Shkruan Prel Milani
(Prejardhja dhe shtresëzimi i legjendës )
Në kohët e lashta në Iliri, mbreti Dukagjin dhe vëllezërit e tij Ugliesko dhe Goïko vendosën të ndërtonin një kala të madhe në kodrën me pamje nga liqeni i Shkodrës…”
• Legjenda e Kalasë së Shkodrës, që përmban temën e flijimit (murosjes së gruas në themel), është ndër më të lashtat dhe më të përhapurat në folklorin shqiptar.
• Në disa variante të saj, udhëheqësi që ndërton kalanë quhet “Mbreti Dukagjin”, një emër që në dukje e lidh legjendën me fisnikërinë mesjetare shqiptare (familja e Dukagjinëve).
• Emri “Dukagjin” këtu është i projektuar prapa në kohë, në mënyrë anakronike, për t’i dhënë legjendës një karakter kombëtar dhe historik.
2. Struktura dhe motivet folklorike
Elementët kryesorë të legjendës janë:
• Ndërtimi i një kalaje që nuk qëndron, sepse rrënohet natën.
• Sugjerimi për një flijim njerëzor, si mënyrë për të “qetësuar tokën” që të pranojë ndërtimin.
• Flijimi i një gruaje të re, zakonisht gruaja e vëllait më të vogël.
• Elementi shpirtëror: kërkesa që një pjesë e trupit të mbetet jashtë (gjiri, syri, dora, këmba) për të kujdesur fëmijën.
Këto janë motive universale, të njohura edhe në folklorin ballkanik, si te Ura e Arta, Ura e Vashës, etj.
3. Shtresëzimi historik dhe ndërthurja me realitetin mesjetar.
• “Mbreti Dukagjin” është një figurë e mitizuar, që nuk ka bazë në historinë e Ilirisë, por është e ndikuar nga ekzistenca reale e familjes fisnike Dukagjini në Mesjetë (shek. XIV–XV).
• Populli shqiptar ka ruajtur kujtesën e Lekë Dukagjinit dhe familjes së tij si figura të rëndësishme në rezistencën ndaj osmanëve, dhe e ka përdorur emrin e tyre për të shenjtëruar legjendën.
• Kjo është një formë transpozimi simbolik: një emër i respektuar historik vendoset në një kornizë legjendare për të përforcuar ndjenjën e vazhdimësisë kombëtare dhe qëndresës.
4. Simbolika kulturore dhe antropologjike
• Muri si metaforë e shoqërisë: për të ndërtuar diçka që qëndron, duhet një sakrificë – dhe kjo sakrificë shpesh bie mbi gruan.
• Gruaja e murosur përfaqëson dualitetin: jetëdhënësja bëhet themel i murit që mbrojt qytetin.
• Kërkesa e saj (gjiri, syri, dora) është një mesazh për ruajtjen e kujtesës dhe vazhdimësisë së jetës.
• Në këtë variant, Dukagjini bëhet përfaqësues i rendit shoqëror që ndërton mbi dhimbje, por edhe mbi besë dhe nder.
5. Interpretimi i mëvonshëm dhe roli në ndërtimin e identitetit
• Legjenda është përdorur nga rilindësit dhe autorët shqiptarë për të nxitur ndjenjën e sakrificës për atdheun.
• Përdorimi i emrit “Dukagjin” në legjendë shërben për të lidhur ilirët, arbërit dhe shqiptarët në një vijë historike të pandërprerë.
• Është një shembull i fuqishëm i “mitit themelues kombëtar”, ku ngjarjet legjendare dhe personazhet historikë shndërrohen në simbol të përkatësisë kombëtare.
Përmbledhje koncize
Aspekti Vlerësimi
Tipi i legjendës Legjendë etiologjike (shpjegon ndërtimin e një objekti)
Figura qendrore Mbreti Dukagjin (figurë mitike me emër historik)
Thelbi simbolik Flijim për qëndrueshmëri dhe vazhdimësi
Ndikime Epika ballkanike, tradita popullore, histori mesjetare
Qëllimi kulturor Ruajtja e identitetit përmes rrëfimeve shekullore.
