt, Alep etj., dhe udhëhoqi forcat osmane në pushtimin e Tunizisë më 1573, u caktua kryeministër më 1579.

Cikli i kryeministrave nga Shqipëria, por të konvertuar në muhamedanë do të mbyllej me familjen e Qyprillinjëve, nga Berati, të cilët në shekullin e XIX-të i dhanë Perandorisë 5 vezirë dhe relativisht pranohet se me aftësitë e përkushtimin e tyre për t’i shërbyer sulltanit, e për të forcuar pushtimin osman, i zgjatën jetën të quajturit “i sëmuri i Bosforit” për rreth një shekull kur dhe ndodhi coptimi i trojeve dhe maskarimi i popullit shqiptar.

Me asimilimin fetar shqiptarët i zgjeruan hapësirat e tyre të banimit si të barabartë, nga Sinkjangu në Marok dhe nga Indonezia në Bosnje, por e ngushtuan hapësirën e tyre etnike si shqiptarë nga 100 mijë km2 në rreth 50 mijë. Parë në këtë këndvështrim që është dhe më i rëndësishmi, konvertimi jo vetëm që nuk ishte shpëtimtar, por praktikisht i shkaktoi kombit shqiptar dhe dëmin më të madh të mundshëm në historinë e tij mijëravjeçare në trojet e veta. Kjo solli si pasojë që në trojet etnike shqiptare të banojnë më pak se gjysma e shqiptarëve. Këtu e kishte bazën dhe thënia e ish presidentit të Turqisë Sulejman Demirel se vëllau jem Rexhep (Meidani) ka nën hyqëm më pask shqiptarë, se ai në Turqi.

Me asimilimin fetar, shqiptarët pothuajse humbën çdo ndjenjë dashurie për atdheun e tyre. Megjithëse ata u bënë pjesë e apartit sundues të Perandorisë Otomane për rreth 500 vjet, ata nuk i lanë brezave pasardhës dhe vendit të tyre asnjë vepër kulturore, institucion dhe asnjë banesë personale të dallueshme përveç xhamive që i ndërtuan me shumicë. Kjo gjë është vërejtur nga të gjithë udhpërshkruesit e asaj kohe. Esat Toptani, ishte një nga feudalët më të mëdhenj të Perandorisë dhe bile të Evropës të asaj kohe. Ndërsa në Tiranë e Durrës, ku ai kishte mbi 20 mijë hektarë tokë në pronësi, të marrë me ferman të sulltanit si shpërblim për gjakun e derdhur nga shqiptarët duke luftuar në tre kontinente në shërbim të perandorisë, nuk kishte ndërtuar as banesë për vete. “Tirana, selia e parë e Shqipërisë autonome, qyteza më e madhe dhe më e bukur e Shqipërisë së Mesme, trevë e shtëpive më të vjetra të bjelerëve dhe kryeqyteti i Esat Pashës, njeriut më të pasur në Shqipëri, ishte disa muaj qendra e garnizonit tonë. Ne u mësuam në këtë qytezë dhe shtëpinë e vjetër të Esat Pashës, nëpër të cilën fryn era si në një kosh të madh, të cilën tiranasit frikacakë e quajtën pallati i Esat Pashës”, – do të shkruante një nga pjestarët e armatës pushtuese serbe më 1912-1913, Kosta Novakoviç, kryetar i PSD-së serbe midis dy luftrave (Z. Cana – Shpalime historike, faqe 219). Në katër vjet pushtim Perandoria Austro-Hungareze, bëri disa ndërtime të rrugëve, urave etj., duke arritur deri në ndërtim dekovili në Kukës. Në planin kulturor, në favor të konsolidimit të identitetit kombëtar të shqiptarëve organizoi arsimin shqip në disa qytete kryesore, Kongresin gjuhësor të Elbasanit më 1916, punë që nuk i kishte bërë Peandoria Osmane dhe shqiptarët muhamedanë duke qenë pjesë e aparatit drejtues të saj, në gati 500 vjet. Simboli i përparimit dhe i zhvillimit industrial të rreth 5 shekujve të pushtimit turk ishte mullini për bluarjen e kafes.

Konvertimi në fenë muhamedane bëri që të ngjallen mbi një shekull më vonë se tek popujt fqinj që nuk e kishin pranuar konvertimin në fenë e pushtuesit otoman, ndjenjat kombëtare të shqiptarëve. Shqiptarët muhamedanë u zgjuan vetëm kur panë se trojet e tyre u pushtuan nga rajatë e perandorisë dhe shërbëtorët e deriatëhershëm të tyre. Sllavo-ortodoksit.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit zgjoi ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve në të gjitha trevat për mbrojtjen nga copëtimi sllavo-ortodoks. Por dhe kjo lëvizje, fillimisht u inicua nga përfaqësuesit e pushtuesit si një lidhje muhamedane ballkanike shqiptaro-boshnjake kundër vendimeve të fuqive evropiane, për ta kuptuar shumë shpejt se nuk do të kishte asnjë sukses si lidhje muhamedane, por si lidhje me karakter kombëtar shqiptar. Duke qenë se popullsia nuk ishte e një besimi, dhe kjo lidhje u organizua me shumë vonesë, ajo nuk veproi drejt e në kohën e duhur në planin politik. Megjithëse Kongresi i Berlinit e minimizoi realizimin e orekseve sllave mbi trojet etnike shqiptare, në krahasim me Konferencën e Shën Stefanit, përsëri beteja kryesore e Lidhjes mbeti beteja ndërshqiptare e zhvilluar në Gjakovë midis përkrahësve dhe kundërshtarëve të dorëzimit e vrasjes së Mehmet Ali Pashës. Ndërsa Fandët katolikë dhe një pjesë e parisë së Gjakovës id hanë të drejtë Abdulla Pashë Drenit, për të mos ua dorëzuar kryengritësve për ta ekzekutuar mareshallin turk Mehmet Ali Pashën i cili ishte ngarkuar nga Sulltani për të zbatuar vendimet e Kongresit të Berlinit për palën turke, dorëzimin e Plavës e të Gucisë Malit të Zi, shumica muhamedane ishte për vrasjen e tij, (mbasi e dinin për kaurr hungarez) që donte të dorëzonte trojet shqiptare. Popullsia katolike e Gjakovës dhe e krahinave për rreth, dhe të mençurit e të moderuarit nga shumica muhamedane, arsyetonin se Abdulla Pashë Dreni si komandant i forcave të Lidhjes të Prizrenit, në bazë të drejtë zakonore të shqiptarëve e kishte mik në besë Mehmet Ali Pashën dhe duhej ta mbronte, se nuk çonte në zgjidhje problemin, kundërshtarët kërkonin dorëzimin e vrasjen e tij. Përfundimi prej 80 Fandëve katolikë, që qëndruan bashkë me komandantin e Lidhjes brenda sarajeve të tij, shpëtuan vetëm 7 prej tyre. Gjithashtu, u vranë të rrethuarit e tjerë dhe familja e Abdulla Pashë Drenit, ndërsa nga rrethuesit u vranë 400 e u plagosën 700 persona (Xhafer Belegu – Lidhja e Prizrenit, faqe 47). Ky veprim i shqiptarëve i shërbeu më së miri si pretekst sulltanit që të mos e mbante fjalën për bashkimin e katër vilajeteve shqiptare nën Turqinë. Edhe Fuqitë Evropiane të kohës, të ndodhura nën këtë presion, megjithëse kishin bërë përpjekje të mëdha që Malit të Zi t’i kufizohej sa të ishte e mundur vija bregdetare, nën presionin e veprimeve luftarake të Lidhjes, u detyruan që të këmbenin dy krahina malore Plavën e Gucinë me portin e Ulqinit.

Se çfarë rezultatesh solli pushtimi osman në Shqipëri dhe asimilimi i shumicës së popullsisë së saj në fenë e pushtuesit, del më së miri nga përshkrimi që iu ka bërë dy figurave të historisë së kombit shqiptar, personaliteti i shquar i kulturës kombëtare Tajar Zavalani në veprën e tij Histori e Shqipnis, në faqen 160 të së cilës, ai shkruan: “Vlen të bahet një krahasim në mes të karaktereve të Gjergj Kastriotit dhe të Ali Pashës. Aty duket se sa poshtë kishin ra konceptet morale nga shekulli XV-të në shekullin e XIX-të, mbas katër shekujve të sundimit otoman. Në çdo veprim të këtyne dy burrave që iu prinë Shqiptarëve në dy faza decizive të historisë së tyne, gjemë një kontrast të plotë në mes të idealizmit vetmohues dhe egoizmit primitiv dhe gadi shtazarak, në mes të dashunis për komb e për atdhe dhe lakmisë së pangopur për pare e pasuni materiale, në mes të mishnimit të mirësisë bujare dhe furis gjakpirëse të nji bishe në trajtë njeriu, në mes të një jete kushtue idealit liridashës dhe adhurimit për pushtetin, për të kënaq epshet primitive tue përdor fuqin për të shtyp dhe për të mundue të tjerët.

Gjergj Kastrioti u tregue aq shpirtmadh sa me fal nipin që e kishte tradhtue në kulmin e luftës kundër një armiku të fuqishëm që nuk dinte se ç’asht mëshira. Ali Pasha masakroi burra të çarmatosun që e kishin luftue trimnisht dhe që i kishin ra në dorë tue i besue fjalës së tij solemne. Për të prue në vend ambicjen e tij me pushtue toka dhe me grumbullue pasuni, Ali Pashë Tepelena bani nji politikë pa skrupulla dhe plot dredhina, tue manovrue në mes të Turqve, Francezëve dhe Anglezëve, Gjergj Kastrioti i qëndroi besnik aleatit të tij mbretit të Napolit edhe kur punët nuk i shkonin mirë Ferdinandit të Aragonës. Kur Princi i Tarantos, Giovanni Orsini, i shkrojti për me i mbush mendjen të mos i shkonte në ndihmë mbretit Ferdinand të Napolit, tue i tregue fitimet që do të kishte po të bashkohej me partin e Angjevinve, Gjergj Kastrioti i dha një përgjigje krenare ku i thoshte se miku i mirë asht ai që të vjen në ndihmë në një ditë të keqe.

Gjergj Kastrioti ishte një Hero Kombëtar i frymëzuem nga parimet morale të Krishtnimit, Ali Pasha kishte mendsin e një satrapi oriental që nxitej me veprue vetëm nga lakmija për të mira materiale të kësaj bote. Prandaj Gjergj Kastrioti vdiq i vorfën, kurse Ali Tepelena la një pasuni kolosale, të cilën e kishte grumbullue, së paku pjesërisht, me an të grabitjes. Sikur Veziri i Janinës të kishte luftue për bashkimin dhe librimin e Shqiptarëve, ashtu si Mehmet Aliu bani në Egjypt, Shqipnija do të kishte qenë e para e Ballkanit me fitue pamvarsinë nga sundimi otoman”.

Përqafimi i fesë së pushtuesve dhe barazimi i fesë me kombësinë, siç vepruan shqiptarët muhamedanë dhe pjesërisht ata ortodoksë, shkaktoi një dëm të paimagjinueshëm në mentalitetin dhe karakterin e shqiptarëve. Këtë e vërtetojnë më së miri qoftë dhe dy shembuj të tjerë të shekujve të XIX-të e XX-të. Gjatë këtyre dy shekujve, Shqiptarët ortodoksë të Epirit të Jugut, që ishin masakruar nën Turqinë, veçanërisht gjatë sundimit të Ali Pashë Tepelenës, u vunë në shërbim të ambicjeve ekspansioniste greke. Rasti më tipik është ai i Napolon Zervës, shqiptarit nga Suli i Marko Boçarit, i cili shprehej se ishte krenar para brezave që do të vinë se çdo shtëpi shqiptare që i kishte dalë para (kuptohet shtëpitë e vëllezërve shqiptarë të besimit muhamedan GJ. K.) e kishte bërë rrafsh me tokën. Nën dedikimin që i ka bërë në hyrje librit “Çamëria Denoncon”, autori Albert Ll. Kotini shkruan se ia dedikon në radhë të parë “Për popullin vëlla shqiptar të Çamërisë së martirizuar nga grekët shovinistë, me kulmin e heroit të tyre Napolon Zerva”. Po në të njëjtin libër, nga ky autor, është botuar me koment dhe teksti i plotë i një besëlidhjeje, aleance të suliotëve me çamërit bjelerë e agallarë të Çamërisë për të luftuar bashkërisht kundrë Ali Pashë Tepelenës. Ky traktat është hartuar dhe nënshkruar me ndihmën e ministrit rus të Korfuzit, kontit Mocenigo, në Pragë më 2 korrik 1804, meqenëse Rusia ishte e interesuar të mbështeste këdo që luftonte kundër Ali Tepelenës. Në këtë traktat përveç agallarëve çamër Hasan Çapari, Jakup Agaj, Deli Hasani, Musa Rusi, Balo Hysna, Xhamo spahiu, Hysen Merxhani dhe Cen Mustafa Agai, kan firmosur dhe kapedanët suliotë Foto Xhavella, Kiço Boçari, Dhimo Drakua, Tushi Zerva (gjyshi i Napolon Zervës) dhe Gjokë Dangëllia.

Ndërsa dhe në shekullin e XX-të Enver Hoxha, si shef i klikës komuniste do të imitonte në krime Ali Pashë Tepelenën e shekullit të XVIII-XIX-të, por me një ndryshim se ndërsa i pari ushtroi terror dhe masakroi si grekërit, ashtu dhe shqiptarët, i dyti e ushtroi vetëm kundër bashkëvëllezërve të tij shqiptarë. Njëlloj si Ali Pasha, thjesht për interesa të pushtetit të tij e ktheu gjithë territorin e shtetit shqiptar në një kamp përqendrimi, të paktën për 30 vjet, gjë që nuk kishte ndodhur dhe as mund të ndodhë në asnjë vend, në gjithë historinë e njerëzimit.

Asimilimi fetar, sipas të dhënave historike dhe fakteve të njohura botërisht, ishte më i shpejtë, por sipërfaqësor në Jugun e trojeve etnike shqiptare (Toskëri) dhe më i thellë në Lindje dhe Veri ku propaganda fetare e pushtuesit ishte më e fuqishme për shkak se ishin dhe qendrat e tre vilajeteve, Manastir, Shkup dhe Shkodër.

Mentaliteti bizantin dhe etja e shfrenuar për pushtet bëri që paria e Toskërisë të udhëheqë proçesin e asimilimit dhe nga kjo të ketë privilegje të mëdha gjatë gjithë pushtimit osman. Jo se nuk e dinin se janë shqiptarë Ali Tepelena dhe Napolon Zerva, por para pushtetit e pasurisë dhe spaletave të gjeneralit ata nuk mund të vinin asnjë parim moral. Ky mentalitet i ngulitur në shekuj ka reflektuar në mënyrën më negative gjatë gati 90 viteve të ekzistencës së shtetit të vogël e të varfër shqiptar. Të mësuar me pushtet të pakufizuar e me privilegje, në gjitha hapësirat e gjëra të Perandorisë Osmane, klasa politike toske, veçanërisht gjatë shekullit XIX-të, nuk udhëhoqi asnjë lëvizje kundër sundimit osman, përjashto lëvizjet kundërreformë, ndërsa organizoi 4 lëvizje të armatosura, revolucionin e qershorit, lëvizjet e Fierit, Vlorës dhe Delvinës, kundër shtetit shqiptar të drejtuar nga Zogu. Nën drejtimin e jugosllavëve që ishin të interesuar për mbajtjen koloni të 50 mijë km2 të trojeve etnike shqiptare, u organizua dhe lëvizja komuniste në Shqipëri, duke u parë si variant më i përshtatshëm për marrjen e pushtetit. Se qëllimi i vetëm ka qenë marrja me çdo kusht i pushtetit e treguan ngjarjet e vitit 1997, kur megjithëse deri 90% e pushtetit ishte në duart e shqiptarëve nga Toskëria dhe mbi 90% e popullsisë së vendosur me banim në kryeqytetin Tiranë, Durrës, etj., ishin nga Toskëria, ata përsëri ishin të pakënaqur dhe organizuan rebelimin e armatosur për të rrëzuar Sali Berishën, presidentin më të ligjshëm në historinë e Shqipërisë, të zgjedhur në mënyrë plebishitare, ndoshta të papërsëritshme, me mbi dy të tretat e votave të zgjedhësve. Për të arritur deri këtu ata përgatitën terrenin për disa vjet, duke shkruar me mijëra artikujt kundër tij, në gazetat e të gjithë spektrit, duke thyer çdo rekord në shkallë botërore në këtë fushë.

Përpjekjet T’uaja për ta paraqitur asimilimin fetar në fenë muhamedane të pushtuesit, të shumicës së shqiptarëve si progresive “si faktor që shpëtoi kombin shqiptar nga asimilmi ortodoks serbo-grek”, synon të zhvillojë një moral të ri, si reaksion ndaj moralit të krijuar gjatë 50 deri 60 brezave (1500-1900 vjetëve) ushtrimit të besimit të krishterë nga paraardhësit e muhamedanëve të sotëm shqiptarë. Raste më të vona të konvertimit të shqiptarëve në fenë muhamedane, siç e dini dhe Ju, kan ndodhur në fillim të shekullit të XX-të në Lurë, në Has dhe në Tropojë, pak para largimit, njëherë e përgjithmonë, të pushtuesve otoman nga trojet etnike shqiptare. Në Lurë bashkëjetesa në një ekonomi të dy vëllezërve me fe të ndryshme, muhamedan e katolik, ka vazhduar deri afër gjysmës së shekullit XX-të.

Në vepra të tilla si Beyond Good and Evil (1886) dhe The Genealogy of Morals (1887) Niçeja ka zhvilluar të ashtuquajturën teori të “anasjelljes së vlerave” ose të “anasjellës morale”. Ai e shikonte moralin si në produkt kulturor që u krijuar për të përligjur dhe për të mbrojtur interesat e veçanta të popullit; dhe kështu ai pohonte se ne duhet të presim po aq morale të ndryshme sa ç’ka klasa të ndryshme. Klasat që i interesonin më shumë Niçes ishin të pushtetshmit dhe të papushtetshmit, të fortit dhe të dobëtit. Secila klasë, sipas Niçes, krijon moralin e vet – të fortët krijojnë atë që ai e quan “Moral të zotërinjve”, ndërsa të dobtit atë që ai e quan “Moral të Skllevërve”. Ky i dyti, duke u krijuar si reaksion ndaj të parit, i “anasjell” vlerat e të parit – p.sh., në qoftë se “Morali i zotërinjve” i quan virtyte forcën dhe arrogancën, ndërsa urtësinë dhe përuljen vese, Morali i Skllevërve i kthen këto vlera në të kundërtën e tyre dhe i shikon të parat si vese dhe të dytat si virtyte. Mekanizmi psikologjik që e shpjegon këtë përmbysje është, sipas Niçes, shumë i thjeshtë: Një person që nuk arrin të kapet pas vlerave dominuese të kulturës së tij (p.sh. si në rastin konkret, ai është asimiluar në fenë e pushtuesit, që rrallë ose asnjë popull në botë nuk e ka bërë në shumicë Gj. K.), kërcënohet me humbjen e plotë të respektit për veten dhe me ndjenën e të qënit pa vlerë. Megjithatë, ai mund ta shmangë këtë ndjenjë vetshkatërruese po qe se arrin në një farë mënyre të bindë veten se vlerat e kulturës dominuese (në rastin e kombit tonë vlerat e besimit të krishterë të ushtruar për një kohë shumë më të gjatë se ato të besimit muhamedan Gj. K.) janë në fakt të ndyra në vetvete dhe në kundërshtim me këtë (ai ushtron besimin e ri muhamedan Gj. K.) që është më me vlerë. Në rast se një grup personash arrijnë të adoptojnë një këndvështrim të tillë të përmbysur për vlerat, shprehet Niçeja, atëherë mund të themi se ka lindur një nënkulturë e re.

Kjo doktrinë abstrakte për vlerat mund të përdoret për të spjeguar qëndrimin Tuaj z. Baleta, kur përpiqeni të argumentoni, se vlera më e madhe e krijuar nga Shqiptarët, është asimilimi në shumicë, që ju e çoni në 90% në fenë muhamedane, gjë që me shqiptarët e Greqisë kjo shifër nuk qëndron, kur në fakt është antivlera më e madhe.

Pas asimilimit fetar shqiptarët muhamedanë, megjithëse i kishin të gjitha kushtet, i dhanë pak ose aspak kulturës së kombit të tyre deri në shpalljen e pamvarësisë. Kjo duke ecur me mentalitetin e gjithë Botës Muhamedane se libri i shenjtë “Kurani” i ka trajtuar të gjitha problemet e botës njëherë e përgjithmonë.

Të ndodhur në këtë situatë, muhamedanët që kuptohet pas shpalljes së pamvarësisë vazhduan qeverisjen si nën pushtimin osman, shpallën poet kombëtar Naim Frashërin, ish drejtor i censurës në Ministrinë e Arsimit të Perandorisë Osmane, i cilësuar mediokër nga studjues të letërsisë Elise, Loloci, Neza etj. Ndërsa Gjergj Fishtën të cilin poeti L. Poradeci e quan “…vazhdimtar në vallen e Kombit, Frymëtar i Fjalës, shkëmb të shpirtit të popullit shqiptarë” etj., Gabriel D’Anuncio “poetin më të madh të shqyptarëve”, Skënder Buçpapaj “Sovran të letrave tona”, Faik Konica: “Kot mundohen grekët e sotëm të gjejnë në letërsinë e vet një vepër më të plotësueme se “Lahutën”, Eqerem Çabej: “…dhe bash nga kjo rrënjosje te trualli ivet ai u bë në një tjetër kuptim, më tepër se sa Naim Frashëri, poeti kombëtar i Shqipërisë, orientalistët komunistë do ta cilësonin shkrimtar borgjez dhe veprën e tij do ta hiqnin nga qarkullimi për gjysëm shekulli të sundimit të tyre. “Ai ka përdorur në veprën e tij afërsisht po aq fjalë sa ç’ka përdorur Shekspiri në anglisht dhe Pushkini në rusisht: afër 20.000 fjalë” Rudolf Marku në “Fishta interpret i genit shqiptarë” “Trashëgimia poetike e Gjergj Fishtës numëron mbi 100.000 vargje, gjë e rrallë kjo në letërsinë botërore” (R. Marku, po aty) dhe duke njohur veprën e tij takimi botëror i poetëve më 1930 në Nju Jork do ta propozonte kandidat për çmimin Nobel, (R. Marku, po aty) ndërsa klika komuniste shqiptare do ta shpallte agjent të Austro-Hungarezëve.

Pas mbi 1300 vjetësh, nga koha kur profeti Muhamed a.s. e shkroi librin e shenjtë “Kuranin”, talebanët në Afganistan u turrën kundër të gjitha vlerave të krijuara nga shoqëria njerëzore duke shkatërruar simbolin e Budës dhe çdo vepër tjetër të kulturës në Afganistan që nuk e mendonin muhamedane. Me këtë koncept shoqata islamike nga vende arabe, sapo Kosova u çlirua ng forcat e NATO-s, menduan se u krijue vakum pushteti, dhe u turrën për të zhdukur objektet arkeologjike, të kulturës materiale iliro-shqiptare të para pushtimit osman e asimilimin në fenë muhamedane, veprim që u ndalua menjëherë nga forcat ndërkombëtare, si një veprim barbar e atentat kundër kulturës mijëravjeçare të popullit shqiptar, si pjesë e kulturës së përbotëshme.

Meqenëse mentaliteti bizantino-muhamedan fatkeqësisht ishte ngulitur thellë dhe në ndërgjegjen e shumicës së shqiptarëve, të njëjtin qëndrim mbajtën dhe komunistët shqiptarë gjatë sundimit të tyre, gati 50 vjeçar. Sipas tyre fitorja më e madhe në historinë e popullit shqiptar ishte fitorja në luftën e drejtuar prej tyre. Heronj shpalleshin drejtuesit e çetave të vogla të luftës antifashiste, dëshmor Hasan Prishtina, udhëheqësi i mijëra luftëtarëve në luftën për pamvarësi. Gjithçka në Shqipëri fillonte pas 29 nëntorit 1944, kur komunistët erdhën në pushtet. Këtë mentalitet e trashëguan dhe socialistët të cilët tani shprehen se po ngrejnë institucionet të cilat vetë i dogjën e shkatërruan më 1997, për të thënë pastaj se me kthimin e tyre në pushtet fillon demokracia e vërtetë në Shqipëri, talebanët thonë historia po fillon me Muhamedin a.s.. Me ritmet e zhvillimit të pesë viteve të fundit, paga reale e shqiptarëve arrin pas shumë vitesh nivelin e vitit 1996. Dhëntë Zoti që shqiptarëve të mos iu ndodhë për së dyti ajo që përjetuan gjatë sundimit komunist. Mos të ndodhë si me atë plakën në Malësi që kur pas rreth 30 vjetëve të sundimit komunist instruktori i partisë, që ishte mysafir, po i thoshte do të bëjmë këtë e do të bëjmë atë dhe ajo i ishte përgjigjur “po ju lumtë more bir, qenki tu e ba si në kohën e Zogut”. Shqiptarët nuk duhet të lejojnë më gjatë riciklimin e këtij refreni tashmë “Të më rroç biro, ju po bëkerkeni shtet dhe bollëk si në kohën e Berishës”.

Qeveria e sotme socialiste, njëlloj si Ali Pashë Tepelena dhe komunistët dje po e trajton popullin si raja. Ata përveç parave të taksapaguesve shqiptarë, po synojnë të përvetësojnë edhe ndihmat nga Evropa njëlloj siç bënin dje pashallarët në Perandorinë Osmane. Shqipëria prodhon mesatarisht rreth 14 milion kv/orë energji elektrike, sa për të plotësuar nevojat për rrymë. Por qëllimisht prodhohet mbi nevojat kur shitet lirë në treg “ose për të larë borxhin”, dhe nën nevoja kur rritet çmimi në tegun botëror. Si rrjedhojë qeveritarët abuzojnë në të dy rastet dhe kur shesin lirë dhe kur blejnë shtrenjtë, dhe nuk ka asnjë rëndësi a ka energji elektrike e ujë populli. Nga frika se mos i shërbehet integrimit mbarë kombëtar nuk kërkohet të vihet në punë për llogari të Shqipërisë administrative një seksion i termocentraleve të Kosovës e cila ka fuqi të instaluar më shumë se Shqipëria. Në interes të qëndrimit në pushtet me çdo kusht, si dje në diktaturën komuniste dhe sot Qeveria Socialiste, jan dakord që me çmim nën kosto, dje mbulohej nga puna e papaguar e shumicës së popullit në bujqësi e në gjithë sektorët e ekonomisë, sot shpërdorim e vjedhje të rrymës elektrike të prodhuar, me qëllim që shqiptarët të jenë konsumatorë parazitë të prodhimeve të të tjerëve e jo prodhues as të miellit për bukë. Gjithçka duhet të importohet, dhe në Shqipëri të mos bëhet asnjë investim nga investitorë vendas, as të huaj.

Edhe në mardhëniet me Perëndimin qeveritarët e sotëm riciklojnë të kaluarën. Ali Tepelena “bani një politikë pa skrupulla dhe plot dredhina tue manevrue në mes Turqëve, Francezëve dhe Anglezëve” T. Zavalani vepër e cituar, Enver Hoxha, miq për kokë jugosllavët dhe rusët, parulla “Enver-Tito-Stalin”, armiq të betuar jugosllavët dhe miq rusët dhe miq për kokë kinezët, parulla “Enver-Mao Ce Dun”, kënga popullore “Enver Hoxha e Mao Ce Duni, janë si buka e një brumi” për të prishur mardhëniet dhe me kinezët se tradhëtuan parimet marksiste-leniniste. Qeveria socialiste e Ilir Metës deklaron aleat strategjik Greqinë deri sa u kalua në pronësi të shtetit grek AMC-ja, për të deklaruar të tillë më vonë Italinë dhe së fundi për të gënjyer me një tender të paligjshëm pasaportash 9 milion USD, Gjermaninë. Në të gjitha rastet shqiptarët kombi më i humbur në të gjithë Evropën, më shumë për faj të tij. Të mësuar me pushtet nën Perandorinë Osmane, mbasi kishin barazuar kombësinë me fenë e re të pushtuesve turq, duke i hequr vetes mundësinë e shkollimit në gjuhën shqipe për 500 vjet, klasa politike në të gjitha rastet i ka vënë vetes si qëllim mbajtjen e pushtetit me çdo mjet. Historia përsëritet por në dëm të shqiptarëve. “Tue dhanë shpirtin, mbasi një plumb e kishte goditur në grykë Ali Pasha bërtiti “Qëndroni deri në fund” (T. Zavalani, v.c. f. 160), “Barë të hajë populli, e ne pushtetin nuk e lëshojmë” do deklaronte E. Hoxha, “Po ra qeveria ime, do të përsëritet ’97, deklaroi para pak kohësh Ilir Meta, nuk ka rëndësi bëhet shpejt a vonë Kosova, më e rëndësishme është që patjetër të marrin pushtet përfaqësuesit e PDK e AAK.

Mentaliteti biznatino-muhamedan dhuratën e pushtuesit osman, veçanërisht për pjesën muhamedane të popullsisë, me pasojat më negative gjatë sundimit komunist në Shqipëri, po reflektohet tani së fundi edhe në Kosovë, për të provuar se shqiptarët kanë të njëjtin mentalitet në të gjithë hapsirën e tyre etnike. Grupe të caktuara personash po përpiqen të përvetësojnë përpjekjet titanike, gjakun e derdhur si lumë nga mijëra e mijëra shqiptarë gjatë gati një shekulli, për të fituar lirinë nga pushtuesi serb. Ata po synojnë, të imponohen simbole të paverifikuara akoma të luftës më të fundit të organizuar kundër pushtuesve serbë, kur vetëm gjatë qindvjetëshit të fundit ka me qindra të tillë, që nga Isa Boletini e dei tek Adem Jashari, që do të mbetet simboli i rezistencës më të fundit të shqiptarëve. Me këtë tendencë po përpiqen që të zbehin meritat e përpjekjeve mbi 10 vjeçare të popullit shqiptar të Kosovës nën drejtimin e LDK-së dhe të liderit të saj Ibrahim Rugova, që koha e ka verifikuar dhe do ta verifikojë si burrin më të shquar e më rezultativ të kësaj treve gjatë gjithë historisë së saj disamijë vjeçare. Dy liderët e partive më të reja të dalë nga UÇK-ja Thaçi dhe Haradinaj kërkojnë me çdo kusht të dalin në krye të pushteteve, pa votën e popullit. Dihet se në një garë, një strajcë me medalje argjendi e bronxi nuk kan vlerë sa një medalje ari. Ata nuk marrin shembull nga ish sunduesit e tyre serbë, që e bënë kalimin e pushtetit nga diktatori Millosheviç te opozita me fasada demokratike, duke djegur vetëm një dritare të parlamentit serb, dhe të japin përshtypjen se punojnë për llogari të tyre. Trimat kurrë nuk i kanë munguar Kosovës.

Duket se refleks i këtij mentaliteti, të ngulitur gjatë pushtimit osman, janë dhe zhvillimet e fundit të PSSH. Aleanca Meta, Mejdani, Dokle duket si një aleancë e tillë, kur i mohohet Fatos Nanos kreu i pushtetit. Nëse PS, ka fituar në zgjedhjet e qershor-korrik-gushtit 2001, me vullnet të lirë popullor, e votat nuk do të ishin të vjedhura atëher kush më tepër se Fatos Nano do të kishte meritë për këtë.

Armiqtë nuk mund të bëhen miq, pa dhënë prova z. Baleta

Teza e hedhur nga Ju, z. Baleta, në disa shkrime se aleati dhe miku më i madh i kombit shqiptar është Turqia, ka gjasat më të vogla që të jetë e drejtë dhe unë mund të them se dhe kjo tezë qëndron me kokë poshtë. Për këtë flasin faktet historike të dy shekujve të fundit, disa prej të cilëve po i parashtroj.

Sanxhaku i Nishit deri në kohën e pushtimit nga sheti i ri serb më 1878, ishte i populluar në shumicë absolute nga populli shqiptarë. Sipa studjuesit Sabit Ukanë “Vendbanimet e Sanxhakut të Nishit të banuara me popullsi shqiptare dhe të përzier deri në vitet 1877-1878”, deri në këtë kohë në këtë Sanxhak kanë ekzistuar 347 fshatra me popullsi thjesht shqiptare dhe 198 fshatra me popullsi të përzier shqiptare, serbe, çerkeze, boshnjake etj., me shumicë absolute popullsi shqiptare. Gjithashtu dhe në qytetet e këtij sanxhaku Prokuplje, Kurshumli, Leskovc, Vranjë, Pirot, Bellapalankë dhe kryeqendrën Nish banonin popullsi të përziera shqiptare, serbe, çerkeze, ebreje turke por me dominim të popullsisë shqiptare. Në bazë të marrëveshjes serbo-osmane popullsia shqiptare, meqenëse ishte asimiluar nga pushtuesi në fenë muhamedane u shpërngul si popullsi turke për në viset e tjera shqiptare të pushtuara si në Kosovë etj. dhe në Anadoll. Si rrjedhojë e vlerësimit thjesht nga pikëpamja fetare jo etnike u spastruan rreth 10 mijë km2 të Sanxhakut të Nishit nga rreth 250 mijë shqiptarë, pasardhës të Shën Elenës e të Kostandinit të Madh, si turq për në Turqi dhe në vendin e tyre u vendosën ardhacakët, pushtuesit e rinj serbë.

Edhe pas pushtimit të trojeve etnike shqiptare më 1913, si pretekst për spastrimin e tyre nga popullata shqiptare shërbeu pakica turke e mbetur nga pushtimi në ato territore.

Sipas statistikave të mbretërisë Serbe-Kroato-Sllovene të vitit 1921, numri i turqëve në mbretërinë e Karagjorgjeviçëve nuk i kalonte 60 mijë vetë dhe ata të vendosur kryesisht në pjesën lindore të Maqedonisë, në Shtip e Kavadar (M. Kokalari – Kosova djep i shqiptarizmit). Por në tentativën për marrëveshje më 1926 midis Qeverisë Turke dhe Qeverisë së mbretërisë serbo-kroato-sllovene, parashikohej shpërngulja për në Turqi e 400 mijë “turqve”, pra 7 herë më shumë turq se sa ishin në fakt. Ndërsa në marrëveshjen turko-jugosllave të arritur më 1938 parashikohej shpërngulja për në Turqi e 250-400 mijë turqve, në fakt shqiptarëve muhamedanë, sipas projektit të serbit Vasa Çubrilloviç. Me këtë marrveshje Turqia përmbushte të paktën tre objektiva: Rregullonte mardhëniet me rusët, mbasi i shërbente realizimit të idesë së Pjetrit të Madh që Durrësi dhe Selaniku të ishin porte të popujve ortodoksë-sllavë, ju siguronte sllavo-grekëve spastrimin e atij që tani quhet koridori 10-të Selanik-Shkup-Beograd-Vjenë; së dyti rregullonte raportet e popullsisë në territorin e njohur ndërkombëtar në dëm të popullsisë kurde në Anadoll, si dhe që të rriste numrin e popullsisë së saj evropoide. Duke shfrytëzuar ndihmën e paimagjinueshme që Qeveria Turke ju dha serbëve, ata synuan dhe spastrimin e Maqedonisë Perëndimore plotësisht nga shqiptarët. Qeveritë Mbretërore dhe komuniste i përqëndruan investimet kryesisht në Maqedoninë Perëndimore, duke lënë të pazhvilluar Maqedonin Lindore ku maqedonët ishin shumicë, me qëllim të joshjes së maqedonëve për t’u vendosur me banim në Shkup, Tetovë, Gostivar, Kumanovë etj. për të ndryshuar strukturën etnikek, në dëm të shqiptarëve, që ishin shumicë absolute e pakontestueshme. Se aleanca e të gjitha qeverive sllave me ato turke, për të zhdukur popullin shqiptar nga trojet e veta etnike dhe për t’ja humb farën në oqeanin e pafund të popullsive muhamedane nga Anadolli në Sumatra, vazhdon të funksionojë edhe sot e tregon deklarata e ish presidentit të ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë K. Gligorov. Në invervistën e dhënë shtypit maqedonas e të botuar në gazetën “Korieri” korrik-2001 në mes të tjerash ai shprehet: “…nuk mund të presësh prej një shteti që për hir të përqindjes ti shpallë shqiptarët si element kostituiv, pasi këtë do ta kërkonin më vonë edhe pakicat e tjera, p.sh. turqit, të cilët përbëjnë 12% të popullsisë së Maqedonisë”. Por ky është një mashtrim i hapur mbasi në bazë të të dhënave të Entit Republikan të Statistikave të Maqedonisë, në vitin 1981 në Maqedoni e kishin deklaruar veten turq 86 mijë banorë ose 4.5% e popullsisë dhe numri i tyre nga ajo kohë praktikisht është përgjysmuar. Në popullsinë prej një milion e nëntëqind e dhjetë mijë sa ka qenë popullsia e kësaj ish republike jugosllave. Ndërsa po sipas atyre statistikave numri i popullsisë shqiptare më 1981 ka qenë 378 mijë ose 19.8%. Gjatë dhjetëvjeçarit 1971-1981, gjithnjë sipas statistikave zyrtare maqedone, popullsia shqiptare në këtë republikë është rritur për 35.3%. Edhe sikur të pranohej versioni zyrtar dhe të merreshin si të vërteta të dhënat për shqiptarët më 1981, me ritmet e pranuara të shtesës natyrore të popullsisë shqiptare në Maqedoni, numri i shqiptarëve më 2001 do të ishte jo më i vogël se 750 mijë ose mbi një të tretën e popullsisë së përgjithëshme. Por gjithçka që ka të bëjë me popullsinë shqiptare në këtë republikë është e fallsifikuar. Popullsia e Maqedonisë në vitin 2001 paraqitet me një rritje prej rreth 150 mijë banorë, në krahasim me vitin 1981, kur në të vërtetë vetëm popullsia shqiptare gjatë kësaj periudhe është rritur mbi 300 mijë. Por e vërteta nuk përbën problem: sllavo-turqit kur ju duhet të deklarojnë shqiptarët si turq, ose si maqedonas duke ju vënë prapashtesën ovski në fund të mbiemrit si fjala vjen Limanovski, Kadriovski, etj. popullsia e Maqedonisë paraqitet e pasaktë me qëllim të mashtrimit të opinionit për numrin e vërtetë të popullsisë shqiptare. Marrëveshje të njëjtë lidhi qeveria turke dhe me atë greke, në përfundim të Luftës së Patë Botërore, në bazë të cilës u spastruan nga elementi shqiptar i besimit muhamedan rreth 20 mijë km2 troje etnikisht shqiptare të Epirit të Jugut dhe të Maqedonisë Jug Perëndimore. Si rrjedhojë e këtyre marrëveshjeve popullsia shqiptare në trojet e saj etnike u përgjysmua. Nga mbi 100 km2 ku ajo ishte shumicë deri më 1878, sot është shumicë në rreth gjysmën e kësaj sipërfaqeje.

Siç del nga sa sipër, shtetet “xhuxhër” të Ballkanit, Serbia e Greqia, në asnjë rrethanë dhe me asnjë mjet nuk mund të kishin realizuar spastrimin etnik të trojeve shqiptare. Ekzekutore e krimit ndaj shqiptarëve ishte Perandoria Otomane dhe pasardhja e saj Turqia, e cila me qëllim, që të mbante Stambollin e pjesën Evropiane, në marrëveshje të fshehta me ruso-sllavët, ka marrë përsipër spastrimin e shqiptarëve nga trojet e tyre etnike disamijë vjeçare. Pa pjesëmarrjen e Turqisë, në krim, sot në ish Jugosllavi dhe në Kosovë do të jetonin të paktën 4 deri në 5 milion shqiptarë ose baraz me serbët, ndërsa në Maqedoni Bota do të kërkonte respektimin e të drejtave të maqedonëve dhe jo të shqiptarëve pasi aty do të kishte të paktën 2.5 milion shqiptarë nga rreth një milion që janë sot dhe një milion maqedonas sa janë realisht sot. Propaganda veçanërisht komuniste, se është Evropa fajtore për copëtimin e trojeve etnike shqiptare më 1878 e 1913, nuk ka qenë e saktë. Trojet etnike shqiptare asnjëherë nuk kanë patur një unitet politik. Por kufinjtë shtetërorë edhe për shtetet më të fuqishme të Botës, asnjëherë nuk kanë qenë të përjetshëm. Pa qëndrimin antishqiptar të Turqisë, meqenëse asnjë vend evropian nuk do të pranonte vendosje të shqiptarëve në territoret e tij, me vitalitetin e tyre shqiptarët do të ishin shumicë nga Nishi deri në gjirin e Artës. Edhe mbas një shekulli, pushtuesit serbo-grekë nuk kanë mundur të popullojnë rojnet etnike shqiptare të Nishit, të Maqedonisë dhe të Epirit të Jugut.

Evropa ka përgjegjësi historike ndaj kombit shqiptar, pikërisht pse lejoi Perandorinë Osmane dhe vazhduesen e saj Turqinë, që të thithë popullsinë shqiptare nga trojet e veta etnike, në favor të ambicjeve serbo-greke.

SHBA janë i vetmi vend që ka mbajtur një qëndrim konstant në përkrahje të çështjes së drejtë shqiptare, që nga shpallja e pamvarësisë së Shqipërisë e deri më sot. Uillsoni nuk lejoi copëtimin e mëtejshëm të trojeve shqiptare në Konferencën e Versajës, Kenedi në fillim të viteve ’60 detyroi sovjetikët të tërhiqen nga baza ushtarake e Vlorës, Bushi njoftoi regjimin e Beogradit në fund të viteve ’90 se nuk e njeh sovranitetin e tim mbi Kosovën kur i caktoi vijën e kuqe, Klintoni, më 1999, udhëhoqi koalicionin Perëndimor kundër regjimit të Beogradit i cili synonte zhdukjen fizike ose spastrimin e shqiptarëve nga trojet e tyre siç kishte vepruar që nga 1878 e në vazhdim, ndërsa Bushi J., në vitin 2001 e në vazhdim mbështet kërkesat e drejta të shqiptarëve për barazi me maqedonët në Maqedoni, që pa fallsifikimet statistikore nuk janë shumicë në atë shtet.

Gjendja e popullsive ka përcaktuar dhe ndryshimin e kufinjëve të shteteve. Nëse populli shqiptar i Kosovës, edhe pse në shumicë muhamedane, do të lëkundej sadopak në identitetin e ti kombëtar si shqipëtar dhe do të pranonte shpërnguljen për në Turqi tek “vëllezërit turqë”, sot nuk do të kishte një problem ndërkombëtar të Kosovës, të shtruar për zgjidhje. Dhëntë Zoti, që lufta e shqiptarëve trima të Maqedonisë që në shumicën e tyre kishin jetuar e punuar në Perëndim, e aspirojnë që dhe shqiptarët në trojet e tyre në atë ish Republikë Jugosllave të jenë pjesë e Perëndimit, të ketë spastruar mykun mesjetar që ka barazuar fenë me kombësinë dhe që dëmet më të mëdha jua ka sjellë shqiptarëve të kësaj treve.

Pasojat e krimit osmano-turko-serbo-grek, janë rreth 50 mijë km2 troje etnike shqiptare të spastruara dhe 10-12 milion shqiptarë më pak, në hapësirën e tyre etnike, disa mijë vjetë para ardhjes së serbëve dhe turqëve në Ballkan. Kjo provohet me të dhënat statistikore të shtesës natyrore dhe të regjistrimit të popullsisë në Shqipëri, Greqi dhe ish Jugosllavi. Në bazë të këtyre të dhënave shtesa natyrore e popullsisë në gjithë hapësirën ku shqiptarët kanë mbetur pa u shpërngulur si turq, gjatë shekullit të XX-të ka qenë dy deri në pesë herë (veçanërisht pas viteve ’50 të këtij shekulli) më e lartë se sa shtesa natyrore e serbëve, grekëve dhe maqedonasve.

Kështu në bazë të dhënave të Anuarit statistikor të OKB-së të vitit 1990-të, popullsia e Greqisë në vitin 1987 ishte 3.63% më e madhe se në vitin 1980, ndërsa popullsia e Shqipërisë 15.36% më e madhe. Në vitet ’90-2000, shtesa natyrore e popullsisë në Greqi ka qenë 1-2 për mijë, ndërsa në Shqipëri 12-17 për mijë etj. Nga të dhënat e pasqyruara në studimin e profesor Hivzi Islamit “Kosova-Studim Demografik” dhe akademik Mark Krasniqit, në tekstin universitar “Gjeografia ekonomike e Botës”, në vitin 1957 shtesa natyrore e popullsisë në Kosovë bashkë me serbët ka qenë 27.5 për mijë, në Serbi bashkë me shqiptarët e sanxhakasit 6.8 për mijë ndërsa në Maqedoni shtesa natyrore e shqiptarëve pas viteve ’60, gjithnjë afër 30 për mijë, dhe e maqedonasve deri në 7-8 për mijë. Sipas deklaratës së ish kryeministrit të Kosovës, N. Mustafa, 52% e popullsisë së Kosovës në vitin 1989 kanë qenë nën moshën 19 vjeç (Radio-Prishtina, 18 nëntor 1989).

Pa këtë qëndrim antishqiptar, në radhë të parë të Turqisë dhe të dy vendeve fqinjë Serbisë dhe Greqisë, shqiptarët në fund të shekullit të XX-të, edhe të ndarë me kufij ndërkombëtarë siç janë, do të ishin jo më pak se 15 milion banorë dhe shumicë në rreth 100 mijë km2. Pa përzënien e shqiptarëve për në Turqi dhe paraqitjen si serbe e greke të një pjese tjetër të popullsisë shqiptare e të tjerëve të cilën bëjnë përpjekje të vazhdueshme për ta asimiluar edhe kombëtarisht, as Greqia dhe as Serbia nuk mund të kishin popullsi 10 milionëshe siç deklarojnë. Megjithëse shqiptarët janë shtuar me ritmet e cituara më lart, në vend që të dhjetë dymbëdhjetëfishoheshin ata janë 5 fishuar, grekët me gjithë emigracionin e madh, në vend që të 4-5 herëfishoheshin, janë 8-9 fishuar ndërsa serbët janë 11 fishuar në krahasim me mesin e shekullit të XIX-të.

Me një analizë gjakftohtë e pa pasionin e muhamedanit, kushdo mund të arrinte në përfundimin, se ekzekutor i krimit ndaj shqiptarëve ka qenë Turqia. Për rrjedhojë ajo është armiku më i madh i shqiptarëve në gjithë historinë e tyre disa mijë vjeçare pellazgo-iliro-shqiptare, ndërsa serbët dhe grekët ndihmësit e saj.

Në analizat T’uaja për këtë problem ju niseni thjesht nga teza propagandistike dhe me paragjykim, për shkak se kërkoni të justifikohet asimilimi i shumicës shqiptare në fenë e pushtuesit. Edhe në kohën e diktaturës më të egër komuniste ka ekzistuar një kontradiktë e përhershme midis punonjësve të sektorëve të administratës shtetërore dhe të propagandës. Punonjësit e propagandës komuniste, sektor në të cilin keni punuar dhe Ju, prodhimin e përditshëm kishin slloganet, gënjeshtrën, mashtrimin me të pavërtetat. T’i thoje një punonjësi të propagandës së Partisë së Punës se qyteti i Kukësit ka një numër konstant prej jo më pak se 400 të papunësh, ose qyteti i Vlorës jo më pak se 7000 të papunë ishte herezi. Për të kishte vlerë sllogani “Partia ka hapur fronte pune për të gjithë. Papunësia është plagë vetëm e shoqërisë borgjeze-revizioniste etj.” Pa le pastaj t’i thoje të vërtetë se e ardhura kombëtare për frymë në gjysëm shekulli të sundimit komunist asnjëherë nuk u dyfishua në krahasim me vitin 1950, në një kohë kur diktatori fashist Franko në vitin 1975 në krahasim me vitin 1953 e kishte rritur rreth 20 herë të ardhurën kombëtare për frymë të spanjollëve.

Këtu e ka bazën dhe shqetësimi Juaj për artikullin “Meritat dhe persekutimi i pakicës katolike në Shqipëri”, se ju vini nga sektori i propagandës komuniste që ju ka lënë gjurmë të thella nga misioni që mund t’ju kenë ngarkuar ose marrë vetë përsipër. Edhe për këtë problem konkret Ju kërkoni që realiteti të kalohet me slloganin “Në Shqipëri nuk ka konflikte fetare, të gjitha fetë jetojnë në harmoni etj.”. Por e vërteta është se shkrimi është mbështetur në të dhënat e vjetarit statistikor të RPSSH-së dhe në asnjë hamendje. Ai vjetar, tani nuk është në përdorim të brendshëm prandaj kushdo mund ti ballafaqojë të dhënat. Në bazë të atyre të dhënave të botuara, mbi të cilat është mbështetur shkrimi, pjesa e besimit katolik të kombit shqiptar ka marrë nga ndarja e pasurisë kombëtare gjatë periudhës 1991-2001, deri në një të dhjetën pjesë të pasurisë kombëtare për frymë, në krahasim me pjesën tjetër të popullsisë, që e vë atë në pozita të pabarabarta. Ajo nuk është vënë në start të barabartë me pjesën tjetër të popullsisë.

Është i njohur botërisht fakti, se rreth 350 mijë hektarë tokë u hapën me punën e papaguar të gjithë popullit, gjatë rreth 50 vjetëve të sundimit komunist, pra njëlloj dhe me punën e papaguar të pjesës katolike të popullsisë. Në praktikë, kjo popullsi nuk mori pjesë të barabartë të pasurisë. Pamvarësisht se nuk ka patur tokë të punueshme, në territorin ku banon kjo popullsi ndodhen tre hidrocentrale që furnizojnë me rrymë elektrike gjithë vendin dhe të vetëshlyer më së shumti brenda 3 vjetësh nga dita e vënies në funksionim. Megjithatë, kjo popullsi akoma nuk ka kërkuar që të ardhurat nga rryma të merren prej tyre, se ato gryka ku u ngritën digat e hidrocentraleve Zoti i kishte krijuar, aty ku ata banuan në qindra vjet. Me llogjikën T’uaj hidrocentralet duhet të punojnë për banorët e atyre zonave pamvarësisht nga besimi, ashtu siç ju nda toka pjesës tjetër të popullsisë. Të gjithë me të drejtë kërkojnë të kenë rrymë në mënyrë të pandërprerë dhe bile të mos e paguajnë, ndërsa pasurinë e ndanë pa menduar se në ato zona banon popullsia martire, atdhetare dhe më e persekutuar e kombit shqiptar.

Komunistët miratuan menjëherë ligjet për privatizimin e pronës shtetërore dhe të tokës, në bazë të platformës së vendosur në Katovicë, me qëllim që ithtarët e tyre të përvetësonin pjesën më rentabile të pasurisë kombëtare. Ata për gati 50 vjet kishin komanduar lëvizjet e popullsisë, sipas interesave të tyre dhe pjesën katolike e kishin lënë në formën e rezervateve, në ato zona ku e kishte shtyrë me dhunë, ose nga nuk nuk i kishte lejuar të lëvizte për rreth 500 vjet, pushtuesi otoman. Për të mos lejuar daljen e saj nga ato zona, klika komuniste ndërtoi qytete në terrene me pjerrësi deri 70%, si i ashtuquajturi qyteti i Repsit ose i Fush-Arësit etj., ngriti industri e aktivitete, që në momentin fillestar të vënies në shfrytëzim jo rentabile, vetëm e vetëm për të mbajtur të izoluar e për të mos lejuar lëvizjen e asaj popullsie. Si rrjedhojë e këtij qëndrimi, nëse në periudhën 1945-1990 nga secili rreth i Jugut të vendit si Gramshi, Skrapari etj., ju ishte dhënë leja e banimit dhe sistemuar me strehim falas në Tiranë mbi 3000 familje, nga rrethi i Mirditës administrative që kishte një popullsi të përafërt me këto rrethe ishin lejuar për t’u vendosur në Tiranë gjatë kësaj periudhe, më pak se 100 familje ose nën 3% në krahasim me popullsinë e atyre rretheve, nga kish dalë klika sunduese komuniste.

Për shkrimin tim të botuar në revistën “Koha”, ju shpreheni se: “…aq të mbrapshtë e ka përmbajtjen shtrembëruese të të vërtetave e realitetit, dhe aq provokues ndaj kompaktësisë kombëtare e ka synimin”. Ky është një qëndrim plotësisht i pabazë dhe që i shërben objektivit tuaj kryesor për të provuar të paprovueshmen se asimilimi në fenë muhamedane ka qenë shpëtimi i shqiptarëve . Po e përsëris, se të gjitha të dhënat e botuara në atë shkrim, janë marrë nga vjetari statistikor i RPSSH-së dhe evidencat e Institucioneve Qëndrore të vendit. Për këtë ju sugjeroj që t’i verifikoni këto të dhëna nga ato akte, mbasi mund t’ju shërbejnë. Për të shuajtur kureshtjen T’uaj, dhe të lexuesve edhe në këtë shkrim po paraqes disa tregues të tjerë për pjesëmarrjen e kësaj pjese të popullsisë sot në aparatin shtetëror: Nga 293 gjyqtarë të shkallës së parë në të gjithë vendin 12 prej tyre ose 4.09% janë nga pjesa katolike e popullsisë, në gjykatat e apelit nga 52 gjyqtarë vetëm 2 ose 3.85%, ndërsa nga 17 gjyqtarë në Gjykatën e Lartë dhe 9 gjyqtarë në Gjykatën Kushtetuese asnjë nuk është i besimit katolik. Asnjë punonjës i këtij besimi nuk është i punësuar as në aparatet e këtyre institucioneve. Në Qeveri nga 21 ministra vetëm një ministër pa ministri është i besimit katolik dhe jo përfaqësues, po i njëjti person i vetëm dhe në kryesinë e PS-së. Duke qenë në eufori se Qeveria i mbeti në dorë papritur, kryeministri Ilir Meta përfshiu në Qeverinë e tij dy ministra dinjitozë nga pjesa katolike e popullsisë Preç Zogaj e Zef Preçi. Sapo ai njohu idealizmin, atdhedashurinë, përkushtimin në punë dhe mësoi se ata nuk vihen në shërbim të tij e të klaneve të tij për të rrëmbyer djersën dhe gjakun e gjithë shqiptarëve të derdhur gjatë 50 vjetëve, nëpërmjet privatizimit të sektorëve të rëndësishëm të ekonomisë i largoi menjëherë nga kabineti. Meqenëse nuk ka asnjë argument të besueshëm e llogjik për largimin e tyre, edhe pas dy vjetësh vazhdon të hedhë akuza të pabaza kundër tyre. Gjithashtu kryeministri largoi nga detyra e drejtorit të përgjithshëm të KESH-it, Alfred Palokën, njërin ndër më kompetentët e energjitikës shqiptare, për ta zëvendësuar e një mësues anglishteje, pa librezë pune, me qëllim që popullit t’i tre-katër fishohej koha e qëndrimit pa drita, deri në 12 orë në ditë. Më të errët janë treguesit edhe për sektorët e tjerë. Nga mbi 300 punonjës të të gjitha rangjeve, në Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe në përfaqësitë diplomatike e konsullore, vetëm 5 i përkasin besimit katolik, nga mbi 100 punonjës sa ka aparati i Kuvendit Popullor vetëm një i përket besimit katolik ndërsa në Presidencë nuk ka asnjë punonjës nga popullsia katolike. Përafërsisht kjo gjendje është dhe në sektorët e tjerë. Gjatë 5 vjetëve të qeverisjes së PS-së u asgjësua puna e PD-së për riparimin e këtij diskriminimi gati shekullor, e përfshirjen edhe të kësaj popullsie në të gjitha strukturat shtetërore. Si rezultat, gjatë kësaj periudhe numri i punonjësve të besimit katolik në aparatin shtetëror, në krahasim me periudhën kur Shqipëria qeverisej nga PD, është përgjysmuar. Këta tregues besoj janë të mjaftueshëm. Pjesa e popullsisë që dha më shumë, gjatë gjithë historisë për lirinë e kombit, që për asnjë moment nuk e vuri në dyshim identitetin e saj shqiptar, është sot pjesa më e diskriminuar në të gjitha fushat. Kompaktësia kombëtare, që përmendni Ju, aq e domosdoshme veçanërisht për kombin tonë, nuk mund të vendoset kur njerëzit nuk trajtohen si të barabartë për shkak të besimit. Popullsia katolike, edhe pa u asimiluar në fenë e pushtuesit, me luftëra të pandërprera i kishte fituar disa të drejta edhe nën Perandorinë Osmane. Për të shmangur pagimin e taksave, popullsia katolike e Mirditës ka pranuar të kryejë shërbimin ushtarak dhe ka patur të paktën tre pashallarë, Bib Dodën, Pashko Vasën, Preng Bib Dodën si dhe ushtarakë të rangjeve të ulta si Kolë Bojaxhiu (babai i Nënë Terezës) etj. Pa pronë dhe pa pushtet, jo vetëm pjesëtarët e besimit katolik por janë vëllezër dhe ai numër i vogël kinezësh që punojnë në vendin tonë, pasi edhe ata janë bij të Perëndisë si dhe ne.

Në artikullin Tuaj –Ljupço, Paskal, Moikom… kundër “Shqipërisë së Madhe” shkruani se e keqja nuk është tek fakti se unë autori i shkrimit “Meritat dhe persekutimi i pakicës katolike” vuan nga kompleksi i persekutimit. “E keqja është se shkrime si ku janë thellim i një vazhde të rrezikshme nëpër të cilën katolikocentrizmi shqiptar vihet në shërbim të katolikocentrizmit europerëndimor dhe sidomos në shërbim të tezave e politikës antishqiptare të kristosllavizmit ortodoks që po egërsohet gjithnjë e më shumë në Ballkan, ku nacionalizmi fetar ortodoks është faktori më destabilizues”. Ky qëndrim i qarqeve antishqiptare është krejt i kuptueshëm. Në qoftë se shqiptarët do të përqafojnë fenë e të parëve të tyre, ata do të pretendonin menjëherë të ktheheshin në gjithë rajonet etnike shqiptare dhe t’iu ktheheshin gjithë pronat e tyre të rrëmbyera prej serbo-greko-maqedonëve nga Nishi deri në gjirin e Artës. Prandaj qarqet sllavo-ortodokse në grackën e të cilave keni rënë dhe ju me ose pa dashje, nxisin përçarjen e shqiptarëve, që dhe shqiptarët ortodoksë të cilësohen si grekë për shkakë se nuk janë asimiluar në pikpamje fetare nga pushtuesi otoman dhe megjithëse modest, përsëri kanë patur kontribut mët ë madh se shumica muhamedane në lëvizjen kombëtare shqiptare. Meqenëse shqiptarët e besimit katolik banojnë në mesin e Shqipërisë dhe nuk kufizohen me popullsi katolike joshqiptare ju keni shpikur termin katolikocentrizëm, për arsye të centralizmit që ka ruajtur Kisha Katolike. Kjo për faktin se pjestarëve të besimit katolik në Shqipëri nuk mund t’iu thoni, italianë, hungarezë, kroatë etj., sepse besimi i krishterë është mbështetës i secilit komb të veçantë. Ju quani katolikocentrist dhe shkrimtarin shqiptar Ismail Kadare se ka quajtur tragjedinë më të madhe të shqiptarëve pushtimin osman dhe asimilimin e shqiptarëve në fenë muhamedane dhe se predikon kthim prapa në “iluminizëm latinist”. Kadare ka dhe do të ketë mirënjohjen e kombit për këtë trajtim shkencor e objektiv të këtij problemi. Por edhe atij i mbetet akti pagëzimit si i krishterë siç veproi, në të njëjtën moshë Tajar Zavalani dhe Ai, një personalitet i spikatur i kulturës shqiptare.

Jo përpjekjet T’uaja për ti bindur shumicën e shqiptarëve, se janë të lumtur meqenëse pas 16 deri 19 shekujsh të ushtrimit të besimit të krishterë janë konvertuar në besimin muhamedan, por ndërgjegjësimi i shqiptarëve se janë kristianët e parë dhe muhamedanët e fundit të planetit, do të prishte përfundimisht planet sllavo-greke-turke kundër shqiptarëve.

Por megjithë dëshirën që mund të kenë individë apo grupe të veçanta, fanatikë ose në shërbim të qarqeve antishqiptare, Shqipëria është e pamundur t’i bashkangjitet Botës Muhamedane, për shkak të origjinës dhe të kulturë perëndimore dhe për shkak të ekzistencës së tre besimeve në popullsinë e saj. Libri i shenjtë “Kurani” predikohet vetëm në gjuhën arabe dhe në asnjë gjuhë tjetër, që tregon se Ai është shkruajtur për t’u predikuar nga popuj që e flasin atë gjuhë. Gjatë historisë së shqiptarëve nën sunduesit osmanë, ka ndodhur dhe procesi i kundërt i asimilimit, kthimi i shqiptarëve përsëri në fenë e të parëve të tyre, në fenë e krishterë. “Se kisha katolike nuk është në rënie, shkruan Hahn, në veprën e cituar faqe 31, këtë e tregojnë edhe të dhënat e memories sipas të cilës gjatë 15 vjetëve të fundit janë kthyer përsëri në këtë fe 54 muhamedanë dhe 10 katolikë grekë. Për ata të grupit të parë, natyrisht që mund të mendohet se deri në një farë mase të ketë ndikuar frika ndaj shërbimit ushtarak, kurse për ata të grupit të dytë, një dyshim i tillë nuk ka bazë. Memoria përmend një rast kthimi shumë tipik, atë të muhamedanit 19 vjeaçar Zenel Bajrami nga Kurbini. Më 24 mars 1853, ky djalosh trim, pa marrë parasysh kundërshtimet e njerëzve të vet erdhi në kishë gjatë kohës së meshës solemne dhe u shtri para fronit të kryepeshkopit, duke kërkuar në prani të gjithë besimtarëve të mbledhur pagëzimin e shenjtë, gjë që iu pranua nga kryepeshkopi”.

Kombi shqiptar duhet t’u jetë mirënjohës në jetë të jetëve studjuesve austro-gjermanë dhe të tjerëve sidhe studjuesve amerikanë gjatë shekullit të XX-të, që me studimet e tyre provuan origjinën pellazgo-ilire të kombit tonë, se shqiptarët nuk janë as sllavë, as grekë e aq më pak turq muhamedanë të pas shekullit të XIV-të. Ata nxorën nga harresa me të cilën e kishte mbuluar pushtuesi Gjergj Kastriotin, për ta bërë simbol të lëvizjes së shqiptarëve për pavarësi.

Tashti që Perëndia e ndriçoi edhe mendjen e shumicës muhamedane, se pamvarësisht nga besimi, ata janë shqiptarë e jo turq, mendoj se ka ardhur koha të zbatohen projektet e Rilindasve tanë të Mëdhenj, për unifikimin fetar të shqiptarëve.

Shikimi i realitetit në sy dhe jo përhapja e të pavërtetave është në interes të kombit z. Baleta. Evropa me shpërbërjen e Perandorisë Osmane, e krijimin e shteteve të reja, nuk ndoqi parimin historik por parimin kombëtar. Në bazë të këtij parimi ajo u detyrua të lerë njëherë e përgjithmonë Konstandinopojën, kryeqytetin mbi njëmijë vjeçar të Perandorisë Romake e Lindjes në duart e Turqve. Në këto rrethana Evropa nuk mund të bënte dy Turqi, një në Dardanele dhe një në Adriatik, ku popullsia në shumicë meqenëse kishte përqafuar fenë 137 e pushtuesit deklarohej si turke. Ajo, kryesisht për shumë interesa të saj, justifikoi krijimin e shtetit të vogël shqiptar, me ekzistencën e popullsisë katolike në Shqipërinë Qëndrore (Veriu i Shqipërisë administrative), e cila asnjëherë nuk e kishte kontestuar identitetin e saj shqiptar, dhe pjesën e popullsisë ortodokse në Jug, që megjithëse kishte patur edhe privilegje, nuk ishte deklaruar si greke. Evropa dha prova të vlerësimit të kombit shqiptar, që nuk i kishte dhënë për asnjë komb deri më sot. Para realitetit të njohur saktësisht prej saj, nuk patën asnjë vlerë veprat e sllavëve për “Kosovën djep të Serbisë”. Nën udhëheqjen e ajkës së saj, SHBA-së, Evropa më 1999 ndëshkoi ushtarakisht regjimin diktatorial të Beogradit, me qëllim të mbrojtjes e respektimit të drejtave njerëzore e kombëtare të shqiptarëve.

Është shumë e kollajtë ta përjashtosh veten nga përgjegjësia e ta kërkosh fajin tek të tjerët z. Baleta.

Duke e përfunduar këtë replikë, e shikoj të nevojshme të sqaroj se personalisht, kurrë nuk kam patur dhe as nuk kam asnjë urrejtje jo vetëm për fenë muhamedane e besimtarët e saj në Shqipëri e kudo ku banojnë, por për asnjë besim tjetër. Kam synuar të bëj me dije pasojat katastrofike që ka patur dhe vazhdon të ketë për kombin shqiptar konvertimi në fenë muhamedane.

Gjet Kola

At Daniel Gjeçaj, një visar i kulturës kombëtare

Një bilbiotekë e rrallë, dhuratë për Shqipërinë

At Gjeçaj si studjues i mirëfilltë i thellë në mendime e virtuoz si akademik la pas një bibliotekë tejet të pasur që përbën një thesar të vyer të kulturës shqiptare. Kjo bibliotekë që u kthye në Shqipëri përnjëherë me trupin e pa jetë të atit të shenjtë, është ngritë me anjë mijë e një mundime, duke i mbledhë fashikujt si këmba qelbin duke kursyer edhe kacillet e fundit të falura nga besimtarët, vetëm e vetëm për të vënë në vend e çuar më tej traditën e bibliotekës së famshme të fretërve që ishte djegur e përvëluar nga zjarmia e kohës.

Në këtë bibliotekë të cilën e paketoi të tërën me duart e veta Ana Luka shprehet se “mund të gjesh gjithçka që ka të bëjë me Historinë e Shqipërisë, me historinë e Kishës Universale e Shqiptare, e sidomos me provincën françeskane. At Danjeli ishte një nga të abonuarit e parë me enciklopedinë e Tercianit të cilën e kishte të plotë së bashku me fjalorin enciklopedik italian, ashtu siç kishte të plota enciklopeditë më të rëndësishme të kulturës e të arteve të vendeve të ndryshme të botës, siç kishte të gjitha gramatikat e shqipes, të gjithë fjalorët dhe botime të letërsisë shqipe, që nga botimet e 6 veprave të para të Naimit tek botimet e para të Fishtës, Lasgushit, Nolit etj.

Për Fishtën pati krijuar një raft të veçantë ku gjendeshin pa asnjë përjashtim të gjitha volumet e veprave të poetit tonë kombëtar.

Në bibliotekën e At Danjelit studjuesi kishtar mund të gjejë gjithçka që nga Etërit e Kishës (Protologjia), Enciklopedinë Katolike, Enciklopedinë Shenjtërore, Historinë e plotë të Kishës Universale, Historinë e Papëve si dhe Yllyricum Sacrum të cilën e mori dhe e fotokopjoi Biblioteka Kombëtare e Tiranës.

Në bibliotekën e At Gjeçajt studjuesi shqiptar mund të gjejë veprat e albanologëve më të shquar dhe koleksionet e plota të revistave më me zë si Albaninë e Konicës, Hyllin e Dritës të fretërve, Lekën e Jezuitëve, Shejzat e Ernest Koliqit etj.

Kjo bibliotekë ka një arshiv tepër të pasur që hap faqen e parë nga më interesantet e më të panjohurat nga Historia e Shqipërisë, ndërmjet tyre edhe një Histori Shqipërie e shkruar në gjuhën gjermane nga At Paulin Margjekaj. At Danjeli kudo nëpër botë gërmoi nëpër arkiva e biblioteka për të gjetur e për të mbledhur me kujdes copat e Shqipërisë shpërndarë nëpër libra e letra. Kur pa se si u zhdukën librat nga syrtaret dhe gjithë vendi u mbush me kuti, nuk mundi të mos thoshte jo pa trishtim “Na ikën librat”. Por mandej me shpresën se mos përmirësohej e do kthehej edhe ai vetë për gjithmonë në Shqipëri, shtoi “Punë e madhe, jam vetë bibliotekë” (Ana Luka, bashkëpunëtore dhe drejtuese e programacionit shqip të Radio Vatikanit).

Publicistika e Danjel Gjeçajt

Si publicist i talentuar me një aktivitet mbi 40 vjeçar, Gjeçaj la pas një trashëgimi të pasur publicistike. Ai, penën e tij të mprehtë e vuri gjithë jetën në shërbim të popullit të vet, duke denoncuar diktaturën dhe duke luftuar për të shpëtuar kombin nga mënxyra e ateizmit bolshevik dhe vetëizolimit të hekurt, kur shqiptarët mendonin se i kishte harruar edhe vetë zoti. At Danjeli nuk e humbi kurrë shpresën se Krishti do të kthehej një ditë në Shqipëri së bashku me lirinë, prandaj për këtë u lut, punoi, shkroi e cicëroi në mikrofonin e Vatikanit, ai dha informacione, shkroi artikuj e pamflete të fuqishme në gjuhët kryesore të botës dhe i nisi në të gjitha selitë që ishin krijuar për mbrojtjen e të drejtave të njeriut duke u ankuar për fatin tragjik të bashkëkombasve të vet, publicistikë që një dit lusim zotin ta kemi të plotë në duart tona, për të hedhë dritë mbi një periudhë vërtetë tragjike të shqiptarëve, periudhë së cilës At Gjeçaj ia bëri radiografinë që atëherë kur ne kishim braktisë totalisht rrugën e Zotit. Kushtrimi i të varrosurve për së gjalli është padyshim njëri prej pamfleteve më të fuqishme të penës së Gjeçajt që krahas vlerave propagandistike të pakrahasueshme kishte vlerat e një proze të kthellë me një stil të tepër të lartë artistik.

Tash më se 30 vjet, një komb i vogël në Evropë por ndër më të vjetrit rekton ndërmjet jetës e vdekjes i ndrymë në një lagër të kuq… E ndërsa gjakatarët e popullit të vet Enver Hoxha e Mehmet Shehu i shtërngojnë vllaznit e dënuem kangën e dekës, mbrojtësit e lirisë në perëndim mendojnë se shqiptarët janë tepër pak e të vorfën për t’u interesue për ta, diplomatët e fuqive të mëdha presin me indiferentizëm e cinizëm që ftyti i bremë nga krymbi të bjerë vetë prej lande, ndërsa ekspertët e fuqive të armatosuna, të përshtatun tashë me mjete moderne të luftës që s’dinë largësi besoj se dera e Adriatikut nuk ka ma atë randsinë e vet të dikurshme. Nuk duam të përdorim as retorikë as propagandë denigruese. Kemi qëllim të sqarojmë opinionin publik me prova të gjalla, se qeveria e sotme e Shqipnisë nuk ka ba e nuk ban tjetër veçse me shkelë të drejtat, me shtypë e me shue me gjak çdo liri njerëzore tue kthye në rob e skllav një popull fisnik i cili meriton plotësisht të mbretërohet e të pershtohet nga bota e lirë. Ndërsa në një intervistë tjetër Gjeçaj shkruan: Në këtë periudhë të gjatë të mërgimit sadoqë më është dashtë me u kufizue për së forti për shkak të mungesës së mjeteve ekonomike, s’kam harrue shtypin as valët radiofonike, s’kam heshtun kudo që më ashtë paraqitë rasti, e rasat s’kanë qenë të pakta, ndër forume ndërkombëtare e anë e mbanë Italisë me vu në dukje vuajtjet e popullit shqiptar nën diktaturënn ma të rreptë që provoi bota lindore nën komunizëm.

Danjel Gjeçaj, një përkthyes i talentuar

Duke qenë gjithnjë në kontakt të ngushtë me besimtarët shqiptarë, të cilët e kërkonin t’u bekonte martesat, për t’u vojuar të dashurit në fillë të mordes, për t’u pagëzuar foshnjat, atij i lindi nevoja t’i vihej përkthimit të liturgjisë, e cila pa vonuar u bë pasioni kryesor.

Së pari përktheu e botoi Mesharin e Kremteve më 1966, dhe më pas ndonëse i kishte kapërcyer të tetëdhjetat, bëri gati Mesharin e plotë në gegnisht me 2 mijë faqe dhe ju vu punës për përkthimin e plotë të Testamentit të Vjetër, faqja e fundit e të cilit ndalet te librii Numrave, përkthyer vetëm pak ditë para vdekjes. Ia doli të përkthente pjesën kryesore të Biblës. E në këtë përkthim shkëlqen për mjeshtëri të posaçme një nga copat më mahnitëse të mbarë letërsisë botërore “Kanga e Kangëve”. Prej Testamentit të Ri përfundoi Punët e Apostujve e copa të tjera të rëndësishme. Nga gjithë ky material voluminoz me mijëra e mijëra faqe, mundi të botojë vetëm librin e Psalmeve 1999 duke lënë pas në duart e bashkëpunëtorëve të vet besnik pjesën tjetër që me siguri do të botohet së shpejti, në të kundërt do të ishte një humbje e madhe për kulturën shqiptare dhe shkelje amaneti njëkohësisht.

At Gjeçaj vdiq me një brengë të thellë në shpirt që Meshari i përkthyer aq mjeshtërisht nuk e pa dritën e botimit vetëm se qe përkthyer në dialektin gegënisht. “Nëse vullnesa e Zotit është që të vdesë gegnishtja, le të vdesë me një Meshar, ashtu si me një Meshar pati lindur”. Kështu u shpreh Gjeçaj përballë çensurës së pamotivuar që frenoi botimin e kësaj kryevepre kishtare të shqipëruar në një gengishte të kristaltë e shumë të artikulueshme. At Danjeli dhe edhe një kontribut të çmueshëm për historinë e Kishës. Në arkivin e tij ruhen shumë studime që hellin dritë mbi periudha të ndryshme të ungjillizimit shqiptar e sidomos mbi fillimet e përhapjen e Urdhërit Françeskan.

Shkrimtari i pasionuar

At Gjeçaj shkëlqen edhe si shkrimtar i pasionuar, si mjeshtër i skalitjes së fjalës së shkruar, me plane të gjera krijuese dhe me fryte të rëndësishme prodhuese. I pari fryt i rëndësishëm i programit të tij ambicioz qe botimi i Lahutës së Malësisë, 1958, me përmbledhje këngësh, me numrim vargjesh, me fillim fjalësh e frazash të vështira për t’u kuptuar menjëherë prej atij që nuk e njeh në thelb gjuhën e pastër të maleve jutbinase. “Lahutën” e ribotoi më 1989, “Andrrën e pertashit” më 1959 e më 1995 veprën “Valë mbi Valë” të At Anton Harapit, shifet qartë se sa shumë punoi për botimin e veprave të bashkëvëllezërve të cilat i pajisi me ilustrime sqaruese e komente të veçanta, duke lënë pas dore veprat e veta, një pjesë e mirë e të cilave i mbetën në dorëshkrim.

Libri i parë i tij më i rëndësishëm është “Gjergj Fishta, jeta dhe vepra”, 1992, duke u bërë në moshën 80 vjeçare biografi i parë i At Gjergj Fishtës së madh. At Fishta është i pranishëm në një numër të madh shkrimesh të At Gjeçajt, të botuara e të pabotuara. Po kujtojmë vetëm disa fragmente nga fjalimi që mbajti në rivarrimin e eshtrave të Fishtës në Shkodër,ku s’ia priti gjë hovin e rrugës, ndonëse ju desh të shtegtonte në kohë dimri, nuk pyeti aspak për vitet që kishte mbi supe dukagjinasi i natyralizuar si engjëlli.

“Eshtënat e kësaj dore sot në vend të vet i vendojmë dhe breznive të ardhëshme trashëgim ua lëmë, se pa kte dorë shqiptari “epope” s’do kishte pasë as me lahutë kurr gishtat s’do t’i kishte dridhë për të këndue homerisht Oso Kukën, Marash Ucë, Ali Pashë e Dedë Gjon Lul, Patër Gjon e Tringë. Emni i tij gjallnon brezni me brezni. Gati një gjysëm shekulli harresë e imponueme. U rrafshue vorri por nuk u zhduk emni, shtatorja e tij vigane u përjashtue prej panteonit të shkrimtarëve prej Olympit të poetëve, por Fishta gjalloj i kerntheste ndër zemrat e ndër to kthjelloj rrajët e rriti dashni. Fara që s’vdes nuk ep fryt tha mjeshtri hyjnor i ne katolikëve.

Nga krijimtaria e tij e mirëfilltë letrare vlen të përmend tre libra me portrete e tregime nga jeta e Dukagjinit. Prel Tuli i Salcës, Mehmet Shpendi e Mark Sadiku i Shalës botuar më 1996 e te Del Kiri në vitin 2000. Mbeti në dorëshkrim vëllimi i katërt “Dikur në Dukagjin”, e shumë shkrime të tjera për njerëz, doke e zakone të vendit ku lindi projekti i tij ishte të rrëfente në prozë virtytet e popullit të ve. Shumë shkrime janë të shpërndarë në revista e gazeta të kohës së tij të mërgatës ndërmjet të cilave veçojmë “Shejzat” që ishte bashkëpunëtorë i rregullt i saj.

I pajisur me kulturë të gjerë At Danjeli shpesh iu kushtua edhe punës për komentin e kryeveprave të letërsisë shqipe e të huaj. La në dorëshkrim komente të poezive të Fishtës, sidomos së “Anzave të Pernasit”, sepse mendonte që me kalimin e kohës dhe zbehjen e kujtesave, shumë fjalë e shprehje të kësaj vepre të pashoqe satirike do të mbeteshin të pakuptuara ose do të komentoheshin keq nga kritikët në veprat e të cilëve hamendjet shpesh bëjnë hatanë. Komentoi shumë krijime të poetit të madh, At Bernardin Palaj, të Ernest Koliqit, të Martin Camajt e të disa poetëve të huaj të lashtë e modern, ndërmjet të cilëve kishte shumë për zemër poetin hungarez Giulio Iliesh dhe oden e tij “Tirania”.

At Danjeli komenton “Në oden Tirania autori shpreh me dihamë shpirti dhe përshkruen me gjak të zemrës së vet e të popullit që, si ai pësoi të njëjtin fat, rulin ritmik të atij kompresori me hyllin e kuq e drapër e çekan, i cili nga Rusia të shkeli e dërmoi, thërmoi e ngjeshi në brumë të marksizmit proletarë, popuj e fise…”.

Kumtusi i manifestime të mëdha

Danjeli mori pjesë aktive në shumë manifestime kulturore të shqiptarëve nëpër botë, nga Italia në Amerikë e Australi.

Mbajti kudo kumtesa me tema nga historia e kishës dhe e kulturës shqiptare. Nuk pushoi kurrë së shtegtuari në botë si sensibilizuesi i opinionit të krishterë për fatet e Shqipërisë, ja një citat i mbajtur gjatë një konference në Romë në të cilën morën pjesë përfaqësues të Konferencave Ipeshkvnore nga e gjithë bota. “Një realitet i idhtë, tragjedia e një populli që po vdes po jehonë pa mëshirë. Shqipnia është një komb i mbyllur prej 33 vjetësh në kam përqëndrimi, është një popull që vuen nën skllavërinë ma të egër që ka njoftë ndonjëherë historia e njerëzimit, është një kishë e lashtë me zanafillë apostolike e bame rrafsh me tokë prej mensisë së çfrenueme të komunizmit. Nuk pretendojnë katolikët shqiptarë të burgosun në Shqipërinë politike një lagër të vërtetë çfarosje, ndihma materiale, presin nga bota e lirë, nga Ati i përbashkët tepër i ndjeshëm përballë vuejtjeve të bijve të vet, nga ju barinj e përfaqësues të Kishave Lokale, atë ndihmë që në të kaluemen e ka shpëtue Shqipninë si komb, i ka ruejtë fenë, mira herë të kërcënueme në ktë tokë të pa fat, udhëkryq kulturash teatër ndeshjesh të përgjakshme ndeshjesh për hegjemoni. Zani i Atit të shenjtë që vuni në dukje martirizimin e kishës shqiptare (fjalimi i atit të shenjtë 24. 12. 1974) bani shumë ma tepër se ka ba bota politike në kto tri dekada në dobi të katolikëve shqiptarë.

Na kërkojmë solidaritet, ndihmë morale e lutje.

Ndër veprimtaritë e organizuara nga ai vetë në Romë mund të përmenden kremtimet madhshtore me rastin e 100 vjetorit të lindjes së At Gjergj Fishtës. Për herë të fundit qe ftuar të merrte pjesë në Shkodër, ku do të fliste mbi figurën e fratit shqiptar. Sëmundja e pengoi të merrte pjesë por kumtesn do ta shkruente, e do ta niste të cilën e mbyllte me kto fjalë simbolike që nuk kanë nevojë për koment.

Po e mbylli fletën teme me nji anekdotë të shkurtër të vjetës 1947. Uleshim prej Planit në Shkodër bashkë me shtegtarë të fshatit ku ishem famulltar. Në Leporosh ndalemi me pushue, aty ku udhëtret e maleve vendin e pushimit e njofin me emrin vorri i fratit. Dy gra vendase na dalin përpara. Përshëndeten si ashtë dile me ne, tue nisë te Patri. Ne hatrit zotit i bekuem që u paska mbetë ende fara. Zoti mos na lashtë pa ju. Dy fisniket s’ishin katolike. Nuk më takon mua me thanë, por fjalët e martirit frat, qe përmrenda sipër janë penelatat mitologjistike të filozofisë së fratit shqiptar përpara të cilit besoj unë shqiptari i vërtetë s’gabohem me thanë: Mos na len o Zot pra frat.

Kush asht shqiptar i vërtetë, Dukagjinit nuk ia ven kamen

Në Shqipëri mundi të kthehej pas 40 vjetësh azili politik, dashuria për atdheun dhe krenaria e të qenit shqiptar e bënë të palëkundur në qëndrimin e tij për të mos pranuar asnjë shtetësi tjetër, shtetësi të cilën ia kishin ofruar gjermanët, austriakët dhe italianët.

Mospranimi i këtyre shtetësive të ofruara u bë pengesë e madhe për të siguruar udhëtimin e tij në Shqipëri, pas shembjes së mureve rrethuese pasi At Danjeli nuk dispononte asnjë lloj dokumenti identiteti të shtetit shqiptar, ndërsa nga ana tjetër sigurimi i shtetit kishte arritur deri sa ta çregjistronte që të mos figuronte si shqiptar, dhe ndofta sikur të mos ishte ndihma e ambasadorit të Vatikanit Pandeli Pasko, At Danjeli zor se do të ishte lejuar të kthehej në Shqipëri pasi nuk kishte asnjë dokument që vërtetonte se ai ishte shtetash i Shqipërisë.

Mbresëlënës, emocionues, ngushëllues deri në pikëllim ishte kthimi i tij në Shqipëri. Atë ç’mund të ndjejë një i verbër kur i rikthehet dritra e syve, atë ndjeva edhe unë sot kur m’u kthye e drejta të shkeli tokën e atdheut tem, të marr frymë në ajrin e pastër të Shqipërisë teme, të pi ujin e kristaltë të gurrave të vendlindjes sime në Theth të mohuara nga sinonimi i së ligës.

U mallëngjye, rrëfejnë klerikët që e pritën, kur erdhi në Shkodër Locen e tij dhe nuk gjeti as Fishtën dhe asnjërin nga vëllezërit e mëdhenj të Urdhërit Françeskan. U ngashërye dhe shpërtheu në vaj kur nuk gjeti dot as varret e tyre sa për t’u vënë një tufë lule tek kryqi i varrit për të cilin ishin flijuar amshueshëm.

U pikëllua deri në trishtim kur pa me sytë e vet degradimin deri në shpërfytyrim të shqiptarëve bashkëkohorë, ndërsa për mënxyrën e ’97-ës tha: “Edhe ata që do të lindin pas 2-3 brezash do të jenë kokë ulur përpara historisë”. Italianët nuk deshën ta linin të vinte në Shqipëri për shkak të shëndetit të rënduar, por forca e amanetit triumfoi mbi moshën e thyer e kohën e trazuar. At Danjeli do të deklaronte tani e ndjej veten vërtetë si në parajsë, gjithë jetën e çova në purgator duke pritë këtë çast fatlum. Evroperëndimorët me syzet e errëta çuditeshin si ka mundësi qënga viset më shkëmbore të një vendi të vogël si Shqipëria të dilte një personalitet i këtyre përmasave, me një kulturë aq të gjerë sa me zili ishin të detyruar ti heqnin kapelen.

Italianët thoshin, ja ku e keni kardinalin ju shqiptarët.

E kam dëgjuar me veshët e mi, e kam shkruar me karbon dhe kam gozhduar mirë në kujtesë tek po debatonte me disa intelektualë dhe të moshuar nga Dukagjini, të cilët mallkonin ata të paudhë që me punët e liga po ja nxijnë faqen Dukagjinit e për fatin e tyre të keq quhen si plangprishësit e Shkodrës. O vëllezër, unë po shoh me sytë e mi sa poshtë ka ra emni i fisit të shqiptarit, por ju e dini mirë se ujë i turbullt ngre pezull kalbsucat e plehrat, por po ua them se as shqiptarët në Evropë as malësorët në qytete nuk janë si rreklamohen as nga fobizmi evropian as ai qytetas këtu.

Në qoftë se ka një traditë të pastër atdhetare, në qoftë se ka mbetë ndonjë fije burrnie në vatrën e shqiptarit, ajo gjendet së pari në dejet e dukagjinasit, i cili asnjëherë as me hiri as pa hiri nuk u divorcua me Jezusin. Ndërsa refugjatëve të parë që shkelën në Apenin At Danjeli në vitin 1991 u dha këtë këshillë. Refugjatët shqiptarët që kanë kaluar nëpër duar të mija deri në vitin 1991 janë me mija, u kam thanë gjithmonë: Secili prej jush në mërgim mban me veti kombin e Shqipnisë, të cilin bota ka me njoftë nëpërmjet jush. Po i latë nder vedit, i keni lanë nder vendit e kombit, po u shnderuet keni shnderue Shqiprinë e shqiptarët. Këtë parim e kam ndjekë për vedi dhe jam mundue si shqiptar, e sidomos si meshtar françeskan, mos mej lanë dangë Kombit, fisit, as petkut që mbaj.

Kolegu i vuajtjeve dhe i besimit At Ambroz Martini në ligjëratën e përmotëshme mbi arkivolin e meshtarit u shpreh: “At Danjeli nuk u dorëzua kurrë përpara fatit të keq. Me forcën që i jep Krishti, ai vuri në jetë karizmat e tij, karizma hiri, karizma inteligjence. Ai jetoi në tunelin e zi të shpresave të humbura, pa i humbur këto shpresa, me sigurinë se shpresa e Krishtit është më e fuqishme se çdo tirani. At Danjel Gjeçaj ishte luftëtar i përjetshëm i kryqit dhe i çështjes kombëtare shqiptare, idealist i idealit të Shqipërisë Etnike që së bashku me nënë Terezën ishin zërat më të fuqishëm të kauzës shqiptare në botë.

Prelë Milani

Kurbini… vatër e “ndezur” e atdhetarizmit arbëror…

Historiografia shqiptare është mjaft defiçitare ndaj kësaj treve, madhështia e së cilës na shfaqet në të gjitha periudhat duke na dhuruar figura nga më të spikaturat në të gjitha fushat, që nga shpata e prijësit të Madh – Aleksandër Skura, nga urtia dhe fisnikëria e Kokë Malçit, kulmon me Papë Klementin IX, i cili si rrallë ndonjë tjetër, papëroi që nga v. 1700-1721, duke u shquar si një ndër reformatorët më të mëdhenj. Sipas studimeve historike, Kurbini përmendet nëshek. XIV me emrin Korvin, Korbin, etj.

Qendër më e hershme e Kurbinit njihet Skuraj, ku e kishte selinë principata e Skurajve, e cila në shek. XIV, me princin e saj Aleksandër Skuraj arriti fuqizimin e saj më të madh, duke u shtrirë deri në Berat e Vlorë. Principata e Skurajt është një nga më të vjetrat principata arbënore. Është pikërisht princi Aleksandër Skura, princi i parë Arbër që përmendet historikisht në kronikat e vjetra, për pjesëmarrjen e tij në një betejë të koalicionit Ballkanik kundër ushtrive otomane në Rumani më 1378. Ai komandonte forcat arbëre që morën pjesën në atë betejë. Më vonë, me forcimin e principatave të tjera të Spatajve, Aranitajve, Muzakajve, Balshajve, Topiajve e Kastriotëve, principata u dobësua dhe u tërhoq në krahinën e Kurbinit, prej ku kishte zanafillën, duke kaluar nën sundimin e Balshajve, Topiajve, e pastaj të Kastriotëve të Krujës, por duke mbajtur zotërimin e Kurbinit si domen e saj, me qendër në Skuraj. Stema e Skurajve kishte për simbol një luan të ngritur në këmbë, me një brazdë të tërthortë, e veçantë nga stemat e tjera. Vlen të theksojmë se kjo stemë e gjetur në Skuraj ruhet në Muzeun e Beratit. Sipas studiuesve, emri i Kurbinit mund të ketë lidhje me mbiemrin e hershëm (italian) – “Korvino”, që vjen nga latinishtja “Korvinus”-zi si korbi, që ka lidhje me përcaktimin e ngjyrës së flokëve, italisht “kapelli corvini”-flokëzi si korbi. Nga ana tjetër kemi dhe një variant tjetër të emrit të Kurbinit, sikur ai vjen nga shprehja – “kur binden” (nuk binden kurrë). Ky variant më shumë duhet pranuar nga karakteri i fortë i kësaj treve e cila asnjëherë nuk iu bind asnjë pushtuesi, por ruajti me ndërgjegje, dhe koshiencë shembullore zakonet dhe traditat më të mira të trashëguara nga të parët. Ata e ruajnë si “relike” krenarinë, dhe kjo shprehet me të gjithë madhështinë kur e quajnë veten “kurbijas”. Këto cilësi i kanë bërë të fitojnë respektin e krahinve të tjera të vendit. Kështu në raste feste, dasme e ceremonie mortore, ata vihen në krye të vendit, pavarësisht ngamosha. Thuhet se kurbinasit janë hakmarrës. Kjo është e vërtetë, veçse duhet theksuar se ata kanë qenë kurdoherë hakmarrës ndaj pushtuesve të çdo lloji. Ndërsa në marrëveshje midis tyre, hakmarrja e nxitur nga pushtuesit apo sunduesit shpesh herë i ka lënë vendin faljes (qëndrimit tolerant të Kanunit të Kurbinit).

Në historinë e formimit të nacionalitetit Alban, të gjuhës dhe kulturës së tij, Kurbini zë një vend të rëndësishëm, sepse i takon atij populli Arbënor që përmendet nga gjeografi Ptolemeu, si një fis i rëndësishëm Ilir në shekullin II (Albanoi, me kryeqytet Albanopolis), por që mendohet të ketë qenë atyshumë më përpara prej nga doli emri “Albania”. Prandaj kurbinasit kanë qenë me shekuj banorë të këtyre trojeve si pasardhës të Albanëve (Arbënorëve) të lashtë, prej të cilëve kanë trashëguar të gjithë bagazhin e tyre historik, shoqëror e kulturor.

Kurbini u bë edhe simbol i qëndresës arbënore kundër turqëve në shekullin e lavdishëm të Gjergj Kastriotit. Aty ishin krijuar bazat më të fuqishme ushtarake, prej ku, Heroi ynë ndërmerrte sulmet fitimtare mbi hordhitë otomane, me burrat e luftëtarët trima të Kurbinit. Një ndër fiset më të forta të krahinës, ai i Pervizit të Skurajve, luftoi për krah me Gjergj Kastriotin dhe këtë luftë dhe qëndresë të vendosur e vazhdoi edhe mbas vdekjes së tij. Ngjarjet e shumëta të shënuara në krahinën e Kurbinit kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në këtë truall. Krahina e Kurbinit zë një faqe të shkëlqyer në historinë kombëtare dhe ka nxjerrë figura të lavdishme si Pervizin e Madh të Skurajve të Kurbinit, komandant trim e fisnik i kalasë së Ferrë-Skurajt, që mban emrin e tij si Kalaja e Pervizit, pranë së cilës gjendet dhe vendi që quhet “Varri i Pervizit”. Emri “Pervizi” përmendet historikisht (sipas historianit Pjetër Hidri – dr. i shkencave), qysh para 8000 vjetësh dhe i përkiste një fisi të përmendur princor të lashtësisë, emër që ka mbetë i pa ndryshuar deri më sot. Një rast vërtetë unikal, sepse ai u ruajt ndër shekuj i tillë nga fisi i Pervizit të Skurajve bashkë me fenë e krishterë, qysh nga shekujt e parë të përhapjes së krishtërimit në Shqipëri, që fillimisht zuri rrënjë në Durrës dhe u pranua nga fisi Ilir i Albanëve (Albanoi).

Në toponomastikën historike të krahinës ruhen mjaft mirë gjurmët e lashtësisë si: Lime, Mali i Samodaulës, Mali i Lartishit, Shkopet, Mali i Trodhënës, Urdhaza, Skuraj, Vinjoll, Malbardhë dhe Delbnisht, Sebaste etj. toponime me prejardhje Ilire që dëshmojnë për vazhdimësinë e emrave të vjetër për traditë gjuhësore të pashkëputur, në përputhje me zhvillimin historik të fonetikës dhe të ruajtjes së gjuhës. Është mjaft sinjifikativ fakti që në vitin 1680 rezulton se në Skuraj të ketë ekzistuar një shkollë e gjuhës shqipe, ku mësonin fëmijët kurbinas, nën drejtimin e priftërinjve lokalë, që zhvillohej te Kisha e Shna Prendës, (kuvend i fretënve françeskanë, lart mbi malin e Skurajt). E para dhe e vetmja shkollë shqipe nën pushtimin turk që përmendet historikisht, meritë e padiskutueshme e popullit dhe e fiseve të fuqishme të Kurbinit. Në trevën e Kurbinit, ndër ato qyteza-kala është edhe ajo e Sebastës, mbi malin e Laçit, e cila më parë kishte qenë qendër e vjetër Ilire, ku u krijua dhe një peshkopatë me peshkop “Shën Vlashin”, nga fundi i shek. III, gjë që dëshmon përhapjen e krishtërimit në Kurbin që në vitet e para të dukjes së krishtërimit në këtë krahinë. Pas një periudhe të errët të pushtimeve sllave, që morën fund pas vdekjes së Car Dushanit, Kurbini mbeti i lidhur pas principatave më të fuqishme, Balshajve, Topiajve dhe të Kastriotëve.

Në Skuraj përmendet edhe emri i plakut të mençur Kokë Malçi i cili pat qenë njohur me Gjergj Kastriotin (sipas një legjende gojore), kur erdhi në Skuraj me ushtrinë e tij. Përmendet (në mënyrë të theksuar) trimi Mhill Gjergji nga Skuraj që i shpëtoi jetën Gjergj Kastriotit në betejën e Fushë-Milotit (1467) duke vrarë ushtarin turk që po bëhej gati të godiste me shigjetë Kryetrimin. Këtyre elementëve me theks trimërie dhe bese të krubinasve, ju shtohen edhe mendjet e ndritura. Një figurë shumë e shquar e Kurbinit është Papa Klementi IX, lindur në Laç- Sebaste më 1649, i cili papëroi 21 vjet (1700-1721), një ndër papët reformatorë nga më të përmendurit. Vlen të theksojmë se Ai ishte një përkrahës i botimeve të librave shqip dhe të një gramatike të gjuhës shqipe. Siç e thamë më lart, një shqiptar i madh i Laçit është Shën Vlashi – Peshkop i Sebastisë rreth viteve 314. Ai pati qenë fshehur në shpellat e malit të Laçit, kur romakët e kapën dhe mbasi e torturuan e vranë. Po në atë mal ngrihet që në vitin 1240 vakëfi mrekullitar i “Shna Ndout”, ku kanë gjetur shërim banorë nga të gjitha krahinat e Shqipërisë. Të gjithë krahinat e Kurbinit dhe një pjesë e madhe e Krujës, pavarësisht besimeve fetare, banë më fortë që përdorin “Pr’at Shna Ndu” e “Pr’at Shna Vlash”. Shna Vlashi nderohet së tepërmi në Durrës, sepse Kurbini në atë kohë varej prej Durrësit. Në Delbnisht të Kurbinit ishte qendra e Kryepeshkopatës që varej prej Durrësit. Nga fisi i Skurajve, patën dalë figura si Imzot Mark Skura “Një Kurbijas Imzot Mark Skura, Kryeipeshkëvi i Durrësit, Françeskan, i qiti punë do vjet të mira qeverisë otomane në shekullin XVII”.

Me emrin e Kurbinit lidhet beteja më e famshme e Gjergj Kastriotit, kur më 7 shtator 1457 korri fitoren më të bujshme të tij. Ajo njihet në histori si “Beteja e Albulenës” (Ujëbardhës) e cila sot lokalizohet në fshatin Zhejë. Në këtë betejë të famshme, ushtria turke prej 80.000 vetësh humbi 30.000 ushtarë e oficera. Ja si do të shprehej Marin Barleti për këtë fitore, nga më të lavdishmet e betejave Kastriotiane: “Përshtypja që bëri lajmi i asaj ngjarje, kur u përhap në të gjitha vendet fqinje, si dhe në viset më të mbrendëshme të Italisë e në principatat e tjera të krishtena, qe aq e madhe saqë zor se mund të kishte qenë më e madhe, kur u thye Sulltan Murati…”. Rilindjes Kombëtare, Skuraj i dha patriotin dhe luftëtarin e shquar, Gjin Pjetër Mark Pervizin, udhëheqës i kryengritjes së Kurbinit, strategu i luftës popullore dhe kapedani prijës i forcave kryengritëse të asaj zone që përfshinte Kurbinin, Krujën dhe Malësinë e Lezhës. Kurbini pati nderin të mbante në gjirin e tij edhe të tjerë rilindas të mëdhenj si Imzot Nikollë Kaçorrin, bashkëluftëtar e mik i Gjin Pervizit, që qëndronte në Kryepeshkopatën e Delbnishtit dhe Shtjefën Gjeçovin, fratin shkencëtar që ndejti në Laç-Sebaste disa vite, ku dhe hartoi “Kanunin e Maleve” (të Lek Dukagjinit), duke patur si këshilltar të mirëfilltë vetë Gjin Pervizin, si plak i parë i pleqërisë së Kurbinit dhe të Semitit të Krujës. Me krijimin e shtetit të parë shqiptar, Kurbini nxori figurën madhore të Gjeneral Prenk Pervizit, për të cilin janë bërë mjaft shkrime, dhe së fundi një monografi nga studiuesi dhe historiani Pjetër Hidri – Doktor i shkencave. Kurbini ashtu siç u qëndrio luftërave shekullore, i qëndroi çdo diktature, duek shkruar faqe të lavdishme me bijtë luftëtarë, dëshmorë e heronj të lirisë, duke iu shtuar atyre edhe viktimat e tjera që lanë jetën në burgje e internime të pafund, martirë të pafajësisë, viktima të terrorit që mbolli sistemi totalitar.

Familja e Gjeneralit të shquar Prenk Pervizi, mund të merret si shembull tipik dhe unikal, e cila shkëlqen si një margaritar në “Panteonin” e figurave më të shquara të kombit për vetë kontributin dhe flijimin e bijve e bijave të saj, që nga pushtimi osman e deri në vetë pushtimin komunist pesëdhjetëvjeçar.

Nga Skurajt e Kurbinit ishte dhe Gjenerali i shquar Gjin Marku, viktimë e një sistemi që nuk kursente as ata që verbërisht i shërbyen. Gjeneral Gjin Marku nuk mund të bëhej pjesë e një diktature antinjerëzore, apo vasal i një krimineli despotik, siç ishte super diktatori që vrau, burgosi dhe internoi zemrën dhe trurin e kombit. Tradita e shkëlqyer e kurbinasve, ku mbizotëron besa, bujaria, e mbi të gjitha trimëria, do t’i ruaj si “relike” bijtë dhe bijat e tij që ia zbardhën faqen gjatë të gjithë historisë. Kjo krahinë “Perlë” që trashëgon cilësitë dhe virtytet më të larta të kombit, meriton më shumë vëmendje për studiuesit dhe historianët.

Duke pasë parasysh për sa shkruam më lart, na lindin shumë pyetje të cilat duhen parë me përparësi dhe shumë dilema të cilat duhet t’i zgjidhë me transparencë Fakulteti i Histori-Filologjisë dhe Akademia e Shkencave, me propozime konkrete të Qeverisë, Parlamentit dhe Presidentit, konkretisht: Të gjithë bota dhe në veçanti Europa na njeh me emrin Albani. Në të gjitha instancat ndërkombëtare, duke përfshirë dhe Oranizatën e Kombeve të Bashkuara, na prezantojnë me Albani. Atëherë cila është arsyeja që ne vetëquhemi Shqipëtarë, kush na e pagëzoi këtë emër dhe në cilin shekull. Sipas të gjitha burimeve historike, ne jemi, Iliro-Pellazgë, dhe pastaj Arbër-Alban. Duke qenë se pjesa qendrore e tokës tonë etnike, nga Durrësi e në Dibër, banohej nga fiset Albane, ne u quajtëm Albani. Edhe Kosova, quhej Dardani (pjesë e Ilirisë), edhe ky emër duhet saktësuar, sepse diku kam lexuar se Kosova quhej e shoqja e një prijësi serb. Në qoftë se ne do të pranojmë këto variante apo epitete të vëna nga pushtuesit, nuk bëjmë asgjë tjetër veçse mohojmë veten, dhe këpusim rrënjët Iliro-Pellazge.

Është mjaft domethënëse emblema e “Skurajve” në Bashkinë e Tiranës dhe duhen përshëndetur ata që e kryen këtë akt vërtetë patriotik. Por do të ishte akoma më atdhetarizëm në qoftë se kryeqytetit të Albanisë t’i ndryshojmë edhe atë emër vërtetë “ogurzi” që na kujton “tiranët” që na sunduan, na dhunuan dhe na e ulën në maksimum krenarinë nacionale dhe Kastriotizmin. Ndaj këtij problemi i cili me pamjen e parë, mund të ngjasojë si mentalitet i një njeriu “supersticioz”, mendoj se i duhet kushtuar vëmendje e veçantë. Kryeqendra Arbërore quhej “Albanopolis” që përkon drejtpërdrejt me etnitetin – Alban.

Përse kryeqyteti i Arbërit të mbajë emrin që e pagëzoi një individ në kujtim të Teheranit. Kur i vetmi motiv i tij ishte kujtimi i një fitoreje që kishte arritur në Persi, në krye të trupave pushtuese osmane?!…

Do të jetë në nderin e organeve kompetente, shkencore, qeveritare, parlamentare e deri tek Presisdenti ynë i nderuar, një “operim” rrënjësor, në mënyrë që të ngremë sa më lart ato vlera të cilat paraardhësit na i lanë trashëgim përmes sakrificave të panumërta duke derdhur lumenj gjaku dhe duke shfrytëzuar në maksimum njohuritë intelektuale.

Jam i mendimit se nuk lartësohen vlerat e kombit me monumente pashallarësh si Ali Pashë Tepelena, por me emra artistësh e shkencëtarësh si Aleksandër Moisiu, Karl Gega, Gjergj Fishta e Faik Konica e sa e sa të tjerë. “Kush nuk njeh ‘mallin’ s’di t’i vërë ‘çmimin’ (M.B.).

Çuditërisht trevat e rrezistencës ndaj çdo pushtuesi edhe sot kanë mbetë në “hije”! Me sa duket vazhdon funksionimi i skemave “bizantine” dhe këtyre trevave me një varfëri të skajshme duan t’ju “faturojnë” vetëm “heroizmin”… Fakti që duke filluar nga Ulza e deri në Fierzë shtrihen “arteriet” e fuqishme të dritës, dhe pikërisht në këto zona errësira është më e pranishme!…

Mark Bregu

Inxh. Ismail Ahmeti, një ndër figurat më të shquara të qytetarisë shkodrane e mbarëkombëtare

Dalja nga post-komunizmi dhe tranzicioni i dhimbshëm mbi dhjetëvjeçarë na shtyri të rikujtojm në mënyrë reflektive, me një saktësi ekzakte, pa asnjë lloj kompleksi, disa figura, të cilat gjatë viteve të tranzicionit, nuk pranuan të hyjnë në “ingranazhet” e politikës, duke ruajtur të pastër të kaluarën e tyre.

Një ndër këta personalitete është edhe K/inxhnieri dhe Drejtori e më pas Ministri i Ndërtimit, Ismail Ahmeti.

Ismail Ahmeti është përfaqësuesi autentik i qytetarit të shkodran që mbart anët më pozitive: shumë i aftë në profesion, i ndershëm, i drejtë, kërkues dhe pak “i sertë”!

Ne që po shkruajmë këto rreshta, kemi patur rastin ta njohim në një hark kohor mbi 25 vjeçar dhe vetëm nëpërmes punës, duke filluar nga H/C Vau Dejës, Fierzës dhe Komanit. Nuk kemi qenë mvartës direkt të tij, sepse nuk ishim “kuadro”, por nga pozicioni i punës tonë kemi kontaktuar shpesh me të, dhe ia njohim mjaft mirë ato cilësi të rralla që e veçojnë nga shumë kuadro, me të cilët kemi punuar dhe kontaktuar çdo ditë.

E kemi parë “stiok” në çaste të vështira dhe momente tepër kritike, shumë “operativ”, i kudo ndodhur në ballë të çdo vështirësie, qoftë teknike apo e ndonjë natyre tjetër – akoma më të vështirë.

Vlen të kujtojmë një episod tipik, ku na shfaqet me të gjithë madhështinë burri guximtar: Ishte gushti i vitit 1975, ndërtonim H/C e Fierzës. Dikush kishte “spiunuar” se kanë sabotuar në çimentim, në kantierin më të “ndjeshëm” ku punët “çimentimet” bëheshin nën tokë në thellësi (në perden e konterfiltrimit), ku një gabim apo pasiguri rrezikonte digën. Plot një muaj ka qëndruar në Fierzë ekipi i kontrollit të shtetit dhe specialistët më në zë të Ministrisë së Ndërtimit.

Kryetari i Degës së Punëve të Brendëshme të Tropojës kishte mobilizuar të gjithë rrjetin informativ (duke përfshirë dhe spiunët ordinerë). Në këtë situatë vërtetë dramatike kur, që nga Sekretari i Parë i Partisë e deri tek drejtori i Hidrocentralit kishin marrë hijen e “vdekjes”. Vetëm K/inxhinieri i ndërmarrjes, Ismail Ahmeti, qëndronte stoik, i papërkulur dhe i bindur për punën e mvartësve të tij. Asnjë panik, asnjë ndjenjë frike nuk përshkonte muskujt e fytyrës së tij të ashpër por tepër optimiste. Në mbledhjen që u bë me të gjithë punëtorët dhe kuadrot e çimentimit, kërcënimit të kryetarit të Degës së Topojës iu përgjigj: Kujdes, se nuk flet para mvartësve tuaj policë. Me këta burra kemi ndërtuar edhe hidrocentrale të tjerë dhe kurrë nuk na kanë turpëruar. Këtu nuk ka sabotim. Këtë e tha apriori sepse eksperimentet e kontrollit vazhdonin.

Me një kurajo të jashtëzakonëshme iu drejtua disa spiunëve servilë: qysh nesër kaloni në Degë dhe veshuni policë. Kryetari i Degës, (tepër i ashpërsuar), iu drejtua, se ti do të jesh i pari që do të vë prangat. Por, mbas një muaji kontrolli i shtetit bashkë me specialistët konstatuan se çdo gjë ishte në rregull (dhe u nisën nga kishin ardhë). Duhet theksuar se inxhinierët dhe profesorët e ardhur nga Ministria dhe Instituti i Projektimit e kishin bindjen se i tillë do të ishte rezultati. Ndër hidrocentrale kanë punuar specialistët më të zgjedhur, ndonëse një pjesë e mirë e tyre (të spostuar dhe në vëzhgim).

Një ndër cilësitë që rrit në maksimum kuotën e vlerave të Ismail Ahmetit është: vlerësimi ndaj njeriut punëtor, pa asnjë paragjykim krahinor, fetar, fshatar apo qytetar. Vetëm dembelët dhe të paaftët (dhe ndonjë ambicioz) e kanë quajtur “mendjemadh”.

E vërteta është se aftësitë e tij profesionale dhe drejtuese, një njeriu të paformuar mund t’i ngjasonin si “fodullëk”. Por, gjermani i madh Gëte thotë: “Tek njerëzit e aftë dhe të talentuar, ekziston një krenari dhe kjo krenari gjithçka mund të quhet por jo fodullëk”. Ai ishte mjaft i ndjeshëm ndaj problemeve familjare të punëtorëve dhe është aftësia dhe karakteri i tij i “hekurt” që në qytetin e Shkodrës u strehuan me dhjetra punëtorë e specialistë, ishte ndërhyrja e tij që siguronte punë në Shkodër për familjet e tyre dhe shpeshherë edhe bursa për fëmijët e tyre. Nuk besoj të ketë ndonjë kuadër tjetër që e “zbuti” aq shumë luftën e klasave. Ai, njerëzit e mirë dhe punëtorë i ndihmonte me çdo mjet dhe mënyrë për t’ju lehtësuar “dhimbjet” biografike. Kujtojmë një rast kur do të vendosej dhënia e vështirësisë në masën 15% për qytetarët që punonin në Hidrocentral, por Drejtori Ismail Ahmeti e kundërshtoi në mënyrë kategorike këtë version duke sugjeruar: qytetarë dhe fshatarë janë ndërtues të Hidrocentralit dhe dallime të tilla janë të papranueshme, o për gjithë, ose për asnjërin. Janë ndërtuar në Shkodër me qindra apartamente dhe kjo është meritë e tij dhe një faktor mjaft pozitiv për Shkodrën, sepse mbas mbarimit të Hidrocentraleve, shumë kuadro dhe specialistë i liruan apartamentet. Para tri vjetësh kemi dërguar një propozim Këshillit Bashkiak të Shkodrës që inxhinieri i talentuar, qytetari i devotshëm dhe shumë frutdhënës, Ismail Ahmeti të shpallet “Qytetar Nderi” i Shkodrës. Kemi mendimin që Këshilli aktual i Bashkisë ta rishqyrtojë këtë propozim.

Mund të sugjerojmë se një titull i tillë do të nderonte më shumë qytetin e Shkodrës, se sa personin e Ismail Ahmetit. Ai është “de fakto) qytetar nderi i Shqipërisë.

Nuk ishte rastësi kur një deputet i Vlorës, në Parlamentin Shqiptar të vitit 1991 e propozoi Ismail Ahmetin për të drejtuar Qeverinë Shqiptare (Kryeministër). Ai mbetet një burrë shteti i nderuar dhe i respektuar për të gjithë ata që punuan me të dhe që e njohën nga afër.

Mark Bregu

Lekë Lumaj

Martirët e krishtërimit që sfiduan tmerrin e komunizmit

Me sa duket krijuesi e kishte bërë Emër që në trevën e bekuar të Ilirisë të “luhen” prova e sprova të përhapjes, lulëzimit, por edhe martirizimit të vetë njerëzimit për doktrinën jetëdhënëse të Jezu Krishtit, që njëkohësisht ishte dhe doktrina e një civilizimi e qytetërimit që do të shpëtonte vetë njerëzimin nga gremina e sigurtë që i kishte përgatitur vetes ndër shekujt e marrosur e sakatosur të paganizmit me idhuj të rremë. Akti i parë i sprovës erdhi që në momentet e para të përhapjes së krishtërimit jo vetëm në trevën Ilire por në tërë perandorinë e stërmadhe Romake, e cila doktrinën e re të besimit që në fillim filloi ta luftojë e persekutojë si kundërshtaren numër një të “Doktrinës” së rreme të paganizmit, me të cilën kishin krijuar idhuj e kulte që nënshtronin, pushtonin e copëtonin popuj fatkeqë që i kishin nënshtruar prej kohësh. Natyrisht Ilirët si raca superiore në qytetërim e zhvillim në krejt popujt e Perandorisë ishte ndër të parat që jo vetëm adhuroi Kristianizmin, por mbi të gjitha e përqafoi dhe përhapi në tërë trevat e veta që në shekullin e parë, megjithëse këtë Perandoria e quante Herezi, duke dënuar e persekutuar parreshtur të gjithë ata që e përhapnin dhe përkrahnin këtë besim tashmë jetëdhënës. E për këtë populli Ilir pagoi lumenj gjaku, por i dha kristianizmit qindra e mijëra Martirë që e ndriçuan jo pak rrugën e gjatë e të mundimshme të këtij besimi pa mort. E ky martirizim vazhdoi për rreth tre shekuj, madje deri atëherë kur në krye të Perandorisë Romake erdhi një ndër perandorët më të mëdhenj të të gjithë kohërave me emrin e njohur tashmë Konstandini i Madh, i cili ishte bir i Trevës Ilire nga Nasiusi (Nishi) i Kosovës, i cili bëri që me ediktin e tij (Edikti i Milanit i vitit 313) Doktrina Kristiane jo vetëm të jetë e lirë e të përhapej kudo, por e “zyrtarizoi” si besimin e krejt Perandorisë. Tashmë filloi një epokë e re, me më pak gjak e martirë, por përsëri kishte një luftë të heshtur në mes besimtarëve kristianë tashmë të shumët, dhe idhujve të rremë paganë që ndërruan taktikë e “kostum”, duke u quajtur “Djajtë e Bardhë”, por që gjithsesi tashmë kristianizmi ishte në rrugën e tij pa kthim, ishte drita e vërtetë që njerëzimit po indriçonte rrugën, e natyrisht drita e gjithësisë nuk mund të zihej nga asnjë hije, qoftë kjo edhe e djajve të “Bardhë”. Tashmë sprova e parë kishte kaluar… Por mjerisht pas mbi dhjetë shekujsh do të vinte një sprovë tjetër e cila filloi në shekullin e 14-të për ne Ilirëta po siç quhemi sot Shqiptarët. Sprova e dytë ishte më e gjata (deri në fillimet e shekullit 20-të), por edhe mjaft e mundimshme, pasi martirizoi thuajse në popull të tërë. E ky martirizim tashmë vinte egër nga raca e verdhë aziatike, por që me terrorin që lëshoi mbi trevën e bukur të Ilirisë ia kalonte çdi ngjyre të zezë, madje Europa e asaj kohe këta pushtues i quante Djajtë e verdhë që lëshojnë “rreze” të zeza. E këta djaj vetquheshin Perandoria Otomane e cila kërkonte që të na shkatërronin jo vetëm trevat tona të begata, por të na shkatërronin qytetërimin e besimin, duke na i konvertuar dhunshëm në një besim të vonshëm që gjithsesi Zoti e kishte pranuar si besim, e jo si shkatërrim e mjerim që e predikojshin e zbatojshin bijtë e “Allahut” që pretendojshin se ishin të dërguarit e Islamit në Tokë… E natyrisht edhe kjo sprovë e tmerrshme kaloi me pasoja tragjike për këtë trevë të bukur, e cila në panteonin e kristianizmit “dhuroi” qindra e mijëra shenjtorë e martirë, të kurorëzuar e të pakurorëzuar, por që gjithsesi krejt gjithësia e veçanërisht Europa e qytetërimi i saj ka në themel bijtë e Shqipes, që u sakrifikuan vetë për të jetuar jo vetëm besimi kristian, por mbi të gjitha qytetërimi me të cilin mburremi… edhe sot.

Natyrisht duke qenë se për këta martirë të dy “sprovave” e shenjtorë kam shkruar më përpara po në këtë gazetë, unë po filloi të shkruaj për “Sprovën” e tretë e cila nuk erdhi as nga pushtues të huaj e as nga djajt të “bardhë” apo të “verdhë”, por nga vetë shqiptarët e kthyer në shekullin e njëzetë në Djaj të “kuq”, e ku si për “koinçidencë” pretendonin pikërisht njërën ngjyrë të flamurit, atë më “tragjiken”, të kuqen. E vërtetë jo vetëm e skuqën këtë trevë me gjakun e bijve të saj, por mbi të gjitha kërkuan të përçudnojnë e marrojnë me emrin tashmë të hatashëm Komunizëm, ku padyshim përmbi 40 vjet të sundimit të kësaj Izme, martirizimin më të madh e ka pësuar pikërisht ajo pjesë e Besimeve e cila kishte ruajtur të paprekur të vetmen rreze drite, të vetmen shpresë që ndriçonte sadopak në rrugën europiane në me tunelit të frikshëm që na kishin futur djajtë e kuq… Por për këtë të mos harrojmë se ishte pikërisht Elita e besimit kristian (Katolik) që paralajmëroi që herët në vitin 1937, kur Patër Anton Harapi do të shkruante: “Në Spanjë për sa u qe e mundur komunistëve, rrënuan çdo gjë të artit, kulturës e shkencës njerëzore. Çdo çast mbytën tufa shekullarësh, vetëm pse janë të krishterë të mirë. Prandaj asnjë shtet që e kupton përgjegjësinë e vet nuk duhet me Ndejë, sepse çfarë po ndodh sot në Spanjë do të ndodhë nesër në kombe të tjera”. Por ç’t’i bësh kjo thirrje që vinte thellë nga shpirti i një kleriku e patrioti të pashoq duket se ra rëndshëm në veshët e shurdhuar nga alogjizmat që përhapnin djajtë e kuq, që mashtronin duke premtuar liri për të gjithë, barazi për të gjithë, drejtësi e mirëqenie për të gjithë, kur në fakt doli krejt e kundërta ashtu siç paralajmëroi më vonë (më 16 gusht 1944 me rastin e festës së Shën Rrokut në Shirokë) pak muaj para se komunizmi të hynte edhe shtetërisht në pjesën e mbetur të Shqipërisë Etnike (të Shqipërisë Londineze). Kleriku i maririzuar Dom Ndre Zadeja, i cili i tha popullit: “Dy fjalë i kam sot me ju, sidomos me ju të rinjtë. Një re e zezë me ideologji të kuqe po vjen mbi kokat tuaja. Ajo ka ndërmend të shprazet mbi ju, por atëherë s’keni për të pasë çka me i ba, veç me bajtë e me sprovue të këqiat, se përveç të zezave të tjera që ka ajo mohon edhe Zotin”. (Imzot Zef Simoni tek përmbledhja e Kristianizmi ndër Shqiptarë).

Gjithsesi toka e Shqipërisë e mbetur nën hyqmin e djajve të kuq u skuq përsëri me gjakun e një populli të tërë të martirizuar, por mbi të gjitha u skuq me gjakun e martirëve të “rinj” të kristianizmit që shoqëroi rreth dymijë vjet të mbijetesës sonë në kët truall të Europës Plakë. Natyrisht martirët e Kishës Katolike janë të shumtë, madje martirë të këtij besimi e qytetërimi ka jo vetëm religjioni isaj, por edhe nga shtresa të tjera religjionesh që e donin Shqipërinë e qytetërimin e saj europian. E po të shkruhet për të gjithë do të duheshin mijëra faqe, por ky shkrim ka si objekt parësor vetëm 40 martirët e parë të “pakurorëzuar”, që më 10 nëntor 2002 u fillua Procesi Kishtar për Kanonizimin e tyre, që unë këtu po i rendis sipas radhës të paraqitur nga Arqipeshkëvia Metropolitane e Shkodrës e cila në “Proklamën” e saj shkruan: “Kisha Katolike në Shqipëri e cila për shumë vite vajtoi bijtë e saj të Martirizuar, tani po veshet me petkun e Gëzimit dhe po Galdon duke filluar Procesin Kishtar për Kanonizimin e disa prej tyre”. Ata janë:

Imzot Vinçenc Prendushi, Imzot Frano Gjini, Imzot Jul Bonati, Dom Alfons Tracki, Dom Anton Muzaj, Dom Anton Zogaj, Dom Dedë Maçaj, Dom Dedë Malaj, Dom Dedë Plani, Dom Ejëll Deda, Dom Jak Bushati, Papa Josif Mihali, Dom Jozef Marksen, Dom Lazer Shantoja, Dom Lek Sirdani, Dom Luigj Prendushi, Dom Marin Shkurti, Dom Mark Xhani, Dom Mikel Beltoja, Dom Ndoc Suma Dom Ndre Zadeja, Dom Pjetër Çuni, Dom Shtjefën Kurti, At Bernardin Palaj, At Çiprian Nika, At Gasper Suma, At Gjon Shllaku, At Karl Serreqi, At Mati Prendushi, At Serafin Koda, At Daniel Dajani, At Giovanni Fausti, Vëlla Gjon Pantelia, Zotri Fran Miraka, Zotri Mark Çuni, Zotri Gjelosh Lulashi, Zotri Qerim Sadiku, Zonjushe Maria Tuci; po ashtu At Luigj Paliq dhe Dom Gjon Gazulli”. Gjithsej plot 40 martirë. Në përgjithësi dënimi dhe martirizimi i pashoq i këtyre 40 martirëve ishte me të vetmin “faj”, sepse ata i qëndronin besnikë si gjithnjë binomit të pandarë Fe e Atdhe, sepse ata donin të zbatonin me përpikmëri fjalën e Zotit, fjalën e qytetërimit e civilizimi europerëndimor, tamam ashtu siç paralajmëronte Shën Pali (përhapësi i krishtërimit edhe në trevat Ilire): “Se aty ku është shpirti i Zotit, aty është Liria”. Por Liria në regjimin komunist ishte fjala më e urryer, Liria ishte temjani që tmerronte djajtë e kuq, ndaj për këtë duhej të dënoheshin të gjithë ata që e kujtonin dhe e përdornin fjalën e shenjtë Liri, pasi kjo mbarte me vete Lirinë e mendimit e veprimit për gjithçka jetësore që Zoti kishte falë për shëmbëlltyrat e tij mbi tokë… E kush më mirë se meshtarët dhe elita e tyre e shkolluar dhe sprovuar dinte të predikonte fjalën më të shenjtëruar të njerëzimit. Fjalën Liri… Prandaj armiqt e lirisë, djajtë e kuq komunistë fillimisht do të drejtonin tehun e “Shpatës” së tyre pikërisht mbi klerik Katolik në veçanti e klerët e tjerë në përgjithësi. Aq sa kjo luftë e tmerrshme do të vazhdonte për aq kohë sa djajtë e kuq do të sundonin e mbrapshtonin këtë copë tokë Ilire. Fillimisht dënimet e pushkatimet e Klerit Katolik bëheshin nën akuzën “agjent” të Vatikanit e deri “bashkëpunëtorë” të fashizmit, madje që në fillim pushteti komunist i kërkoi kishës katolike të shkëpuste marrëdhëniet me Selinë e Shenjtë, ku proverbiale ka mbetur në histori fjala e thënë para djallit të kuq Enver Hoxhës e Imzot Frano Gjini, i cili pa iu dridhur qerpiku i tha E. Hoxhës: “Unë nuk do ta ndaj kurrë Grigjën teme nga Selia e Shenjtë”. Por nuk do të vononte akuza tjetër absurde që do t’u merrte jetën Imzot Frano Gjinit, At Mati Prendushit, At Çiprian Nikës, se gjoja kishin fshehur armë në kishë (që më vonë u deklarua nga vetë ish oficeri i sigurimit i penduar Pjerin Kçira se armët i kishte futë vetë sigurimi në kishë, e për këtë deklarim u pushkatua edhe ky shqiptar i penduar). Pa vonuar (në dhjetor 1945) do të arrestoheshin dhjetëra meshtarë e patriotë me akuzën se kishin krijuar Organizatën “Bashkimi Shqiptar”, organizatë e cila nuk kishte asgjë në programin e saj që kërkonte as dhunën e as shkeljen e të drejtave të njeriut, por kishte një program paqësor që vetë komunistët e propagandonin në letër, e me këtë akuzë do të pushkatoheshin e dënoheshin me dhjetra meshtarë, seminaristë e studentë, ku ndër të pushkatuarit do të ishin martirët At Giovanni Fausti (italian) dhe At Daniel Dajani, por me këtë rast do t’u pushkatonte edhe At Gjon Shllaku me akuzën se kishte krijuar Partinë Demokristiane, por edhe seminaristi Mark Çuni e tjerë. Të bie në sy fakti se në Organizatën nacionaliste me bazë në seminarin papnuer të krishterë e myslimanë, pra të gjithë ata që donin atdheun e qytetërimin e tij perëndimor, me këtë rast në emrat e atyre që do të shpallen martirë është edhe emri i anëtarit të rëndësishëm që tingëllon si “musliman” Qerim Sadiku që dikujt do t’i kujtojë “heroin” e para një shekulli që për të mbrojtur idealet e besimit kristian, njëkohësisht edhe të qytetërimit europian vrau Ibrahim Agën, turkoshakun që (një Qerim tjetër) Qerim Delisë i kishte sha e përfol Natën e Shën Kollit e fenë e Krishtit, ndoshta historia përsëritet, madje kjo tingëllon mjaft e qartë edhe në veshët disi të shurdhuar të Europës që kërkon të identifikojë emrat “muslimanë” shqiptarë (perëndimorë) me terroristët fondamentalistë diku në Azi e gjetkë. E këtu do të mbyllej jeta edhe e Zotërinjve Gjelosh Lulashi, profesor dhe djali i Bajraktarit të Shoshit dhe e Fran Mirakës, anëtar i organizatës.

E një fat mjaft tragjik do të kishin në tortura çnjerëzore, por edhe duke u pushkatuar ndër të parët priftërinjtë më 1945 edhe Dom Ndre Zadeja e Dom Lazer Shantoja e tjerë, por për të vazhduar disi me nota më realiste këto kohë tmerri po citoj Imzot Zef Simonin në shkrimin e tij “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipëri nga 1944 deri më 1990”, i cili ndër të tjera shkruan: “…Vijnë me radhë Dom Anton Muzaj i torturuem për vdekje të cilin e liruan gjallë e për gazep, që pas pak muajsh vdiq në arqipeshkëvi në moshën 29 vjeçare. Dom Dedë Maçaj meshtar i ri pushkatohet para regjimentit ushtarak në Përmet. Do të vdisnin pa gjyq ndër tortura At Bernardin Palaj, të cilit i lidhën trupin me një tel të ndryshkun dhe vdiq nga sëmundja e tetanozit. Dom Lek Sirdani e Dom Pjetër Çuni (i pari famulltar i Bogës dhe i dyti famulltar i Reçit, shënimi im N.B.), pasi arrestohet do të vdesë ndër tortura me krena poshtë në Gropat e Zeza. Dom Dedë Plani, Dom Luigj Bushati e Dom Luigj Prendushi u pushkatuan… Dom Alfons Tracki e Dom Jozef Marksen, i pari me origjinë Polake dhe i dyti gjerman u pushkatuan, At Serafin Kodës i duel shpirti me gabzherrin e nxjerrë nga fyti. Papa Pandit, prift i ritit ortodoks në Korçë i prenë kokën tuj ja vendosë mbi trupin e tij të vdekur, e Papa Josifit (J. Mihalit, N.B.) prift i ritit Oriental në Elbasan e mbytën në kampin e punës së mundimshme në kënetën e Maliqit… Dom Mark Xhani duke e torturue i kërkuan të mohonte Krishtin, përkundrazi Dom Marku tha fjalët e fundit mes dhimbjeve “Rroftë Krishti Mbret”. Vdiq i varur ndër shpatulla, tuj ia hedhun trupin e tij qenve e mbeturinat e tij i lëshuan në përrua. Tamam ashtu si vepruan turqit me eshtnat e Gjergj Kastriotit, e me Prelatin e lavdishëm Imzot Pjetër Bogdanin, apo si vepruan më vonë komunistët, tuj nxjerrë prej vorrit eshtnat e Mons, Jakë Serreqit,Mosn. Lazer Mjedës, Mons. Gaspër Thaçit, Mons. Ernest Cozzit, Mons. Benardin Shllakut, At Gjergj Fishtës e së bashku me atë edhe të Dedë Gjon Lulit, pa dijtë gja, eshtnat e të cilit Françeskanët i kishin ruajtur në Varret e tyre për t’i bërë një monument. Motër Maria Tuci, person që i kushtohej Zotit, kje arrestue dhe provoi torturat e njëlloji antinjerëzor, por qëndroi heroikisht për të ruajtë Fe e Nderë”. Po të vazhdohet kështu mund të shkruhet një jetë të tërë pasi tmerret komuniste nuk kishin fund, por duhet sqaruar se përveç dënimeve e pushkatimeve të meshtarëve u mbyllën të gjitha shkollat private, me ato të klerit katolik e të motrave që vazhdimisht kishin mbajtë jetën shpirtërore, shoqërore e intelektuale në një nivel kombëtar e ndërkombëtar, madje u sekuestruan shtypshkronjat françeskane e të Jezuitëve, u ndaluan botimet e Revistave “Lajmtari i Zemrës Krishtit”, “Kumbona e së dielës”, “Zani i Shna Ndout”, “Hylli i Dritës”, “Leka”. U morën nga muzeumet e Jezuitëve e të Fretënve materiale etnografike, arkeologjike, numizmatike sidhe në bibliotekat e pasura, ku vetëm nga ajo e Jezuitëve kishte rreth 40 mijë vëllime, e të gjitha këto me vlera të pallogaritshme për historinë e trashëgiminë autoktonte të shqiptarëve kudo në trojet e tyre etnike. E këto ndoshta u shfrytëzuan për të ngritur në piedestal shkenctarët e filozofët komunistë me vepra të vjedhura nga meshtarët patriotë që iu mohua jeta, për të cilën kontribuan sa ishin gjallë… E pas gjithë këtyre krimeve njerëzore e hyjnore, komunistët shqiptarë do të bëheshin Kampion të marrëzisë së padëgjuar në tërë rruzullin tokësor, duke u bërë shteti i parë Ateist, ku besimi tek Zoti u ndalua me ligj e si fillim u ndërsyen disa të rinj të marrëzuar nga ideologjia e kuqe për të prishur objektet e kultit, kisha, manastire, xhamia, tyrbe e tjerë. Si fillimi kësaj marrëzie njihet mbyllja e kishës së parë të Shën Kollit (Lezhë) më 6 dhjetor 1966, për të vazhduar edhe gjatë vitit 1967 deri sa Feja në Shqipëri u shpall si “armike” e shtetit komunist. Por edhe pas kësaj kishte meshtarë që fshehtas pagëzonin, krezmonin e bekonin popullsi që e dëshironin këtë, duke u lehtësuar kështu brengat shpirtërore që po u sjellnin djajt e kuq në pushtet. E për këtë meshtarët paguan mjaft, aq sa bilanci i këtij tërmeti njerëzor shkaktoi shkatërrimin e 2169 objekte kulti, nga të cilat 1665 ksiha, manastire e famulli etj. Por në këtë marrëzi kriminale komunistët sakrifikuan mbi 200 klerikë, të vrarë, të burgosur e të zhdukur, ndër ta hyjnë 8 Kryeipeshkëvij, 4 Ipeshkëv, 53 priftërinj, 25 françeskanë, 13 jezuitë dhe 10 seminaristë, (“Gaz. Shqiptare”, 24 prill 1993). E ky është vetëm ai dëm i “inventarizuar, ndërsa në tërë trevat shqiptare u martirizuan me mijëra vetëm se i luteshin Zotit e Krishtit e tjerë, dhe pse e besonin Atë, duke mos përfillur besimi e “Ri” të Komunizmit dhe dishepujve të tyre që kërkonin të zëvendësonin idhujt e vërtetë me në krye Jezu Krishitin, me ca surrogato me emrat Marks, Stalin, Lenin e deri Enver… E pas kësaj gjëme që zuri Shqipërinë, vlejnë më shumë se asgjë fjalët e shkruara nga Imzot Zef Simoni tek shkrimi “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipëri nga 1944-1990”, i cili ndër të tjera thotë: “Ti o Atdhe i vramë përnjëherësh, pushofsh në Paqe. Vetëm në një ditë të Te Deum e në një Alleluja të Hendelit mund të ringjallesh…”. E vërtetë kështu ndodhi, por edhe duke u “realizuar” fjalët lapidar që tha në gjyqin që dënoi me vdekje Pater Dajanin e Pater Fausin, avokati i tyre i paharruar Kol Dhimitri i cili pasi vërtetoi pafajsinë e “klientëve” të tij, po pa bindjen për t’i dënuar me urdhër të Partisë, deklaroi: “Nëse do t’i dënoni, Ju do t’i shtoni edhe dy Martirë të tjerë Kishës Katolike”. Por mjerisht numri ishte disa herë më i madh, madje martirizimi i këtyre 40 “luajve” drite që sfiduan terrin e tmerrin komunist është vetëm fillimi, dhe një pjesë fare e vogël në krahasim me numrin e vërtetë të martirëve që u sakrifikuan për Krishtërimin, qytetërimin, por edhe besimin tek Zoti në përgjithësi… Gjithsesi edhe tmerri komunist kishte një fund, e ai “erdhi” në vitin 1990, duke bërë që Djajt e kuq komunistë të pranojnë dështimin, por jo për fat të keq Dënimin, e dënimi ishte i përcaktuar, por i pa realizuar, pasi kur i erdhi radha që komunizmi t’u hidhet qenve (ashtu siç kishte hedhur ai klerin e meshtarë të pashoq), mjerisht Komunizmin nuk pranuan t’i janë as qentë, e ndoshta atëherë është kuptuar më mirë se kurrë se komunizmi dhe “qentë” janë një e vetëm një. E si të tillë ata kur nuk mund të hanë ballë për ballë gjithnjë janë të gatshëm të shkyejnë Tinëz nëse je i pavëmendshëm, e për këtë kemi dhënë mjaft prova, por urojmë që shpirti i këtyre martirëve, por edhe të tjerëve nga raca jonë të na ndriçojnë mendjen e të mbledhim mendjen…

Ndue Bacaj

Të njohim trojet tona të grabitura ndër mote nga fqinjët

Bajraku i Trieshit

Shumë breza të rinjsh dhe mund të themi edhe të vjetrish për këndej kufirit shtetëror të 1913, në Malësinë e Madhe, janë fare të pa informuar për këtë bajrak të Malësisë siç ndodhet në rastin e Trieshit shqiptar. Trieshin e ndan nga Malësia e Madhe lumi i Cemit i cili është edhe kufiri jugor i tij nga natyra. Në lindje kufizohet: me bjeshkët e tij të Helmit, Koshuticës dhe Kojes së Kuçit. Në perëndim: me fundënat e Kuçit.

Relievi i trevës së Trieshit është tepër i thyer, e gjithë treva është shkëmbore me toka të pakta mbi ujë. Burimet e ujit të pijshëm që kanë gjithë vitin janë të pakta, Vrrini është i populluar me shkurre e shkozë, lis e frashën, ndërsa bjeshkët i kanë shumë të pasuna për verim.

Në Triesh kultivohet pak misër, thekna e patatet të cilat japin mjaft mirë prodhim. Kultivohet edhe pak frutikultura, si hardhija, arra, mani, kumbulla e ndonjë pemë tjetër.

Bajraku i Trieshit në kanun të Maleve konsiderohet 300 shtëpi. Është i ndarë në gjashtë katunde, pa përmendur Trieshjanët e Bregut të Cemit që edhe ata janë afro gjashtëdhjetë shtëpi, fshat ky i përbashkët i ardhur prej gjashtë fshatrash vonë.

Fshati Stjepoh asht edhe qendra e Bajraktarit me 50 shtëpi. Bekaj me 80 shtëpi ose fshati ma i epërm i Trieshit, i cili është dhe i përmendur për burrat e urtë të tij. Nikmarash fshat me gjashtëdhjetë shtëpi. Budxe me 35 shtëpi, muzheçk me 30 shtëpi. Delaj 25 shtëpi dhe fshati i Bregut të Cemit me gjashtëdhjetë shtëpi, të ardhur aty nga të gjitha katundet e Trieshit pas arratisjes kur kanë ra nën shkja.

Bajraku i Trieshit asht i besimit katolik, dhe ka nxjerrë nga gjiu i vet atdhetarë të përmendur dhe klerikë të njohur për fe e atdhe që do t’i rendojmë ma poshtë.

Pak histori

Pangopësia e sllavëve të jugut, kurr nuk hoqi dorë nga përpjekjet për të aneksuar me dhunë trojet tona shqiptare, të cilat tashmë janë të njohura botërisht, e këto përpjekje të tyre nuk do të pushojnë asnjëherë as ndaj Trieshit shqiptar siç do ta shofim ma poshtë.

Knjaz Nikolla i Malit të Zi, dërgon Zekon e Stankos me nji ushtri, rrethon Trieshin në befasi më 1886 dhe 1887, dy herë radhazi, por trieshjanët qëndrojnë burrërisht dhe nuk bien pre e sulmeve të shkjeve të Malit të Zi. Të dy herët Zekoja i Stankos kthehet i mundur dhe i turpëruar në Mal të Zi kryeulur sepse nuk i shkëlqeu fitorja ndaj malësorëve liridashës të Trieshit shqiptar.

Më 1869, nji ushtri tjetër e komanduar nga Vojvoda Mark Milani tue gjetë dhe përkrahjen e Nik Gil Maçokut, prej Stjepohit i cili kryente dhe detyrën e Bajraktarit të Trieshit aso heret, ndërsa kishte edhe bashkëpunëtorin tjetër në këtë vepër të shëmtueme, vojvodën prej Nikmarashit (fis i Lulnikëve, Marash Marku) Mark Milani pa shumë qëndresë mundi me aneksue bajrakun e Trieshit, ma parë se Podgoricën.

Më 1878 kur Podgorica ra nën shkja, Trieshi ndahet në dy pjesë: Pjesa e Bregut të Cemit me Turqinë, kurse të jerët nën Malin e Zi.

Trieshi nën Mal të Zi gjithmonë ka qenë komunë më vehte, por ma vonë ja kanë aneksue Kuçit.

Trieshi që në Rilindje Kombëtare, si treva më veriore e atdheut nuk është ndarë asnjëherë nga Malësia e Madhe, pjesë e së cilës ishte dhe Trieshi shqiptar.

Prej Trieshit dolën dhe atdhetarë të mëdhenj si Nikolla Ivanaj me vëllezërit e tij Mirash e Martin Ivanaj. Atdhetari dhe meshtari patriot për “Fe e Atdhe” Pater Andrea, që aso kohe ishte meshtar në kishën e Malit Kolaj (Velipojë). Në regjistrin e kishës së Trieshit gjendet i pagëzuem Pater Andrea me emrin Lul Vuksan Deda, e pasi shugurohet meshtar merr emrin Pater Andrea.

Pater Andrea, në Triesh krijon “Shoqërinë Flamuri” me Kryetar patriotin Prelë Luc Hasi, i cili për aktivitetin e tij bashkë me të tjerë trieshjanë për ngritjen e flamurit në Deçiq të Hotit më 6 prill 1911, mori dhe shumë plagë në trup, dhe për këto merita zgjidhet si Kryetar i Shoqatës Flamuri. Anëtarë të kryesisë kjenë dhe Gjelosh Nik Marku, Tosh Lek Cugani dhe Zef Pur Paloka i Bekjavet.

Roje të Flamurit bahet mina

Trieshjanët e dinin se nuk do ta duronin Malazezët flamurin tonë kombëtar kuq e zi në Triesh, kështu që vendosin që roje e tij e përhershme të bahej mina. Litarin me të cilin ngrihej flamuri në shtizë lidhin fundin e litarit me shkrehësin e minës, që kushdo që të ishte që do ta ulte të gjente vdekjen. Një natë prej netësh gjindet dhandrri i Kapidanit Dedë Lokes, i cili kishte marrë urdhërin dhe pagesën për të ulur nji herë e mirë flamurin prej shtizet, nji të ngrehun e forcë të litarit shpërthen mina, duke plagosur për vdekje tradhëtarin, të cilin e identifikojnë dhe e zhburrërojnë si të tillë për veprën e shëmtuar ndaj bajrakut dhe vatanit.

Vrasja e pabesë e Prelë Luc Hasit nga Princ Danjeli

Pasi nuk u realizua heqja e flamurit nga Trieshi, Princ Danjeli e fton Kryetarin e Shoqatës Flamuri, Prelë Luc Hasin, për punë të rëndësishme, e hajde se je në besë teme. Prela niset e shkon në Cetinë por atje bije në besë të pabesit shkja, kështu mendonte djali i kralit se do të binte dhe Shoqnia Flamuri, kur të mos e kishte Kryetarin e saj.

Në ngritjen e flamurit në Deçiq kanë ra dëshmorë edhe Dok Preçi i Kojës Kuçit me shtatë të tjerë të cilëve nuk u dihen emrat. Në këtë kohë Danjeli me anë të luftëtarëve prej Kuçit çon për të ngritur dhe një flamur të Malit të Zi në Deçiq, gjoja se kanë luftue edhe kuçasit për çlirimin e Deçiqit që të bëhej me dy flamurë njëri shqiptar e tjetri i Malit të Zi. Në këtë situatë u del para Prel Luc Hasi, tue vra dy ushtarë dhe djeg flamurin e armikut e për këtë e vrasin në Cetinë.

Dëshmorët e Shoqnisë së Flamurit

1. Prel Luc Hasi vra në Cetinë

2. Tosh Lek Cugani vra në Cetinë

3. Zef Pur Preloka vra në Cetinë

4. Gjon Rrush Preloka vra në Cetinë

5. Gjelosh Nik Marku vra në Cetinë

Dëshmorë të tjerë në kryengritjen e Malësisë së Madhe

1. Gjel Çak Mirashi vra në Rrasa t’fikut 1910

2. Tom Nik Gjeloshi vra në Qafë Ugel 1911

3. Çela Baca Nika vra në Rrasa t’fikut 1911

4. Tom Gjek Ivani vra në Qafë Ugel 1911

5. Vatë Martin Dedëivani vra në Rrasa t’fikut 1910

6. Lucë Prel Ujka vra në Qafë Ugel 1911

7. Martin Ujkë Gjoni vra në Qafë Ugel 1911

Burrat e dalluar të Trieshit që morën pjesë në Kuvendin Kombëtar të Greçes 15-30 Qershuer 1911

Gjeto Gjek Martini Nikmarashaj

Lucë Gjon Mati Nikmarashaj

Tosh Lek Cugani Stjepoh

Martin Baca Smaljli Bekaj

Mark Tom Preloci Nikmarashaj

Baca Nik Gjeloshi Muzheçk

Galo Smajli Bekaj

Gjon Gjekë Luca Mik i shtrejtë i Gurakuqit e shoqërues i tij nga Shkodra në Greçe e anasjelltas.

Shënim: Galo Smajli i Trieshit ka shtrue bukën për të gjithë delegatët e Kuvendit Kombëtar në Greçe

Dy fjalë për shkollën Gjergj Kastrioti në Triesh

Shkolla Gjergj Kastrioti e Trieshit ka lanë gjurmë në lamin e arsimit kombëtar, pasi shumë djelm e vajza Trieshjane kanë vazhduar studimet edhe jashtë Trieshit dhe kanë dalë faqebardhë.

Gjergj Marash Hasanaj, me cilësinë e Drejtorit të kësaj shkolle në Nikmarash, dha një kontribut mbresëlënës në fushën e dijes dhe i pajisi nxënësit e vet me dijen dhe dashuri për atdheun e vet, Malësinë e Shqypninë. Gjergji ishte dhe pasardhësi i poetit Nikolla Ivanajt, i cili i këndoi me pathos Trieshit të robëruar nga Shkjau e këtë rrugë atdhetare e ndoqi dhe Gjergj Hasanaj. Ai në poemat e tij i këndonte trimërisë e dalzotjez së Trieshjanëve e gjith malësorëve në fushëbetejat si kundër turkut ashtu dhe kundër shkjaut duke i cilësuar si armiqt më të egër të shqiptarëve. Në mes të poezisë ai shkroi edhe tregime të bukura kështu do të botonte librin “Trieshi këndon”. Me këtë libër Gjergji do të binte në sy të UDB-së, dhe do të fillonte survejimi që do ta detyronte të emigronte në SHBA, në Detroit, ku kishte mjaft atdhetarë. Agjentët e UDB-së do ta gjenin edhe në Amerikën e largët dhe atje e vrasin bilbilin e kangës shqiptare.

Por të mos harrojmë se tjerë djelm e vajza Trieshjane do t’i këndojnë atdheut e vatanit dhe Trieshit shqiptar si këngëtari i njohur Nikoll Nikprela dhe Hanë Nik Prela.

Tue mos harrue asnjiherë atdhetarin e flakët dhe Martirin që dha aq shumë kontribut për lirinë e atdheut deri dhe me armë në dorë bashkë me besimtarët e vet në Malin Kolaj (Velipojë) më 1911, bie dëshmor i lirisë kundër forcave të gjeneralit famëkeq Shefqet Turgut Pasha në Malin Kolaj.

Prej Trieshit shqiptar vjen edhe Hirësia e tij Monsinjor Prelë Gjurafshaj, Ipeshkëv i Dioçezës Pult-Bajzë, i cili po jep në këtë kohë ndihmesën e vet baritore.

Ndoc Dedaj

Zonat rurale në nivel mesjetar zhvillimi

AFTD gjatë periudhës 2001-2002 nëpërmjet bashkëpunimit me PSH (Partneri Shqiptar për Mikrokredi) ka bërë të mundur të lëvrohen rreth 30 milion Lek kredi bujqësore dhe rurale. Interesi i kredisë është 18% në vit dhe kthimi i saj 100%.

Fondacioni AFTD në bashkëpunim edhe me organizatën OXFAM GB gjatë vitit 2002 ka nxitur dhe koordinuar punimet e një Forumi për Zhvillim Rural në rrethin e Shkodrës. Kanë marrë pjesë në punime e Forumit dhe në Konferencën përmbyllëse të tij më shumë se 250 persona, nga të cilët 120 ishin pjesëmarrës në Konferencë.

Pjesëmarrësit i takonin të gjitha shtresave dhe grupimeve të popullsisë rurale duke filluar nga fermerët e thjeshtë, gratë, të rinjtë si dhe ogranizmave e strukturave të ndryshme qeveritare, të zgjedhur vendorë, deputetë, përfaqësues të institucioneve qeverisëse qëndrore e lokale, OJF lokale e institucione shkencore lokale.

Duke analizuar propozimet e bëra në të gjitha forumet dhe konkluzionet në grupet tematike, grupi i punës i paraqet strukturave qeverisëse dhe vendim marrëse, shoqërisë civile dhe të gjithë atyre që gjejnë vetveten për të kontribuar në zhvillimin e zonave rurale përfundimet e mëposhtme si propozime për një punë dhe politika të ardhshme afatshkurtëra dhe afatgjata.

Zbatimi deri në fund i ligjit 7001 përbën faktorin bazë për zhvillimin e fshatit. Përderisa të mos zgjidhet forma e likuidimit të pronarëve nuk mund të ecet më tej në zbatimin e ligjit, përkundrazi po vërtetohet që po bëhen hapa mbrapa mbi punën e bërë deri tani. Qeveria duhet urgjentisht nëpërmjet akteve ligjore dhe nën-ligjore të marrë masa konkrete për zgjidhjen e këtij problemi duke caktuar afate si për përfundimin e ndarjes së tokës sipas ligjit ashtu edhe për likuidimin e pronarëve sipas ligjit.

Të përshpejtohen procedurat për decentralizimin e pushtetit vendor duke përgatitur infrastrukturën e nevojshme për këtë problem me objektiv që të gjitha aktivitetet që zhvillohen brenda territorit të kalojnë në kompetencë të pushtetit vendor, natyrisht duke ruajtur dhe saktësuar me ligj marrëdhëniet reciproke Pushtet Vendor-Pushtet Qëndror.

Të rishikohen madhësitë e komunave me objektiv zmadhimin e tyre dhe në mënyurë të veçantë të rishikohen organikat e komunave duke i dhënë prioritet zyrave të zhvillimit pranë tyre në përbërje të të cilave të përfshihen specialistët më të aftë të fushave të ndryshme që të jenë në gjendje t’i përgjigjen në çdo drejtim decentralizimit të pushtetit vendor.

Ka ardhur koha që zhvillimet afatmesme dhe afatgjata të zonave rurale të zhvillohen mbi bazën e studimeve që duhet të materializohen në strategji të zhvillimit. Strategjitë të hartohen nga poshtë lart duke garantuar detyrimisht gjithëpërfshirjen. Qeveria në bashkëpunim me qeveritë lokale të caktojë afat kohor për fillimin dhe mbarimin e hartimit të strategjive, të planifikojë fondet e nevojshme,dhe mbi bazën e këtyre propozimeve të hartojë strategjinë kombëtare të zhvillimit të zonave rurale.

Mosekzistenca e arsimit të mesëm bujqësor në fshat përbën një difekt të madh në formimin e të rinjve me njohuritë e domosdoshme për prodhimin dhe ekonomitë bujqësore. Qeveria të vërë si prioritar arsimin profesional në zonat rurale. Ministritë e Arsimit dhe të Bujqësisë të studjojnë rrugët e korrigjimit sa më shpejt të këtij difekti me një kosto sociale dhe ekonomike shumë të lartë.

Edhe në nivelet e sotme të prodhimit bujqësor, shitja e tij përbën një shqetësim të madh për fermerin. Rritja e mëtejshme e prodhimit kërkon detyrimisht të shoqërohet me masa organizative që garantojnë shitjen e tij. Qeveria duhet të hartojë politika dhe instrumenta që nxisin grumbullimin dhe shitjen e prodhimeve bujqësore. Të nxitet sistemi i kontratave me prodhuesit fermerë.

Të informohemi mbi ligjin për tregtinë e lirë. Të informohemi hollësisht për marrëveshjet e lidhura me vendet e ndryshme. Të merret mendimi i fermerëve apo përfaqësuesve të tyre lidhur me marrëveshjet e ardhshme dhe rinovimin e marrëveshjeve ekzistuese për çështjet që prekin direkt interesat e prodhuesve fermerë.

Zhvillimi i bujqësisë ka nevojë për politika nxitëse. Të filloj studimi dhe zbatimi i politikave të tilla. Njëkohësisht duke pasur pararsysh faktin që shoqërizimi i punës aktualisht përbën faktorin kryesor për zhvillimin e fshatit, të favorizohen grupimet e ndryshme me synim shtimin e numrit të tyre.

Të shikohet me përparësi ndihma dhe ndërhyrjet në zonat teknikisht të rrezikuara nga përmbytjet.

Një nga shqetësimet kryesore për fermerin sot përbën cilësia e inputeve që gjenden në treg. Duke parë se organizmat ekzistuese shtetërore aktualisht nuk po tregohen të afta të kontrollojnë këtë problem, krahas rritjes së rolit të tyre të merren masa që në rrethet kryesor të organizohen Inspektoriatet Shtetërore Bujqësore. Këto të jenë institucione të pavarura. Të fuqizohen me kompetenca, mjete dhe specialistë, me objektiv ndalimin e futjes dhe përdorimit në territorin e Shqipërisë të inputeve të pakontrolluara. Shteti të mbështesë me ligje të forta kompetencat dhe detyrat e këtyre institucioneve.

Shërbimi i ekstensionit vazhdon të mbetet faktor bazë për prodhimin bujqësor në zonat rurale. Të përmirësohet cilësia e shërbimit të ekstensionit publik dhe të gjenden politika dhe rrugë për rritjen e efektivitetit të tij, të rritet motivimi i punonjësve të këtij shërbimi duke e parë atë si të domosdoshëm në ofrimin e shërbimeve për të gjithë fermerët por veçanërisht për fermerët e vegjël, për zonat e varfra dhe ato malore. Ministria e Bujqësisë të nxisë në të njëjtën kohë zhvillimin e ekstensionit intensiv privat sipas nismave në rrethet Fier, Durrës, Lushjne. Lidhur me këtë problem të përgatitet një kuadër ligjor favorizues për organizime të tilla.

Institucionet qeveritare dhe jo-qeveritare që në planet apo projektet e tyre kanë të planifikuara trainime në fushën e prodhimit bujqësor t’i japin rëndësi të veçantë trainimeve me kurse me cikël të plotë dhe specializimit të fermerëve duke i dhënë përparësi të karakterit praktik të kursit. Të synohet që shumica e fermerëve që do të trajnohen të jenë gra dhe të rinj.

Nisur nga fakti që shumica e krahëve të aftë për punë në zonat rurale përbëhet nga gratë, po ashtu dhe nga vetë natyra e tyre më e përkushtuar në kryerjen e punëve, qeveria dhe forcat politike të ndërtojnë politika të tilla që iniciativat private që drejtohen nga gratë të mbështeten nga ana e tij me politika dhe kushte lehtësuese.

Në planifikimin e fondeve për investime në bujqësi t’i jepet përparësi zgjidhjeve të problemeve të kullimit, mbrojtjes nga erozioni dhe mbrojtjes nga lumenjtë si hallkat e para dhe të domosdoshme për zgjidhjen e të gjitha problemve të tjera të bujqësisë.

Të nxiten investimet në fushën e industrisë agro-ushqimore. Investitorët e kësaj fushe, qofshin vendas apo të huaj, të përjashtohen nga detyrimet doganore dhe lehtësira të tjera të kësaj natyre.

Duke qenë të bindur që edhe në të ardhmen vendi unë do të ketë prioritet prodhimin bujqësor, kreditimi do të jetë faktor kryesor në shtimin e prodhimit; prandaj t’i jepet rëndësi e dorës së parë krijimit të bankave agrare private apo institucioneve të ngjashme duke ndërtuar legjislacion të veçantë me kushte lehtësuese në krahasim me bankat e tjera.

Qeveria dhe forcat politike të ndërtojnë politika favorizuese për bankat private apo institucionet e ngjashme që japin kredi favorizuese për zonat rurale (përindje e ulët interesi, kohë e gjatë shlyerje, thjeshtim procedurash, pagesë me këste etj.).

Të stimulohet përdorimi i lëndëve energjitike (karburantit) në bujqësi, çmime më të ulëta duke zvogëluar taksat apo akcizat, si një mënyrë për të ulur kostot e prodhimit dhe rritur sasinë e tij, nxitur mekanizmin dhe futjen e teknologjive të reja në bujqësi dhe për të zvogëluar punën rraskapitëse dhe me pak efektivitet të krahut të grave dhe burrave.

Qeveria dhe forcat politike duhet t’i japin një zgjidhje si të menjëhershme ashtu edhe afatgjatë furnizimit me energji në zonat rurale, mungesa e të cilës bashkë me coptimin e tokës e lë bujqësinë dhe zonat rurale në nivele mesjetare zhvillimi. Të nxitet me politika dhe instrumenta përdorimi i energjive alternative.

Fermerët kërkojnë transparencë dhe plane investimesh e zhvillimi nga qeveria në mënyrë që taksat që ata do të paguajnë të rikthehen në formën e investimeve dhe politikave nxitëse e lehtësuese për zhvillim dhe rritje të prodhimit.

Forumi për Zhvillimin Rural e Bujqësor Shkodër

Fëmijët e pushtetarëve shqiptarë arsimohen në perëndim, ndërsa mbi 18 mijë konkurentë për shkollat e larta nuk pranohen!

A ka ardhur vallë koha, që edhe në Shqipëri të liberalizohen universitetet? Pothuajse në të gjithë Evropën, të drejtën për t’u arsimuar e kanë të gjithë ata, që duan të arsimohen, të vazhdojnë studimet ndër degë e kategori të ndryshme shkollash, publike dhe private. Këtu, në Shqipëri, çdo vit konkurojnë njëzet deri në tridhjetë mijë të rinj, për t’u pranuar në shkollat tona të larta publike. Por, prej tyre vetëm dymbëdhjetë mijë fitojnë të drejtën për të vazhduar studimet. Bile, edhe këta një pjesë me dijet e tyre, por dikush edhe me para, e fatkeqësisht, disa me “shokë” e “miq”. Nëvend që të gëzohemi që rinia jonë dëshiron të arsimohet dhe të fitojë dije për të ardhmen e vet dhe për komunitetin e atdheun, duke mos dëshiruar të ikin në mërgim, siç ka ndodhur gjatë gjithë këtyre viteve, ndodh e kundërta, vihen kufij e barriera për të “seleksionuar” njerëzit, duke i dalluar në “të dijshëm” e në “të marrë”?!

Ju, zotërinj pushtetarë, flisni shumë për “reforma” në institucionet shtetërore, ndërsa për reforma të mirëfillta në arsim, nuk bëni fjalë. Ndoshta, shkaku dhe arsyeja duhet kërkuar tek fakti që fëmijët tuaj nuk studiojnë në Shqipëri, ose më mirë nuk përfillin të studiojnë në Shqipëri, por diku tjetër, atje ndër vendet evropiane, deri në Amerikë.

Ç’ju pengon vallë, t’jua krijoni mundësinë të gjithë atyre që duan të arsimohen?

Mund të gabohem, por po jua them se ju keni frikë se po të hapni lirshëm dyert e shkollave, vjen një ditë që ata mund të bëhen më të aftë se fëmijët tuaj dhe vetë ju dhe do t’jua zënë vendet e punës, të cilat, me e pa aftësi i keni bërë prona të paluajtshme dhe s’i lëshoni dot lehtë.

Le të marrim një rast specifik për Shqipërinë. Katërmijë të rinj vazhduan studimet e larta në Itali, sepse nuk munden kurrsesi t’i vazhdojnë këtu në Shqipëri. A duhet të shqetësohemi, sadopak, se pse nuk vazhduan këtu në vendin e tyre? Një përgjigje, sado e pjesëshme, do të doja t’jua jepja unë: 7 milion lekë kërkohen për të ndjekur studimet në degën e mjeksisë, 5 milion për drejtësinë, dhe po aq për gazetari e në të tjera. Prandaj, më mirë të vazhdosh jashtë, ku nuk ka rëndesa të tilla financiare, natyrisht, në raport me të ardhurat ekonomike familjare.

Kështu, pra, të dashur pushtetarë, me politikat tuaja të mbrapshta i keni bërë të gjithë të ndjehen refugjatë në vendin e tyre. Andaj, edhe njerëzit i drejtojnë dhe do t’i drejtojnë sytë atje larg, larg, ndër vendet e huaja. Ku është vallë ana sociale, humane në këto politika, vërtetë të ashpra, të egra ku as ndër vendet më të zhvilluara kapitaliste nuk veprojnë këto praktika? Këto e të tjera shkaqe, më bëjnë që unë, në emër të rinisë, t’ju kërkoj me forcë të bëni reforma në liberalizimin e universiteteve e përgjithësisht në fushën e arsimit.

Në të gjitha universitetet evropiane studentët paguajnë rreth 500 euro për regjistrim dhe më pak se kaq për konviktet, bile me kushte mjaft të mira, të cilat, për ne mbeten ideale, vetëm të dëshiruara e pak të realizuara. Natyrisht, nuk them që edhe në Shqipërinë tonë të varfër të jetë e njëjta kuotë pagese, nga gjendja financiare e familjeve tona, por mendojmë se mund të jetë 160 euro për regjistrim dhe 70 euro për konvikte. Kështu, universitetet tona mund të vetadministrohen, duke pasur kushte më të mira ndër konvikte, duke ndërtuar, bile edhe ndonjë godinë të re, me salla e laboratore, të cilat janë në gjendje të mjeruar dhe jofunksionale. S’duhet harruar këtu as bilbioteka, sallat e saj të studimit, të cilat fatkeqësisht mungojnë, e për rjedhim mungojnë librat, mungojnë dijet tona.

Në këtë mënyrë mund të pushonim së lypuri çdo fondacioni, shoqate a organizate të huaj, që vijnë më shumë për të na falur se sa për të investuar në progresin e universiteteve tona.

Shkëlzen Hasanaj

Kujtimet e Andrea Skanjetit

Rreth librit “100 vjet teatër në Shkodër, 1879-1979”

Pas dy librave monografi të Artistit të Popullit Lec Shllaku, “Zef Jubani” dhe “Loro Kovaçi”, pas librit “Historia e Teatrit Migjeni” të Vangjel Moisiut, botuar në revistën Nëndori, librit interesant të shkrimtarit Xhahid Bushatipër figurat e aktorëve të njohur të teatrit “Migjeni” dhe librit “Mirënjohje” të Isa Alibalit, një pjesë e mirë e të cilit i kushtohet jetës dhe veprimtarisë së teatrit shkodran, tani kemi në dorë një tjetër libër, voluminoz dhe njëherësh dinjitoz të Andrea Skanjetit, regjisorit, shkrimtarit, dramaturgut, studiuesit dhe filatelistit të mirënjohur. Me këtë libër, teatri shqiptar në përgjithësi dhe teatri i Shkodrës në veçanti vijëzon konturet e plota të një historie të lavdishme, histori që nuk e ka asnjë teatër tjetër i vendit. Libri “100 vjet teatër në Shkodër, 1879-1979” (kujtime), është fryt i në pune gjysëmshekulore të autorit Skanjeti dhe, për qymtimin deri në imtësi të datave, ngjarjeve, njerëzve që jetojnë dhe veprojnë në një kohë dhe hapësirë të caktuar, ky libër kthehet në një arkiv të gjallë, një paradë të ringjallur përjetësisht, për një teatër që sot, më shumë se kurrë ka nevojë të rifreskojë kujtesën dhe duke rikujtuar të kaluarën e tij plot dritë dhe rrezatim, të frymëzohet, të marrë forca ripërtëritëse dhe përgjegjësi morale për të ruajtur dhe çuar më tej traditat e një shekulli që aq bukur dhe me aq dashuri shpalos ky libër. Dhe ky libër, duke u shndërruar në histori teatri shpalos në radhë të parë postulatin, misionin fisnik dhe antik, të djeshëm, të sotëm dhe të përhershëm të teatrit, postulatin e Aristofanit të lashtë: “Për të mësuar fëmijët interesohen mësuesit, për të mësuar të mëdhenjtë duhet të interesohen poetët dramatikë”. Këtij postulati Andrea Skanjeti i shton mendimin e tij të mbruajtur për gjysmë shekulli: “Nëpërmjet teatrit, letërsia i afrohet shumë masës, bëhet e të gjithëve, shpreh me besnikëri shpirtin e një kombi. Asnjë gjini letrare, as edhe romani me aq shumë lexues, nuk mund të krahasohet, përsa i përket jo vetëm përhapjes, por edhe depërtimit në brendi të shpirtit, me një vepër teatrore që luhet në skenë. Prandaj me të drejtë arti dramatik ka rëndësi si një faktor shoqëror e politik dhe nuk ka mjet më frytdhënës për të edukuar njerëzit, kjo dihet që nga kohët më të lashta”. (faqe 429). Ai që e ka njohur Andrea Skanjetin, sheh qartë dhe bindshëm se ai i ka qëndruar besnik këtij postulati gjithë jetën e tij.

Dhe unë kam patur fatin ta njoh Andrea Skanjetin pikërisht si të tillë. Fjalëpakët dhe meditativ, me një erudicion që të ngjallte respekt, me një shikim disi të lodhur, dhe me një gjysmë buzëqeshje që herë ishte ironike herë keqardhëse. Të ndëgjonte me durim, duke të ndjekur me mendje, sepse shikimin e hidhte diku në hapësirë. Pastaj përgjigjej duke i renditur fjalët ngadalë, ashtu siç bëjnë zakonisht studiuesit. Unë kisha me të vetëm raporte krijuesish, sepse bashkëpunimin me teatrin “Migjeni” unë e fillova në vitin 1967, kur Andrea kish dalë në pension dhe nuk pata fatin të ishte regjisor i ndonjë pjese time dramatike.

I shkova në shtëpi në maj të vitit 1979. E kujtoj me respekt dhomën e tij të punës, zhytur në gjysmë errësirë, maqinën e vjetër të shkrimit, tryezën e murme, librat e renditura me kujdes në një dollap të madh dhe Andrean, në atë mjedis, që ishte bota e tij, pasuria dhe gëzimi i jetës së tij. I kisha shkuar për një projekt që kishim unë e Lec Shllaku për të marrë pëlqimin e autoriteteve të vendit për të kremtuar 100-vjetorin e teatrit në Shkodër. Unë isha i shqetësuar sepse në ato ditë Lefter Dilo nga Gjirokastra botonte një artikull ku thoshte se shfaqja e parë teatrore ishte një dramë e Sami Frashërit që ishte vënë në skenë në Gjirokastër. Ndërsa dija nga Lec Shllaku se 25 vjet para Dramës së Sami Frashërit, arbëreshi Leonard De Martini kish vënë në skenë “Nata e Betlehemit” më 24 dhjetor 1879. Më duheshin pra të dhëna më të plota rreth kësaj shfaqjeje, dhe duke e ditur se Andrea Skanjeti kishte në dorëshkrim një histori të plotë të teatrit në Shkodër, i kërkova ndihmë, që të isha sa më i përgatitur kur të paraqisja propozimin. Andrea u tregua i gatshëm, duke më dhënë revistën ku qe shkruar kjo ngjarje dhe duke shtuar se ajo qe dhënë çdo ditë deri më 7 janar të vitit 1880. Por mbaj mend kur buzëqeshi ironikisht dhe më tha: -A je i sigurtë se do ta pranojnë propozimin tënd?

Dhe kur iu përgjigja i sigurtë se do ta pranonin sepse kjo nderonte Shkodrën, bile gjithë vendin, ai heshti, por buzëqeshja gjysmë ironike nuk iu nda nga buzët.

Mjerisht ndodhi ashtu siç parashikoi Andrea. Në atë mbledhje vetëm unë e Lec Shllaku ngulëm këmbë që të festohej kjo datë. Tjetër, pra shumica dërmuese nuk pranuan me mendimin absurd se nuk mund të përkujtohej një shfaqje fetare. Them mendim absurd sepse nëpër gjithë shkollat e mesme dhe në fakultete studiohej Gjella e Shën Mërisë së virgjër të Jul Varibobës, identike me dramën e De Martinos? Studioheshin gjithashtu Formula e Pagëzimit dhe katër klerikët Buzuku, Budi, Bardhi e Bogdani.

Posa dola nga mbledhja i shkova përsëri në shtëpi Andreas. Kur i tregova për dështimin u bë serioz e më tha: -Megjithatë historia është histori. Dhe unë e kuptova sofizmin e tij kur më dha revistën “Populli” të Sali Nivicës ku shkruhej një ngjarje tjetër e rëndësishme për teatrin shqiptar. Interpretimi i gruas së parë në një skenë teatrore shqiptaer, të Rozës Kakarriqi, në dramën “Ermira e vorfën”.

-Këtë me siguri kanë për ta pranuar! – më tha Andrea serioz. Unë shkrova një artikull të gjatë në gazetën “Bashkimi” për këtë ngjarje dhe për këtë i jam mirënjohës Andrea Skanjetit.

Në redaksinë e almanakut Shkodra, krijimet e Andrea Skanjetit ishin të mirëpritura dhe aty ne botuam dramat “Njeriu që s’duhet të vdesë”, “Çeta e vogël e Skënderbeut” si dhe tregimin e gajtë “Hirja”. Mirëpritej Andrea Skanjeti sepse krijimtaria e tij kishte gjithherë subjekt patriotik dhe përshkohej nga një patetizëm i dukshëm. Zaten patriotizmi dhe patetizmi dallon gjithë krijimtarinë e tij. Skënderbeu, Ali Pashë Tepelena, Nora e Kelmendit, Shote Galica, ishin heronjt e tij të preferuar dhe këta personazhe, së bashku me ato të shumë autorëve të tjerë bënë që teatri i Shkodrës të dallohej në gjithë vendin pikërisht për këto dy cilësi të dukshme.

Siç theksova më lart, dhe siç del edhe nga historia gjysmëshekullore e veprimtarisë së tij krijuese, Andrea i takon atij brezi që mjerisht sot mungon, brezit të studiuesve pasionant dhe të dedikimit pasionant në letërsi e art. Nuk ishte njeri i kafeneve, prandaj Andrean mund ta takoje vetëm në dy adresa në teatër dhe në shtëpi. Pra shtëpi dhe teatër, ky ishte itinerari që ndoqi gjithë jetën. Sepse ai qe dashuruar me teatrin dhe artin në përgjithësi. Bile, mund të themi në mënyrë figurative ai qe martuar me artin dramatik. Them martuar duke patur parasysh betimin e një çifti para altarit të shenjtë: -Fin che lamorte ci separa (deri sa vdekja të na ndajë), Andrea Skanjetin e ndau vetëm vdekja nga arti, nga krijimtaria. Mirëpo, njerëz të tillë që shkruajnë libra të tillë me vlerë si “100 vjet teatër në Shkodër” i detyrojnë studiues, studentë, aktorë dhe shkrimtarë të marri njohuri duke iu referuar këtij libri. Dhe, del natyrshëm se duke iu referuar librit të Andrea Skanjetit ky i fundit ringjallet dhe përjetësohet. Pra bëhet i pavdekshëm, pra edhe vdekja nuk e ndan nga ne dhe arti. Nuk e ndan nga historia, nuk e ndan nga Shkodra. Prandaj, njerëz të tillë ndjellin dhe meritojnë vetëm respekt.

Fadil Kraja

Poeti i vargjeve të thjeshta

Shënime rreth tre librave poetikë të autorit Ndrekë Gjergji, “Petale me vesë”-1998, “Flatrat e një stine”-1999 dhe “Trinia e muzës”-2002

Letërsia në përgjithësi si gjithë shoqëria shqiptare në këto dymbëdhjetë vjetë tranzicion, ka qenë një shpërthim vlerash të mirëfillta e të mangëta, në zbulime e rizbulime autorësh, në botime bruto e netto, çka ka bërë të mundur ngacmimin sadopak të lexuesit të “firuar” për shkak të tranzicionit. Në këtë ringjallje të pritshme dhe të domosdoshme të artit më e varfër ka qenë kritika. Ajo nuk ka qenë në gjendje as me hapin e çalamanit të ndjekë zhvillimin e vrullshëm të artit. Madje shumë autorë nuk janë vënë re as dje dhe as sot (për ndonjë nuk është bërë ndonjë gjamë e madhe sepse nuk kanë sjellë asgjë të re), por për fat të mirë ato nuk i kanë ikur lexuesit.

Një shembull i spikatur i asaj që shënuam më sipër përbën poeti nga Zadrima Ndrekë Gjergji që në katër vitet e fundit ka botuar tre libra “Petale me vesë”-1998, “Flatrat e një stine”-1999 dhe “Trinia e muzës”-2002. Ndonëse kritika nuk është marrë fare me këtë autor të ri në të shkruar, por jo në moshë (Ndreka i ka kaluar të pesëdhjetat), për lexuesit librat e tij janë përpirë thuajse plotësisht nga vitrinat e librarive. Kjo është dhe dëshmia më e mirë për vlerat e këtij autori të “vonuar” në radhën e krijuesve poetë. Ai vjen natyrshëm në poezinë e vargut të rregullt me rimë, poezi që mbart ide dhe pasione të para nga këndi i shikimit të një njeriu të rrahur seriozisht nga jeta. Ndrekë Gjergji është nga fshati Kaçë i Zadrimës, kësaj treve që i ka dhënë ndërgjegjes kombëtare shqiptare figura të tilla si Frang Bardhin e të parit fjalor të gjuhës shqipe; Ndre Mjedën e mbi të gjithë kolosin e letrave shqipe Gjergj Fishta.

Ai vjen në poezinë e sotme me një stil të shkruari me varg të rregullt, jashtë modës së re të shkruarit të sotshëm ku mbizotëron stili i të shkruarit me varg të lirë, pa rimë dhe paksa i vështirë për t’u kuptuar nga një masë e gjerë lexuesish. Në një farë mënyre Gjergji nuk ka dashur ta “lodhë” lexuesin tashmë të lodhur nga politika dhe hallet e përditëshme. Por kjo mënyrë të shkruari ka me vete edhe rrezikun e të dështuarit, ndonëse Ndrekë Gjergji e ka kaluar pa shumë vështirësi falë talentit të tij.

Poezi, Gjergji ka shkruar që në moshën e rinisë, por për t’i bërë pronë të lexuesve është dashur shumë vite duke i “lëmuar” mirë e mirë në laboratorin e tij krijues derisa ato të jenë të gatshme për shijet estetike të njerëzve.

Nga libri i parë deri tek i treti poezitë kanë larmi temash dhe idesh. Ato dallohen për pjekurinë ideore, seriozitetin e të shkruarit, rimën melodioze, larminë e figurave letrare të bollshme mbi të gjitha për thjeshtësinë e të kuptuarit. Ngjajnë me këngë për nga mënyra e të shkruarit dhe e figurave artistike të përdorura.

Duke qenë mësues, pjesa më e madhe e poezive lidhen me temat e para nga këndvështrimi i mësuesit: “Nga dritarja e klasës sime / Përse vallë nuk ndahet dot! Por gjithçka që i del përpara ka vëmendjen dhe shikimin e poetit. Për poetin mullarët ngjajnë me “kapterrë prapavije”; një foto e fëmijërisë është spunto, për t’u futur në kujtime dhe për të zbuluar ndjenja të holla artistike. “Cërr, cërr nëpër mollë / Me gjelbërimin i dashuruar / S’ka parti, s’ka deputetë / Këtij zogu për t’i ngjasuar.

Si për çdo poet, edhe për Ndrekë Gjergjin, tema e dashurisë, kësaj dhuntie të perëndisë për racën njerëzore, mbetet temë e preferueshme dhe e lehtë për t’u trajtuar. Lirikat e tij janë të bukura, të ngjashme me lule tepër të freskëta dhe erëshumë. “Dy currila që njomin Saharën e shpirit / Janë dy sytë e tu zadrimorja Erikë / Si bletë për nektar, buzët e mia ndihen / Pa u topitur nga gardianët qerpikë. “Këtyre vargjeve s’ke çfarë t’u komentosh vetëm mbetet t’u shijohet bukuria dhe ndjesia që i dhurojnë lexuesit të etur për vlera.

Brenda optikës krijuese të poetit është edhe tema e lashtë në poezinë shqiptare, ajo e patriotizmit. Kur fatet e atdheut ndihen të tronditura apo të rrezikuara edhe reagimi i poetit është më i fuqishëm.

Në Francë u thirr shqiptari i Kosovës

Ndaj malin e dhunuar në konferencë e shtiu

……..

Gargujt e paqes i solli refren Europës

Erën e re të shtetformimit nënshkroi një fis.

Nga poezia e vëllimit të parë deri në të tretin rritja e nivelit artistik bëhet më e prekshme, pjekuria artistike dhe ideore e autorit shpaloset plotësisht tashmë si autor i formuar dhe mjeshtër në zanat të vet. Mendoj se vëllimin e fundit “Trinia e Muzës” mund të themi pa hezitim se në podin e letrave shqipe ka vend, madje të merituar edhe për poetin nga Zadrima Ndrekë Gjergji. Mendime dhe ideja në këtë vëllim përpunohen thellësisht me fjalën e gjetur. E mbi të gjitha ai vazhdon të mbetet rob i poezisë së vargut të rregullt me rimë dhe plot muzikalitet. Ndihet i fortë dhe tepër i sigurtë në hapat poetik që ai hedh dita ditës.

Për Ndrekë Gjergjin që në duar ka “tapinë e thjeshtësisë”, madje si “pronë të patundëshme të saj”, vazhdon t’u transmetojë lexuesve të “uritur” për vlera, ide, mesazhe paqeje e dashurie e patriotizmi, çka e bën atë të besueshëm dhe të admirueshëm për të gjithë.

Mark Preçi

Krishtlindjet dhe shqiptarët

Tashmë edhe për ne shqiptarët, muaji dhjetor është paralajmërim i një viti që po ikën, e bashkë me këtë ikin edhe projektet e realizimet tona të një viti shprese e ëndërrimesh, por edhe mundimesh të pafundme. Gjithsesi fundi i dhjetorit disi na gëzon me festën e bukur e dritë plotë të krishtlindjeve të cilat ngaherë ringjallin ëndrrat e reja e shpresat e pasosuna për një jetë më të bukur më dinjitoze, të paktën më të ngjashme me atë që predikonte mesia jonë Jezu Krishti, i cili ka datëlindjen më 25 dhjetor, që njëkohësisht është e vetmja ditëlindje pa mort kurrë, pasi është ditëlindja e një Idhudhi të vërtetë pë mbarë njerëzimin e jo një idhudhi të rremë që djajtë e fabrikuan pa masë, por që gjithsesi kanë pasur e do të kenë vdekjen pa kthim e harrim. Natyrisht për ne shqiptarët këto që thashë më sipër janë diçka më tepër, pasi jo vetëm kishim të ndaluar të festojmë festat fetare që mbanin gjallë shpirtin, por ishim ndoshta populli i vetëm në botë i Ndaluar, i ndaluar nga gjithçka morale e materiale, madje të kthyer tamam në epokën e para lindjes të Krishtit kur sundonte Vesi, Tmerri, Krimi e mbi të gjitha fundrrinat e një Bote që paralajmëronte fundin e saj. Natyrisht këtë e dinë të gjithë se fundin e njerëzimit e ndaloi ai që tashmë është udhërrëfyesi e drita e vërtetë, Jezu Krishti, por që për ne shqiptarët ende jemi disi të turbulluar me vellon e Harresës, e mbi të gjitha të harresës sonë për vetë fëmijët tanë, për të sotmen e errësuar e të ardhmen e mjegulluar. Po, po të mjegulluar e errësuar nga shtetarë, politikanë e dreqtarë që ne për çudi vetëm i shikojmë, shpesh dhe me ëndje, duke shpresuar se ata tani nuk po na gënjejnë e mashtrojnë, por pasi po ngopen diçka për ne do të teprojë. E ne që hoqëm mbi shpinë më shumë të këqija se të mira, tani në këtë fundviti dukemi më të tulatut se kurrë, më të bindur se kurrë, më të përvuajtur se kurrë, por për çudi më mëshirues se kurrë. E kë mëshirojmë ata mëkatarë të pafund, që ne nuk na llogarisin si të barabartë me ta, por si një grigjë që na rrahin, na lënë pa bukë, pa drita, pa ujë, pa punë, shkurt si mjeranë që sipas tyre i kemi lindur zotit me zor, pse jo edhe pa lejen e Pushtetarëve, Politikanëve e qeveritarëve që çdo ditë ndërtojnë lumturinë e tyre mbi mjerimin tonë. E disa nga ne që këtë mjerim nuk e përballon ikën e vetëm ikën, larg atdheut diku në një skutë si i harruar, në të shumtën i tulatur si një skllav modern i botës tjetër, që në fund të fundit nuk na ka asgjë borxh pasi borxh i kemi vetes, ne të cilët në vend të duam njëri-tjetrin siç na mëson Krishti e urrejmë si kot, e ata që duhet të urrejmë i duam. Gjithsesi edhe vetë Jezu Krishti kur Tempullin e Farisejve e kthyen në vend tregtie e vesi të pamoralshëm e “humbi” durimin e mori Kamxhikun në dorë duke fshikullue fajtorët që natyrisht ishin pakica. E ndërsa ne që fajtorët janë pakica e pakicës e kemi akoma më të lehtë, por për këtë duhet forcë, Bashkim e frymëzim, që shpresojmë e urojmë të na i sjellë ky përvjetor i lindjes së Krishtit… Dhe simboli më sinjifikativ i tij Kryqi, si mjet flijimi dhe ngadhnjimi, shëlbimi, pajtimi me Zotin dhe me të afërmit, kryqi është bërthama e fesë së Krishterë dhe gjithmonë ka dy dimensione: Atë vertiak ndaj Zotit dhe atë horizontal ndaj njeriut, si përfaqësim, pajtim, mëshirë, liri… Përqafim mes qiellit e tokës, njerëzores dhe Hyjnores (Dom Lush Gjergji “Krishtërimi ndër shqiptarë”). E kush ta ndiejë vërtetë kështu i ndihmoftë për jetë në udhët plot shpresë të moteve të shekullit 21-të…

Ndue Bacaj

Letër e hapur proteste e shoqnisë kulturore “Illyricum”

Për dijeni:

Drejtorit të Radi Televizionit Publik Shqiptar

Gazetës “Shqipëria Etnike”

Stafit drejtues të Festivalit të 41-të të këngës

Ministrisë së Kulturës e Sporteve

Nunciaturës Apostolike

Ndryshimet politike dhe kulturore në dekadën e fundit çliruan në një farë mënyre shpirtin artistik dhe frymën e artit. Rrëzimi i censurës moniste u quajt si hapi historik që çelte mundësinë e një epoke të re, ku arti i lirë do të mund të plotësonte boshllëqet mëdha të krijuara në diktaturë qoftë në formimin e artistëve qoftë edhe në shijet publike, gjithnjë brenda etikës. Por, duket se kriza e gjithanëshme e tranzicionit shqiptar është në plan njëkrizë të menduari, një krizë aftësie për të identifikuar dhe pronësuar vlerat që çojnë përpara një shoqëri. Shfaqje tipike e kësaj krize është dhe transmetimi në natën e dytë të Festivalit të 41-të të këngës i një pseudosatire që shkeli rëndë parimet e artit duke denigruar dhe fyer personalitetin aktual më të rëndësishëm të qytetërimit botëror, drejtuesin e besimit katolik, simbolin e gjallë të këtij besimi, njeriun që ka bërë për paqenë në botë më shumë se ç’do kush tjetër, përfaqësuesin e besimit që është në themelet e kulturës dhe qytetërimit europian e botëror. Po, njëherësh që ka bërë shumë dhe për popullin tonë.

Kjo shfaqje ngarkon me përgjegjësi të padiskutueshme si drejtonjësit dhe organizatorët e Festivalit ashtu dhe drejtonjësit e Radio-Televizorit Publik, të cilët nuk mund të mos e dinë se roli i satirës është fshikullonjës i dukurive dhe elementëve negativë të shoqërisë, të cilat frenojnë dhe cënojnë progresin e moralshëm dhe interesat jetike të individëve vullnetmirë dhe shoqërisë, e jo të denigrojnë vlerat humane e qytetëruese dhe përsonat që i posedojnë ato.

Asnjë televizor serioz publik apo shtetëror në botë nuk do të lejonte një shfaqje të tillë që fyen në të njëjtën kohë edhe besimtarët katolikë të Shqipërisë, të cilëve ende nuk u janë mbyllur plagët e përndjekjes nga diktatura komunisto-ateiste.

Prandaj të indinjuar ju adresojmë këtë letër në emër të gjithë anëtarëve të Shoqnisë Kulturore “Illyricum” të cilët, ndonëse me kontribut krejtësisht vullnetar, po bëjnë të pamundurën në kushtet krejtësisht të pafavorshme për të dhënë e gjallëruar jetën kulturore të mirëfilltë moralo-qytetare-perëndimore, krejt e kundërta e asaj çfarë ndodhi në Festival e transmetuar nga Televizori.

Mendojmë që jo vetëm të reflektoni por edhe të mirrni masa që të mos përsëriten më denigrime të kësaj natyre që shpesh po shikohen në televizore në ripërtëritjen e filmave nostalgjikë ku klerikët prezantohen të mveshur me të gjitha të këqijat, e kundërta e një realiteti tashmë të njohur dhe prezent.

Kërkojmë që letra të ketë njohje publike. Ne do e prezantojmë këtë në numrin e radhës së Gazetës sonë “Illyricum”.

P. Marjan Lumçi

Drejtor i Gazetës

Gjon Stefa

President i Shoqnisë

Paratë e “Loro Boriçit” i “hanë” pulat e Myftar Çelës

Futbolli në Shkodër, është shtylla kurrizore e qytetit, dhe s’duron dhimbje, as krisje “frakturash” nga jashtë…

“Luftë” në Këshillin Bashkiak: Ka shkelje dhe abuzime në menaxhimin e Klubit të Futbollit Vllaznia.

Nga burime të brendëshme të Klubit “Vllaznia” në Këshillin Bashkiak ka filluar një luftë e egër, mbi shkeljet dhe abuzimet korruptive, në menaxhimin e klubit “Vllaznia”.

Stadiumi “Loro Boriçi” mbart mbi shpatullat e tij 16.000 spektatorë, dhe në fushën e blertë për 90 min. fluturojnë ëndërrat pas magjisë së topit, ku emocionet e kënaqësisë ose të dështimit kryqëzohen me britma të fuqishme të sportdashësve në këtë sport kaq të dashur e popullor. Pra Futbolli në Shkodër është shtylla kurrizore e qytetit, dhe s’duron dhimbje, as krisje “frakturash” nga jashtë… Pasi futbolli shqiptar, ka lindur në Shkodër, dhe historikisht në karrierën futbollistike ndër vite, janë portretizuar yje, që kanë shkëlqyer ndër vite të veshur edhe me flamurin kombëtar. Dhe për të arritur deri këtu është ecur në rrugën e sakrificave, të punës së palodhur të trainerëve Shkodranë, të talentit të futbollistave, dhe të futbollit të rrugës nga brezat e fëmijëve. Dhe në qytetin e Shkodrës, fëmijët janë rritur në prehër të topit, dhe ëndrrat e tyre ishin të projektuara, do të bëhemi futbollistë! Dhe kultura futbollistike e Traditës në këtë qytet, s’na ka zhgënjyer kurrë, sepse edhe sot vazhdojmë të kemi futboll, por me ndryshimet e kohës… Pasi me “luhatjen” e politikave të zhvillimit dhe menaxhimit, kemi edhe ndryshim të sistemit të organizimit të brezave. Dhe më të dëmtuarit në futboll, janë fëmijët, të cilëve i është kushtëzuar dëshira dhe talenti nga shumë faktorë “pa emër”. Por gjithsesi të gjithë e dimë mirë, nëse s’do të kemi futbollin e rrugës, s’do të kemi talente për nesër. Ndoshta ky është një shqetësim kyç për të ardhmen e futbollit. Këtij problemi i shtohet edhe shqetësimi i prindërve që investojnë për fëmijët e tyre, duke paguar tranierët, që asnjë institucion nuk i kontrollon këta specialista, se si punojnë teknikisht. Ku këta tranier (që disa janë të pa trajnuar) për të mbijetuar me pasionin e futbollit e kanë kthyer zhvillimin e futbollit të brezave, në bizens privat. Megjithatë nuk është vetëm ky shqetësimi, për të cilin po shkruaj, por udha e kërkesës së logjikës sime “zhytet” tek burimet e zhurmëshme për abuzimet në vazhdimësi…

Dhe krejt natyrshëm, lind pyetja: -Si funksionon Klubi i Futbollit Vllaznia? Dhe sigurisht përgjigja është; -Financohet nga shteti. Pikërisht nga shteti financohet; Sekretari i Klubit, Drejtori Teknik, Administrata dhe punonjësit e tjerë.

-Futbollistët, tranierët dhe punëtorët që mirëmbajnë terrenin sportiv.

Kurse tranierët e ekipeve zinxhir janë më pak të “privilegjuar” pasi presin financim nga fondet e stadiumit, ose dikush i ka vetzgjidhur nga paratë e prindërve të fëmijëve.

Në administrim janë; stadiumi dhe terrenet sportive (p.sh. fusha tek lëkurat në Lagjen “Skënderbeg”, fusha tek “Ndoc Mazi” etj.). Por që nuk kujdeset kush për rregullimin e këtyre fushave, aq të domosdoshme për ekipet zinxhir.

Unë e di që funksionon një kryesi e futbollit “Vllaznia” që ka edhe një asamble me president sponsor z. Myftar Çela. Lind pyetja: -Si funksionon administrata e K.F. Vllaznia, që është pronar shteti? Si funksionon kryesia dhe asambleja e Klubit? (Në qoftë se egziston për zhvillimin e futbollit në Shkodër). Pasi Shkodra është një minierë e pashterrshme, që ka nxjerrë dhe nxjerr elementë me vlera në futboll. Kryesia dhe asambleja, a punojnë në shërbim të zhvillimit të futbollit, apo janë kthyer edhe këto shëribme në privat për interesa vetiake? Kush mban përgjegjësi për këtë anarshi; Kryetari i Bashkisë, Këshilli Bashkiak, apo Ministria e Kulturës Rinisë dhe Sporteve?

Sa herë është kontrolluar veprimtaria e Klubit Sportiv Vllaznia nga Bashkia, dhe çfarë rezultatesh kanë dalë? Përse çdo vit ndryshohen sekretarët e klubit, dhe kopetencë e kujt është për t’i emëruar dhe shkarkuar ata? A ka motivacione për shkarkimin e tyre, pasi sekretarët janë përgjegjës para ligjit për funksionimin dhe zhvillimin e klubit të futbollit “Vllaznia”. Kurse presidenti është Sponsor, dhe nuk përgjigjet për anën administrativve, ku dihet sipas ligjit presidenti është vullnetar dhe me interesa dypalëshe, pasi siç dihet ata stimulohen në dogana me 4% më lirë, se të tjerët. Dhe për ktë inisiativë private të z. Myftar Çela, i cili ka disa vjet që sponsorizon ekipin e futbollit, meriton respektin e qindra e mijra shkodranëve.

Por z. M. Çela nuk është –Hero– bamirësie, sepse ai është biznesmen, dhe njeh mirë edhe “lojën” e biznesit. Atheër me logjikën e ftohtë, vimë tek faktet: Stadiumi “Loro Boriçi” mban mbi shpinë 16.000 spektatorë, ku mund të ballafaqohemi me televizionin. Lirshëm të lind pyetja; Sa para deklarohen në çdo ndeshje? Dhe ku përdoren sipas ligjit për menaxhimin e këtyre të ardhurave që mblidhen nga shitja e biletave?

Në një shkresë të Ministrisë K. R. Sporteve Nr. 2276, dhe Ministrisë Financave Nr. 3652, datë 10/7/2000 shton një shtesë në Udhëzimin Nr. 4, datë 18/12/1998, ku midis të tjerash thuhet: “Në ato klube sportive ku financimet jo buxhetore (në formën e sponsorizimeve dhe donacioneve) janë të mëdha, vitin paraardhës nga financimet buxhetore vjetore kanë të drejtë të përfitojnë 90% të të ardhurave nga shitja e biletave të aktiviteteve sportive, ndërsa 10% të këtyre të ardhurave derdhen në buxhetin e shtetit. Këto të ardhura përdoren:

1) 60% për shpenzime operative. 2) 20% për investime. 3) 20% për shpërblime. Por a ndodh në të vërtetë kështu? Mendoj se jo, përderisa sekretarët e klubeve, pasi ikin nga detyra (ose i heqin, dhe s’dihet se kush). Flasin gjatë qëndrimit në klub, ata janë administrator juridik, dhe kanë të drejtë t’i bëjnë publike shqetësimet pranë pushtetit lokal, ose edhe në Ministri të K.R.S. e cila herë pas here ka miratuar ligje kushtetuese në udhëzimet specifike për menaxhimin e klubeve të futbollit. Por këto udhëzime ligjore, mbeten vetëm nëpër sirtare të klubit, për të thënë se ka ligj, por që nuk zbatohen, sepse ligjin e bën “i forti” ai që ka paratë. Megjithatë duhet thënë se shteti ka investuar për stadiumin “L. Boriçi”, që deri më sot është më i miri në Shqipëri. Janë bërë investime të mëdha, por jo nga presidenti i klubit M. Çela, por nga shteti. Por përsosmëria dhe nevoja s’kanë mbaruar. P.sh. Po sikur në ambientin rreth stadiumit, dhe nën shkalla të ndërtoheshin (siç i ka bota) me dyqane për shitje të artikujve sportiv, restorante, hotele, për me i dhënë qytetarëve Kampate. Dyqane poshtë stadiumit, për t’i punësuar qytetarët, dhe t’i shërbejnë edhe buxhetit të Bashkisë, për zhvillimin e qytetit, pasi infrastruktura përreth Stadiumit është shumë e favorshme për të tilla “komoditete” të nevojshme, nëse mund t’i quajnë kështu, ata që s’i intereson ndërtimi dhe zhvillimi i qytetit të lashtë futbollistik. Dhe një shqetësim tjetër, nga disa personalitete të futbollit, është ndërtimi i fushave sportive për moshat e ekipeve zinxhir, dhe pronar i këtyre fushave të jetë vetë Klubi Vllaznia, jo Myftar Çela, që po ndërton dhe privatizon fusha futbolli. Ku i merr Myftar Çela të ardhurat që ndërton këto fusha, dhe kush ja miraton? Apo ka “dorë” të lirë për ndërtime me paratë e stadiumit? Marrim një shkas nga fakti, përse u hoq Ramazan Ragami nga sekretar i klubit? Me çfarë motivacioni??? Përse pranoi ai të shkoi tranier në Velipoj me ekipin e kat. II, “Ada”, kur njihet vlera e kapacitetit të tij si specialist në futboll? Po z. Sabah Bizi, për çfarë motivi u hoq nga karrigia e sekretarit të klubit? Dihet që këta kanë qenë mjeshtrat e futbollit, dhe klubi ka nevojë për mendimet e tyre. A mundet kush me na dhanë një përgjigje? A ka patur abuzime, apo prishje interesash me presidentin e klubit? Zoti Myftar, a është sponsor, apo mjeshtër i futbollit??? Përse u shkri ekipi i futbollit “Shkodra” i kat. II, i cili kishte shumë shanse të dilte në kat. I, ku kishte shumë talentë të futbollit? Përse qytetarët e Shkodrës të mos shihnin ndeshje çdo të djelë, që të argëtoheshin? Përse të mos vihej stadiumi në funksion si ndërmarrje prodhuese për të fituara para, dhe këto para t’i vemë në shërbim të futbollit dhe Bashkisë. Pra gjithë ky investim sportiv, do të prodhojë futbollista shkodran, ku Klubi Vllaznia, mund të pasurohet me shitjen e këtyre futbollistave edhe në “tregjet” jashtë shtetit, pasi futbolli shkodran i ka të gjitha mundësitë profesionale, pasi këtu në Shkodër ka lindur futbolli shqiptar. Me gjuhën e arsyes pyesim: Kush e pengon këtë zhvillim? Kush e lejon këtë “biznes” privat dhe abuzim, që nuk është në funksion të zhvillimit, dhe i bie ndesh direkt ligjit për sportin? Vazhdojmë të pyesim dhe të aludojmë… Përse e lejon Këshilli Bashkiak këto abuzime (vjedhje të shumave të mëdha)? Dihet që Kryetari i Bashkisë është Pronar i administrimeve të Objekteve sportive, ekipeve sportive, të cilat argëtojnë me vlerat e tyre qytetarët dhe vjelin të ardhura. Po Artan Bushati si anëtar i Komitetit Ekzekutiv i Federatës Shqiptare të futbollit, përse i lejon këto abuzime, ku ai vetë i njeh nga afër këto probleme? (Pasi ka qenë tranier dhe drejtor teknik pranë klubit futbollit Vllaznia). Mos vallë ka “kompromise” biznesi, në kurriz të zhvillimit të futbollit shkodran, apo Myftar Çela është “pronari legjitim” i futbollit shkodran? Nuk mund të mendosh ndryshe, pasi M. Çela s’pyet asnjë, ndofta në bashkëpunim me Federatën Shqiptare të Futbollit. Ku sipas burimeve, paratë nga UEFA janë derdhur në numrin e llogarisë së pularisë tek Myftar Çela. (Ku është diskutuar edhe në kohën, kur ishte Kryetar Bashkie z. Bahri Boriçi).

Deri kur do të ecet në këtë rrugë? A janë bërë tendera në rikonstruksionin e stadiumit disa herë? Dhe cila ka qënë firma fituese, anonime??? A është ndjekur proçedura tenderimit? Pasi në opinionin e qytetarëve, ende ka shumë iluzione, që stadiumi është i privatizuar, sepse paratë i derdh shteti, dhe fitimet shkojnë nëpër xhepat privat. Dhe nuk shkojnë në interes të zhvillimit të futbollit shkodran. Ka ardhur koha, të vemë pikat mbi I. Të analizojmë të kaluarën, duke i vënë fajtorët para ligjit, dhe të ndërtojmë një të ardhme për zhvillimin e futbollit, në përputhje me ligjin për sportin. Duke marrë të gjitha përgjegjësitë, strukturat e shtetit që drejtojnë këtëë institucion sportiv, aq të dashur për qytetarët. Ju ftoj zotëri, të bëni një analizë të hollësishme në Klubin e Futbollit Vlalznia, Kryesinë dhe Asamblenë e saj, në Bashkinë e Shkodrës, ku me sa dimë ka edhe zyra për sportin. Duhet të ndërhynë urgjentisht Kryetari i Bashkisë, Këshilli Bashkiak dhe Prefektura e Shkodrës, për të shëruar gjëndjen, duke garantuar të ardhmen, që nesë të mos themi, na ishte një herë, Futbolli Shkodran. Dhe për të mos përjetuar situata të pakëndshme në klubim sportiv, për të mos akuzuar njeri me pa të drejtë, na lind natyrshëm interesi i përbashkët qytetar i specializuar, të pyesim: Në Kryesinë e Klubit, a ka anëtarë nga Bashkia e Shkodrës, dhe kush është kryesia dhe asambleja e klubit? A i ka mbaruar afati, dhe a do të kemi zgjedhje të reja në përputhje me ligjin sportiv? Duke ditur se ka një udhëzim, që pas 15 dhjetorit hyn në fuqi, Shoqëritë aksionere, ku është edhe sanksionuar, kush janë pjesëmarrësit dhe sa duhet të derdhin për të qenë aksionerë? Dhe mënyra e kontrollit të administrimit dhe menaxhimit të këtyre parave.

Shpresoj, se për sa trajtova më lart do të gjej miratimin e qytetarisë të specialistave të Klubit Futbollit Vllaznia, dhe të pushtetit Lokal, që e duan zhvillimin e jetës futbollistike.

Fatime Kulli

 “Tirana e përgjakur” në “muzeun” shpirtëror të shkrimtarit, Bedri Alimehmeti

Rastësisht më ra në dorë libri “Tirana e përgjakur” e autorit Bedri Alimehmeti. E lexova e drithëruar, dhe dhimbja m’shpoi si heshtë e helmuar, nga ajo e kaluar shumë e hidhur e popullit tonë të shumëvuajtur, të persekutuar. Por tradicionalisht ka qenë atdhetar e liridashës. Autori si dëshmitar i një familjeje autoktone tiranase, e cila ka përjetuar dramat e sistemit komunist (qysh nga krijimi i tij) na përshkruan fakte tragjike për asgjësimin e elitës intelektuale të Tiranës. Në këtë libër pasqyrohen ngjarje dhe fakte gjatë periudhës së luftës nacional-çlirimtare, që Burrërisht dhe Verbërisht ne shqiptarët e quajmë, Histori e Lavdishme. Sepse e kanë shkruajtur ata që i kanë mbajtur ison “këngës së vdekjes”, që ishte refren i detyruar i klikës komuniste. Por historinë e popullit shqiptar, nuk mund ta shkruanin njerëzit e graduar në politikë, as shkrimtarucët e oborrit komunist, qëna servirnin si të besueshme ato që kanë shkruar “heronjtë” e tyre. Sepe ata ishin një pakicë, dhe populli është shumicë, nga të cilët shumë familje shqiptarësh kanë përjetuar shumë drama dhe tragjedi. Janë ekzekutuar në emër të popullit (të pa pyetur kurrë). Nuk mund ta shqisim nga kujtesa e dhimbjes, Luftën e klasave, që u indeua dhe u operua nga komandanti legjendar (siç e kemi quajtur për 50 vjet) Enver Hoxhën, ish komandantin e ushtrisë nacional-çlirimtare. Dhe komunizmi, kjo farë e keqe, e huazuar nga jashtë, “u mboll” në Shqipëri, dhe “lulëzoi” mbi kufomat (pa varre) të njerëzve më të zgjuar të kombit tonë, dhe pasojat e kësaj fare të keqe, na përndoqën si mallkim edhe pas vitit 1944, deri në vitin 1990, duke na persekutuar dhe zhdukur për së gjalli. Dhe besoj se s’ka “laborator” në botë, që t’i bëjë analizat e “hirit” të mbetur, të sistemit diktatorial më të egër në botë, nga udhëheqja komuniste. Dhe pikërisht, këtu e ka nismën “Tirana e përgjakur” e Bedri Alimehmetit, që me guxim qytetar e intelektual, “ia plas” në fytyrën e pafytyrë, atyre që sot kan nostalgji për atë kohë, pasi edhe sot në vitin 2002, komunizmi ka filluar të çojë krye. Ky libër historik, me ngjarje tronditëse, të miklon… dhe kushdo që e lexon, nëpër faqe të librit gjen episode nga gjakderdhja e njerëzve të tyre.

Gjen copëza zinxhirësh me aromë njeriu, të shkëputura nga dhimbja… gjen frymë njerëzish të patretur nga pabesia…

Ky është dhe misioni njerëzor i shkrimtarit Bedri Alimehmeti, i cili po ia shlyen “borxhin” historisë apatike, që na çoroditi shpesh herë me broçkulla, që është e vështirë “të asimilohen” lehtë nga bashkëvuajtësit e qytetit të tij. Dhe ja si “justifikohet” Bedriu pra një lexuesit të vëmëndshëm.

Që tiranasit bashkëqytetarët e mi zemërbardhë, të mirë, bujarë e të mençur të mos përjetojnë kurrë një tjetër “Natë Shën Bartolomeu”.

Që t’ju kujtoj të gjithëve, për të mos i lënë më kurrë të dalin nga vrimat e skutave të errta gjarpërinjtë e fantazmës së komunizmit gjakatar.

Që të mos stresohen më njerëz të thjeshtë dhe fëmijë të pafajshëm nga tablo makabre antinjerzore.

Që vampirë të mostrës sërbo-sllavo-komunisto-enveriane, të mos ndinjen më me gjak të pafajshmish.

Që ne familjarët, bijtë, nënat, motrat, vëllezërit, bashkëshortët, nipërit e mbesat, që vuajtëm kalvarin e burgjeve, persekucioneve e privimeve të paparë ndonjëherë, të mos i harrojmë kurrë këto monstruozitete të perversitetit komunist.

Që të mos e harrojmë kurrë gjakun e kulluar të baballarëve tanë, që hordhitë e kuqe e derdhën lumë rrugëve të Tiranës.

Që të mos harrohet kurrën e kurrës terrori dhe masakra komuniste e Tiranës.

Që të mos hapen kurrë më plagë të tjera në trupin e hijshëm të Tiranës time Kryezonjë.

Që të mos përgjaket kurrën e kurrës qyteti im i shtrenjtë.

Ndaj u shkrua ky libër.

Akil Sakiqi, Mumtaz Kokalari, Vesim Kokalari, Ismail Agë Petrela, Muharrem Lleshi, Muharrem Liku, Jorgji Mema, Abdulla Saraçi, Nebil Çika, Hamid Greblleshi, Nazmi Uruçi, Subi Topulli, Fahri Dabulla, Kapllan Deliallisi, Jakup Deliallisi, Shefqet Deliallisi, Selim Brahja, Isuf Allamani, Reshat Stërmasi, Anton Fekeçi, Boris Belevski, Minella Toçi, Selim Kelmendi, Selaudin Korça, Llula Xhumari, Ali Panariti, Rakip Kalenja, Hasan Dine, Aziz Blloshmi, Faik Shkupi, Mehmet Dado, Rifat Tërshana, Alkes Mavraqi, Selman Shtjefni, Petraq Pekmezi, Ndue Palki, Surja Kokalari, Bajram Caka, Lorenc Rasha,

Akuzojnë:

“Vëllavrasja nuk ishte e jona.

Ajo ishte e jauaj.

Ne deshëm vetëm jetën”!

Po për lexuesin e “Shqipërisë Etnike” kush është autori?

-Ky është Bedri Qazim Alimehmeti. Lindi në Tiranë më 11 tetor 1945, në një familje autoktone me tradita të njohura atdhetare, përqëndruar me banim në Tiranë që në ditët e themelimit të saj si qytet. Shkrimet e para skica, poezi etj., nisi t’i botonte që në fillim të viteve 60-të në shtypin e asaj kohe. Po për shkak të luftës së klasave, ai u privua për një kohë të gjatë nga botimi. Vetëm nga mesi i viteve 70-të emri i tij u pa nëpër revistat letrare për fëmijë “Pionieri”, “Fatosi”, “Yllkat” etj.

Vetëm pas 90-ës u bë i njohur nëpër faqet e shtypit letrar, sportiv e shoqëror. Madje, në peridha të ndryshme ka drejtuar gazetat “Dajti”, “Tifozi” e “FK Tirona Futboll”. Firmën e tij e mbajnë me dhjetra tregime, novela, reportazhe, portrete, poezi e poema të botuara nëpër faqet e revistave e gazetave “Drita”, “Sport Ekspres”, “AKS”, “Rinia”, “Drita Islame”, “Liria”, “Kunji”, “Poezia-Plus”, “Grenxa”, “Test”, “Revista Familjare”, “Mrekullia”, “Filizat” etj. Ky është libri i katërt që boton, pas dy vëllimeve me tregime për fëmijë “Një ndodhi nëashensor” (1997), “Mysafire në shtëpinë e shoqes” (1998) dhe monografisë “80 vjet Sport Klub Tirana”. Pjesë e krijimtarisë së tij janë edhe dokumentarët televiziv “Tirana 80 vjet kryeqytet i Shqipërisë” (2000) dhe “Një zë i paharruar” (Kasem Hallulli) 2001. Ka në proçes botimi librat “Venusi perandorak”, “Broduej i Tiranës” dhe “Shpirt tiransi”. Aktualisht punon redaktor në gazetën më të madhe sportive të vendit “Sport Ekspres”.

Fatime Kulli

Kënga popullore – dashuria ime e parë

Intervistë me këngëtaren e re të këngës popullore Albana Mesuli

“Shqipëria Etnike”: Përse pikërisht këndoni këngën popullore, kur sot në modë dhe në moshën tënde preferohet kënga e ritmit?

Albana: Këndoj këngën popullore se aty gjej vetvehten, është prirja ime shpirtërore, është në natyrën time. Unë ndjek dhe muzikën ritmike, e shijoj seriozisht atë, por kur vjen puna për të kënduar, muzikë popullore më çliron energji të tilla shpirtërore që përpiqem të bëhen pjesë e jetës së dëgjuesve të mi të parë. Në njëfarë mënyre, kënga popullore pë rmua, përbën dhe dashurinë e parë, si të thuash. Duke qenë nxënëse në vitin e katërt të shkollës së muzikës “Prenk Jakova”, prej aty marr kulturën e nevojshme muzikore të domosdoshme për formimin e një këngëtari.

“Shqipëria Etnike”: Keni marrë pjesë në disa aktivitete muzikore brenda dhe jashtë vendit (Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, etj.), si ndihesh kur je përballë pulbikut?

Albana: Vërtetë (aq më tepër një këngëtare e re si unë), ndihem e emocionuar por edhe e qetë. E emocionuar për dy arsye: e para janë emocionet që të jep kënga popullore dhe që duhen transmetuar tek publiku dhe e dyta je përpara një “jurie” shumë të ndryshme në profesione, karaktere, por që i bashkon shija e dashurisë për këngë popullore. Ndërsa qetësinë ma japin duartrokitjet e kësaj “jurie”. Gjatë interpretimeve jashtë atdheut, kam vënë re, se bashkatdhetarët tanë janë më të ndjeshëm ndaj këngës popullore të pastër shqiptare, të xhveshur nga “përpunimet” (më mirë deformimet) dhe ndikimet vërtetë të huaja (jo si ato të kohës së komunizmit).

“Shqipëria Etnike”: Në repertorin tuaj keni kënduar edhe këngë patriotike. Si ndihesh kur i këndon ato?

Albana: Edhe këngët patriotike i këndoj me të njëjtin pasion siç këndoj edhe këngët e dashurisë. Në muzikën e këtyre këngëve shkrihen arti dhe patriotizmi, kanë të bëjnë me historinë dhe trashëgiminë tonë kombëtare. Kush më mirë se arti, veçanërisht muzika, mund të lartësojë këto vlera që mbartim ne ballkanasit më të vjetër të Ballkanit. Kur këndoja këngën e Çun Mulës në Kosovë (në një dasëm) njerëzit nuk qëndronin dot, ngriheshin në këmbë, duartrokisnin, kërkonin ta këndoja përsëri, dukej sikur vërtetë heroi popullor Çun Mula po zbriste nga malet për t’u përballur me pushtuesit. Është privilegj dhe krenari me këndu këngën popullore patriotike.

“Shqipëria Etnike”: Si e vlerësoni zhvillimin e këngës popullore; a mendoni se po “sfumohet” pa u ndarë nga ndikimi i këngëve turke, arabe e greke?

Albana: Ndjej keqardhje, në të vërtetën që thoni në pyetjen tuaj. Edhe pse një pjesë e këngëtarëve shqiptarë e shohin suksesin e tyre në këngët e huaja të përkthyera apo të imituara prapëseprapë mendoj se ky sukses do të jetë i përkohshëm, i rastësishëm, gati si flaka e kashtës. Shumë albume që shiten për krijime të mirëfillta veçse janë imitime melankolike që nuk i shkojnë për shtat temperamentit dhe karakterit shpirtëror të ne shqiptarëve. Për fat të keq këto këngë kanë edukuar edhe një prirje të keqe në shijet e njerëzve. Ndodh që më duhet të këndoj të tilla këngë vetëm për “hir” të profesionit, pasi nuk ndiej asgjë, kurrfarë emocionesh për to.

“Shqipëria Etnike”: A do të mbeteni “rob” i këngës popullore dhe çfarë mendoni për të ardhmen tuaj artistike?

Albana: Nuk është e thënë që unë të mbetem gjatë gjithë të ardhmes time artistike “rob” i muzikës popullore. Momentalisht këtu ndihem në rolin e të zotit të shtëpisë. Më vonë… të vazhdoj shkollën për të qenë një këngëtare e formuar dhe me kulturë muzikore.

Pas disa regjistrimeve në studiot televizive të Malit të Zi për programet e Viti të Ri 2003, mendoj që brenda pranverës së vitit të ardhshëm të kem në tregun e muzikës albumin tim të parë vetëm si këngëtare (me grupin “Kristal” kemi në qarkullim një audiokasetë) ndoshta me titullin provizor “Kënga popullore – dashuria ime e parë”.

Intervistoi Mark Preçi

Kuptimi, shenjat, përkatësitë grupore dhe bazat e metodikës së identifikimit kriminalistik

Studimi mbi identifikimin kriminalistik ka rëndësi të dorës së parë për organin e procedurës dhe ekspertin kriminalist për faktin se para tyre lind nevoja e përcaktimit të personit ose sendit, duke u mbështetur vetëm në gjurmët ose pasqyrimet e lëna prej tyre. Dihet se përcaktimi, se ky njeri ose ky send ka lidhje me veprën penale është një fakt provues, p.sh. fakti se gjurmët e duarve ose të këmbëve janë lënë ose jo nga njeriu konkret; fakti se gëzhojat ose predhat janë zbrazur ose jo nga pistoleta konkrete etj. Si zgjidhja pozitive e këtij problemi, ashtu edhe ajo negative kanë rëndësi në hetimin e gjykimin e veprave penale. Organi i procedurës në bazë të këtyre fakteve dhe të provave të tjera të mbledhura në çështjen penale kanë mundësi të sqarojnë si ka ndodhur vepra penale, të përcaktojnë fajësinë e personave konkretë dhe rrethana të tjera të nevojshme. Parimi i individualizimit të fajësisë dhe të përgjegjësisë penale ka lidhje të ngushtë me hetimin dhe gjykimin e plotë, objektiv e të shpejtë të veprës penale, me qëllim që asnjë fjtor të mos i shmanget përgjegjësisë dhe të vendoset garancia e plotë që asnjë shtetas të mos ndiqet e të mos dënohet padrejtësisht. Në zgjidhjen e ktyre problemeve një rol të rëndësishëm laun procesi i identifikimit kriminalistik, i cili ka për detyrë përcaktimin e personave dhe të sendeve, në bazë të gjurmëve dhe pasqyrimeve të tyre. Për këtë arsye problemet e identifikimit kriminalistik kanë lidhje të drejtpërdrejtë me teorinë e provave. Natyra e metodave e mjeteve që përdoren në identifikimin kriminalistik varet nga veçoritë që ka çdo rast konkret identifikimi. Por, në asnjë mënyrë nuk duhet të dilet në përfundimin se metodat që përdoren në proçesin e të provuarit mund të zëvendësohen me metodat e identifikimit kriminalistik. Hetimi dhe gjykimi përfundojnë vetëm pasi hetuesi dhe gjykata bëjnë “shqyrtimin e provave në tërësi”. Në këtë tërësi provash bën pjesë edhe përcaktimi i objektit konkret (nbjeri, send, kafshë) përcaktim i cili është arritur me anën e identifikimit kriminalistik.

Si bazë shkencore, identifikimi kriminalistik është një formë e veçantë e njohjes së atyre dukurive dhe sendeve që kanë lidhje me veprën penale të kryer. Bazat e tij shkencore janë nocione të tilla filozofike, si identiteti, individualiteti, ndryshimi, qëndrueshmëria, vetitë, shenjat e objekteve të realitetit objektiv. Identiteti i çdo objekti do të thotë idividualiteti i tij, të qenët i ndryshëm nga të tjerët dhe i njëjtë vetëm me vetveten, ndryshimi i tij nga të gjitha objektet e tjera qofshin këto edhe të ngjashëm. Teza filozofike se: “nuk ka dy sende që të jenë identike njëri me tjetrin” ka kuptim që çdo objekt ka veçoritë e tiparet e veta, shenjat e veta karakteristike. Tërësia e këtyre shenjave e dallon këtë objekt nga çdo objekt tjetër. Individualiteti është një veti e pakontestueshme e çdo njeriu, kafshe apo sendi. Pikërisht për këtë arsye duhet dalluar nocioni “identitet” nga nocioni “ngjasim”. Përcaktimi i identitetit të objektit me veten e vet, ndërsa përcaktimi i ngjasimit do të thotë përcaktim i ngjashmërisë së dy objekteve, kështu për shembull: dy pistoleta nga i njëjti sistem, model, nga i njëjti prodhim i së njëjtës fabrikë kanë patjetër shenja të ngjashme, por këto pistoleta nuk janë identike, për arsye se po vëzhgohen me mjete e metoda teknike shkencore, do të zbulohen në to shenja të tilla që nuk përsëriten në asnjë pistoletë tjetër. Identiteti, si në natyrën organike ashtu edhe në atë inorganike, nuk është i përhershëm dhe i pandryshueshm. Shkalla e ndryshimeve të objekteve ka rëndësi praktike të dorës së parë për të përcaktuar nëse objekti është jo i vlefshëm për identifikim. Kushti është ky: disa objekte të cilat ndryshojnë shpejt janë të pavlefshme për identifikimin kriminalistik, ndërsa disa objekte të tjera, të cilat janë relativisht të pandryshueshme d.m.th. janë relativisht të qëndrueshme, ruajnë për një kohë të caktuar tërësinë e shenjave individuale, nuk pësojnë ndryshime rrënjësore, nuk kthehen në cilësi të re, janë objekte të identifikimit kriminalistik. Nocioni “individualitet”, tregon se çdo objekt dallohet nga të tjerët nga tërësia e vetive dhe e shenjave që e karakterizojnë atë, e individualizojnë atë. Midis individualitetit të një objekti dhe shenjave të tij ka lidhje organike. Pikërisht për këtë arsye, në teorinë e identifikimit kriminalistik, shenjat marrin vlerë të madhe. Nocioni “shenjë” në kriminalistikë është reflektim objektiv i vetive të objektit dhe shërben si material kryesor për të bërë identifikimin dhe ekzaminimin kriminalistik. Shenjat janë të dnryshme dhe kemi:

Shenja të përgjithëshme që shprehin vetitë e përgjithshme të objekteve me natyrë të njëjtë nga forma, nga vëllimi, nga cilësia, nga kategoria etj. Këto shenja përfshihen në nocionin e përkatësisë grupore dhe na lejojnë të bëjmë klasifikimin e objekteve.

Shenja të veçanta, janë shenjat që e dallojnë një objekt nga të gjitha objektet e para të ngjashme. Shenjat për ta ruajtur individualitetin e tyre, duhet të kenë këto cilësi: Të jenë të qëndrueshme, origjinale, të rralla dhe të përshtatshme për ekzaminimin krahasues. Në literaturën kriminalistike është pranuar që objektet të ndahen në: objekt i identifikuar dhe objet identifikues.

Objekti i identifikuar është njeriu, sendi, kafsha që kanë strukturë të jashtme të caktuar dhe që e pasqyrojnë këtë strukturë në formë shenjash në objektin identifikues. Objekte identifikuese janë gjurma e lënë nga objekti i identifikuar, e zbuluar në vendin ku është kryer vepra penale dhe gjurma model që merret nga një njeri ose send konkret që dyshohet se ka lënë gjurmën. Një nga kushtet themelore të identifikimit kriminalistik është që objekti i identifikuar të ketë shenja identifikuese të qarta. Objektet që nuk e kanë këtë cilësi, janë ato të lëngshme ose të thyeshme. Përcaktimi i njeriut ose i sendit konkret në identifikimin kriminalistik arrihet në dy faza. Në fazën e parë përcaktohet përkatësia grupore e objektit të identifikuar, d.m.th. bëhet krahasimi nëse përputhen shenjat e përgjithshme dhe në fazën e dytë, nga numri i objekteve të këtij grupi, përcaktohet objekti konkret. Prandaj, eksperti kriminalist që në fillim mund të kalojë, për përjashtimin ose identifikimin e personit,në përcaktimin e shenjave të veçanta, duke iu shmangur kështu shenjave grupore.

Organi i procedurës për të vlerësuar drejt dhe me baza shkencore mendimin e ekspertit, i cili është provë për çështjen, duhet të njihen me metodikën e procesit të identifikimit. Metodika e identifikimit në ekspertimin kriminalistik kalon në këto faza: ekzaminimi paraprak, ekzaminimi i ndarë, ekzaminimi krahasues dhe vlerësimi i rezultateve të ekzaminimit krahasues.

Ekzaminimi paraprak është faza për përgatitjen e bazës ku do të zhvillohen ekzaminimet e tjera. Ky ekzaminim fillon me kqyrjen dhe fiksimin e gjendjes së sendeve-prova materiale ose gjurmëve. Verifikimi nëse këto janë në gjendje të përshtatshme për ekzaminimin, nëse janë përmendur e përshkruar në vendimin mbi caktimin e eksperimentimit kriminalistik, është kusht i domosdoshëm për të kaluar në fazën tjetër.

Ekzaminimi i ndarë është faza e studimit të shenjave të të dy objekteve veç e veç; të objektit identifikues dhe të objektit të identifikuar. Mjetet e sotme optike na lejojnë të marrim një zmadhim deri në mijëra e qindra herë (mikroskopi elektronik). Në procesin e ekzaminimit përdoret një maksimum i caktuar zmadhimi, gjë që varet nga shenjat që ka lënë objekti në gjurmë. Për zbulimin e shenjave përdoren edhe ekzaminimi me rreze infra të kuqe, dhe ultraviolet, rontgeni e gamma, metoda matematike, antropometrike etj.

Ekzaminimi krahasues. Teknika e ekzaminimit krahasues lidhet ngushtë me metodën eksperimentale shkencore. Eksperimenti ka për qëllim që riprodhojë ose të ndryshojë në kushte laboratorike dukurinë dhe të krijojë kushte të përshtatshme për ta vëzhguar, për ta njohur atë.

Mendimi i mundshëm ka rëndësi praktike për arsye se, në shumë raste tregon drejtimin që duhet të marrin hetimet, veprimet hetimore e gjyqësore që duhet të kryhen për zbulimin e fakteve të reja, lidhjen e faktit të ekzaminuar me fakte të tjera, sqarimin e mekanizmit të formimit të këtyre fakteve etj. Kur shenjat e objektit pasqyrohen të pjesëshme, eksperti jep mendimin se zgjidhja e pyetjeve që ka parashtruar organi i procedurës është e pamundur.

Desantila Berati

Si funksionon Linja e Këshillimit të grave e vajzave shqiptare

Nëse ndihesh e dhunuar fizikisht, emocionalisht, seksualisht, mos hesht, telefono… Asnjeri nuk ka të drejtë të abuzojë me ju. Ju keni të drejtë të jetoni e qetë dhe e sigurtë.

Askush nuk mund të kalojë indiferent pasi të lexojë këto fjalë të renditura në posterin e Linjës së Këshillimit për gra e vajza në Shkodër.

Kjo qendër është krijuar 5 vjet më parë si inisiativë e Shoqatës refleksione. Misioni i saj është të mbështesë gra dhe vajza, viktima të dhunës gjinore brenda dhe jashtë familjes si dhe të reduktojë dhe çrrënjosë dhunën ndaj grave në shoqëri.

Kontributi i saj është pjesë e lëvizjes së grave në Shqipëri jo vetëm nëpërmjet ofrimit të shërbimeve por edhe rritjes së ndërgjegjësimit dhe mbrojtjes të të drejtave.

Qendra e Këshillimit është e para agjensi që ka ofruar në vazhdimësi shërbime të specializuara psikosociale duke influencuar kështu pranimin e shërbimeve të tilla dhe duke sfiduar format tradicionale të ndihmës të cilat shpesh çojnë në një rivitimizim të gruas. Një fokus i rëndësishëm për Qendrën e Këshillimit është puna parandaluese dhe sensibilizuese kundër trafikimit të vajzave për zonat rurale. Për këtë qendra organizon takime dhe seminare. Këshillueset e qendrës të cilat janë të specializuara ofrojnë shërbimin telefonik 422-13. Gjithashtu ato organizojnë takime ballë për ballë.

Parimi bazë i punës është konfidencialiteti, pra çdo problem i trajtuar në qendër mbetet aty, anonim. Qendra punon në oraret 900-1330 dhe 1600-1900¨çdo ditë nga e hëna në të premte.

Një rol i rëndësishëm i jepet sensibilizimit publik nëpërmjet takimeve prodhimit dhe shpërndarjes së materialeve sensibilizuese, si dhe kontakteve dhe bashkëpunimeve të vazhdueshme me median lokale. Këshillueset dhe menaxheret e qendrës kanë qenë vazhdimisht të ftuara në emisionet televizive dhe radiofonike.

Duke patur parasysh se Shkodra është një nga zonat më të prekura nga fenomeni dhunë mendojmë se shërbime të kësaj natyre janë të domosdoshme për zbutjen sadopak të këtij fenomeni.

Menaxhere e Linjës së Këshillimit

Diana Lekaj

Martin Camaj “Penda e Artë Shqiptare”

“Pat burrni qi m’futë n’rreshtin taj”, është një fjali e shkrimtarit Martin Camaj, e shkruar më 7 mars të vitit 1955, 5 vjet para vdekjes së tij. Ky ishte dhe falenderimi i Camajt për çmimin e marrë, edhe pse jo prezent fizikisht në Qendrën Ndërkombëtare të Kulturës”.

Para pak ditësh Ministria e Kulturës ka shpallur fituesit e konkursit “Penda e Artë dhe Argjendtë 2001”. Pas një përzgjedhje prj 100 konkurentëve, juria e ngritur ka bërë shpalljen e emrave e autorëve për veprat më të mira të vitit 2001, ku mori pjesë Ministria e Kulturës Arta Dade, dhe autorët e jurisë të këtij konkursi Floresha Dado (kryetare), Odise Grillo, Yllajet Aliçkaj, Agron Tufa dhe Stefan Çapaliku, në praninë e shumë emrave në fushën e letrave shqipe.

Ka qenë gjithashtu nxënësi dhe përkthyesi i tij gjerman Hans Joakim Lanksh i cili ka falenderuar në emër të Camajt, në gegrisht në momentin e dorëzimit të çmimit “Penda e Artë” nga Ministria e Kulturës Arta Dade, në mungesë të bashkëshortes së Camajt, Erika Camaj, i cili shprehi keqardhjen e bashkëshortes për mosndodhjen e saj në këtë ceremoni dhe në të njëjtën shprehu falenderimet e saj për këtë vlerësim. Është pikërisht ky çmim neri që iu akordua nga Ministria e Kulturës “Penda e Artë”, për veprën e shkrimtarit të madh Camaj këtij biri të Shkodrës i cili për 25 vjet me rradhë punoi pa reshtur si shef i Katedrës Albanologjike në Myny-Gjermani i cili dha një kontribut të madh në njohjen e letërsisë shqipe në botë, nëpërmjet krijimeve të tija.

Zef Nika

Çamëria

Këtu lindën dhe jetuan baballarët tanë,

trashëgimtarë të iliro-pellazgëve, autoktonë

erdhi i huaji dhe hapi një varr të madh,

varr i pambuluar, hyri në legjendë për gjithmonë.

Barbari na shkeli dhe e dogji truallin tonë,

desh çdo gjë ta kthente në shkrumb e hi…

Të gjallët u martirizuan, të vdekurit u ngritën,

legjenda e truallit u lartësua në pavdekshmëri.

Jugu i Atdheut, varr i kombit tonë mbeti,

i mbushur me dhimbje-një histori e larë me gjak.

Ky varr i pambuluar do t’jetë deri atëherë,

kur shqiptarët etnikë, në Çamëri të kthehen prapë!

Xhemal Bytyçi

 “Shasia” me numër fallco

Editorial nga Sokol Pepushaj

Sipas burimeve nga Departamenti i Shtetit amerikan, 100 000 është numri i prostitutave që trafikohen çdo vit në tërë Botën. Ky numër aq sa rritet edhe zvogëlohet, pasi shumë të tilla vriten, kalojnë kontigjent i sëmundjeve apo i spitaleve si dhe i burgjeve.

Në të shumtën e rasteve këto femra e nisin zanatin më të vjetër dhe më fitimprurës duke qenë të “etura” për jetë të lirë, të pavarur, ndërsa prostitutat shqiptare duket se janë të “Djegura” së pari për para. Shifrat zyrtare janë 30-35 mijë prostituta shqiptare udhëve të Evropës, të cilat veç problemeve sociale për vendin tonë, janë bërë “tmerr” edhe për europianët, të cilët tashmë nuk shohin tek ato feminilitetin e pastër, por sëmundjet e pashërueshme, pasi aktiviteti i tyre kryeht vetëm në rrugë, i pakontrolluar, i pambrojtur. Një punonjës i policisë italiane na thotë se prostitutat albaneze në mbi 90% janë përdoruese të drogave dhe ato i dinë më mirë se italianët rrugët e rrugicat.

Ky fenomen negativ nuk mund t’i etiketohet kriterit të thjeshtë të mungesës së ligjit në Shqipëri, as degjenerimit në përmasa, por mendojmë se më së pari mungesës së kulturës. Jan të pakta, shumë të pakta rastet kur femrat merren forcësisht nga tutorët. Në Shqipërinë e Jugut ku ky fenomen është tepër më i ndjeshëm se në Veri 67% e prostitutave janë gra, pra nuk janë as vajza, as të mitura. Ato natyrisht janë të vetëdijshme për çka bëjnë, paçka se mungesa e kulturës nuk u rezervon hapësira të mendojnë fundin para se të shijojnë fillimin. Këtu zbulohet motivacioni i brendshëm dhe ai i jashtëm, pra veprimet u duken argëtuese e të këndshme dhe shkojnë drejt gjërave që i duan vetë. Harrojnë këto kontigjente se edhe prostitucioni “normal” i botës së zhvilluar, në ndëshkimin e ndërgjegjes shqiptare, në këndshikimin e dinjitetit shqiptar është ende negativ, ende i papranueshëm, pasi për hir të së vërtetës asnj njeri me gjak shqiptari nuk pranon me ndërgjegje që një pjesëtare e familjes të bëhet prostitutë. Pra, me pak fjalë, vendimi i shumë femrave shqiptare se zhvillojnë një aktivitet pune normale është mirë të thyhet përmes temave të seksit në shkolla, në organet e shtypit apo të medias vizive duke analizuar pasojat dramatike e efektet skllavëruese, por edhe me ligje të rrepta, deri dënime. Të respektosh të drejtat e njeriut nuk mendojmë se duhet të kuptojmë që duke rehabilituar prostitutat, ku ne mbi dy të tretat e rasteve janë edhe të përfshira në grupe mafioze, duke bërë politika të integrohen, veprohet mirë për nesër. Ato natyrshëm do ishte e udhës të grupohen në qendra të kontrolluara, në mënyrë që të mos jenë problem për përhapje sëmundjesh. Sot në fillim të mijëvjeçarit të tretë ka perënduar koha të thuhet “O Zot na fal”. Shteti dhe ndërgjegja universale dhe e kulturuar shqiptare, policia dhe organet e drejtësisë, edhe pse përpjekjet për në hapësirën e përbashkët europiane kërkojnë infrastrukturë lirie veprimi, kanë të tëra mundësitë të kontrollojnë dhe reduktojnë rrezikun dhe pasojat e prostitucionit të paligjshëm.

Gjithsesi, shifra e prostitutave shqiptare është shumë më e lartë se ajo zyrtare. Dhe të mos harrojmë se të tëra këto femra janë të privuara nga jeta dhe biologjikisht nuk mund të bëjnë ripërtëritje jete. Me prostitucionin e pakontrolluar në të vërtetë nuk dakordësohet asnjë shtet demokratik, madje një gjerman që kishte marrë sëmundjen e Sidës në një hotel të Tiranës me një shqiptare 21 vjeçare, shprehej:

“E mora sëmundjen, duke menduar se shqiptaret janë të pastra”, dhe shton: “Eh, pra i kontrollova asaj femre numrin e Motorit, por kishte patur fallco numrin e “Shasisë”.

Me këtë duam të themi se policia ka plot punë nëpër hotele këtu në Tiranë e nëpër qytete, madje edhe nëpër të tjera baza ilegale.

Shteti i shkopinjve të gomës godet familjen Alibali

Bandat komuniste të dirigjuara nga politikanë pa ndjenja njerëzore, vetëm këto pesë vitet e fundit kanë veshur me mijëra nëna shqiptare me të zeza, kanë lënë shumë nuse vejusha e shumë më tepër fëmijë jetimë. Mbi 4600 shqiptarë janë vrarë këto vite, thua se Shqipëria është në luftë. E, për këto shteti as skuqet, as zverdhet. Shteti bëhet i gjallë vetëm nëpër fushata elektorale, ndërsa kohën tjetër vjedh, mashtron, vret shtetasit e vet, vret kundërshtarët politikë. Një model i krimit mbi njeriun është dhunimi psikologjik e fizik mbi familjen Alibali nga qyteti i Shkodrës. Artan Alibali është viktimë e persekucionit mesjetar. Pak kohë më parë, kur bandat komuniste i vunë lëndë plasëse shtëpisë së kryemyftisë së Shkodrës zotni Faik Hoxha, gati sa nuk vranë edhe pjestarët e familjes së demokratit Artan Alibali, pasi muri i shtëpisë së tyre është i përbashkët me atë të kryemyftisë. Artani dhe e shoqja Ixhlale Alibali, që në fillim të proceseve demokratike në Shqipëri kanë marrë pjesë në demonstratat antikomuniste dhe kanë investuar për liri njerëzore e demokraci. Por ata, si shumë demokratë të tjerë, janë vënë në vëmendje të segmenteve të errëta anarshiste duke rrezikuar seriozisht jetën. Këtij çifti, mësohet t’u jenë bërë atentate dhe plane për t’u grabitur fëmijët Ensar dhe Ejona. E, veç tmerreve që kanë pësuar fëmijët e vegjël, ajo që është më kulmorja dhe më antinjerëzorja, është fakti se policia, duke përdorur dhunë me shqelma e grushta, me shkopinj gome, demokrates Ixhlale Alibali, në një rast i ka shkaktuar plasje në diskun e vertebrave të kolonës dhe dëmtim të gjurit.

Ja pra, ky rast i familjes Alibali është një tentativë për të mbytur shpirtin e lirisë e demokracisë shqiptare nga shteti i shkopinjve të gomës që synon të eleminojë deri fizikisht demokratët e vërtetë.

Sokol Pepushaj

Paulin Zefi nga ferri në ferr

Ferri komunist i diktatorit Enver Hoxha ishte barbar mbi fisin e demokratit të njohur shqiptar Paulin Kol Zefi. Të thuash vitet e burgut e internimit të tyre është një Luciferr i vërtetë. Janë mbi 100 vite burg politik, me fëmijë të lindur kampeve të internimit, me të sakatuar e pushkatuar. E, ky demokrat, pinjoll i një fisi ndër më të persekutuarit e më antikomunistët, që në fillim të proceseve demokratike investon për liri e demokraci, duke rrezikuar jetën e vet e të familjes. Është ndër të parët organizatorë të demonstrimit antikomunist të 16 qershorit 1990, kur u varros dëshmori i parë i demokracisë shqiptare Pëllumb Pëllumbi, vrarë në kufi nga komunistët e Ramiz Alisë, figurë të cilën Shkodra tashmë e ka përjetësuar në monument, është ndër të parët Paulin Zefi kur u rrëzua busti i Stalinit më 14 janar 1990 e po ndër të parët organizatorë kur u shemb busti i Enver Hoxhës më 13 dhjetor 1990. E, kështu më 2 prill 1991 kuru protestua kundër votëvjedhjes së asaj kohe e bandat e kuqe vranë katër vetë e plagosën 163 të tjerë, për të ardhur deri sot, ku ky antikomunist e ka jetën tepër të rrezikuar. Më konkretisht, më 14 janar 1990 është mbajtur 17 ditë në hetuesi, në tortura Paulin Zefi, ndërsa vëllai i itj Gjovalin Zefi nga torturat e pashoqe pat kaluar kontigjent i spitalit psikiatrik në Elbasan. Ndërsa më 13 dhjetor 1990, u arrestua dhe u mbajt 22 ditë në biruca. Po kështu, më 2 prill 1991, po në biruca, nën dhunë e represion psikolofjik e fizik u mbajt plot tetë ditë. Hija e rëndë e diktaturës e ndjek. Më 1993, ky antikomunist u dënua me vdekje së bashku me vëllanë Gjovalin Zefi, dhe me nipin Armand Dingu. Ai dënim qe bërë në mungesë, pasi këta persona jetonin në ilegalitet të plotë. Por Paulin Zefi ka kaluar shumë peripeci të rrezikshme vetëm se është antikomunist. Sot ku jeta e tij dhe e familjes është tepër e rrezikuar, jeton i fshehur familjarisht.

Zog Hysenaj

Konflikte pronësie në Kosovë

Edhe në viset shqiptare të trojeve etnike, si në Kosovë ashtu edhe brenda federatës jugosllave ku jetojnë shqiptarë, shumë familje po vuajnë pasoja të rënda nga konflikte të ndryshme. Më problematikë po reflektohen konfliktet e pronësisë. Kësaj here ne u ndalëm në një konflikt të tillë pronësie, e konkretisht mes familjeve Braci dhe Hataj, të cilat banojnë në fshatin Bukovs, komuna Vranje, Bujanovc të ish Jugosllavisë.

Prej shumë vitesh, pikërisht që nga viti 1993 familja Braci po vuan ngujimin dhe pasigurinë për jetën si rrjedhojë e një konflikti pronësie, pronë kjo që ishte uzurpuar padrejtësisht nga familja Hataj.

Më datën 22. 03. 1993, kishin nisur konfliktet e nxehta mes këtyre dy familjeve, ndërsa më datën 05. 05. 1993 ngatërresa arrin kulmin, ku shtetasi Miço Braci vret djalin e familjes Hataj dhe plagos një tjetër. Theksojmë se autori i krimit përpara se të kryejë veprën kriminale të vrasjes, disa herë ishte dhunuar e rrahur. Po ashtu, dhunuar dhe rrahur ishte edhe i ati i tij nga pjestarë të familjes Hataj që donin ta mbanin pronën forcërisht. Gjithsesi, autori i krimit arrestohet nga forcat e policisë serbe dhe si rrjedhojë e torturave dhe keqtrajtimit, vdes në dhomën e izolimit të burgut serb. Nga ky konflikt, më i rrezikuari është Agim Braci dhe familja e tij, pasi ai ishte pikërisht djali i autorit të vrasjes. Agim Braci, i datëlindjes 19. 02. 1971, fotografinë e të cilit po e botojmë, vazhdimisht është ndodhur nën presione kafshërore familjarisht, ku sipas zakonit të lashtë, pavarësisht se ai është i pafajshëm, e pret plumbi i hakmarrjes.

Atje mësuam se Misionarët e Paqes në Kosovë kishin ndërmjetësuar disa herë për sheshimin e këtij konflikti, por nuk kishin patur sukses. Mësojmë gjithashtu se prona për të cilën u ndez ky konflikt me të gjitha dokumentat ligjorë, i përkiste familjes Braci. E, në kushte të tilla të pasigurisë për jetën, Agim Braci me gjithë familje ishin të detyruar të braktisin vendin e të parëve, e të marrin rrugët pa rrugë të kurbetit, si shumë kosovarë të tjerë që atje i pret vetëm pushka vrastare.

Sokol Pepushaj

Gjakmarrja, lëngata që po bren Shqipërinë

Gjakmarrja në Shqipëri është bërë si një sëmundje, si një lëngatë që po e bren përditë e më fort këtë vend. Kjo ndodh ngaqë shteti ende nuk po vepron. Këtë e pohoi ditën e fundit në takimin me policinë e Shkodrës edhe Ministri i Rendit Publik Luan Rama. Konfliktet janë bërë pjesë e ditës dhe e natës. Ja, Besnik Isuf Guri, lindur e banues në fshatin Domen të Komunës së Postribës në Shkodër. Ai është vetëm 32 vjeç i datëlindjes 04. 03. 1970 dhe është bërë viktimë e gjakmarrjes, megjithëse është njeri i mirë, pa probleme dhe pa asnjë çështje penale apo civile në organet e drejtësisë shqiptare. Tragjedia është interesante. Më 13. 06. 2001 Besnikut i vritet daja i quajtur Idriz Bracaj. Vrasja ishte kryer nga Rasim Shabaj, banor i po kësaj komune. Më datën 08. 02. 2002 familja Bracaj hakmerret duke vrarë autorin e krimit Rasim Shabaj. Familjet Bracaj dhe Shabaj kanë patur lidhje miqësore mes tyre, pasi kishin dhënë e marrë vajza. E megjithatë, megjithëse Misionarët e Pajtimit të Paqes, organizatë kjo joqeveritare me shtrirje në gjithë Shqipërinë, kishin ndërhyrë për pajtim, konflikti po vazhdon të thellohet, të keqësohet. Dhëndrri i Besnik Gurit i quajtur Ragip Ymer Ndreaj i kish grabitur makinën tip IFA Besnikut, automjet me të cilin familja Bracaj ishte hakmarrë ndaj familjes Shabaj, gjë e cila është dokumentuar edhe nga organet kompetente në vendngjarje. Kështu, jeta e Besnik Gurit është e pasigurtë, pasi hakmarrja në Shqipëri është e egër. Madje, më 20. 04. 2002, vëllezërit Maliq e Rifat Burgaj e kanë kërcënuar me vrasje Besnikun, ku për fat janë fikur dritat dhe ai ka përfituar nga errësira duke u larguar. Janë këto tabllo të zymta që shteti do ishte mirë t’i mënjanonte përmes forcës së ligjit.

Vasel Gilaj

Diktatura godet Dritan Erkoçin

Ata që investojnë për demokraci, të drejta e liri njerëzore, vihen në shënjestër të bandave anarshiste për t’u eleminuar fizikisht. Kështu ka ngjarë me demokratin e njohur shqiptar Dritan Bashkim Erkoçi. Ky demokrat, anëtar i PD-së që më 1995 dhe veprimtar i shquar ka marrë pjesë aktive në shumë demonstrata e protesta dhe është vënë në vëmendje të bandave me prapavijë politike. Disa herë është bërë pre e kërcënimeve me eleminim fizik, disa herë është keqtrajtuar nga shkopinjtë e gomës të këtij shteti që arrin deri në telelvizorin kombëtar të përqeshë Papa Gjon Palin e II-të duke u bërë një shembull i keq për tërë botën. Policia Dritan Erkoçin ka arritur deri në ekstremitet çnjerëzor sa t’i thyejë dorën dhe dhëmbët. Por e keqja është se ky shtet ka thyer besimin e shqiptarëve për shpresë dhe të perëndimit për integrim në familjen e madhe evropiane. Që në fillim të proçeseve demokratike të Shqipërisë Dritan Erkoçi ka reflektuar shpirt demokratik e intelektualizëm. Dhe veti të tilla bënë që shteti komuniste, diktatorial të shënojë në listën e vdekjes, ku edhe sot që detyrimisht ka braktisur atdheun kërkohet të eleminohet si shumë shokë e shoqe të tij që diktatura i ka çuar në varr.

Denada Kraja

Edhe femrat të pasigurta

Anarshia që dominon në Shqipëri ka bërë që edhe fëmijët e gratë të jenë të kërcënuar deri me jetë. Një rast i kërcënimit serioz për shkak të detyrës është Lenë Zef Zefi, e datëlindjes 10. 12. 1963. Zonja në fjalë është nëna e dy fëmijëve dhe një familjare e mirë, por duke qenë se që nga viti 1995 ka punuar si financiere në komunën Bushat të rrethit të Shkodrës dhe institucionalisht, pra nga këshilli i komunës ishte ngarkuar të arkëtojë faturat e energjisë elektrike e të ujit të pijshëm për fshatin Kosmaç, ka patur probleme që i kanë kërcënuar jetën. Në të vërtetë veriu shqiptar nuk i përgjigjet ligjit dhe nuk paguan detyrime të tilla ligjore, ndaj dhe errësira arrin 18 orë në ditë, pra vetëm 6 orë ka drita. Familja e intelektuales Lenë Zefi, fëmijët dhe ajo vetë janë bërë objekt i sulmeve të personave të papërgjegjshëm. Madje me datën 01. 09. 2002, disa banditë e kanë kërcënuar Lenën duke e penguar në arkëtimin e faturave. Kjo shtetase shqiptare, kjo nënë e mirë, kjo intelektuale që nuk ka asnjë problem të ngritur, penal as civil, në mungesë të autoritetit të shtetit është e kërcënuar deri me jetë.

Lukë Velaj

Çifti Bibaj i rrezikuar

Shtetasi shqiptar Vladimir Gjeto Bibaj, i datëlindjes 30. 06. 1980 nga Postrriba e Shkodrës dhe familja e tij, megjithëse janë të pafajshëm, njerëz që respektojnë shoqërinë e ligjin, që e duan jetën, fatkeqësisht ndodhen të ngujuar. Ja, ky çift, Vladimir dhe Albana janë të rrezikuar për t’u vrarë. Djali i axhës së Vladimirit, i quajtur Xhevdet Bibaj, në grindje e sipër, në një lokal në qendër të fshatit Boks komuna Postrribë, me datën 17. 11. 2002 ka therur shtetasin Zyhdi Beqiri.

Dhe tragjedia ka ngujuar katër familje të fisit Bibaj nga frika e hakmarrjes. Më i rrezikuari, bëjnë të ditur burimet tona është shtetasi Vladimir Bibaj dhe familja e tij. Problemet e konflikteve në Shqipëri po bëhen përditë e më të nxehta. Ato përditë po marrin jetë të pafajshme njerëzish.

Dritan Gashi

Demokrati Ylli Zusi dhe diktatura

Njëri ndër demokratët e njohur, anëtar i shoqatës antikomuniste “13 Dhjetori 1990” në festimin e 12 vjetorit, pra më 13 dhjetor 2002, mungoi. Ai, si shumë të tjerë të vënë në shënjestër të anarshisë komuniste për t’u eleminuar fizikisht është larguar familjarisht nga Shqipëria vetëm për të siguruar jetën. Është fjala për antikomunistin Ylli Sabri Zusi dhe familja e tij. Babai i tij kish vdekur në burgun komunist më 1987, i dënuar politik ndërsa fisi e familja i kishin vuajtur si mos më keq. Madje, më 1989, edhe Ylli Zusi qe dënuar politikisht, por amnistia e vitit 1990 i risolli lirinë e munguar padrejtësisht. Fillimi i proceseve demokratike ishte një ogur i mirë dhe Ylli Zusi investoi shumë, duke marrë pjesë aktive në rrëzimin e bustit të Stalinit më 14 janar 1990, ku edhe u rrah nga komunistët e asaj kohe. Ai merr pjesë në shumë demonstrata e protesta të opozitës shqiptare, ku më 1998 komunistët që vranë edhe Azem Hajdarin tentuan ta vrasin. Kërcënata, dhunime fashiste dhe përpjekje për t’i eleminuar familjen. Ndërsa 2001-shi që do mbahet mend nga shqiptarët si vit i vjedhjes së votave me tanke e polici, ishte i mundishmën për ish-anëtarin e komisionit të votimeve të 24 qershorit 2001, për deputetë të Kuvendit të Shqipërisë. Në ato votime Ylli Zusi u dallua në ruajtjen e votës, por shteti i skafandrave, policia që vodhi votat në tërë Shqipërinë, e dhunoi, e izoloi në birucë dhe e torturoi për disa ditë. Të mos harrojmë se asokohe në Shqipëri qenë arrestuar plot 64 komisionerë, mes tyre edhe Ylli Zusi. Edhe më pastaj ai dhe familja e tij ishin të kërcënuar, madje edhe sot hakmarrja ndaj tij kërkohet të realizohet.

Vasel Gilaj

Frikë nga pushka e gjaksit!

“Axha jot ka vrarë djalin tonë e ne do të hakmerremi. Pushka jonë nuk do të kursejë askënd, as ty që akoma s’i ke mbushur të 15 vitet e jetës. Do t’ju vrasim të gjithëve pa dallim…”. Janë këto pjesë të shkëputura nga disa prej letrave kërcënuese që të afërm e pjesëtarë të familjes së gjakësit nga fshati Boriç i madh i dërgonin herë pas here të riut Ilvir Hasan Ropaj, banor në Shtoj të Ri që ndodhet në administrimin e Komunës së Rrethinave në Prefekturën e Shkodrës. Edhe pse është tepër i ri, ka lindur më 31 janar 1986 dhe akoma s’i ka mbushur 17 vite, Ilviri kërcënohet me vdekje për një krim me pasojë vrasjen e një personi ndodhur në vitin 1995. Axha i Ilvirit, Rasim Ropaj, ish punonjës policie në komisariatin e Koplikut në një konflikt për çështje pune ka vrarë me armë zjarri ish-kolegun dhe shokun e tij Isa Gjekaj e qysh prej atij viti të dy familjet janë në hasmëri me njëra-tjetrën. Familja e gjaksit ka 7 vjet që mban të ngujuar të gjithë meshkujt e fisit Ropaj e pret me gishtin në këmbëzën e pushkës për të marrë gjakun e për t’i rikthyer nderin fisit të tyre. Asnjë rezultat nuk kanë dhënë deri sot as përpjekjet e misionarëve të paqes, të cilët kanë kërkuar kufizim për të ngujuarit dhe ata që kërcënohen nga pushka vrastare. I gjendur në kushte të tilla të presionit të shtuar nga letrat kërcënuese dhe dënimit me vdekje Ilvir Ropaj ka gjetur si të vetmen mënyrë shpëtimi ikjen dhe instalimin e tij diku në një shtet ku liria dhe të drejtat e njeriut mbrohen me ligj. Ai nuk mund të kthehet më në vendlindjen e tij, pranë njerëzve të dashur të familjes, pasi pushka e gjaksit rrin ngrehur gati për t’u shkrehur mbi të. Kthimi i Ilvirit dhe i qindra të tjerëve si ai nga rrethi i Malësisë së Madhe, ku kanuni i maleve është shtruar këmbëkryq e bën ligjin do të thotë kthim drejt vdekjes së paralajmëruar. Ky është realiteti i hidhur e tragjedik në trevat e veriut të vendit në fillimshekullin e ri.

Kreshnik Kopliku

Buxheti i këtij viti pasqyron efikasitetin e pamjaftueshëm të sistemit shëndetësor

Nga rreshtat e pakët të paketës fiskale e të projekt-ligjit të buxhetit kushtuar Sistemit Shëndetësor për vitin 2003, askush nuk mund të zbulojë sa fonde janë planifikuar për investimet multisektoriale, në shëndetin riprodhues, për sipërmarrjet reformuese, kategoritë bazë të kujdesit shëndetësor, shëndetin e gruas dhe fëmijës, sëmundjet ngjitëse (AIDS, TBC, Zonoza, Malarie), sëmundjet jo të transmetueshme, për promovimin e prioriteteve që i nevojiten specifikës së Sisemit Shëndetësor Shqiptar, për edukimin shëndetësor, reabilitimin, sëmundjet profesionale etj.

Mungesa e një strategjie zhvillimi dhe mosdenoncimi transparent i burimeve financiare, i elementeve bazë dhe inputeve përkatëse të buxhetit të shëndetësisë, secilin nga ne e bën të mos jetë i saktë në vlerësimin dhe interpretimin e objektivave që projektligji i buxhetit të ri parashikon. Sado të ngritur profesionalisht, të angazhuar me shtypin profesional, frekuentues të workshopeve dhe pjesëmarrës në takimet ndërkombëtare, asnjë anëtar i ekipit të Ministrisë së Financave, Shëndetësisë dhe i komisioneve konsultuese nuk mund të japë kontributin e duhur në hartimin e projekt-buxhetit për sistemin e shëndetësisë, pa patur parasysh arsyet pse partneriteti shet-qytetar dështoi gjatë viteve të fundit për kryerjen e privatizimit dhe reformave të tjera në shërbimet e shëndetit.

Pa patur të dokumentuar efikasitetin e zbatimit të planifikimeve buxhetore gjatë vitit 2002 dhe pa përvetësuar mesazhet e qarta të kaosit rrënues në sistemin shëndetësor, askush prej nesh nuk mund të besojë se Ekzekutivi aktual mund të realizojë synimet e deklaruara në projekt-buxhet, se do t’i përmbahet politikave, tashmë të afishuara, se do të ruajë autoritetin dhe do të ushtrojë ndikimin institucional për nxjerrjen sadopak nga prapambetja e thellë shumëplanëshe shërbimet shëndetësore të vendit. A mund të kenë besim tek ky projekt-buxhet qytetarët e Shkodrës, kur as nga ushtrimi i kompetencave rregulluese e përkrahja e ligjshme e Ekzekutivit nuk u siguruan kapitalet financiare të vitit 2003 për përfundimin e investimeve të filluara prej vitesh në spitalin rajonal të Shkodrës.

Në projekt-buxhetin e këtij viti nuk figuron asnjë fond që do të bëjë të mundur përfundimin e këtij spitali të inauguruar në 2001, (si të përfunduar), në praninë e multimedias së kryeqytetit nga ish-Kryeministri Meta. Fakt bindës që politikat e synimet parësore të këtij projekt-buxhetit nuk janë aspak të garantuara, meqenëse bazohen në buxhetin e asistencën e dobët të shtetit dhe në financimet efemere të huaja.

Megjithatë duhet bërë e ditur se përgjegjësia e shtetit ndaj shëndetit publik, si një nga prioritetet kryesore, duhet të jetë e përhershme dhe e painfluencueshme nga statusi që kalon dhe vështirësitë ekonomike që përballon ai. Sipas relacionit të vitit 2002 për popullsinë e botës, lëshuar nga Fondi i Kombeve të Bashkuara (UNFPA), pamvarësisht nga të ardhurat, vendet e nivelit të zhvillimit të Shqipërisë duhet të ndërtojnë sistemin shëndetësor për të përmirësuar akcesin e shërbimeve për të varfërit. Shtetet me të ardhura të ulëta shpenzojnë jo më shumë se 21 USD për frymë në vit për shëndetin e mirëfilltë, kurse tek ne kjo shifër është më e pakët (nën 18 USD). Meqenëse në Shqipëri Instituti i Sigurimeve Shëndetësore rimburson vetëm disa shërbime rutinë të rëndomta dhe 75-80% të shërbimeve të tjera shëndetësore, qytetari ynë i paguan me “para buke”, mendojmë se bëhet fjalë për një kontribut atipik të shqiptarëve të varfër për plotësimin e mangësive financiare të buxhetit, apo për një nismë që indirekt realizon kursim të 45,6% të depozitave të Sigurimeve Shëndetësore, që edhe sot qytetarin tonë nuk e kanë pajisur me kartë sigurimesh shëndetësore të modelit evropian.

Le të hedhim një vështrim të shpejtë mbi përparësitë që gjoja synohen nëpërmjet buxhetit të vitit 2003.

…Përmirësimi i Kujdesit Parësor: Sipas projekt-ligjit për buxhetin, këtij Kujdesi i janë caktuar fonde pothuajse të ngjashme me të vitit të shkuar, gjysma e të cilëve parashikohet të mbulojë investimet për rimëkëmbjen e ambulancave e qendrave shëndetësore të dëmtuara dhe ngritjen e disa të rejave. Inefiçient dhe i braktisur nga personeli e kontrolli i shtetit, ky Kujdes po nuk u reformua do të vazhdojë të ruajë statusin kaotik edhe nga injektimet financiare të aplikuara nga buxheti i shtetit me “porosi” të Ministrisë së Shëndetësisë dhe me “miratim” të Ministrisë së Financave. Për të përmirësuar statusin e padëshirueshëm aktual në nivelet e shërbimeve të Kujdesit Parësor, duhet një tjetër menaxhim. Instituti i Sigurimeve Shëndetësore duhet të marrë përsipër ndërtimin e rezidencave (shtëpitë e mjekëve), me anekset përkatëse për ushtrimin e profesionit. Tashmë dihet se ambulancat, qendrat shëndetësore, spitalet rurale, maternitetet, deri sot shteti i ka mbuluar me kapitale financiare prej miliona lekësh, por asnjëherë nuk u ka siguruar atyre furnizimin me ujë, energji elektrike, llogjistikën e duhur, instrumentat e aparaturat përkatëse, furnizimin e rregullt me ilaçe, fluide, koloide dhe shërbim 24 orë me mjekë. Jashtë çdo logjike medikoligjore këta vatra të specializuara për të realizuar kontaktin e parë me të sëmurin, deri sot janë lënë në pronësi të personelit të mesëm shëndetësor (thellësisht mediokër).

Gjatë 10 viteve të fundit, kudo e sidomos në veri të vendit, hapësira prej mijëra banorësh kanë mbetur të pambuluara me mjekë. Në disa spitale, raporti personel mjekësor – pacient ka arritur në 1 mjek për çdo 2,5 të sëmurë, kurse raporti mjek i specializuar me mjek të përgjithshëm është 2 me 1, në favor të mjekut të specializuar. Bëhet fjalë për dëshmi që bind këdo se vrulli i lëvizjes së lirë të popullatës ka përfshirë edhe personelin shëndetësor i cili ushtron profesionin (de facto) privat në Tiranë dhe rrogën mujore e merr si mjek i një zone të thellë të veriut. Në të tilla kushte, kur dihet se edhe infrastruktura fizike e teknologjike e vatrave mjekësore të sapopërmendura gjatë 50 viteve të fundit asnjëherë nuk iu është plotësuar nga buxheti i shtetit, jemi të mendimit se 80% e njësive strukturore të Kujdesit Parësor duhet të privatizohen menjëherë, kurse shërbimet hoteliere, kuzhinat, farmacitë dhe autoambulancat 100%, brenda 5-6 muajve të parë.

Plotësimi i hartës sanitare: Në projekt-buxhetin e vitit 2003 bëhet fjalë për planifikime buxhetore që do të shpërndahen në territore të ndryshme të vendit për shtrirjen e shërbimeve mjekësore sipas skemave menaxhuese të shkollës së vjetër të ekonomisë të centralizuar.

Shqipëria, me ndryshimet kaotike të pësuara gjatë periudhës së tranzicionit dhe me një popullatë të kufizuar në numër (sa të një bashkie të një metropoli evropian), është e detyruar të ndërrojë politikat shëndetësore. Me një sipërfaqe prej 28.000 km2, të kapshme me helikopter brenda një harku kohor më të pakët se 25 minuta, invokon shfrytëzimin e përvojës së shteteve kufitare për shkëputjen njëherë e përgjithmonë nga politikat mjekësore, që mbulimin e territorit shqiptar me shërbime të shëndetit e bazojnë vetëm në shfrytëzimin e rrugëve tokësore.

Shprehemi në këtë mënyrë pasi dihet se 1/3 e territoreve të vendit, gjatë 4-5 muajve të dimrit izolohen plotësisht nga ngricat dhe reshjet e borës. Futja në lojë e helikopterëve sanitarë nuk është aspak më e kushtueshme se pasojat që vijnë nga braktisja e të sëmurëve të këtyre zonave dhe mbajtja me financime buxhetore e personelit mjeksor dhe vatrave shëndetësore jorentabël… Gjatë legjislaturës ’97-2001, disa herë në auditoret e Parlamentit kam përmendur kompanitë që presin të marrin ekskluzivitetin e këtij shërbimi (transporti me helikopterë), tashmë të zakonshëm në të gjithë vendet e kontinentit evropian, në mënyrë të veçantë për urgjencat, që parashikohet të kontribuojë edhe në modernizimin e sistemit shëndetësor, transformimin e spitaleve rajonale, (jo më shumë se 3-4 prej tyre), të klinikave universitare dhe spitaleve terciale, në qendra të vërteta industrie të shërbimeve mjeksore, me fluks intensiv qarkullimi të të sëmurëve e realizim ndërhyrjesh radikale (operacione etj.) të niveleve evropiane.

Gjatë dekadës së tranzicionit dihet se kujdesi tercial i kryeqytetit, jo vetëm që mori përsipër barrën pothuajse të plotë të të gjitha kategorive të ekzaminimeve paraklinike (invazive ose jo), por edhe përgjegjësinë e mjekimeve të larmishme konservative e radikale të klasit të parë.

Modernizimi i të gjitha spitaleve dytësore të prefekturave, parashikuar në projekt-buxhet, nuk mund të realizohet (aktualisht çdo gjë që do të ndërtojmë, duhet ta bëjmë sipas standarteve të BE-së), pasi shpenzimet financiare për këto qëllime nuk mjaftojnë, dhe sipas ekspertëve evropianë modernizimi i tyre kërkon financime që tejkalojnë shumën e përbashkët të buxhetit të sigurimeve shoqërore e shëndetësore të parashikuara për vitin 2003.

Sipas përvojës së shteteve me sistem shëndetësor të ngjashëm me të vendit tonë, më i këshillueshëm është modernizimi i tyre si stacionarë ndërmjetës dhe 30% nga fondet e përgjithshme kushtuar atyre (Kujdesit Sekondar) duhet t’i kalohen klinikave dhe spitaleve terciale, ku dihet se vetëm e vetëm në këto nivele realizohet edukimi i gjithanshëm dhe përvetësimi i praktikës së punës së mjekut të ri. Pa këto synime nuk mund të kemi spitale të specializuar si ai i kardiokirurgjisë, funksionimi i të cilit, për mungesë të materialeve, ka heshtur e, për t’u ripërtërirë, shteti duhet të planifikojë në buxhet 1,5 milion USD në vit. E shoh me vend të tregoj gjithashtu se për të garantuar pamvarësinë e shërbimit të ndërlikuar të anestezisë dhe reanimacionit, hartuesit e buxhetit të vitit 2003 duhet të kishin parasysh se shërbimet e këtij specialiteti të domodoshëm, për të trajtuar vetëm një ditë (ditën e parë) të sëmurët e klinikave të QSU-së, shpenzimet vjetore arrijnë të kapin vlerën e 1 milion USD (për shërbimet e kardiokirurgjisë dhe anestezisë-reanimacionin në buxhetin e vitit të ri nuk janë parashikuar këto fonde).

Pa ndryshimet reformuese të sipërpërmendura, vazhdimi i injektimeve financiare pa kriter në nivelet tashmë të nxjerra jashtë kontrollit (në sistemin shëndetësor shqiptar), shërbimet shëndetësore do të vazhdojnë të përkeqësohen në të gjitha nivelet e Kujdesit (primar, sekondar, tercial), duke rrënuar ditë për ditë klinikat universitare dhe duke e nxjerrë Fakultetin e Mjeksisë jashtë standarteve europiane.

Rritja e pagave: Për vitin 2003 pagat janë parashikuar të mbulohen me një fond prej 18,3 miliard lekë dhe të rriten afërsisht 10%. Pa miratuar asnjë lloj indeksimi referues për inflacione dhe pa pasë miratuar ndonjë politikë të përcaktuar për pagat, bëhet fjalë për një rrogë të ardhshme të mjekut, që gjithsesi nuk do të kalojë nivelin e 15 mijë lekëve. Meqenëse buxheti i vitit 2003 për pagat është 2,55% i GDP-së, ose në nivelin më të ulët të shteteve me status zhvillimi të kategorisë së vendit tonë, pritej që në buxhet ky fond të dyfishohej dhe paga e mjekut të rritej fillimisht 50% (në raport me të edhe ajo e personelit më të ulët mjeksor që përbën 62% të forcave aktive në sistemin shëndetësor).

Po qe se gjatë periudhës së tranzicionit, Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor do të ishte konkuruar nga ndonjë instituicion privat i kësaj natyre (deri sot fatkeqësisht nuk ka lindur ndonjë i tillë), rroga e mjekut dhe e personelit shëndetësor do të ishte ndër më të lartat e shërbimeve të tjera në vend. Shprehemi në këtë mënyrë, pasi periudha e tranzicionit vërtetoi se vetëm shërbimet shëndetësore nuk nxorën në rrugë apo lanë pa punë punonjësit e vet, siç ndodhi në përgjithësi me shërbimet e tjera të ekonomisë së vendit. Realizimi i sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore 102%, vlerësuar si shifër e ulët, dëshmon se nuk ka siguri për grumbullimin e kontributeve ushqyese. Mosangazhimi 50% i tregut të punës dhe prodhimi ekonomik tepër i ulët i imponon Ekzekutivit të plotësojë depozitat e këtyre institucioneve me një pjesë të të ardhurave që do të nxjerrë nga shitja e Telekomit, hidrocentraleve, minierave etj. Shprehemi në këtë mënyrë pasi dihet se janë ndërtuar edhe me paratë që janë u grabitur atyre për dekada të tëra me mekanizmin e “kursimit të imponuar” nëpërmjet sistemit të pagave të ulëta. I veçuar me gardh gjembash teli përgjatë vijës së kufirit shtetëror, burgu i madh i Shqipërisë komuniste, për gjysëm shekulli e shpërbleu punëtorin shqiptar me rreth 10% të rrogës së merituar mujore. Përveç reduktimit të rrogës në nivele tepër të ulëta, ulja pasuese e fuqisë blerëse apo kufizimi masiv i konsumit (nga nxjerrja “mënjanë” e një pjese të prodhimit) i siguroi shtetit sasi të jashtëzakonshme akumulimesh kapitale, të cilat i shfrytëzoi për qëllime të ndryshme duke përfshirë edhe ndërtimin e ndërmarrjeve strategjike, disa nga të cilat i sapopërmenda. Vetëm nga rimbursimi (disa vjet me vonëse) i pareve të tyre në fondet e sigurimeve shëndetësore, do të garantohen shërbimet e të sëmurit, realizohet aksesi i sigurimeve shëndetësore për një numër të konsideruar shërbimesh parësore edhe në spital, mënjanohet pagesa me para xhepi e shërbimeve në institucionet publike dhe reduktohet në maksimum korrupsioni në këto nivele.

Ideja e rimbursimit të parave të rrogave të grabitura gjatë viteve të sistemit monist në depozitat e sigurimeve shëndetësore përputhet me kërkesat aktuale të popullatës me ngjyrë të SHBA-së, që presin të përfitojnë shpërblimet e punës së papaguar para 200-300 vitesh ndaj paraardhësve të tyre gjatë kohërave të skllavërisë.

Realizimi i objektivave integruese: Të tërheq vëmendjen se në projekt-buxhetin kushtuar shëndetësisë nuk u është vënë kujdesi i duhur këtyre synimeve. Me veprimtari prodhuese të pakonsoliduar dhe treg pune të pakualifikuar, Shqipëria e ditëve të sodit ka vështirësi të shumta për t’u integruar në rajon e më larg. Nënshkrimi i marrëveshjeve të tregtisë së lirë i favorizon vendit tonë shkëmbimin pa detyrimet doganore e akcisa, jo vetëm për mallrat, por edhe për teknologjinë e shërbimit, ku hyjnë edhe ato të sistemit shëndetësor, çka nënkupton krijim të një statusi joshës juridiko-ekonomik për ndërtim nga investues të huaj, pa asnjë lloj barriere doganore të të gjitha kategorive të qendrave shëndetësore, përfshirë edhe spitalet, që shtetit do të fillojnë t’i shlyejnë detyrimet (vetëm mbi tatim-fitimin), pasi të vihen në punë. Bëhet fjalë për realizimin jo vetëm të decentralizimit por edhe të profilizimit, modernizimit dhe kooperimit të institucioneve tona shëndetësore me ato të shteteve të Evropës Juglindore, që nënkupton rajonalizim transkufitar të shërbimeve shëndetësore. Siç merret vesh, politikat e strategjitë për mbarëvajtjen e sistemit shëndetësor mbështeten jo vetëm në buxhetin e asistencën e shtetit, por edhe në financimet e huaja dhe veprimtarinë private. Duke deshifruar objektivat e buxhetit të vitit 2003 për sistemin shëndetësor, zbulon qartë se roli i Ministrisë së Shëndetësisë nuk është aspak më i fuqishëm se i Ministrisë së Financave. Aksesi financiar i projekt-ligjit të buxhetit të vitit të ardhshëm, përsa i përket shërbimeve shëndetësore, nuk është fokusuar mbi objektivat që i shërbejnë të sëmurit, që i evitojnë blerjen e shërbimeve mjeksore bazë dhe që i japin mundësi atij të ketë zërin e vet për politikat dhe strategjitë që lidhen drejtpërdrejtë me interesat e tij. Në synimet e projekt-buxhetit të shëndetësisë së vitit të ardhshëm nuk është parashikuar përmirësimi i pozitës së dërrmuar të personelit mjeksor, veçanërisht mjekut, dhe nuk është garantuar mobilizimi i sistemit shëndetësor si sipërmarrje gjithpërfshirëse, që shëndetin e keq e vlerëson njëkohësisht si shkak e pasojë e varfërisë që ka pllakosur shoqërinë tonë.

Si kudo në botë edhe tek ne, rolin më të madh duhet ta luajë Ministria e Shëndetësisë dhe synimi themelor i saj duhet të jetë realizimi i një shërbimi shëndetësor sa më të përsosur dhe human. E me të drejtë, çdo qytetar që ka gjurmuar zhvillimet për miratimin e buxhetit të vitit 2003, i lindin një sërë pyetjesh, veçanërisht për sa i përket financimeve irracionale në shëndetësi: Sistemit shëndetësor, që çdo ditë rrënohet në Shqipëri, pse i planifikojnë financime të njëllojta buxhetore për çdo vit të ri; pse maxhoranca aktuale (e majtë), pa përjashtim, refuzoi amendamentet e propozuara nga opozita e djathtë; pse grupi politik i tyre vepron në këtë mënyrë; pse ato mbajnë këtë qëndrim kur dihet se, kujdestaria për shëndetin publik është një nga detyrat themelore të qeverisjes së një vendi, që nuk përfundon në parlament mbas miratimit të ligjit për buxhetin?

Ferid Hoti,

Kryetar i Komisionit Parlamentar për Shëndetësinë e Mjedisin