Seri Dedja, së shpejti “pronari” i ekipit kombëtar

– Më mungon tifozi i zjarrtë shkodran.

– Largimi im ngaVllaznia ishte i padrejtë.

Intervistë nga Fatime Kulli (me ish trajnerin e Vllaznisë Hysen Dedja)

Hysen Dedja, enciklopedia e futbollit shqiptar. Uragani që ngjit shkallët e karrierës futbollistike, duke mos u përulur para çdo sfide…

Dedja, vazhdimësi e traditës së futbollit, ku djepi i artë i qytetit të Shkodrës së bashku me ninullat, ka përkundur edhe topin prej lecke. Dhe “pelenat e foshnjërisë” shndrisin si relike muzeale në historinë e futbollit shkodran. Dhe pikërisht Hysen Dedja është pasardhësi i vëllait të tij Menduh Dedjes, ish futbollisti i ekipit të Vllaznisë për 12 vjet (1963-1975), i cili ka luajtur përkrah yjeve të futbollit shqiptar si: Din Zhega, Sabah Bizi, Ramazan Rragami etj., etj. Futollisti Dedja kalindur në Shkodër në vitin 1960. Dhe në vitin 1986 mbaron studimet e larta në Institutin e Shkodrës, dega Histori-GJeografi. Futbollist i kategorisë së parë në ekipin e Vllaznisë për 17 vjet. Mbrojtësi me këmbë të hekurta, 8 vjet ish kapiten skuadre, dhe shkëputet nga magjia e topit në fushën e blertë në 1995. Por shpirti pasionant i Dedjes nuk mund të vyshket nga emocionet e papërsëritëshme që i ka dhuruar futbolli, dhe në 1996 emërohet inspektor i klubit sportiv Vllaznia. Por s’mjafton me kaq. Ai kërkon më shumë, kërkon formimin profesional, që të përjetojë emocione të gjalla të futbollit me brezin pasardhës. Dhe fluturon në Gjermani për një kurs trajnimi 1 mujor. Merr eksperiencën e futbollit perëndimor dhe këtë përvojë e vë në shërbim të qytetit të tij. Pikërisht në sezonin e vitit 1995-1996 (kur Vllaznia rrezikohej të dilte nga kategoria e parë). Menjëherë u mblodh asambleja e klubit, ku u zgjodh presidenti z. Azem Hajdari. Kryesia e re e klubit e zgjodhi trainer të Vllaznisë djaloshin e talentuar, Seri Dedjen. Dhe në sezonin 1996-’97 Vllaznia del nënkampione e vendit. Egoja e këtij trajneri të ri, serioz e të palodhur çoi peshë të gjithë sportdashësit shkodranë, dhe në vitin e dytë të karrierës së tij 1997-’98 Vllaznia del kampion. Por, shumë shpejt, për ironi të suksesit, apo të “syrit të keq” (siç thonë fallxhorët) në kupën e kampioneve, pas humbjes me Dinamon e Tbilisit (një gabim në protokoll) dhe për Serin u mor masa e largimit. Ku u zëvendësua nga Vasil Bici. Në sezonin 1998-’99 shtegtoi në Ballsh, ku ekipi i Ballshit ishte pretendent për kampion, dhe doli në vend të 3-të. Po me këtë ekip mori pjesë në Inter Bratislava, në kupën UEFA (ku mori pjesë për herë të parë). Seri Dedja filloi të lakmohej nga shumë ekipe në Shqipëri. Dhe një ofertë e lushnjarëve, që ishin në vend të 8-të, gjatë sezonit 1999-2000 arritën në fund të kampionatit në vend të 6-të. Ekipi i Lushnjes ishte finalist i kupës së Shqipërisë, ku humbi me Teutën me 11 metërsha. Dhe në sezonin 2000-2001 ekipi gjirokastrit kërkon djaloshin shkodran, për t’i kthyer madhështinë e futbollit qytetit të gurtë, që dikur ka patur një emër në futboll, me lojtarë të njohur si: Sefedin Braho, etj. Dhe vetëm në një fazë Seri e rendit këtë ekip nëvendet e para të kampionatit. Por suksesi i tij qe jetëshkurtër, pasi presidenti Grigor Taho jep menjëherë dorëheqjen. Për mosmarrveshje me Federatën Shqiptare të Futbollit. Dhe kështu biri i “Rozafës” largohet nga “Argjiroja” duke e lënë të pezmatuar, duke rendur drejt Myzeqesë. Sepse “Roza Haxhia” rrezikohej për të dalë nga kategoria. Pra është sezoni i dytë i 2001, dhe ekipi lushnjar ishte ngujuar në 12 pikë, arrin të marrë 20 pikë dhe renditet në vendin e 9-të. Pra Seri, si “mjek” i vjetër i psikologjisë lushnjare i dha terapinë e duhur…

Dhe në Qershor 2001, e fton Durrësi “plak” që vuante nga “diagnoza” serioze, gati-gati ishte në “paralizë” totale… Dhe pikërisht ishte presidenti i klubit Teuta, z. Edmond Hadanbelliu që kërkoi ndihmën e “psikanalistit Frojdjan” të futbollit shqiptar Hysen Dedjes, ku vazhdon të drejtojë Teutën deri në Shkurt të 2002, ku aktualisht është ndër ekipet pretendente për kampionat dhe Kupën e Shqipërisë.

Dhe pikërisht Serin e gjej në ambientet e Hotel “Floridës” në Durrës, ku po zhvillonte një analizë javore me stafin e tij. Ku arrita për t’i marrë këtë intervistë për “Shqipërinë Etnike”:

Pyetje: Zoti Dedja! Si ndjeheni në Durrës, (pasi edhe pse nuk jeni në stadium, mbani veshur kostumin sportiv me ngjyrat e ekipit durrsak)?

Seri: – Si është vendi bëhet kuvendi – themi ne andej nga Shkodra, dhe ju falenderoj që kujtoheni për mua edhe këtu…

Pyetje: – Si ndjehesh profesionalisht në futbollin durrsak?

Përgjigje: – Punoj shumë lirshëm dhe ndjehem shumë mirë, se m’i ka krijuar këto lehtësira presidenti i klubit z. E. Hasanbelliu, pasi është një njeri me shumë kulturë, duke më lënë dorë të lirë në përzgjedhjen e stafit. Gjithashtu dhe drejtori teknik Hasan Lika, pasi është specialist në fushën e futbollit.

Pyetje: – Cila është “këmba magjike” e Seri Dedjes? Se kudo që shkelni ju, skuadrat njohin vetëm fitore. Dalin nga gjendja e mjeruar në fund të klasfikimit, dhe befas, renditen ndër skuadrat pretendente të kampionatit. Si p.sh.: Lushnja, Ballshi, Gjirokastra dhe tashti në fund Durrësi.

Përgjigje: – Vetëm puna. Me punë arrihet gjithçka.

Pyetje:  – Jeni shumë i kursyer, shumë konçiz në përgjigjet tuaja. Po në të fshehtat tuaja, cili është çelësi i sukseseve?

Përgjigje: – Jma i përkushtuar shumë pas këtij profesioni, se e dua shumë. Më ka ndihmuar sakrifica e familjes sime, gruaja me dy vajzat 10-12 vjeçare, duke më shoqëruar në të gjitha qytetet ku kam shtegtuar. Një faktor tjetër është; kam ndjekur dis kurse specializimi me specialistë të huaj, që kanë ardhur në Tiranë.kam mbaruar kursin Futuro 2 në Slloveni për trajnim. Me ndihmon shumë literatura sportive që studjoj, dhe mbikryesorja është egoja ime profesionale.

Pyetje: – A ka dështuar ndonjëherë Seri Dedja? Dhe kur ka mbetur i fyer?

Përgjigje: – Kur Vllaznia është eleminuar në Lushnje 5: 0, kur në Shkodër fituam 3: 0. Dhe largimin tim nga Shkodra. Më është bërë e padrejtë.

Pyetje: – Kur brehesh në sedër profesionale?

Përgjigje: – Mosdalja kampion dimri, ku u barazuam me “Beslidhjen” në Shijak.

Pyetje: – Po kur ekipi që drejtoni ju, ndeshet me Vllazninë, çfarë emocioni ndjeni?

Përgjigje: – Mbizotëron profesionalizmi, dhe buka e gojës.

Pyetje: – Ç’do të thotë disiplina futbollistike për trajnerin Dedja? Dhe sa zbatohet kjo në raportin futbollist-trajner?

Përgjigje: – Është ndër pikat kryesore të punës sime, disiplina e futbollistit. Dhe këtë mundohem ta përcjell tek futbollistë me korrektësinë time, duke filluar nga sjelljet e mia të komunikimit me ta, dhe duke përfunduar tek sjelljet në fushën e lojës. Zbatimi dhe përpikmëria në orar dhe në stërvitje. Kërkesa ime është maksimale.

Pyetje: – Ku ndryshon shkalla e trajnimit futbollistik europian, me atë shqiptar?

Përgjigje: – Gjithmonë në metodat e mia, jam munduar të sjell tek futbollistët mënyrën e futbollit europian, duke mos u shkëputur asnjëherë nga tradita e futbollit tonë. Gjithashtu duke mos përfaqësuar, me gjithë respektin e madh që kam, asgjë nga futbolli i atij të lindjes.

Pyetje: – Flitet se në Shqipëri ekipin kombëtar do ta “privatizojë” italiani Dossena. Çfarë mendoni se do të ndryshojë ky trajner, mentalitetin psikologjik, apo ndryshimin tekniko-taktik të lojës?

Përgjigje: – Unë jam i mendimit, duke pasë shumë plane dhe shumë sulme, ai trainer që merr karrigen e ekipit kombëtar, mendoj që duhet të vijë një i huaj me eksperiencë. Por duke mos i nxjerrë pengesa, ashtu siç kanë patur paraardhësit e tij.

Pyetje: – Po ambicja profesionale e Serit, a do të donte ta bënte “pronë” karrigen e ekipit kombëtar?

Përgjigje: – Ndjehem profesionalisht i zoti. Do t’i sfidoja me punë, të gjithë ata që flasin shumë, dhe s’janë të aftë për të bërë asgjë. Topi i futbollit është fluturimi i magjisë së surprizave… pse jo, mund të rrotullohet drejt meje… Për t’më ofruar kandidaturën më të mundëshme, për të qenë “pronar” i kombëtares.

Pyetje: – Nëse Seri Dedjes, do t’i bëhej ndonjë ofertë jashtë Shqipërisë, ku do ta gjente veten? A është i përgatitur për një “aventurë” të karrierës futbollistike?

Përgjigje: – E kam pasë një ofertë të tillë, në 1999, tek Etnikos në Greqi, por m’u bë pengesë e madhe gjuha, gjë për të cilën e kanë përsëri të vështirë futjen e trainerëve shqiptar në Europë, që vinë nga një futboll i vogël, për të drejtuar një futboll të madh. Megjithatë, unë shpresoj se do t’i kaloj ndonjë ditë kufijtë…

Pyetje: – Jeni trajneri më i ri në moshë dhe më i suksesshëm deri më sot. Ku e hasni pengesën për t’u radhitur krahas trainerëve të mëdhenj, si Saki apo Trapatoni?

Përgjigje: – S’më mungon aftësia, as guximi, por ndoshta janë faktorë të tjerë, si p.sh. ndoshta mentaliteti dhe paragjykimi për vlerësime të pabazuara. Megjithatë unë jam shumë egoist në profesion, dhe ansjëherë s’i humb shpresat.

Pyetje: – A mund të ndryshojë mentaliteti i futbollit shqiptar, ose më saktë i drejtuesve të futbollit shqiptar?

Përgjigje: – Është shumë e vështirë të ndryshojë ky mentalitet i futbollit shqiptar, pa sakrifikuar djersën, mundin e shumë kolegëve të mi, që kanë investuar fizikisht, shpirtërisht shumë për futbollin. Drejtuesit e kanë të vështirë të përqafojnë të renë dhe progresin në futboll.

Pyetje: – Edhe pse keni arritur të lakoheni në elitën e mjeshtrave të kërkuar në futboll, çfarë ju mungon në brendësi të shpirtit tuaj?

Përgjigje: – Më mungon tifozi i zjarrtë shkodran. Më mungojnë shkallët e stadiumit “Loro Boriçi” të “pushtuara” nga mijëra e mijëra sportdashës. Më mungon ngrohtësia, dashuria e tyre, që s’e gjej në asnjë stadium të Shqipërisë. (Dhe Serit i mbushen sytë me lot).

Pyetje: – Po shoh lot mallëngjimi në sytë tuaj, që i ngjasojnë valëve të detit, kur ndjehen të trishtuara. A do të ishit kthyer edhe një herë në Shkodër, me ekipin tuaj të zemrës?

Përgjigje: Me dëshirën më të madhe, nëse kryesia e klubit, presidenti do të kuptojnë egon time profesionale dhe vizionet e mia që kam për futbollin. E dua Shkodrën që më lindi, më rriti, më formoi. Më bëri futbollist e trainer, ku unë përulem me respekt para traditës së futbollit shkodran. Do ta pranoja me kënaqësi në çdo kohë dhe në çdo moment; (sigurisht pas përfundimit të kontratës). Megjithëse sot Shkodrën e drejton një shkodran tepër profesionist, që së shpejti kanë me ardhë dhe rezultatet.

-Faleminderit Seri, për emocionet e gjalla dhe të sinqerta që i sillni shkodranëve nëpërmjet gazetës “Shqipëria Etnike”.

E pra ju të nderuar personalitete të sportit në qytetin e Shkodrës, mos u nxitoni me merrje vendimesh ekstreme, ndaj talenteve me përmasa të pazëvendësueshme, sepse ju ikin nga duart… dhe koha i kërkon… Kur s’i gjejmë në çastet deçizive… shtrohet alternativa: Shkodrës i duhet Seri Dedja, sese me të vërtetë është specialist i kompletuar i futbollit shqiptar.

Vajza nga Kelmendi po çudit botën

Nga: Iliriana Bajo

      Libri i Catherine Preljocajt “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, futet në fondin e letërsisë shqiptare të mërgimit, ndonëse e shkruar në gjuhën frënge. Së bashku me Elvira Dones, Preljocaj radhitet ndër autorët më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqiptare të mërgimit.

Me cingërimën e parë rrëmbej telefonin. Është ajo.

– Catherine, më fal. E di që jam vonuar pak për të telefonuar, por doja të verifikoja të gjitha rezultatet dhe të flisja me specialistët. Ka një problem… Kontrollet tregojnë se është një grupim anarkist celulash. Kam caktuar një takim për ty në Villejuif.

Heshtje.

– Është kancer?

– Është limfomë… Shërohet mjaft mirë me kimioterapi. Në Villejuif ekipi është shumë i mirë.

– Nuk dua të shkoj atje tek kancerozët. Ti e di mirë, kjo sëmundje mori xhaxhain tim, vetëm dy muaj më parë, brenda një kohe kaq të shkurtër…

Paniku më përfshin të tërën. Kjo më bën të qaj, por befas fyti më dhemb tmerrësisht shumë. Nuk mund të qaj, nuk dua të qaj… Kam përshtypjen se po ta lëshoj veten për një sekondë, a qoftë dhe për tre të katërtat e sekondës…, ndodh ajo… Do të vdes! Mendoj për Rrokun, vdekja e tim ungji solli përballjen time të parë të drejtpërdrejtë me vdekjen.

Paris, 11 maj 1990.

Ka vdekur Rroku!

Më vjen shumë keq dhe e marr me mend vuajtjen e tim eti. Rroku është i vetmi vëlla që ai ka në Francë. Pjesën tjetër të familjes nuk e ka parë prej 40 vjetësh. Të tjerët jetojnë në Shqipëri, ne jemi shqiptarë; në të vërtetë prindërit e mi janë shqiptarë. Ne, të pesë fëmijët e tyre, jemi të lindur në Francë. Ndërsa tradita tek ne kërkon që të mos dëgjojmë muzikë, së paku për dyzet ditë, për të nderuar në heshtje kujtimin e tij që ka shkuar, unë lëshoj lirshëm “Requiem të Faur”, muzikën më të butë e më engjëllore që njoh. Ç’është për Rrokun?

Kështu nis libri i titulluar “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, me autore franko – shqiptaren Catherine Preljocaj.

Mund të mos jetosh në paqe me origjinën tënde, ndodh të jesh kundër saj, megjithatë nuk mund ta mohosh. Çdo përpjekje e tillë do të dështojë një ditë.

Për Catherine Preljocajn, origjina shqiptare kishte qenë gjithmonë shkak konfliktesh me familjen, e kishte penguar në jetë. Me kohën Catherine kishte dashur ta injoronte. Ajo ishte thjeshtë franceze.

Në një moment të tillë, “mallkimi” i gjakut rikthehet në një tjetër formë; atë të kancerit në stomak, njësoj si Rroku, i ungji. Vetëm se Catherine nuk i kishte mbushur ende të 30-at.

Ky moment është kthesa në jetën e Catherine Preljocajt. Këtu nis edhe libri i saj autobiografik. Një refleksion për jetën, marrëdhëniet me origjinën, familjen, egzilin, vdekjen.

Historia e një çifti emigrantësh

Pjetër Preljocaj i arratisur pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore nga Vermoshi, në veri të Shqipërisë, vendoset në Mal të Zi, së bashku me vëllanë Rrokun dhe disa anëtarë të tjerë të familjes. Aty, Pjetri martohet me Lizën, nga një familje shqiptare vendase. Pas disa vitesh qëndrimi në Mal të Zi, Liza, Pjetri dhe të afërmit e këtij të fundit, pas shqetësimeve nga UDB-ja, vendosin të largohen nga ish-Jugosllavia. Drejt SHBA-së. Po më parë anëtarët e familjes Preljocaj detyrohen të qëndrojnë një periudhë kohe në kampin ushtarak në Gerovo, Kroaci. Kamp që i ngjante kampeve të përqëndrimit, ku mund të vdisje dhe prej urie.

Fati luan sërish me ta dhe në rrugëtimin drejt SHBA-së, Liza, Pjetri dhe Rroku vendosen në Francë.

Pjetri e Rroku kanë lënë nënën, vëllezër e motra në Shqipëri. Ndërsa ata vendosen në Francë, pjesa tjetër e familjesnë Shqipëri vuan në një nga kampet famëkeqe të internimit në Lushnje, qytet në jugperëndim të vendit. Vëllai i vogël vdes nga kushtet e vështira.

Liza ka lënë në Mal të Zi familjen dhe një varr; bebja e saj e parë nuk rrojti veç disa ditë. Liza nuk e pa kurrë atë varr. Zakoni nuk e lejonte.

Me këto brenga të mbërthyera në heshtje brenda vetes, familja Preljocaj tërheq ditët e veta në Francë.

Franca ishte vetëm një vendqëndrim i përkohshëm në mendjen e çiftit Preljocaj. Ata punoninnë Francë e frymonin si në Vermosh. Megjithatë, në atë vend të huaj lindën katër vajzat dhe djali i tyre i vetëm.

Ky vend i huaj ishte atdheu i të pesë fëmijëve të Preljocajve, Shqipëria qe vetëm origjina e prindërve. Me ndjesinë e të përkohshmit në këtë vend, prindërit nuk mund e nuk donin ta kuptonin këtë ndryshim. Për ta, fëmijët e tyre qenë thjesht shqiptarë, që gjendeshin në Francë si pasojë e rrjedhave të jetës. Madje më tepër se kaq. Fëmijët duhet të rriteshin dhe të respektonin traditat e vendit nga vinin, pavarësisht sa mund të dukeshin të çuditshme a të papranueshme në vendin pritës. Kështu, vajzat duhet të martoheshin në moshë të re dhe prindërit të vendosnin se kush ishte i përshtatshëm. Nuk mund të vazhdonin çdo lloj shkolle, nuk mund të kishin shokë, nuk…, nuk…, nuk…

Një sërë kufizimesh që e kërkonte origjina e vendit.

Të gjitha këto probleme përthyhen tek Catherine apo Katrin, siç thuhej emri i saj në gjuhën shqipe. Një dyzim kulturash e traditash brenda një shpirti të ndjeshëm e rebel nga njëra anë dhe e prindërve që nuk mund të pajtoheshin me faktin se bija e tyre qe qytetare franceze, si gjithë të tjerat.

Nuk e lënë të studiojë për gazetari, “profesion kurvash”, sipas të atit.

Xhina, motra e saj e madhe, e cila vendosi të studiojë orientalistikë dhe shqip në Paris, zgjedhje që u pranua nga prindërit, detyrohet të ndërpresë studimet dhe të martohet në një katund të Malit të Zi me një tregtar bostanësh që ia gjen familja. Xhona martohet pa e njohur bashkëshortin e ardhshëm. Dy të afërm të burrit të ardhshëm e marrin dhe e dërgojnë në Mal të Zi.

Kjo bën që një ditë, Catherine të braktisë familjen dhe të jetojë jetën e saj. Natyrisht, nuk është e lehtë. Nga raportet dashurore me një femër, në miq të mirë; lidhja me një burrë të martuar; punë të çdollojshme, derisa në fund vendoset në një kompani që merret me fushata reklamash për biznese të ndryshme. Profesion që ishte ndërmjet gazetares dhe artistes, çfarë i pëlqente franko-shqiptares.

Marrëdhëniet e saj me prindërit vazhdonin të ishin të ngatërruara, me përplasje të vazhdueshme. Catherine mendonte se nëna qe e pandjeshme dhe nuk dinte t’i donte fëmijët; babai kërkonte të respektohej vetëm kanuni, të tjerat nuk kishin rëndësi për të.

Prindërit ishin njerëz të ftohtë ndaj ndjenjave, të painteresuar për artin e të bukurën, mendonte e bija.

Kështu vazhduan raportet prindër-Catherine, derisa vjen sëmundja e saj.

Në sajë të takimit me Fatmën, që zotëronte aftësi të veçanta dhe bioenergji, Catherine kupton se shërimi varet edhe prej saj, madje në një masë të madhe. Në ato momente, kur vdekja qe aq afër, vajza rebele kuptoi se kishte nevojë të vinte paqe me prindërit dhe të ndjente se ata e donin. “Nuk mund të vdes me mllef”, shkruan ajo. Kështu  nisi të interesohej për të kuptuar jetën e prindërve të shkuarën e tyre.

Dhe aty zbuloi dramën e egzilit, që shkaktonte dhembje si kanceri.

Ajo mësoi se ata “të pandjeshmit” ndaj artit e të bukurës, ia kishin vënë emrin Xhinës, se ishin admiruesit e aktores së madhe italiane Xhina Lolobrixhida.

Kishin sakrifikuar shumçka për të shëruar distrofinë e saj, kur ishte ende foshnje.

Në gjithë ato vite ata ishin përpjekur ta ngrinin kohën, të injoronin rrethanat dhe të rrisnin fëmijë shqiptarë.

Njohja e dramës së prindërve e ndihmoi Catherine Preljocajn t’i kuptonte dhe të vendoste paqe me ta, pavarësisht se mund të mos ndanin të njëjtat mendime për shumçka.

MT: Preljocajt – një histori ndërmjet mijërave emigrantëve shqiptarë.

Libri është ditari vetjak i Catherine Preljocajt, ndodhi dhe refleksione në vite. T’i ndryshosh emrat, ajo dramë është e ngjashme me shumë të tjera të emigrantëve shqiptarë në botë. Egzili është mallkim, i rëndë si vdekja. Kjo e bën shumë të vështirë gjetjen e një drejtpeshimi në jetë mes vendlindjes dhe vendit pritës.

Libri i Catherine duhet lexuar nga prindërit shqiptarë jashtë, në mënyrë të të kuptojnë fëmijët e tyre të lindur e të rritur në një mjedis të ndryshëm nga i tyre.

Libri duhet të lexohet nga fëmijët shqiptarë të lindur e të rritur jashtë, për të ndjerë dramën e prindërve të tyre për të mirëkuptuar reagimet e tyre, të cilat herë-herë tingëllojnë të çuditshme për ta. Koreografi i njohur franko-shqiptar, Angjelin Preljocaj, është vëllai i Catherine.

Ndërsa lexoja librin “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, më kujtohej pritja që i është bërë Angjelin Preljocajt në Shqipëri në mesin e viteve ‘90. Kudo flitej e shkruhej me krenari për shqiptarin e famshëm në kryeqytetin e artit, Paris. Angjelini vizitoi edhe Vermoshin.

Nga mediat të krijohej përshtypja, se Vermoshi kishte qenë më i rëndësishëm në jetën dhe suksesin e tij se Parisi.

Dhe në veprën e Kadaresë për gjeniun “që ecte ndryshe”, Angjelin Preljocaj, asgjëkundi nuk e gjen dyzimin, pengesat, që të sjellin të qenit me identitet të dyfishtë.

Krenohemi me shqiptarët që jetojnë jashtë kur arrijnë sukses. Harrojmë përballjen e tyre të vështirë me identitetin e origjinës, injorojmë të tjerët që bëjnë një jetë të rëndomtë, por me një dramë të madhe.

Catherine Preljocaj në sajë të dashurisë dhe mirëkuptimit vendosi paqe në jetën e saj.

Në sajë të kurajos dhe talentit ajo boton një libër që lexohet ëndshëm dhe na ndihmon për të kuptuar dramën e një njeriu, por edhe të asaj pjese të popullsisë që përbën diasporën shqiptare.

Libri i Catherine Preljocajt “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, futet në fondin e letërsisë shqiptare të mërgimit, ndonëse e shkruar në gjuhën frënge.

Së bashku me Elvira Dones, Preljocaj radhitet ndër autorët më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqiptare të mërgimit.

Catherine Preljocaj ka lindur dyzet vjet më parë në Francë në një familje shqiptare.

“E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi” është libri i parë vetjak i autores, i cili është botuar në gjuhën frënge nga shtëpia botuese “Favre”.

Libri autobiografik tregon përvojën e autores së rritur në mesin e dy kulturave të ndryshme, asaj franceze dhe shqiptare.

Me kampionin e Botës në karate, Enver Idrizi

Që nga 1995-a, kur në kategorinë absolute të karatesë në Frankfurt të Gjermanisë, shqiptari Enver Idrizi nga Ferizaj i Kosovës u shpall kampion i Botës në karate, ky emër u bë i famshëm në tërë globin. Ky fenomen shqiptar ngriti edhe më lart emrin e atdheut të vet. Sot ai është ndër ata njerëz famozë të rruzullit tokësor që lartësinë dhe thjeshtësinë i ka baraz. Duke qenë një mik i ngushtë joni, duke qenë një shqiptar me zemër të madhe, një ndihmestar i ecjes së gazetës kombëtare “Shqipëria Etnike” e takuam kampionin e Botës në karate në një shtet që nuk kishte dëshirë ta prezantojmë publikisht në shtyp. Ai, veç punimeve që po bën për të realizuar një film me motive nga lufta dhe golgotat e Kosovës martire me aktorë të Hollivudit, ku përkrah tij do të luaj i famshmi Zhan Kloud Van Dam, dallohet edhe si një atdhetar i flaktë. Çështja e Kosovës së tij të dashur është ende një brengë. Ashtu krenar dhe i qetë ka ndihmuar dhe po ndihmon ngado shqiptarët që të gjejnë forma bashkimi. Enver Idrizi, njëshi i karatesë në Botë, Enver Idrizi aktor i disa filmave, është i lidhur pazgjidhshmërisht edhe me hallet e dertete e shqiptarëve kudo në botë. Veçmas në Kosovë e Shqipëri. Ai përditë ka shumë oferta nga Hollivudi për bashkëpunime, ai përditë ka shumë oferta nga vajzat më në që të kinematografisë e artit botëror. Por ky shqiptar i madh ka synime më madhore. Thotë se do punoj vetëm për Kosovën dhe se shoqen e jetës do e zgjedh vetëm shqiptare. Në këtë vështrim edhe këto pak radhë duhet të jenë një mësim për politikën, ku interesat e çdokujt duhet të jenë një me interesat kombëtare.

Është vërtet interesat kur Enver Idrizi na thotë se Kosova ka shumë djem e vajza që po t’u jepet mundësia mund të shfaqin madhështi edhe më të bujshme se ajo e tij.

Enver Idrizi, kjo kala e madhe shqiptare është i pakënaqur me politkën ku vegla të Serbisë e Greqisë përpiqen deri edhe të shpërndajnë fletushka për tensione ndërfetare, por edhe i indinjuar që ende vrasësit e mikut të tij Azem Hajdarit nuk janë dënuar, madje as gjetur ende të vërtetët. Megjithatë, shpreson se shumë shpejt ditë të mira do vijnë për Kosovën e Shqipërinë.

Sokol Pepushaj

Kodër-Shëngjergj 25. 1. 1945

Letër

Drejtuar Komandantit të Operacionit të Qarkut Shkodër Kolonel Mehmet Shehu

Fort i nderumi Kolonel!

Jam i detyruem të informoj në mënyrë të menjëhershme se mvartësi juaj Nderkorino në rrethin e Dukagjinit ka fillue një operacion represiv me masa shumë radikale krejtësisht të panevojshme dhe besoj i paautorizuar të përdorë dhunën ushtarake vend e pa vend duke mos kursye as civilët e pafajshëm, duke djegë shtëpia, arrestue njerëz e duke i keqtrajtue fizikisht e pushkatue.

Si deputet i popullit të Dukagjinit po të informoj se ky operacion ka ngjallë tmerr, pakënaqësi, frikë e pasiguri. Njerëzit nga frika po arratisen e po marrin malin, jo për tu bashkuar me rraksionarët e kundërrevolucionarët, të cilët për hir të së vërtetës, duhet thënë se nuk egzistojnë por po i krijojmë vetë ne me duart tona.

Kërkoj që ky operacion të ndërpritet, pasi po të arrestojmë, të burgosim, të pushkatojmë për një fishek, për një pushkë e një allti, s’metet njeri në Dukagjin pa u burgosur.

Si deputet i kësaj zone unë hyj garant për të dorzue të gjithë të friksuemit e të paqartësumit me kusht që të lehen të lirë me shkue në shtëpitë e tyne, pasi nuk kanë ba asnji vepër kriminale as ndaj Qeverisë as ndaj LANÇ.

Me konsideratë

profesor Kolë Prela Deputet i Dukagjinit

Letra që prof. Kolë Prela i dërgoi Mehmet Shehut 25 janar 1945

Profesor Mark Dema, figurë e shquar e letërsisë dhe kulturës shqiptare

Nga: Mark Bregu

U lind në Shkodër në vitin 1920. Mbasi mbaroi Gjimnazin Saverian në Shkodër, ai kreu studimet për filozofi dhe teologji në Universitetin Pontifik Urbanian në Vatikan – Romë. Në vitin 1945 kthehet në Shqipëri për t’i shërbyer vendit të vet, por vihet në shënjestër të persekutimit si armik e njeri i kushtuar besimit fetar. Në fakt, Mark Dema zgjodhi rrugën civile duke u martuar. Ai banoi dhe punoi për një kohë të gjatë në Durrës, bashkë me familjen e tij.

Kam pasur rastin ta njoh personalisht gjatë viteve 1954-1958, kur kam banuar në Durrës. Në atë kohë, Marku ishte Pedagog në Gjimnazin e Durrësit dhe gëzonte respektin dhe simpatinë, jo vetëm të studentëve, por të mbarë qytetarisë durrsake. Marku, qe një intelektual i shquar, tepër i thjeshtë dhe modest, duke respektuar çdo shtresë, me atë sjelljen e tij të shkëlqyer, atë humor të hollë shkodran, të cilin e përcillte me mjaft finesë.

Kam pasur rastin në Volga (1957), në shoqëri me Artistin e Teatrit “Aleksandër Moisiu”, të ndjerin Kolë Tafili, ku bashkë me Profesor Markun, kalonim ndonjë orë të këndëshme, ku humori i hollë shkodran ishte i pranishëm në çdo batutë gjatë bisedave.

Në vitin 1971, Profesor Marku përfundon në burg, ku dënohet me 20 vjet heqje lirie. Familja e tij ka kaluar një kalvar të vërtetë vuajtjesh dhe persekutimesh. Ai u lirua nga burgu në vitin 1987, por gjithnjë nën frikën e një arrestimi të dytë.

Mbas ngjarjeve të vitit 1990, filloi të marrë frymë lirisht dhe u përqëndrua në krijimtarinë letrare, për të cilën ishte i prirur që në rininë e tij të hershme. Menjëherë dhe me entuziazëm ai iu bashkangjit Revistës “Kuq e Zi” bashkë me ish-Profesorët e tij, Guljelm Dedën dhe Prof. Injac Zamputin. Revista e lartpërmendur botohet në Bruksel dhe drejtohet nga intelektuali i shquar Lek Pervizi. Në këtë revistë ka bashkëpunuar edhe Profesori i shquar Arshi Pipa.

Cilësitë e larta intelektuale të Prof. Mark Demës, ishin krejtësisht me polaritet të kundërt me Artin e Realizmit Socialist, prandaj e përplasën në burgjet e diktaturës, ashtu si shumë intelektualë të tjerë që kishin mbaruar studimet në Perëndim.

Si njeri me një kulturë të thellë, ai nuk mund të qëndronte indiferent ndaj përçudnimit të kulturës shqiptare që po i servilosej diktaturës bolshevike, duke bashkëpunuar ngushtë me të, për të shembë kulturën tonë nacionale. Atë kulturë e cila i kishte bazat në shekuj dhe që pasohej nga Rilindja.

Këtë kulturë, sistemi komunist e zëvendësoi në letërsi me të ashtuquajturin “Realizëm Socialist”, rreth të cilit u rreshtuan pendat më servile, konformiste dhe hipokrite të tokës. Një grup të burgosurisht politikë, të gjithë profesorë dhe shkrimtarë si Pashko Gjeçi, Guljelm Deda, Henrik Lacaj, Mitrush Kuteli, (Dhimitër Pasko), Vedat Kokona, Gjon Shllaku e ndër ta edhe Prof. Mark Dema, etj., mori përsipër përkthimin e ryeveprave të letërsisë klasike botërore.

Profesor Marku u mor me përkthimin e “Eneida” e Virgjilit të cilën Poemë ai e përktheu nga latinishtja. Por, prej emrit (i burgosur politik), vepra nuk u botua, ky botim u arrit me shumë vështirësi në vitin 1996, sepse edhe mbas rënies së “Perdes së hekurt”, ish-shkrimtarëve të diktaturës nuk u pëlqente që të dilnin në paj ata njerëz të cilët vetë i kishin dënuar dhe persekutuar. Ishte pikërisht Mark Dema ai që arriti t’ia sjellë për përkthim, Guljelm Dedës (i internuar në Kuç të Vlorës, pastaj në Plug e Saver të Lushnjes), poemën “Orlandi i çmendur” e poetit të madh italian të epikës kalorsiane, Lodoviko Ariosto. Një fakt ky që tregon shpirtin e tij të vendosur për afrimimin e kulturës së vërtetë botërore, nëpërmjet atyre figurave të njohura shqiptare që rregjimi i diktaturës kishte vendosur që ti asgjësonte, por që po i qëndronin heroikisht të pamposhtur çdo lloj presioni dhe dënimi.

Më 11 nëntor 1988, Profesor Mark Dema, ndërroi jetë duke lënë mbrapa, (përveç dy djemve, nipave e mbesave) edhe emrin e tij të madh si një ndër studiuesit dhe përkthyesit më të zellshëm të letërsisë klasike europiane, por edhe asaj moderne.

Shkodra dhe Shqipëria do të kujtojnë kurdoherë bijtë dhe bijat që luftuan me vetmohim në mbrojtjen dhe zhvillimin e kulturës kombëtare dhe në pasurimin e saj me elementet më pozitivë të kulturës Perëndimore. Pa dyshim njëri prej këtyre është edhe Profesor Mark Dema.

Kush janë qytetarët e vërtetë të Shkodrës?!…

Nga: Mark Bregu

Shpesh herë dëgjojmë atë shprehje (diabolike) që për mendimin tim është kategorikisht antihistorike, se shkodranë të vërtetë janë vetëm magjypët (si qytetarë më të vjetër)! Ky term, vërtetë banal, përdoret nga dashakeqët dhe nga ajo kategori injorantësh të cilët nuk e njohin termin “qytetar”. Termi në fjalë në kuptimin e gjërë, personifikon edukatën (në mirësjellje) dhe kulturën (në njohje). Mund të kesh jetuar një shekull në qytet, dhe nuk je qytetar, mund të jetosh në majë të malit dhe je qytetar i nderuar në se përmbush dy elementet e sipërpërmendur. Që të mos i largohemi temës, dihet historikisht se mbas rënies së Kështjellës së Rozafës (1479), ata pak shkodranë që i shpëtuan shpatës osmane, u morën në mbrojtje nga venecianët dhe u dërguan në Venedik ku u trajtuan si “Qytetarë Nderi”. Dihet, se në rrethin e Shkodrës (për afro një vit), forcat shkodrane komandoheshin nga strategu venecian, Anton Loredani. Por nuk mund të mohojmë, se edhe venedikasit kishin ardhur si pushtues dhe jo si “turistë”. Duhet theksuar se fisi i Thaçit i cili shtrihet që nga zona e Iballes së Pukës e deri në Rrafshin e Dukagjini (Kosovë), janë me prejardhje prej Bushatit të Shkodrës, prandaj nëse duhet të mburremi me Bushatlinjtë, ata i gjejmë në bjeshkë të “freskët” të pa implikuar me pushtuesin, të pa “infektuar” në nacionalitet as në fe. Duhet theksuar, se ata që ripopulluan qytetin në fjalë, nuk erdhën as nga Jugosllavia, as nga Greqia, por nga fshatrat e malet shqiptare. Kronisti tur Evlia Çelibi, i cili ka marrë pjesë në ekspeditat ndëshkimore turke në Ballkan, pati rastin të ndalojë në Shkodër (rreth viteve 1660-1662) dhe ndër të tjera thotë se një atë kohë, në Shkodër nuk kishte asnjë familje katolike. Kuptohet, më vonë zbritën prej maleve malësorët katolikë të cilët Turku nuk mundi ti islamizonte dhe kjo jo nga “terreni i thyer” por nga karakteri i papërkulur i malësorëve tonë trima e fisnikë. Por ndërkohë që në Shkodër zbritën (të papërkulurit) nga hordhitë aziatike, nuk njohim ndonjë fakt historik që malësorët ta kenë prishur Shkodrën. Ne e dimë se Shtatë Shaljanët, prishën të birin e Vezirit që sundonte dhunisht “Rozafën” por jo Shkodrën. A është e drejtë kur disa pseudointelektualë dhe pseudo pushtetarë, shprehen në mënyrë krejtësisht të pandërgjegjshme se malësorët e kanë prishur Shkodrën?!… Kur dihet mirëfilli se bixhozin dhe shumë vese të tjera të ndyra duke përfshirë edhe haremin e sollën pushtuesit osmanë, nuk mund t’ju “faturohen” malësorëve. Në rast se dikush aludon për lëvizjet e pakontrolluara demografike të viteve të fundit, këtë “faturë” ta adresojnë te ata që e krijuan “njeriun e ri”… Në qoftë se do t’i referohemi fundit të shekullit të kaluar dhe fillimit të shekullit XX-të, sidomos kohës kur filluan të hapen klubet dhe mësonjëtoret shqipe, do të shohim se malësorët u bënë mbështetje e fuqishme e inteligjencës shkodrane, që gjithsesi ishin dhe mbetën iniciatorë të hapjes së këtyre institucioneve të ndritura të kulturës sonë për malësorët tonë trima e patriotë. Truri i inteligjencës shkodrane ushehej me gjakun e zemrave malësore, dhe ishte ky binom që u bë kala e pathyeshme në mbrojtjen e gjuhës dhe të kulturës kombëtare. Kreshniku legjendar i maleve, Dedë Gjon Luli, pati përherë pranë vetes patriotët dhe ideologët shkodranë. Luigj Gurakuqi ishte “ambasador” dhe këshilltar i përhershëm pranë Dedë Gjon Lulit. Nuk ishin malësorët ata që deshën t’i vënë zjarrin klubit të shkronjave shqipe (pse, deshën shkronjat arabe), por… (shih Noli, vepra 2, fq. 157). Ndërkohë që Dedë Gjon Luli me trimat legjendarë të Hotit po ngrinin Flamurin “Kuq e Zi” të Gjergj Kastriotit, duke lënë gjashtë trima mbi majën e Batilës (6 prill 1911), në Shkodër kishte prej atyre fanatikëve anadollakë, që kërkonin Flamurin e Baba Davletit me “Hyll e Hanë”, dhe shqipen toën dykrenare mbi flamur e quanin sorrë të zezë!… Të njëjtën “epope” të palavdishme e përsëritë edhe disa anadollakë fanatikë të Shqipërisë së Mesme, ku me në krye injorantin Haxhi Qamili, organizuan kryengritjen rebele, duke demostruar me flamurn turk, në kërkim të “Baba Davletit” në një kohë kur Shqipëria, nuk i kishte mbushë as dy vjet nga shpallja e pavarësisë. Edhe në këtë kryengritje u përsërit se duam flamurin turk me hyll e hanë dhe nuk dona “sorrën e zezë” (shih Ismail Kadare “Koha e Shkrimeve”). Me sa duket, stërnipat e Haxhi Qamilit dhe “jargu” i dalur prej haremeve të sulltanit përsëri kanë nostalgji për të kaluarën e “artë” të pushtimit osman! Dhe janë pikërisht pjella e këtyre haremeve që kanë alergji për malësorët, se tek ata shohin atë barrikadë të pakapërcyeshme, për realizimin e ëndrrave të stërgjyshërve të tyre, për të mbetur përjetë vasalë të sulltanëve të mesjetës (por ylli i tyre ka perënduar me kohë). Me sa argumentuam më sipër pjesërisht, më thoni ju lutem kush e ka prishë Shkodrën? Për t’ju krijuar një imazh më të qartë për malësorët, dhe për madhështinë e shpirtit të tyre kristal, po ju ofrojmë dy shembuj mjaft të spikatur dhe sinjifikativë: Hoti, kjo krahinë “perlë” e trimërisë shqiptare, megjithëse krejtësisht e besimit katolik, nderon dhe pranon të vetmen familje muslimane hotjane si bajraktarë të Hotit, Mulë Delinë. Dhe kurrë nuk e tradhëtuan njëri-tjetrin. Pse? Sepse karakteri i fortë, burrëria e pakundshoqe, të gërshetuara kto madhërueshëm me trimërinë e rrallë dhe fisnikërinë e admirueshme, i patën githmonë kryefjalë malësorët tonë të mirë. Nga kjo del se, jo malësorët e kanë prishë Shkodrën, por pushtuesit! Rreth mbarimit të Shek. XVIII-të, në Çillen të Dibrës shkon për banim të përhershëm Bibë Alija prej Kastratit të Shkodrës. Edhe pse jabanxhi, dibranët e vendosin në krye të tyre dhe i drejtoi mrekullisht. Pra ishte kjo krahinë që ju rezistoi burrërisht të gjitha rrebesheve të pashallarëve dhe vetëm mbasi la në fushën e betejës 22 000 dibranë të vrarë, (duke përfshirë fëmijë, gra e pleq); më në fund në qershor të vitit 1845, e gjithë Dibra e Vogël i kthye në fenë islame. Malësia e veriut, ku u lindën  malësorët për të cilët po flasim, ka qenë në shekuj, dhe vijon të mbetet djepi i djelmnisë së vërtetë shqiptare. Mjafton t’u referohemi shkrimeve të autoriteteve serioze shkencore, udhëtarëve të ndryshëm (jo shqiptarë) si: Edith Durham, Baron Nopça etj… të cilët tek malësorët panë atributet dhe cilësitë kryesore të shqiptarizmës. Por edhe konsujt, shkenctarët e famshëm, si, Eugen Piter etj… të cilët folën për Shqipërinë e epërme, perlat e këtij trualli që lind trima, njerëz bujarë e inteligjentë që në çdo kohë e rrethanë, me burrërinë e tyre ditën t’ju tregojnë kufirin jo vetëm okupuesve vandalë turq, por edhe serbëve. Është pikërisht që ndër këto male të “egra” por gjithmonë fisnike, Atë Shtjefën Gjeçovi mblodhi grimë për grimë në çdo vatër malësore, Kodin e Besës, të ligjit, të institucionit të parë juridik, i cili sot po mahnitë universitetet më të njohura të botës, për vetë vlerat e shumanëshme që ruan kjo vepër madhore. Shembuj të tillë janë të panumërt, dhe faqet e artikujve në shtypin e kohës do të zënë një vend të veçantë e të rëndësishëm, që gjithsesi mendoj se lexuesi i sotëm duhet t’i njohë këto fakte. Ky pra është terreni ku u lindën, dhe vijojnë të jetojnë malësorët, shqiptarët e veriut! Dhe historia flet e do të flasë se bij të malësorëve dhe katundarëve ishin ata viganë që shkëlqyen në të gjitha fushat e shkencës e të artit. Kujtojmë me nderim të posaçëm, Homerin dhe Danten shqiptar Atë Gjergj Fishta (fshatar prej Fishte), Profesor Ernest Koliqi nji ndër korifejtë e letrave shqipe )prej Shiroke e ka prejardhjen), Dr. Frederik Shiroka, kirurg i kalibrit europain, i quajtur “njeriu me duar të arta” (shirokas ishte), Atë Anton Harapi, një meteor që shndriti me veprën e tij, si prelat brilant i Kishës Katolike, për oratori e penë të artë për më të shenjtin kombin tonë martir… E historia ka shumë për të folur… I tillë ishte edhe Profesor Martin Camaj, si ambasador i kulturës shqiptare nëpër botë, dhe Kolos i letërsisë moderne shqiptare (malësor prej Dushmani), Sami Repishti, Profesor dhe intelektual i njohur në sferat më të larta në SHBA, (prej Rrepishtit e ka prejardhjen), Hamit Gjylbegu, personalitet me kulturë dhe diapazon të gjerë, ushtarak dhe burrë me karakter të papërkulur, i cili asnjëherë nuk pranoi të votonte gjatë regjimit komunist, (me origjinë nga fshatrat e Kosovës), Buzuku, Budi, Bogdani, Bardhi, Gjeçovi, të gjithë gigjandë të letrave shqipe (me prejardhje fshatare). Lima e poezisë dhe e mendimit shqiptar Dom Ndre Mjeda (prej nën Shkodre ishte), piktori i kalibrit europian Lin Delia i cili shpalosi aftësitë dhe talentin e tij të rrallë në Romë dhe pothuaj në të gjitha qytetet kryesore të Italisë (prej maleve kreshnike të Dukagjinit e ka origjinën), Gjon Shllaku, përkthyes i kryeveprave të Greqisë antike si “Iliadën” etj, si poliglot dhe personalitet me diapazon dhe kulturë të gjërë e të thellë (është me origjinë prej Shllaku), artisti i shquar i skenës shqiptare Zef Jubani (origjinën e ka prej Lotajve të Dukagjinit), baritoni i madh që shkëlqei në Konservatorin e Moskës, dhe që tundi skenën e “Bolshoi Teatër” dhe të shumë skenave të Europës, Luk Kaçaj (malësor prej Malësisë së Madhe është), “Artisti i Popullit”, kompozitori i mirënjohur Pjetër Gaci (prej Shirqit është), pedagogu i Universitetit të Shkodrës Prof. Dok. Anton Fistani, si personalitet i mirënjohur ndërkombëtar, i cili e futi (shpellën interesante të Gajtanit), Shkodrën dhe mbarë Shqipërinë në librin botëror të historisë (prej Dukagjinit e ka origjinën), Artistat e Popullit, Pjetër Gjoka, Tinka Kurti, Ndrek Luca dhe artisti i persekutuar Ndoc Deda (të gjithë me origjinë malësore), po kështu edhe bylbyli i këngës shkodrane, Bik Ndoja dhe kompozitori i mirënjohur Mark Kaftalli, (që të dy me origjinë nga fshatrat e Mirditës), Lec Bushati “Artist i Merituar”, një ndër aktorët më të shquar të skenës dhe kinematografisë shqiptare (prej Bushati e ka origjinën), kompozitori i mirënjohur (pa titull?!) Zef Lekaj, i cili mbetet i skalitur në buzët e vogëlushëve për këngët e tij aq të bukura (prej Hotit e ka origjinën), megjithëse diktatura e burgosi me 10 vjet burg, ajo nuk mundi të burgoste talentin dhe shpirtin e Artistit të Madh. E kështu mund të radhisim me dhjetra e qindra në çdo fushë të jetës shkodrane e shqiptare, si futbollistët e talentuar Pal Mirashi, Prek Gjeloshi e deri te Kapiteni i Madh (cilësuar prej specialistëve gjermanë) Lin Shllaku, të cilët nderuan ngjyrat e “Vllaznisë” dhe përfaqësuesen Kombëtare, për futbollin e tyre teknik total e cilësor në çdo aktivitet, brenda dhe jashtë vendit (të tre me origjinë malësore prej Shllakut). Bij të malësorëve e katundarëve ishin ata djelmosha trima, që të parët në Shqipëri, manifestuan në mënyrë të fuqishme urrejtjen kundër diktaturës, kur më 14 janar të vitit 1990, tundën themelet e diktatorit që na kishin sjellë prej stepave të Rusisë. A duhet të shihen me përbuzje malësorët e katundarët, të cilët ia zbardhën faqen Shkodrës e mbarë Shqipërisë në të gjitha periudhat e historisë? Dua t’ju kujtoj atyre që nuk e dinë, ose që nuk duan ta dijnë se malet janë kështjellat tek e ka folenë “Liria”. “Në gjokset e maleve bashkë me rrufetë e bubullimat u ruajt gjuha jonë Shqipe”. – Ismail Kadare – “Koha e Shkrimeve”.

E dij se ata që gjykojnë jo drejtë malësorët, ose që i pargjykojnë janë shumë pak, dhe tepër të vegjël në mendje e në shpirt, po gjithsesi duhet t’ju kujtoj që të mos harrojnë se: Trungu i maleve kreshnike kurrë nuk do të thahet. Ai çdo pranverë do të çelë filiza të rinj. Djepat e malësisë do të përkundin sërishmi Marash Ucë e Dedë Gjon Lula. Do të rritë Dukagjini, Mar Lula e Mehmet Shpenda, Mark Milanë e Babunë Çelë. Do të përkundë djepi i Mirditës Preng Bibë Dodë e Ndoc Mardedë, Mark Gjon Markë e Preng Doçë. Do të rritë Puka, Deli Pjetra e Gjin Lekë, që për Atme e fe e bajnë dekën si me le / Prej oxhakësh prap do t’dalin tymi / Gjin Previzë do të rritë Kurbini / Në çdo shkrep e në çdo mal / do të lind Shqipnija Prek Cal. Shkodra, djepi i kulturës e trimërisë shqiptare, që ka nxjerrë prej gjirit të saj Hodo Sokolin e Dasho Shkrelin, kryeviganin demokrat e liberator Luigj Gurakuqin, kurrë dhe në asnjë rrethanë nuk do të përbuzë malësorët tonë të mirë, bujarë, trima e fisnikë. Ata zbresin prej malesh si ortekë të bardhësive të bjeshkëve, për t’u bashkuar me liqenin e madh të dashurisë e kulturës shkodrane. Ata, sjellin në Shkodër freskinë dhe aromën e maleve, forcojnë armoninë dhe unitetin, për të cilat kemi aq shumë nevojë… Malësori ynë inteligjent prej natyre, shumë shpejt di të hyjë në rrjedhën e kulturës qytetare…, shembujt që cituam më lart besoj se janë të bindshëm dhe të pakontestueshëm. Qytetarët e rinj janë në tokën e të parëve.

Fran Zef Shullani, shembull i shkëlqyer për pajtim të gjaqeve e të konflikteve

Një burrë 75-vjeçar, Fran Zef Shullani, lindur në Lotaj të Dukagjinit, sot me banim në Shkodër, që nga viti 1991 e deri më sot ka dhënë dhe jep një kontribut të shquar dhe është shembull në krejt zonën e veriut në pajtimin e gjaqeve dhe të konflikteve, gjë që gjatë kësaj periudhe, kuptohet dhe me shokë të tjerë, por me iniciativën direkt të tij, ka pajtuar 20 gjaqe e varrë pushke dhe mbi 120 konflikte, duke paqtuar sa e sa zemra nënash e njerëzish.

Fran Zef Shullani rrjedh nga një derë fisnike, partiotike dhe atdhetare. Babai i tij ka qenë një burrë i besës, i trimërisë, i burrërisë dhe i bujarisë, virtyte të cilat biri i tij Frani i ka të mishëruara në gjak, ato virtyte të larta. Zef Gjeloshi, babai i tij, ishte një burrë zakoni dhe i kanunit e i kuvendit. Ai ka qenë shok i Mark Sadikut dhe i Mehmet Shpendit të Dukagjinit, Dedë Gjon Lulit e Deli Metës të Hotit, i Prek Calit të Kelmendit, i Bajram currit dhe i Azem Galicës së Kosovës, i Gjelosh Gjokës dhe i Shaban Elezit të Kastratit, e të tjerë burra me zë që ka bashkëpunuar me të tillë burra për vepra patriotike e për pleqërime të ndryshme.

Fran Zef Shullani, duke mishëruar virtytet e larta të babai të tij, i ka bërë ballë me sukses të gjithë këtyre akseseve dhe trazirave të popullit. Ky është edhe anëtar i Kryesisë të Misionit të Pajtimit Mbarëkombëtar me qendër në Shkodër dhe është vlerësuar me fletë nderi nga Kryesia e Pajtimit të Shkodrës, por unë them që duke parë rëndësinë jashtëzakonisht të madhe që në kushtet që po kalon vendi, i mbarsun me vrasje e ngatërresa meriton, veçanërisht ky burrë t’i propozohet Presidentit të Republikës që t’i vihet dekorata në gjoks, si aktivisti më i dalluar në misionin e pajtimit, propozim i cili i takon t’ia bëjë Presidentit, vetë Kryesia e Pajtimit me qendër në Shkodër. Fran Zef Shullani është jo vetëm një burrë i kanunit por edhe modifikues i së resë dhe i tolerancës. Ai ka një zgjuarsi të rrallë, drejtësi dhe urtësi të pashoqe, humanist dhe shpirt e zemërbardhë, guximtar, i fjalës dhe ia thotë troç të këqijat në sy palëve konfliktuale si pak burra të tjerë dhe gjithkund ku vë dorë ai, ka spikatur puna dhe përkushtimi i tij dhe i ka çuar punët deri në fund, në përfundim të plotë pa u lodhur fare dhe pa pyetur për moshën që ka dhe sëmundjen e tij kronike astmatike, për të cilën i lumtë dhe unë plaku 80-vjeçar Palok Luni nga Bajza e Malësisë së Madhe po e uroj u bëfsh 100 vjeç, pa të lënë këmba e dora. Ty të pastë shtëpia, fisi, bajraku, Malësia dhe vilajeti i Shkodrës, se me burra si ty, s’ka kala konfliktesh që nuk merret dhe shembulli yt të jetë dhe për misionarë të tjerë të pajtimit.

Fjala jote kur thua: Kur burrat ndeshen në pleqni ndër vedi, retë e motit i kthjellon, shumë fjalë e urtë dhe me kokë. Horizonti i pajtimeve të tij është tepër i gjërë sepse ka bërë pajtime në Dukagjin, Malësi të Madhe, Shkodër dhe Postribë, Pukë, Mirditë, Lezhë, Tropojë, dibër etj., pa kurrfarë interesi, vetëm për shpirt e humanizëm.

E pashë të arsyeshme që puna e këtij burri kaq të vyer e të nderuar, të mos mbetet në terr, por të ngjallet sadisfaksioni moral dhe t’i jepet publicitet veprës së tij, se unë kam përshtypjen se organet shtetërore nuk merren sa duhet me këtë problem kaq madhor dhe jetik për Shqipërinë dhe shqiptarët, për stadin që ndodhet sot vendi ynë. Kjomori kaq e shumtë konfliktesh të mbyllura nga Fran Zef Shullani, ka qenë dhe një lehtësi e madhe edhe për organet e drejtësisë shqiptare.

Misionari i Pajtimit, Palok Luni

Për Kryesinë e Pajtimit Mbarëkombëtar Sekretari, Emin Spahija

K.K. kombëtar, Kastriot Bajraktari

Ngjarje të jetuara

(Cikle përshkrimesh)

Fran Luli

Ditë përvëluese e një fundgushti, që solli vite dimërore

Aty nga viti 1975, Diktatori me thundër të stërhekurt kish mbajtur një fjalim therës atje në rrethin e Matit, veçanërisht për mësuesit e kategorive të ndryshme të shkollave, qenësisht, për inteligjencën shqiptare. Ky vit do të sillte një “revolucion” të egër për këtë inteligjencë dhe do të mbetej një motmot i zymtë, i tmerrshëm në historinë e arsimit tonë, siç do të shihet në këtë shkrim, megjithëse ndër pikat kryesore, pa hyrë në hollësira, të cilat, një pjesë të mirë  edhe nuk i dinim. Ato i dinte e i “vlerësonte” “Dikush” tjetër, kryesisht Partia, komitetet ekzekutive sidomos përfaqësuesit e këtyre organeve, qofshin këta të mëdhenj apo të vegjël. Bile këta të dytët ishin më therës, më të zinj me zemrën e tyre të egër, ngaqë, sipas ideve dhe praktikave të kohës e të rregjimit, këta të fundit i njihnin më mirë e më hollë njerëzit, kjo “njohje” konsistonte në dy pika: në biografinë dhe në punën e këtyre njerëzve të ditur. Por, në të vërtetë, pika e parë mbizotëronte gjithmonë mbi të dytën, shpesh e injoronte krejt këtë të fundit. Që të kombinoheshin e të përputheshin këto dy anë, natyrisht, që ish tepër e vështirë, thuajse e pamundur. Idealja, perfektja, nëse do të ishin të tilla, apo do t’i quanim vërtetë kështu, nuk mbërriheshin dot, bile kurrë. Mirëpo, në sistemet e diktaturës, ku mungon kurdoherë logjikja, racinalja, ndodhte edhe më e habitshmja, e pabesueshmja. Në kundërshtim me arsyen e shëndoshë, me realitetin, pozicionin politik, “biografia e pastër”, rrafshonte gjithçka, shuante çdo gjë, duke lindur, ose më mirë, duke krijuar krejt artificialisht një qenie frymore ideale, një lloj kreatyre të shpifur, të zbukuruar e të pikturuar me një art të veçantë, gijthnjë ireal, ku as romantizmi me ekstrem, imagjinar, fantastik nuk mund ta realizonte këtë figurë, këtë krijesë kaq të transfiguruar. Ç’e do, politika ish mbi të gjitha, fjala e ditës, refreni i kohës, aq më tepër, që këtu në monizëm, politka qe e ngushtë i askund. Gjithçka ishte e politizuar. Më shumë hahej politikë se sa bukë. Pagat, bashkë me mjaft “honorare” dallonin dukshëm nga masa e gjerë e popullatës. Shtohen këtu vizita të gjata e më të shkurtra delegacionesh shtetërore e më shumë partiake, ku “fatmirësisht”, kishte vetëm një parti “mëmë”. Dhe vendet e udhëtimet, për vetë ideologjinë e kësaj Partie, kuptohet, që ishin të largëta, fort të largëta, të gjitha jashtë Evropës së kulturuar, por veçse një Evropë e “kalbur”, “kapitaliste”, “borgjeze”, prej së cilës duhej të “ruheshim” sepse ajo të infektonte me shfaqje e kulturë borgjeze. Historia dhe regjimet dikatoriale kanë vërtetuar se kultura e huaj e zhvilluar ishte e papranueshme për këto regjime. Vetëkuptohet, që mediokri, meskini, i paformuari, nuk e duan të kulturuarin, të ndershmin. Kultura me antikulturën kanë luftuar kurdoherë me njëra-tjetrën. Po, ku bëheshin këto vizita? Dihet, në vendet “ekzotike”, atje tutje, në Azi, në Kinën e stërlargët, Vietnam, Kamboxhia, duke kaluar edhe në kontinentin tjetër, në Amerikën Latine, tek “Partitë marksiste-leniniste”, të cilat edhe i mësonte Partia jonë, e vetmja, që mbronte “me konseguencë” marksizëm-leninizmin “e pastër”. S’duhet harruar as Kuba e këtij kontinenti, me të cilën patëm lidhje fort të ngushta, veçanërisht, me revolucionarin e flaktë të saj, Fidel Kastron. Por, ç’e do, që na prishi me të kryerevizionisti, Nikita Hrushov, nga i cili, nuk u shkëput Kastroja, ndërsa ne u lidhëm ngushtë, tashmë me Kinën e Madhe të Maos. Por, për dreq, më vonë u prishëm edhe me këtë!? “Kund, mik për rshëllinë nuk lamë”, siç thotë i urti popull. E, pra, edhe sot, për çudi të fatit e të historisë moderne, si Kina, si Kuba, vazhdojnë të jenë vende me regjim komunist. Ky është, pra, komunizmi, me rrënjë grami, ky qe socializmi me ngjyra-ngjyra, “bojna-bojna”. Hajde, jepi dum, po të duash?

Nga ato favoret dhe përfitimet e shumta, s’duhen harruar shkollat dhe bursat për fëmijët e nomenklaturës së kuqe. Dhe ç’bursa? Nga më të zgjedhurat, brenda dhe jashtë vendit, sidomos këto të fundit, të cilat kushtonin “sa i biri t’ëmën”, sa lesht e kokës. E të gjitha këto shpenzime, si të tjerat, nxirreshin nga djersa e mundi, stërmundi i popullit të varfër, që për këtë stërmundim paguhej minimalisht, “sa për bukën e gojës”. Është pikërisht ku kontigjent të shkolluarish, që përgjithësisht, bën politikën e sotme, drejton punët e vendit, ndonëse për ironi të kohës, asnjë nga politikanët e sotëm nuk e njohin racionalisht politikën, sepse asnjë prej tyre nuk ka kryer studimet për shkencat politike, aq më pak në Oksfordin e njohur për këto shkenca. E, pra, politikë përditë bëjnë këta politikanët tanë, sa të majtë e sa të djathtë, sa në maxhorancë, sa në minoranc. Për rrjedhim, duken rezultatet e kësaj “politike” në Shqipëri, me një demokraci të stërbrishtë dhe me varfëri ekonomike.

Pas kësaj analize të thjeshtë, le të kthehemi tek ajo figura e kundërt e asaj pozitives, “ideales”. Është figura më delikate, më e vështira për t’u përshkruar, nga vetë jeta plot vuajtje, peripeci, sakrifica, deri në ekstreme e kësaj figure. Qenë njerëzit e prekur “politikisht” ata që u shtypën egërsisht prej “thundrës së hekurt” të regjimit monist, gjithnjë mbi kokë me “shpatën e Demokleut”, aq therëse mbi trupin, brinjtë e këtyre njerëzve. Sipas ideve të Partisë së Punës dhe “luftës së ashpër të klasave”, të cilën e sollën, pikërisht këto ide, njeriu duhej të paguante të gjitha “gjynahet”, “mëkatet”, kusuret e të parëve të vet. Na kujtohet këtu ai ligji i ashpër i Greqisë së lashtë, ku djali do të dënohej për veprat e të parëve të tij, pa asnjë përjashtim e lehtësi. Por, këtu në Shqipërinë tonë, kjo “luftë” bishash, egërsirash, bëhej fatkeqësisht, jo njësoj për të gjithë. Aty vepronte fuqishëm rrethi i “njohur” i personit, “shkathtësia”, “akrobacitë”, “marifetete” e tij, sa ekspozohej nga segmente të caktuara politike e jopolitike ky njeri dhe sa fshihej prapa “kuintave” të ndryshme. Për të tjerët, që s’i kishin këto shanse e lehtësira, vepronte me të gjithë forcën e vet “ligji i klasave”, bile me këta të gjorët justifikohej kjo “luftë klasash” ndër zyrat e “larta”, para syve të personaliteteve partiake dhe shtetërore. Këta të mjerët e pësonin si mos më keq, si për punë, për shtëpi, si për çdo gjë tjetër që kish lidhje me jetën e tyre. Dhe, mjerisht, jo përkohësisht, por ndoshta për pjesën më të madhe të jetës. I merrte teposhtja, që zort se merrnin më veten, mbase edhe deri në varr. Shtohen këtu edhe pasojat, që ndiqnin jetën, të ardhmen e fëmijëve të tyre. Sa të rinjtë kanë humbur avenirin, sa talente janë shuar e shkrirë si kripa në ujë, sa të aftëve nu ku janë njohur punët dhe zotësitë! Por, sa të paaftë, mediokër, meskinë, patën poste, privilegje e benefice të tjera, edhe pse në fundin e mileniumit që lamë, në kohët moderne, të shkencës dhe kulturës së ngritur e të perfeksionuar!?

Deri kur, vallë, kjo shoqëri shqiptare do të shkojë kështu me preferenca e antipreferenca, me simpatira e antisimpatira, me privilegje e mospërfillje, duke mos vlerësuar realisht punën e njerëzve, jashët politikave të kohërave në mënyrë që të shkojë “haku tek i zoti”?

***

Në kundërshtim me tipin tim si njeri, larg modestisë sime, më duhet të pohoj se një nga ato figurat, viktimat e kësaj politike të egër gjysëmshekullore, isha edhe unë, bile edhe me familje e fëmijët e mi. Shyqyr, që nuk vazhdoi më ajo kohë, se do ta pësonin edhe nipat e mbesat, ashtu si unë prej të parëve tanë, ndonëse i desha e di respektova me gjithë shpirt e zemër deri në frymën e fundit të jetës së tyre. Ndryshe nga shumë të tjerë, të cilët, në momente të caktuara, sipas politikës së kohës, kanë mbajtur edhe rezerva e hezitime, direkte e indirekte, ndaj të afërmëve të tyre. Natyrisht, këto qëndrime të ftohta, kishin arsyen dhe motivin e tyre, por veç s’kishin burrërinë dhe njerëzinë e duhur.

Më kujtohet, kur u martova, nisa edhe dajën tim, veç të tjerëve, të më merrnin nusen. Daja më kundërshtoi ashpër, si ish- i dënuar me burg që ishte dhe kish frikë i shkreti, mos të më vinte “gjë” e keqe më vonë. Unë edhe të afërmit e tjerë, i thamë shkurt: “Hip në makinë e nisu!” Për festa të ndryshme, gëzime, hidhërime e raste të tjera, që kanë familjet e farefisi, kurrë nuk jam ngurruar, por kam shkuar vazhdimisht ku kam dashur e kur kam dashur. Halli im tjetër i madh ishte se a do të kisha kohë, se për të tjera s’kam pyetur fare. Asnjëherë s’kam ngatërruar politikën me familjen, ndonëse, pra kjo e fundit është dëmtuar përherë nga e para, këtu në Shqipëri e në shoqërinë e saj. Duhet theksuar se në familjet tona të vuajtura e të përndjekura njerëzit e dënuar politikisht në forma e shkallë të ndryshme, pavarësisht nga lidhjet gjenealogjike, i kanë mbrojtur e ruajtur njerëzit e tyre, bile, më fort na kanë ruajtur se jemi ruajtur.

Unë, patjetër, edhe me të tjerët, isha prej atyre njerëzve krejt të pambrojtur, bile krejt i zbuluar. Veçanërisht, pas këtij viti të stuhishëm, të 1975-ës, ky zbulim ka qenë krejt i hapur, i hedhur në ankand. Gërmuan e gërmuan, kërkuan e stërkërkuan, pyetën e stërpyetën ku ish e ku s’ish, me letra e pa letra, me të qena e me shumë të paqena, si e si të nxihej biografia “e famshme”, e ashtuquajtuar “thembër e Akilit” e sistemit të ashpër politik. Se mos ishim ne “mafiozë”, “kontrabandistë”, terma të cilat as s’i njohte literatura politike e kohës në Shqipëri?!

Dhe vapa përvëluese e stinës së verës së vitit 1975 filloi, si klimë dhe si politikë. Aty në korrik të kësaj vere, atje në Gruemirë të Shkodrës, ku isha mësues, ish zhvilluar befasisht dhe urgjentisht një “mbledhje e kolektivit të mësuesve”, më shumë të palajmëruar se sa të lajmëruar, ngaqë njerëzit ishin me pushime verore, disa edhe në plazhe. Një prej të munguarve isha edhe unë. Duhej kjo paprani. Po ç’mbledhje kish qenë ajo, vallë? Një prelud, një prolog i vërtetë i tmerrshëm i një Vaterloje, kasaphaneje të mëvonshme, megjithëse piketat me kunja të çeliktë ishin hedhur që në këtë vapë, pasuar me kuja, vaje e ulërima të llahtarshme, edhe pse të pashprehura nga frika e kohës. Na ishin “analizuar” biografitë fije e për pe disave prej nesh, nën mbikqyrjen dhe “kujdesin” e organizatës së Partisë, por dhe të “orientimeve” ogurzeza të hierarkive partiake më të larta, deri te ai “Xhaxhi” i Madh. Veç biografisë që ishte abc-ja, kafja e mëngjesit, ndonëse “ço e ul” bio-e, bio-, ish kërkuar dhe “karakteristika” e punës, e cila më shumë s’ishte se ishte pasqyrim i kësaj pune më tepër sipas “oreksit, simpatisë, antipatisë” e mbi të gjitha, sipas “fizarmonikës së hapur” biografike. Por, prapë në jetën dhe punën e njerëzve ka pasur drejtues, që kanë vlerësuar punën e tjetrit, natyrisht, mbështetur në përkushtimin ndaj detyrës. Kështu, siç më kanë thënë drejtori i asaj shkolle kish përpiluar një karakteristikë pune mjaft të mirë, për të cilën më erdhi po mirë, por nuk u habita. Pastaj, më vonë, a e dini ç’kish ndodhur? Kjo karakteristikë ishte kthyer mbrapsht, domosdo, sipas “vërejtjeve”, “vigjilencës” së ish-komunistëve të kohës, por dhe sipas qëndrimit negativ dhe interesave personale të ndonjërit prej tyre. Patjetër, që tashmë ish përpiluar “për bukuri të Zotit” një karakteristikë tjetër, duket e nxirë, e zezë katran, si një “parapërgatitje” për theqafën e mëvonëshme. E largo, Zot, me ta lexuar kush, edhe pse “vlerësimi” i punës sate ishte ajo fletushkë, ajo paçavure. Ishin kohërat e shpërbërjes dhe e tjetërsimit të njerëzve, mjerisht, prej të tjerëve të pakulturë, të pagramë.

Dhe, ja, më në fund, erdhi 20 gushti i 1975-ës. Më thirrën në ish-komitetin ekzekutiv të rrethit Shkodër, bashkë me mjaft mësues të tjerë. Nuk më thanë se përse, natyrisht, si zakonisht për popullin, të cilin, pikërisht, për gjërat, që lidheshin direkt me jetën e tij, atë kurrë nuk e sqaruan, por e “lanë në hije”. Për çudi të vetes sime, isha mjaft i qetë. Më shkoi mendja vetëm për mirë. “Çështje kuadri do të ishte”, – i thashë vetes. Ndonjë afrim për në qytet apo, ndoshta, ndonjë ofertë tjetër, veçanërisht, në fushën e shkencës. Kishte disa kohë që merresha me kërkime e studime shkencor në gjuhësi. Artikuj të ndryshëm më ishin botuar në organet qëndrore e politike. Vazhdoja me ngulm kërkimet gjuhësore, duke grumbulluar mjaft materiale, të gjalla nga goja e shqipfolësve, shoqëruar ato edhe me burime e hulumtime në plan historiko-krahasues. Një pjesë e mirë e këtyre materialeve, më ushqejnë edhe sot në punën time shkencore. Burimi i gjallë gjuhësor është jetëgjatë, rezultativ dhe ushqyes në mjaft sisteme të një gjuhe. E them në mënyrën më të sinqertë dhe bindëse, se kam aq të dhëna e materiale sa nuk do të kem aq jetë, natyrisht, edhe në mungesë të mundësive financiare, që t’i sistemoj e t’i përpunoj shkencërisht të gjitha këto materiale. Por fatkeqësisht, më kishte mashtruar fort hamëndja ime, megjithëse kjo e kish logjikën e vet. Harrova momentalisht se logjika nuk vepronte kurrsesi në sisteme moniste, pasuruar me diktaturë. Po, kështu, nënvleftësova, bile injorova atë mbledhjen fatkeqe të Gruemirës.

Në mëngjesin e asaj dite të nxehtë shkova dhe hyra në katin e parë, pothuaj të nëndheshëm, ku gjithmonë ishte errësirë, po kësaj here m’u duk edhe më errët. Ishte vapë e madhe, edhe pse kjo zgafellë sillte njëfarë freskie në atë mjedis, por ndër zyra, e veçanërisht, në atë zyrën ku kishin zënë vend, butë e butë, ish- shefja e arsimit, shefi i kuadrit dhe kuadro të tjerë të atij komiteti të stërpolitizuar, i cili “ushqimin shpirtëror” e merrte vetëm nga ai komiteti tjetër, i Partisë “Mëmë”, që për të prekurit politik, si heretikë e “plangprishës”, ishte vetëm “Njerkë” e kaluar njerkës, një bushtër e pangopur, një gëlltitëse, guloze njerëzish, përpirëse qeniesh të pafajshme njerëzore. Ky gjysmëburgu ishte mbushur plot e përplot me mësues. Ishin të heshtur, me kokë poshtë ose me fytyrë të vrenjtur, duke biseduar pak, fort pak me njëri-tjetrin. Duket se s’kishin ç’flisnin, kishin edhe frikë, besa, të bënin “çy-çy”. Disa lëviznin, çapitnin pak nga pak me hapa fort të ngadalshëm, të matur dhe mjaft të menduar në vetvete. Një heshtje prej varri ndihej ndër ata njerëz, një kob i zi parandjehej aty. Shumëkush e dinte se pse ishte thirrur në atë “tubim”. Dhe shumica ishte e bindur se për keq e për dreq do të përfundonte puna. Unë askënd nuk pyeta, përsëri nuk më shkonte mendja për zi, sikur të isha njëfarë naivi.

Filloi thirrja e njerëzve në zyrë, sikur të shkonin në sallën e gjyqit e, ndoshta, më e rëndë. Vetëm kur filluan të dilnin njerëzit e parë, u binda se aty kishte zi, tmerr, dënim, reprezalje, megjithëse “argumenti”, justifikimi i njerëzve të pushtetit e të Partisë, ishte “qarkullim kuadri”, ide e përsëritur vazhdimisht nga politika e kohës sa herë që bëheshin kësi lëvizjesh, kasaphanesh. Së paku për këta njerëz të ditur, ky s’ish qarkullim dhe s’kish si të ishte si i tillë. S’kishim zënë myk nëpër vende të rehatshme, në karrige e poltrona luksozë. Përkundrazi, mësues fshatrash ishim, përgjithësisht. Hypur në karroceri kamionesh, sepse as urbanët e rregullt s’kishin filluar ende, në shpinë biçikletash nëpër të ftohtë e zheg, në këmbë me orë të tëra, disa të tjerë, bile edhe flinin krejt në fshat.

Jo, more, jo, o milet i shkretë, ky s’ish qarkullim, as përforcim. Ai ishte vetëm dënim, edhe pse për vepra të pafajshme. Shkaku, së paku kësaj here, përsëri dihej, sidomos kryesori: Ai Enveri “gojëmbël”, “buzagaz” në aparencë, por me gjuhë “brisk e thikë” në esencë, direkt dhe indirekt, ish marrë atje në Mat edhe me biografitë e mësuesve. E, kuptohet, këtu tek komunistët tanë, mjaftonte një fjalë, një “shëkndi” e hedhur nga Diktatori, që ata të ndizeshin, të shpupurisheshin për të “materializuar” fjalën e Tij, të këtij “Idhulli” për ta, duke e zbërthyer e stërzbërthyer atë fjalë në çdo skaj të vendit. Dhe filloi “revolucioni” në arsim. Refleksin e parë këtej nga ne, e dha Lezha, me largime mësuesish nga puna, duke i dërguar në vendet e punës më të papërshtatshme, me transferime e qarkullime u pasuan dhe pësuan të tjerët. Menjëherë kaloi “stuhia e revolucionit” në Shkodër, me po ata parametra, me ato masa e “të mira” të tjera, por, natyrisht, si rreth i gjerë, që ishte, “të ndëshkuarit” qenë më të shumtë në numër, si në pushime, ashtu dhe qarkullime, me “ndërmarrje” e “ferma” më të shumta, me kodra e male më të larta. Ai regjim komunist, që dënoi baballarët, xhaxhallarët, dajallarët, e besa edhe “gjyshllarët”, po ai sistem donte të dënonte, t’i pushonte e “t’i qarkullonte” edhe bijtë e nipat e tyre, megjithëse me mund, sakrifica, pengesa e vështirësi, veçanërisht ato politike, mundën të mbarojnë shkollën, që të mësojnë të tjerët. Por, ja që erdhi një moment specifik, nëse do të quhet kështu, që këta njerëz të kulturës, pavarësisht se ç’moshë, ç’gjendje, ç’stazh e ç’nivel formimi e pune kishin, tashmë ose do të pushoheshin, ose do të merrnin malësitë.

Lavdia e Skënderbeut në shkëlqimin e promotekës historike

Nga: Prof. Xhuzepe Katapano

Xh. Katapano: Njeri me kulturë të gjerë, shkencëtar, ka botuar traktate algjebre, trigonometrie, analizash kimike, gjuhëtar, filolog, historian, ka ndjekur kurse të larta kulture në Rodi (ishull) duke mbështetur tezën “Institucionet e reja të shtetit italian”. Në vitin 1937, i nxitur nga Akademia e Italisë, shkoi në Egjypt për të studjuar doktrinën misterioze THOT, dhe zbuloi pas shumë kërkimesh dhe studimesh se “Tri herë i madh” fliste të njëjtën gjuhë që flitet sot nga shqiptarët, gjuhë e përdorur nga Krishti, në Shtëpinë e Xhaires dhe në çastet e fundit në kryq.

Sot Prof. Xh. Katapano është Drejtor i Akademisë Historike Thot – tat Skanderbeg. Ndër të tjera fitues i Çmimin Ndërkombëtar Gjergj Kastrioti Skenderbeg.

Kjo mirënjohje i referohet Heroit Kombëtar të Shqipërisë që për shqiptarët është padyshim personazhi më popullor dhe i njohur në gjithë botën. Ai luftoi me shpatë dhe gjithmonë doli fitimtar gjerë sa vdiq, që bashku me gjithë popullin. I cili vazhdoi luftën dhe pas vdekjes së Tij edhe për dhjetë vite të tjera, gjerë në ekstrem të fuqive të tija, përtej një çerek shekulli, i vetëm në mbrojtje të Perëndimit dhe të Katolicizmit, për të penguar pushtuesit otomanë që të shkretërojë Romën, siç ishte qëllimi i tij, që të mos dhunohej Kisha e Sh. Pjetrit, të kapej Papa, Zëvendësi i Krishtit në tokë, dhe të mos ngrinte mbi Kupolën e Sh. Pjetrit flamurin me gjysmëhënën në vend të Kryqit.

Skanderbeu është padyshim personi më i njohur për shqiptarët. Por për gjakun “e shenjtë” shqiptar, Skanderbeu nuk është as i pari, as i vetmi njeri i përmendur.

Ne, pas një gjysmë shekulli kërkimesh dhe studimesh shumë të rrebta, të udhëhequra me metoda rigorose shkencore përçue nga Platoni, arritëm te burimi i parë i largët i fisit, i gjakut (Prosapia) shqiptar, duke zbuluar me gëzim, të befasuar, se fisi “i shenjtë” i Atlantëve i quajtur në “Krizia” dhe në “Timeo”, Atlashe – që përkon pikërisht me “të shenjtën” të shqiptarëve.

Atlash, është fjalë e përbërë nga dy fjalë shqipe: At = babë; lash = fëmi i parë, më i moshuari, është emër i dhënë nga inisiatori, filluesi i fisit, i presapias, Poseidoni, të parit djalë të lindur i të pesë çifteve të binjakëve të lindur nga e shoqja, anas Klita; pastaj i emëruar, në kohë të tij, Mbret, nga prindi i madhnueshëm “i Shenjtë”, mbi të gjithë të tjerët.

Kjo presapia shumë e vjetër, i shumë mijëvjeçarëve, përputhet me atë të qytetëruesve të Egjyptit të vjetër, barbar, të kërkuar me shumë vështirësi nga egjiptologë të njohur si Maspere, Enel, Paribeni, Anti e shumë të tjerë.

Këto qytetërues të udhëhequr nga THOT, inisiatori i të gjitha kohërave shkuan në Egjipt, ndërsa Atlantida fundosej në Oqeanin Atllantik rreth 12 mijë vite më përpara. (Shih Platonin: “Timeo” dhe “Krizia”)

Thot, çekë nga Shën Cirili duket ndër “15 librat ermetikë” si themeluesi i çdo qytetërimi; dhe ndër kohët e kaluara, Paltoni na e paraqet tek “Fedri” në mishërimin e shpikësit të shkrimit edhe te “Kratila”, krijuesi i të gjitha shkencave, të Gjiamblikës (“De Mysteriis Aegyptiorum”, Misteri i egjiptianëve), shfaqet si Zotëri i fjalës, dhe në fakt emri i tij ka lidhjeme të; rridhte nga fjala shqipe Thom-them, i referohem fjalës e thënë.

Thot, themeloi në Gize tempullin e parë të Diturisë (Piramida e Keopsit) që u quajt me fjalët shqipe – Besa Heshtë (shkenca e mëshehur); fjalë e shqipes të cilat e bëjnë fjalën Mister, tempulli i shkencës. Një ndërdishiplinore pozitive dhe ekzetorike (doktrinë filozofike) të një kohe mirbërëse, e shëndetshme dhe e dobishme gjithnjë e kohës, sintropike, d.m.th. e themeluar mbi Rregullin Ligjin që rregullon harmonitë e krijimit të gjithësisë, dhe në biologji dobëson energjikisht çdo përpjekje kundërshtimi entropik (faktor sasior i energjisë seli  proceseve të kthyeshme) dhe neoplastike. Shkenca shumë njerëzore që synon për ta ruajtur njeriun e shëndoshtë në mendje dhe në trup në sintoni të përkryer me qëllim të natyrshëm: të Mirën.

Tempujt e Besës Heshte u përhapën ndër qytete të tjera të Egjyptit në mes të cilëve Eliopoli dhe Menfi. Këtu studjonin mendjet më të ndritura të njerëzimit, Orfeo, për një kohë të pacaktuar; Pitagora për 22 vite, Platoni 12 vite, Moizeu për një kohë të pacaktuar dhe kështu shumë të tjerë, ndër ato vende të shenjta të Besa Heshte, pasonin ndiqnin pjesërisht, si Platoni dhe Moizeu; ose të tërë nistari si Pitagora i patregueshëm, i cili parapëlqeu atdheun e tij shpirtëror Kalabrinë – Greqisë, duke themeluar sipas mësimit të Thot “Shkollën italike”, në Krotone.

Thot fliste shqip. E kemi treguar në një veprën tonë me titull omonim, Bardi, botues, Romë 1984. Në fakt alfabeti jeroglif fonetik dhe onomastik Shenjtnor egjyptian i krijuar nga ai, janë në çelës shqipe.

Do të mjaftonte Thot për të mbuluar me lavdi shumë të ndritur të pavdekshme – Shqipërinë dhe për shkruar për llogari të saj në Librin Mjeshtër të Njerëzimit tituj me vlerë shumë të lartë, të pamatur: të pashuar.

Sidoqoftë janë disa personazhe që panumërt të prosapies sonë “të shenjtë” shqiptare me merita të përmendur; po citoj ndonjë prej tyre: të gjithë faraonët e Dinastisë së XIX në mes të cilëve spikat Ramseti II i madhi. I njëjti emër Faraoni është fjalë e përbërë nga dy fjalë shqipe: Fara = farë, fis, brezni, prosapia; One = është e jonë, pra e fisit tonë e gjakut tonë.

Edhe i dituri për anatomazi, Salomoni nga e ëma është shqiptar; sepse i biri i Davidit dhe i Hitites Betsabea. Hitita është sinonim i pellazgut, i trojanit, i etruskut dhe i ilirit: Iliria është emërtim i parafundit i Shqipërisë.

Edhe Aleksandri i Madh është shqiptar nga e ëma: Nëna e tij Olimpia ishte princeshë Epirote Shqiptare.

Të panumërt kanë qenë perandorët romakë nga Iliria, mjafton të përmendim Doklecianin, Konstantinin e madh, Gjiustinianin, kosovar.

Edhe Kishës së Romës, Shqipëria i ka dhënë Dijetar dhe Papë; si Shën Xhirolamon dhe Papë Klementin XI, nga princët Albanë, ndjekës i Krishtit në lemoshë (Karitas) Ai ju fali të varfërve të gjithë pasurinë e tij.

E drejtë, është e denjë për lavde inisiativa e “Brutium”: kalabrezët në botë për dhënien e Çmimit Ndërkombëtar Skanderbeg, italianë shqiptarë dhe arbëreshë që kanë kontribuar për të mbajtur gjallë dhe fort lidhjet e ngushta miqësie tri mijë vjeçare që ekzistojnë nëmes Italisë e Shqipërisë duke nderue të dy popujt me vepra të denja në çdo fushë të aktivitetit njerëzor, dhe për t’i dhënë pak drejtësi Shqipërisë.

Ne atë e duartrokasim dhe i urojmë që të tjera të lindin, të urdhërit politik ndërkombëtar, marrëveshje për t’i dhënë drejtësi të vërtetë Shqipërisë së martirizuar, të copëtuar dhe kryqëzuar 80 vite përpara nga kombet kufitar!

Duam të shpresojmë që ndonjë guximtar të denoncojë energjikisht dhe pa hipokrizi “Traktatin – traktat i thënçin – e Ambasadorëve (Londër 1913) që ratifikoi hajnitë, masakrat e Serbisë, e Greqisë në dëm të Shqipërisë, e mbrojtur nga askush dhe për më tepër e poshtëruar e përbuzur.

Përktheu nga italishtja: Paulin Kamsi

Drenushat e kulturës shqiptare në botë

– Esse telegrafike –

Ani pse numërohen me gishtat e një dore. Ku i dihet se në një të ardhme jo edhe aq të largët numri i tyre shtohet. Druaj të ketë gjasa të rrite numri i tyre sa kohë është evidente lëngata e emigrimit të trurit. Prapë në të mirë të kulturës së kombit tim do të jetë. E ka patur prej kohësh të nevojshëm flugerin e vet të artit e të kulturës përtej e mëpërtej kontureve gjeografike të etnisë së vet. Le, ta ketë këtë fluger në përmasa, me hir e me pahir të rrokshme, sot e në të ardhmen e afërt e të largët.

E cekëm kryekreje se drenushat e kulturës shqiptare në botë numërohen me gishtat e një dore. Është e drejta juaj t’i numëroni me gishtat e dorës suaj, siç është e drejta ime t’i numëroj me gishtat e Gjon Pretikës. Le t’i ftojmë në “tapetin” e kësaj esseje telegrafike pa humbur kohë.

Nis vistra e drenushave të letrave shqipe me një poeteshë gjerësisht të njohur sa në vendin e vet po as jashtë tij. E lindur dhe e rritur në metropolin e veriut të pamatshëm shqiptar, në Shkodrën e traditës së hershme e mondane, Bardha Bordulla (Adrio), jo nga malli por nga halli, jeton, punon e krijon në Landin e Bavarisë në hapësirën Gjermanike. Libri i saj i fundmë me poezi “Balada e Reve”, botim ekskluziv i Kompanisë Botuese “Helena Kadare”, është një kulm i profecisë në artin e verrshërimit. Kombi im krenohet sot e gjithë ditën me një poeteshë të përmasave të saj, pasi besojmë se “Dedali” i poezisë së saj do të rrokë maja më të epërme në kodrinat e rrumbullta të botës poetike.

Catherine Preljocaj ka qenë në brakun e nënës kur është “vjellë” prej Luginës së Kelmendit në një mëngjes të hirtë e të mugët që mbartte vetëm ëndërrime të vdekshme. Shqiptaren e mençur e ngriti në një pod të lakmueshëm për qindra krijues të tjerë, libri i saj “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, i botuar në gjuhën frënge nga Shtëpia Botuese e njohur “Favre”. Katrina është në zenit të moshës krijuese e nga kjo banore e Parisit, fusha e letrave tona pret prurje të reja. Le të mbetet i hapur shtegu i vërshimit të tyre.

Le të mos ngutemi pa i lënë në rezervat tona pak rreshta prozatores së magjishme, Helena Kadaresë, për të anunçuar emra të tjerë të botës shqiptare të kulturës. Tirana e Parisi janë limanet ku parkohet korpusi i veprave të narratores sonë, do të thoja më të suksesshme gjer në ditën kur celebrohet kjo esse telegrafike. Romani “Një grua nga Tirana” dhe jo vetëm ky, rri hijshëm në gjerdanin e prozës së përzgjedhur brenda dhe jashtë ku rrin hapët flatrat komunitetit të letrave shqipe. Helena Kadare rrezaton energji të pashtershme krijuese gjer në atë cak, ku celebron një befasi.

Elvira Dones e Besa Myftiu, dy shkrimtare të njohura më fort në Europën Perëndimore se sa në Shqipërinë e këtushme ku i kanë rrënjët, e pse jo edhe ndonjë rrem të vetën, janë etalone prej kah lypset të priret krijimtaria e shqiptarëve më të zëshëm. Është në nderin e tyre të shkrehet kumti sipas të cilit, prozatoret e suksesshme janë përkthyer edhe në gjuhën shqipe. S’ke se si t’i bishtosh këtij universi letrar që lakmon salonet letrare që kapërcen pa drojë konturet e kontinentit të vjetër e mbrrin pa i bërë “tërt” syri në brigjet e Paqësorit.

E mbyll kornizën e essesë sime telegrafike emri i sopranos mahnitëse Inva Mula. Parisi na e ka rrëmbyer çprej vitesh këtë racë drenushe me zë magjepsës e njohje ndërkombëtare. Përtej zemërimit vezullon krenaria për personalitetin e kësaj artisteje të nivelit të epërm. Le të ushtojë timbri i zërit melodioz të saj në skenat gjigante të Parisit, Romës, Londrës, Berlinit e më përtej. Spaletat e kulturës së kombit tim qëndisen me yjëz të tjerë.

Numri gjashtë i drenushave të kulturës shqiptare në mërgim nuk është as-se-si ters. Unë besoj se ai mund edhe të rritet. Teepakta në progresionin aritmetik…

Dashamir Cacaj, shkrimtar e botues

Bujar Shehu

Për në Kosovë

Varet përse shkon, sa do të rrish e kur do të kthehesh, që të caktohet qartë dobia e këtij udhëtimi të gjatë. Gjithsesi udhëtimi ynë ishte mjaft i dobishëm, megjithëse koha në dispozicion ishte vetëm tri ditë.

Miku im Ethem Haliti, që është koordinator për arsimin në Shqipëri për Shoqatën humanitare e vëllazërore “Istanbul”, njëkohësisht edhe pedagog në Medresenë e vajzave në Shkodër, më konfirmoi me telefon ftesën për një udhëtim në Kosovë. E prita me kënaqësi këtë ftesë për udhëtimin tim të parë drejt Kosovës, një emër tepër i dashur pr mua, të cilin e kam lakuar në të gjitha rasat në shkrimet e mia publicistike. Natyrshëm që zotëri Ethemi, duke qenë në korent të këtij lakimi, me ftesën e tij realizoi një ëndërr të vjetër timen, për ta parë nga afër këtë pjesë të bukur të shëndetshme të kombit tim, të ndarë me forcë e në mënyrë mizore nga trungu i saj, Shqipëria. Në orën tetë, të mërkurën, tre ditë para ditës së parë të muajit Ramazan, u gjenda në mikrobus në një ndenjëse dyshe me mikun tim të respektuar, zotëri Ilir Muja. Por nuk ishim vetëm ne. Pëveç zotëri Themit dhe zotëri Idrizit, ishin 11 apo 12 persona të tjerë të rëndësishëm rreth institucionit të Myftinisë të qytetit tonë. Myftiu, zotëri Faik Hoxha, drejtori i Medresesë, i nderuari zotëri Faik Luli, zotëri Vehbi Gruda, Ibrahim Bilali, teologu i ri, i qeti dhe i ëmbli miku im zotëri Muhamed Syrtari, Liljan idrizi me të birin etj. Rruga e gjatë e cilësisë së dobët është në unison me të gjitha rrugët e Shqipërisë. Para nesh vetëm një dekor: palosje dhe shpalosje vargmalesh të pandërprera.

Kosova të thërret, horri të vret…

Pasi kaluam Shën Mërinë në një kthesë të gjerë të rrugës, në krahun e majtë të saj duke kaluar për në Kukës, një përkujtimore e ndërtuar me kujdes, pozonte mbi një pllakë mermeri të zi. Qëndronte mbi të dhimbja njerëzore dyfish e thellë. Pllaka mermeri të tilla të vendosura anës rrugës, gjen shpesh nëpër rrugët tona, veçanërisht pas vitit të turpshëm 97-të, kur socialistët e sotëm ose komunistët e djeshëm, dogjën dhe shkretëruan Shqipërinë nëpërmjet revolucionit të armatosur të llojit të tyre. Zotëri Themi ndalon makinën dhe i fton të pranishmit të shkojnë pranë memorialit për të kënduar një “Fatiha” për shpirtin e dy vëllezërve kosovarë të vrarë nga horrat dhe banditët e rrugëve të lindur pas ‘97-ës. Në pllakatën përkujtimore lexohej “Më 22 Gusht 1999, u vranë në pritë vëllezërit Rahim Sylë Nikçi, lindur në Kosovë në vitin 1958, ekonomist i lartë, dhe vëllai i tij Rexhep Sylë Nikçi, lindur në Kosovë në vitin 1962, inxhinier gjeodet”. Qëndruam gjatë para kësaj para kësaj dhimbjeje ngjitëse që nuk shërohet kollaj. Të dy vëllezërit po ktheheshin nga mërgimi të gëzuar jo vetëm për faktin se po shkonin tek nëna Kosovë që i thirri, por edhe se po kalonin nga trungu i tokës amë, nga Shqipëria. Ishte koha kur kriminelët serbë me Millosheviçin në krye e mbuluan me gjak Kosovën. Ata erdhën ashtu siç mund të vinin djemtë për të shpëtuar nënën e tyre. Por jo, nuk ishte e thënë të takoheshin, të çmalleshin e ta mbronin nënën e tyre. Plumba pabesie u derdhën mbi trupat e tyre. Gjaku u derdh pa kuptim nga njerëz pa kuptim që, për fat të keq, ishin vëllezërit shqiptarë! O Zot, a mund të ketë krim më të shëmtuar? Gjahtarë kriminelë, që nuk dinë të dallojnë njeriun nga kafshët e pyllit me të cilat bashkëjetojnë! Me dhimbje në shpirt u larguam nga ky vend, të shoqëruar nga buzëqeshjet e portretit të tyre në pllakën e mermertë.

Pasi kaluam Kukësin, u përballëm me doganën e Morinës. Këtu është kufiri më interesant: ai ndan Shqipërinë nga shqiptarët në trojet e tyre (!) Kjo skenë është e pranishme në gjithë gjatësinë e kufrit tonë shtetëror; si asnjë shtet tjetër në botë, ne kufizohemi me vetveten (!) Kjo ndodh se kështu na do Evropa, vetëm në këtë mënyrë mund të quhemi evropianë…

Në Prizren

Dikush nga bashkëudhëtarët tha se Prizreni është një Stamboll i vogël. Megjithëse në qytet hymë në të errur, të shoqëruar nga të ftohtët e pikat e buta të shiut, Prizreni nuk të jep rastin të idhnohesh me të. Ai ofron për udhëtarin mesazhe të largëta nga historia e tij e lavdishme. Kjo histori ruhet në memorien qytetare si dhe në monumentet ndërtimore qindravjeçare të ndërtuara në truallin e tij. Një kishë ortodokse e ndërtuar së voni, dëshmitare e rreme e historisë, e rrethuar me tela me gjemba, e vetmuar por e ruajtur mirë nga kforjanët (ushtarët e KFOR-it) lëngonte e sëmurë nga sëmundja e indiferentizmit qytetar prizrenas. Ajo qëndronte si në trup i huaj në jetën plot shëndet të qytetit. Në memorien time Prizreni mbetet një qytet aktiv për të gjitha ngjarjet historike që kanë lidhje me mbijetesën e kombit. Të më falësh, Prizren, që nuk po shkruaj më gjatë për portretin e lavdishëm që të karakterizon, sepse koha ishte mjaft e shkurtër në shoqërinë tënde dhe sepse natën erdhëm dhe po natën u larguam.

Xhamia e re

Qëllimi i vizitës sonë në Kosovë ishte pjesëmarrja në përurimin e xhamisë së re që ndërtoi Shoqata humanitare vllazërore “Istanbul”. Pasi kaluam Gjilanin, disa kilometra pa shkuar në Maqedoninë zevzeke, ndodhet një qendër banimi dhe quhet Vitia, ku është ndërtuar xhamia që do të përurohet. Asnjëherë në historinë e kësaj qendre banimi me muslimanë shqiptarë nuk ka qenë lejuar nga pushtuesit serbë ndërtimi i ndonjë xhamie. Natyrshëm që edhe gëzimi për vendasit ishte i papërshkrueshëm. Folën në këtë tubim shumë personalitete, por fjala e myftiut të Shkodrës zotëri Faik Hoxha, ishte tepër mbresëlënëse. Në mes të tjerash, ai foli për padrejtësinë e ndarjes së trojeve tona nga politika antishqiptare të Evropës, shprehu kënaqësinë dhe gëzimin e tij që po ndodhej sot në Kosovën e çliruar nga dhuna e pushtimit serb etj. Xhamia ishte një objekt madhështor me shpenzime të pakursyera, tepër funksionale dhe me cilësi tepër të lartë. U takuam më pas me të njohurit tanë kosovarë që kanë jetua dhe punuar në Shkodër, si me teologët Muhidin Ahmeti, Ajni Sinani, Azem Xheladini, Eljesa Ahmeti etj. Por një takim interesant dhe mbresëlënës ishte ai me sekretarin e Myftinisë së Prizrenit, të porsaliruarin nga burgimi shtatëvjeçar në burgjet serbe, shkrimtarin dhe dijetarin islam zotëri Nexhat Ibrahimi. Qëndrimi i tij heroik në burgjet serbe, puna e tij e palodhur krijuese dhe përkthyese në fushën e islamologjisë, ka bërë që të kemi një konsideratë e respekt të veçantë për figurën e tij, që megjithë këto arritje të suksesshme, punonte me përkushtim i ulur në karrigen e thjeshtë të modestisë.

Në Prishtinë

Prishtina ka një popullsi të barabartë me Tiranën. Aty si edhe në Tiranë banojnë shqiptarë. Ndryshimi ndërmjet tyre qëndron në pozicionin e mentalitetit qytetar, ndaj individuales dhe sociales. Në Prishtinë, më thanë se nuk kishte pothuajse fare parkingje makinash, ato i parkonin nëpër rrugët e qytetit. Ndjenja e punës për ndërtimin e shkatërrimeve që u shkaktoi lufta me pushtuesit serbë, ishin në lartësinë e detyrimit kolektiv për një jetë më të mirë e më të qytetëruar. Hija e luftës dhe pasojat e saj ishin përzënë nga puna dhe investimet kosovare, asnjë shtëpi e rrënuar, ndërtimet masive kishin pushtuar Kosovën. Atje punohej për të ardhmen e suksesshme, tek e cila padyshim, do të arrijnë para nesh. Pas dy ditësh do të zhvillohen votimet për zgjedhjet parlamentare. Të bie menjëherë në sy, nëpërmjet posterëve, se qëndrimi i partive politike për çështjen kombëtare është unik, sa kohë që partitë politike në Shqipëri as që merakosen për çështjen kombëtare. Ato janë në garë për të rritur shkallën e servilizmit ndaj të huajve. Prishtina e meriton që të jetë kryeqyteti i një shteti të lirë e të pavarur, ashtu siç do të jetë Kosova…

Duke u larguar nga Kosova, m’u forcua mendimi se shumë nga ushtarët e KFOR-it, në mënyrë të veçantë ushtarët grekë, janë në dispozicion të ruajtjes me çdo kusht të kishave ortodokse serbe, këtyre dëshmitarëve të rremë në gjyqin që pseudohistoria po i bën padrejtësisht Kosovës… Gjithsesi, rruga për në Kosovë, megjithëse e cilësisë së dobët, tashmë është fare e lirë, është rruga që të çon në trojet tona ku, më në fund, çizmja e pushtuesit serb është hedhur në koshin e mbeturinave të historisë…

Në Shkodër kurrë nuk u hodhën trakte

Nga: Selim Gogaj

Dhe shumë kohë do të mbetet në këmbë pyetja shumë e rrezikshme në Shkodër. A thua u hodhën me të vërtet trakte në këtë qytet ku jetojnë qytetarë të dy religjioneve më të mëdha në Shqipëri dhe nëse u hodhën a ia arritën qëllimit ato që mund t’i kenë hedhur këto trakte dhe duke e shtyrë mendimin më tej pse pikërisht në Shkodër qytetarët të detyrohen të bëjnë pyetje të tilla që vetëm përfundime fatale mund të sjellin? Po të arsyetojmë me qetësi, ne do jemi në gjendje që këto pyetje të rënda të marrin përgjigje të pakta ose, së paku, mund t’i afrohen saktësisë. Tashmë Shqipëria duket se është vënë në një rreth të kuq dhe dikush “ka shumë punë me këtë vend”. Pra Shqipëria dhe shqiptarët dikujt “ia kanë zënë rrugën”. Prandaj sot ky vend shtyhet me çdo mjet drejt humnerës dhe po ia arritën ta hedhin mbrenda ia kanë bërë gati edhe gurin për t’ia hedhë sipër. Këto mendime janë të figurshme por bazën e kanë tek ajo çfarë na shohin sytë dhe çfarë nga ndigjojnë veshët. Shqipëria në krizë politike me një qeveri që nuk e shkul as topi, por që rrëzohet befas sepse merr urdhër për t’u tërheqë. Bëhet gati një qeveri tjetër, që betohet pak më shumë se ajo që bie se do t’i sjellë pranverën këtij populli, në një kohë kur pas shpine fsheh shkopin e gatshëm t’ia thyejë kockat këtij populli më shumë se ajo që u dorëzua. Pra ajo dora e gjatë që zgjatet nga matanë kufirit ka gjetë shkopin që të përziej e ta bëjë lëmsh këtë popull që sot jeton në Evropë por që në mbrëmje para se të shkojë për të fjetur diskuton çfarë do të hajë nesër. Këtë shkop e ka sot në dorë një parti që me vota fantazëm betohet se i takon të qeverisë. Duket se ajo dora e gjatë e mbështet në këtë farë qeverisje dhe kur ato e shohin kur uji u kalon poshtë prapanicave atyre bëhen plane dhe skenarë të rinj. Në rreth të kuq është vënë Shqipëria dhe në dy rathë të kuq është vënë Shkodra dhe shkodranët sepse ato nuk janë të gatshëm të falin ata të cilët ia lanë gurin në shpinë për 50 vjet. Prandaj u realizua ajo loja e traktit në Shkodër ku duket shumë qartë se dora e gjatë që vjen nga jashtë dhe shkopi që nga mbrenda e bën lëmshin hyn në një bashkëpunim për t’ia matë pulsin Shkodrës, ose për t’i faturuar një paradhënie të rrezikshme. Historia e këtij qyteti shumë nacionalist është pasqyrë e ndritur e harmonisë qytetare. Kurrë nuk ka pasë as nuk do të ketë në Shkodër dy fronte siç gaboi në një shkrim një qytetar shkodran kur arriti në një përfundim të rrezikshëm duke na thënë se ka pasë front katolik dhe front turkoman. Në fakt ka pasë vetëm një front dhe ky ka qenë fronti shqiptar kundër çdo lloj armiku, konkluzion ky i bazuar në ato që ka dëshmuar dhe vazhdon të dëshmojë historia e shqiptarëve në të gjitha trevat ku ato kanë banuar dhe vazhdojnë të banojnë edhe sot. Po ajo puna e traktit si ishte në të vërtetë? Ai është një material që ishte hedhur në Kosovë ku hallet e problemet po shtohen çdo ditë. Ajo çfarë shkruhej aty nuk ishte gjë tjetër barut i gjallë që kërkonte veçse një fije shkrepse që të ndizej, një zjarr që aq shumë e dëshiron ajo dora e gjatë. Megjithëse hartuesit e traktit kishin lënë edhe adresë ku mund ti takoje për të konvertuar shqiptarët muslimanë, mekanizmi shpërthyes nuk funksionoi sepse shqiptarët e Kosovës shkrepsat i kanë për të ndezë zjarre ku t’i digjen armiqtë e tyre dhe nuk ndezin zjarre për të djegur veten. E thënë më hapur kosovarëve feja islame nuk ia ka prekur ndjenjën e shqiptarit por ia ka forcuar edhe më shumë sepse në fenë islame është një thënie e artë që citohet kështu “Dashuria për atdhe buron nga besimi”. Shqiptarët e dy religjioneve e njohin dhe e nderojnë shumë njëri – tjetrin. Ata e dijnë shumë mirë se në një peshore vlerash asnjëri nuk peshon më rëndë se tjetri. Dhe pikërisht ky trakt synonte të prishte këtë barazpeshë vlerash. Pasi në Kosovë bomba nuk plasi hijet e zeza të natës e sollën atë në Shkodër. Materiali u botua në gazetën “Rimëkëmbja” dhe meqë gazeta shitet shpejt ai që nuk e siguroi ekzemplarin e fotokopjoi. Dhe pikërisht tek ky fotokopjim folloi zhurma e rrezikshme. Filluan lajmet në mediat vizive për mijëra kopje të hedhura. Dolën mendime se trakti i Shkodrës ishte format tjetër dhe me shkronja të tjera. Komunitetet fetare dolën me shpejtësi dhe e dënuan këtë trakt që u hodh në Shkodër, i cili siç u pa ishte material i mediave të shkruara. Trakt quhet në material që e përgatit në person ose grup personash në mënyrë ilegale e shtyp dhe e shpërndan po në mënyrë ilegale. Dora e gjatë dhe e zezë me njerëzit e vet goditi me bomba edhe bustin e Fishtës që të barazohej rezultati. Pra katolikët sulmojnë me media, kurse muslimanët me bomba. Tashmë edhe më i shkunduri e merr vesht se bombën Fishtës ia vunë të zotët e traktit dhe ato që tensionuan me qëllim situatën në mes të religjioneve në Shkodër. Dhe ky skenar na çon në një kohë pak më të hershme kur në një xhami në Shkodër u hodh një derr i therur. Veçse qytetarët shkodranë mbetën gjithmonë miq me njëri-tjetrin sepse shumica dërmuese e tyre janë të bindur se feja është një përzgjedhje e sejcilit dhe askush nuk mund ti largojë me kërcënime as me mashtrime dhuratash nga një fe në tjetrën. Krismat e rënda të vitit 1997 ishin provë brilante se themelet e qytetit të Shkodrës janë thellë dhe të betonuara me cilësi. Marka e betonit është Made In Shqiptarizëm dhe nuk ka kaëzm që i shkul këto themele. Dikush mund ta djegë nesër një xhami. Dikush tjetër mund ta bëjë hi bustin e Fishtës. Veçse një gjë është tepër e sigurtë. Kurrë në Shkodër nuk do të krisë luftë fetare. Shkodra e merr pushkën në dorë dhe i tërhes asaj këmbëzën vetëm kur ka përballë armikun e Shqipërisë dhe armikun e Shkodrës së tij që e do sa don jetën e fëmijëve të vet.

Malësia e Madhe në kërkim të simboleve të saj

Tashmë kur pretendojmë se jetojmë në Demokraci, e kur njeriu është i shpenguar nga “Dogma” e mënyrës së shprehjes e jetuarit sipas jë “vijë-sjellje”, që të kishte caktuar hyqameti ose pushteti na lindë detyrë e të gjithëve që të japim kontributin tonë për të “reklamuar” e simbolizuar vlerat e simbolet e “ shenjta” të çdo treve të shqiptarisë, që të gjitha së bashku përbëjnë një, pra të tërën Shqipërinë tonë Etnike që sot për fat të keq është e hallakatur në 6 “shtete”, si organizim tokësor e njerëzor, por që është e përsëris Një e vetme Një Shqipëri Etnike që dikur Zoti e bekoi e tash “Ropi” vazhdon ta “mallkojë”. Gjithsesi unë si banor autokton i trevës së bekuar të Malësisë së Madhe, që në themel mbart vlerat e shqiptarisë së vërtetë, mendova të hedh në letër disa mendime të mijat që historia dhe të parët tanë na i lanë amanet, jo vetëm ti trashëgojmë brez pas brezi, por ti “Reklamojmë” si simbolet tona që garantuan ekzistencën tonë nga njëri brez në tjetrin, duke kaluar dallgët e tmerrshme që na sollën shekujt e ashpër të mbijetesës. Natyrisht për ti “reklamuar” të gjitha do duheshin mijëra faqe, pra sa vetë jeta e kësaj treve simbol të vetë shqiptarisë. E themi këtë pasi çdo trevë shqiptare në historinë e saj ka simbolet e saj Morale e materiale të cilave ju është falur si në ditit e mira dhe ato të vështira.

Por ta themi hapur edhe tani që ka rreth 10 vjet jetë në demokraci dhe njësitë administrative janë të ndara sipas principeve moderne brenda kuadrit të trevave dhe vetë shtetit shqiptar (londinez të vitit 1913), treva e Malësisë së Madhe ndoshta është e vetmja trevë që ende në asnjë Institucion të saj Lokal, Komunë, Bashku apo Rreth e deri në Qark nuk ka të përcaktuar në mënyrë “Ligjore” stemën e saj simbol, kur dihet se emra të rinj fshatrash të padëgjuar apo me një kontribut shqitparie tepër minimal kanë stemat e tyre të cilave të paktën teorikisht u “falen”, pasi tani janë “emëruar” komuna, Bashki apo rrethe. E për këtë ne nuk kemi nuanca xhelozie apo smire, por kemi merakun që na bren ne banorëve të M. Madhe që sa më shpejt të kemi të “institucionalizuar” stemat tona në të gjitha njësitë administrative, komuna e Bashki e deri si rreth i M. Madhe, si dhe vendin që na takon në stemën e përbashkët në Qarkun Shkodër.

Si çdo Trevë shqiptare, edhe Malësia e Madhe gjatë Historisë së mbijetesës së saj ndër shekujt e tmerrshëm të mbushur me rrebeshe e ciklone, “udhëhiqej” nga simbolet e saj Morale e Materiale që e mbanin të bashkuar këtë trevë nga më shqiptaret e Shqipërisë Etnike. E ishte pikërisht ky bashkim Shqitparësh Malësorë që bëri trevën e Malësisë t’u bëjë ballë luftërave shekullore me pushtues e armiq të afërt e të largët, të cilën natyrisht e pagoi me lumenj gjaku që vaditën çdo pëllëmbë tokë të kësaj treve të bekuar shqiptare, e krenare, krenaria e së cilës i ka kaluar kufijtë e Shqipërisë e më gjerë. Natyrisht për të ardhur deri këtu Malësorët kanë kaluar një histori të paimagjinueshme tragjike, por mbi të gjitha heroike, Heroizmi i së cilës ka mahnitur e çuditur Europën e Botën, se ku qëndronte Sekreti i madhështisë e qëndresës së Banorëve Malësorë të cilët jua bënin jetën të padurueshme çdo invazori e mizori, si dhe arrinin të ruanin të paprekur Zakonet, Doket dhe vetë jetën e Malësorëve që nuk ishte asgjë tjetër veçse ajo më Shqiptarja. Gjithsesi Simboli që i ndihmoi malësorët në rrugën e mundimshme të mbijetesës ishte padyshim simboli i Besës, ose më thjeshtë fjala e dhënë, e këtë fjalë Malësorët ia jepnin njëri-tjetrit, për t’u Bashkuar, si në raste Gëzimi (të Pakta), dhe raste Luftërash e Qëndrese (të shumta). E këtë besë e jepnin në kuvende burrash, me qëllim që të bashkoheshin për të mbrojtur trojet e tyre që jua kishin lënë brez pas brezi të Parët e tyre Autokton, e Besa ishte “Ligji” i shenjtë që i faleshin Malësorët, ku padyshim kur e jepnin këtë ata siç thuhet në mënyrë proverbiale, bënin sakrificën më sublime (”thernin Djalin”).

Natyrisht përveç virtyteve të tjera të Bujarisë e Mikpritjes e të tjera që habitën vizitorë të ndryshëm të huaj (modernë e primitiv) ishte pikërisht Besa ajo që u quajt e quhet Institucion i Malësisë. Besa për të mbrojtur çdo pëllëmbë të trevës sonë, Besa pr të ruajtur të paprekur lirinë e krenarinë tonë, Zakonet e jetën tërësisht shqiptare e të pastër siç na e lanë amanet brezat para nesh të cilët për të na prurë këtë ditë u sakrifikuan ata vetë që të mbijetojë Malësia e Shqipëria. Gjithsesi edhe duke shfletuar historinë e Malësisë, të trashëguar në mënyrë gojore e të shkruar, nga vendas e të huaj, Besa është Institucioni që ka mbajtur të bashkuar Malësorët, duke i bërë ata kala të gjallë të qëndresës Legjendare të krejtë shqiptarisë. Pra simboli moral që karakterizon këtë trevë është Besa, ku pikërisht kjo bëri që të mbrohen maksimalisht simbolet e tjera morale e mbi të gjitha ato materiale (Trojet tona). Për ta ilustruar dua të nënvizoj së pari një thënie të një historiani tëshquar francez J. Bourcart i cili në librin e tij “L’Albania et les Albanians”, Paris, 1921, duke folur për Besën e Shqiptarëve (Malësorëve) ndër të tjera thotë: “Besa është njëkohësisht e Vërteta, mbrojtja, Betimi, mbajtja e fjalës”, dhe së dyti një profesor i dëgjuar i Universitetit të Romës, S. Villari i cili ndër të tjera shkruan: “Është përmbajtja e virtyteve morale të njeriut (Shqiptarit Malësor) që mban premtimet e tija dhe i jep fjalës së dhënë fuqië e një Urdhëri të pakapërcyeshëm”. (Consuetudini Giuridiche dell’Albania), dhe për të mos e zgjatur me të tilla thënie e shkrime pambarim të njerëzve të shquar shqiptarë e të huaj po e mbyll me një thënie të Klerikut, patriotit e filozofit tonë antikomunist Pater Anton Harapi i cili ndër të tjera shkruan: “…A ta merr mendja kush ishin këta? – më thotë famullitari. – Jo u përgjigja, por në mënyrë e në fytyrë të tyre vura re se nuk kishin dashtë për sado asnjëra palë me u ndesh me njëri-tjetrin. – Këta të tre të mbramët – vijon famullitari – tash këto ditë kanë ra në gjak, e po njata të pestë ua lypin gjakun, edhe mjaft shtëpi e fortë, u kanë dhanë besë për disa ditë, e deri sonte që u morën besën, për hatër nuk kishin dashtë me ndeshë ndër këta (të tre), mbasi nuk kanë si i vrasin në besë. Mbeta i shtangur prej habije, e thashë me vehte: Sa e fortë është kjo besa e malësorit!… As kurrë nuk e harrova përshtypjen e thellë që provova në atë rast…

…Në Besë përmblidhen virtytet vetjake, përqëndrohen vlerat njerëzore dhe pëfshihet tërë Ideali i jetës…” O Zot, sa herë të parët tanë për interesat e trojeve e jetës sonë i dhanë Besën njëri-tjetrit, si dhe miqve e dashamirësve të huaj, shpesh edhe në gjak e armiqësi që ligësia e armiqve e pushtuesve të ndryshëm i “ndeznin” jo rrallë në zemrën e Malësorit, por që kurrë kjo Besë nuk u thye, përkundrazi shërbeu si simbol bashkimi e mbijetese të pashoqe… Duke parë sa më sipër, mendimi im është që simboli numër një në Stemën e Malësisë së Madhe duhet të jetë Besa, e cila në mënyrë simbolike të paraqitet me një shtrëngim të dy duarve të Malësorëve (se kështu jepej Besa). Ku kjo stemë  të zërë vend edhe në Kokën e stemës së krejt Qarkut Shkodër (pasi me Shkodrën kemi një histori të përbashkët në shekujt e qëndresës e mbijetesës, e cila nuk u thye kurrë pikërisht në sajë të Besës së dhënë njëri-tjetrit).

Së dyti në simbolin e stemës mund të paraqitet edhe një Malësor me pushkë (ose Jatagan) ku në grykën ap majën e saj të ketë flamurin kombëtar. Ose bashkim i dy simboleve ku mund të paraqiten dy duar malësorësh të shtrënguara ku në mes të kenë një pushkë e një flamur kombëtar, ku padyshim do të simbolizojnë gjithshka për të cilat u bë legjendë e gjallë e Shqiptarisë Treva e Malësisë së Madhe.

Duke e mbyllur këtë shkrim modest timin, mbes me shpresë se do të kem mirëkuptimin e të githë atyre që duan të kontribuojnë sinqerisht për t’i dhënë Malësisë së Madhe atë vend që i takon në panteonin e lavdishëm të krejt Shqipërisë Etnike, vend të cilin e fitoi ndër shekujt e mundimshëm, si asnjë pjesë e bekuar e atdheut tonë…

Ndue Bacaj

Jurassic Park; fantazi apo diçka më tepër?

Në romanin “Jurassic Park” të Michael Crichton, dhe në filmin me të njëjtin titull, një shkencëtar dhe një biznesmen bashkëpunojnë për të rikrijuar… dinozaure! Strategjia është izolimi i AND-së së dinozaurit, por në mënyrë indirekte, sepse nxjerrja e ADN-së nga kockat ose fosilet e dinozaurëve është tepër e vështirë. Ata gjejnë insekte të erës Xhurasike të cilat ishin “mushkonja” që thithnin gjak nga dinozaurët. Disa nga këto insekte të ngecura në rrëshirë pemësh, u ngurtësuan në fosile, duke u ruajtur kështu për miliona vjet. Ideja është kjo; përderisa gjaku ka qeliza të bardha që mbartin AND, dhe në insekt ka nga gjaku i dinozaurit, atëherë bëhet e mundur nxjerrja (extraction) dhe izolimi i ADN-së së dinozaurit. Pastaj me anë të teknikës “Reaksion Zinxhir i Polimerazës” (për shkurt, RZP), ADN-ja e dinozaurit amplifikohet, segmentet bashkohen, vendosen në një vezë prej së cilës do të dalë një dinozaur. Kjo teknikë, RZP-ja, është një revolucion në gjenetikën dhe në biologjinë molekulare. U shpik nga mesi i viteve ‘80 prej Kary Mullis dhe kolegëve të tij në Cetus Coorporation. RZP shfrytëzon aftësinë e enzimës së polimerazës së ADN-së për të shumëfishuar një segment të caktuar të ADN-së.

Romani, të paktën tani për tani, s’mund të jetë asgjë më shumë se një i llojit fantastiko-shkencor. Po për çudi, çka është edhe më e rëndësishme, disa pjesë të tij janë aktuale në literaturën shkencore. Në qershor të vitit 1993, në të njëjtën kohë kur filmi dolinë kinema, një artikull botohet në revistën shkencore “Nature”. Aty përshkruhet metoda e shumëfishimit të ADN-së me anë të metodës RZP, të një sekuence të një geni nga një insekt tashmë i zhdukur si specie. Ky insekt kish mbetur në rrëshirë, e më vonë ishte fosilizuar. Analizat datonin një moshë prej 120-135 milion vjet, pra në erën e Kretaceve. Megjithëse kjo e fundit është më vonë se era Xhurasike, prapë është një kohë kur kanë jetuar dinozaurë. N.q.s. rezultatet që jepen në artikull janë të vlefshme atëherë me të vërtetë mund të jetë e mundur gjetja e insekteve gjakthithëse me AND dinozauri në organet e tyre të brendshme. Gjithashtu është e mundur që kjo AND tëjetë ruajtur aq mirë sa të mund të përdoret në amplifikimin me anë të metodës RZP.

Atëherë, ç’është ajo që na pengon të krijojmë dinozaurë? Në fillim duhen marrë në konsideratë kufizimet e metodës së RZP-së, pa llogaritur rrugën e paeksploruar të krijimit të një kafshe vertebrate nga ADN-ja e pastër. Vështirësia e parë është gjatësia e kufizuar e fragmentit të ADN-së që mund të amplifikohet me anë të RZP-së; vetëm 40 kilobazë, d.m.th. me 40. 000 bazë-çifte (adeninë, guaninë, citozinë, timinë). Kjo është rreth 1/100. 000 e madhësisë së gjithë materialit gjenetik, genomit, të një dinozauri. Nga ana tjetër supozojmë se kemi njohuri të mjaftueshme rreth ADN-së së dinozaurit, për të bërë sekuencat filluese për secilin fragment ADN-je.

Lind pyetja: po sikur metoda e RZP-së të kapëcejë kufirin e 40. 000 bazë-çifteve? Po sikur RZP të zhvillohet aq sa të amplifikohen kromozome të tëra (deri në qindra milionë bazë-çifte) përnjëherësh?

Në këtë situatë përballohemi me faktin se ADN-ja nuk është një molekul e qëndrueshme, çka do të thotë se nuk është e mundur që kromozome të plota të mbijetojnë për miliona vjet, qofshin edhe të “balsamosura” në fosile. Metoda RZP mund të shumfishojë realisht segmente të shkurtëra ADN-je, por nuk mund të bëhet fjalë për gjetjen e një kromozomi të tërë të pathyer (molekula e ADN-së mund të krahasohet me një fije makaroni; sa më e gjatë të jetë, aq më shumë rritet mundësia që të thyhet).

Problemet e cekura më sipër kanë hedhur dyshim mbi artikujt shkencorë të botuar në lidhje me amplifikimin e ADN-së së fosileve me anë të metodës RZP. Shumë shkencëtarë thjesht nuk e shohin të mundur që një molekul e brishtë si ADN-ja të mund të mbijetojë e padëmtuar për miliona vjet. Ata besojnë që ADN-ja e dinozaurëve duhet të jetë dekompozuar me kohë në nukleotide, pra në një gjendje ku metoda e RZP-së është e paaplikueshme. Në fakt kjo është e vërtet për çdo AND të lashtë, përveç atyre të ruajtura në fosile.

Nga ana tjetër, metoda RZP mund të shumëfishojë segmente ADN-je nga insekte të lashta të fosilizuara. Në qoftë se nuk është AND e lashtë insekti, çfarë është? Kjo na çon tek limiti tjetër i RZP-së, në të njëjtën kohë edhe avantazhi i saj, ndjeshmëria e madhe. Metoda RZP mund të amplifikojë një molekul të vetme ADN-je. Megjithatë mund të fiksojë edhe segmente ADN-së të huaj që mund të gjenden në mostrën tonë të ADN-së, e të amplifikojë ato segmente të huaja në vend të segmentit që ne duam. Për këtë arsye shkencëtarët që studjuan ADN-në e insektetit të erës së Kretaceve, amplifikuan dhe deshifruan atë ADN para se të fillonin të punonin mbi ADN-në e insekteve të sotëm, e cila më vonë u krahasua me segmentet e ADN-së së insektit të lashtë. Në këtë mënyrë shkencëtarët shmangën mundësinë e amplifikimit të segmenteve të huaja nga ADN-ja e insekteve të sotëm, e cila mund të përzihej me ADN-në e insektit fosil. Por ADN-ja gjendet kudo, sidomos në një laborator të biologjisë molekulare, dhe eleminimi i çdo molekule të huaj është pothuajse i pamundur. Për më tepër, ADN-ja e dinozaurit në organet e brendshme të një insekti mund të jetë shumë kollaj përzier me AND-në e insektit, pa përmendur ADN-në e baktereve që jetojnë te insekti vetë. Pastaj kush mund të thotë se insekti thith gjak vetëm nga një lloj dinozauri para se të përfundonte në rrëshirën e pemës? N.q.s. ka thithur gjak nga dy lloje dinozaurësh, procedura e RZP-së do të amplifikojë ADN-në e të dyve, dhe nuk ka mënyrë se si ato mund të veçohen nga njëra-tjetra.

Me një fjalë, disa nga metodat dhe teknologjitë për të krijuar një Jurassic Park të vërtetë ekzistojnë. Por sa duket e mrekullueshme të imagjinosh të shohësh një dinozaur të gjallë, aq të pakapërcyeshme janë problemet teknike dhe praktike sa një Jurassic Park duke diçka e pamundur.

Në një nivel më realist, teknika e RZP-së na lejon të krahasojmë segmente geneshtë organizmave qëkur të zhdukura me pasardhësit e tyre që jetojnë sot. Kjo ka hapur një horizont krejt të ri, të cilin botanisti i njohur Michael Clegg i ka vënë emrin “paleontologji molekulare”.

Fatos Kopliku

Biolog Molekular Gjenetist, Diplomuar në Universitetin e Bosforit – Turqi

Një kushtrim i fuqishëm modernist, një sfidë e vërtetë ndaj Realrealizmit

(Nëpër hullitë e të parit roman “Qyteti pa reklama” të I. Kadaresë)

Këto ditë lexuesi ynë u gjend para një befasie tepër të këndëshme: Mes nesh, për herë të par i plotë në realitetin shqiptar “të letrave”, romani i parë i Kadaresë “Qyteti pa reklama”, pas një izolimi dhe “imigrimi” disadekadash në kushtet e relsocializmit dhe socrealizmit shqiptar për t’u prezantuar tashma, në normalitet, në mijëvjeçarin e ri.

Autori e quan “Qytet pa reklama” krijesën e vet të parë në llojin e gjatë të prozës, ndoshta sa si rebelim ndaj asaj mjegullnaje plot vrug të një letërsie “dritë shterpe, ndriçim zhveshur, e llograitur për t’i shërbyer një teze, një kohe, një dreqi e di çfarë”, a si kushtrim i fuqishëm moderniteti përballë përdhosjes ideologjike që po i bëhej këtij tempulli të shenjtë, siç është ky i artit, në hullitë e kursit zhdanovian, shijen e hidhur të të cilit po aq sa do ta parandjente nga leximi në moshën 14-15 vjeçare të romanit “Nëna” të Gorkit, po aq do ta “shijonte” si dëshmitar okular i zhvillimit të “këtyre shijeve” si student në institutin moskovit “Gorki”.

Ndonëse e gjithë vepra përshkohet nga tharmi modernist, tepër spikant mbështetur mbi një fabul të reduktuar, kurrësesi shtrat Prokusti, në linjën e saj subjektore, ajo gjithësesi është farë e ndritshme, plot jetë, e qartë dhe e thjeshtë, siç mund të jetë një vepër e shëndetshme, vepër sfidë ndaj një kursi-krize po kaq të vërtetë, që mjerisht, si një ndërprerje e dhimbshme, qe fati i letërsisë sonë të pasçlirimit, e shprehur në kodin krijues të Kadaresë si “Qytet pa reklama”.

Ja fabula: Gjon Kurti, kryeqytetasi 23 vjeçar, i sapodiplonuar, emërohet mësues në qytetin N, 16 orë larg Tiranës. Pas aq përpjekjesh refuzimi, ai ka filluar si mësues letërsie pranë gjimnazit të atij qyteti. Me ndjenjën e një Kolombi të vogël, si ka lënë pas Klarën dhe ëndrrën për të bërë karrierë në shkencat filologjike, është bërë tashmë banori më i ri i kësaj province. Së bshku me kolegët e tij Mentor Rada, mësues kimie dhe Evgjen Perin “poetin”, kalon kohën në shoqërinë e një grupi vajzash të shthurura: “mall vendi” si dhe me studenten diku në Evropë, Diana Mezini, që si e tillë nuk ka problem seksin me shumë djem, poligaminë e quan një e drejtë normale për çdo seks. Në N Gjoni do të njihet edhe me një grup poetësh “tradicionalistë”: Ramiz Beqiri, Jorgo Senica, partner pederast i hoxhë Hiqmetit dhe Kristo Thoma Spirin, që me përçmim e thërrasin Kethi, siç do të njihet me modelin e studiuesit si Dino Çiço që aq shumë e nderojnë burrat e provincës, sa nuk duan ta njohin as Ajnshtajnin para tij, apo një farë Taqi i Kekezajve që kujdestari i kishës e zë duke vjedhur të vdekurit. Marrëdhëniet, mes të tjerash me Stelën, gjimnazisten, në shtëpinë e së cilës Gjoni ka marrë dhomë banimi, janë kuadri nga më tërheqësit të këtij romani. Në këtë sfond tollovi, në këtë atmosferë “entusiazmi”, “optimizmi” (guximi i të maturit me Ajnshtajnin) e euforie në “vetvete” (jo më kot do të pohojë një rast më vonë Kadare: “shqiptarët hynë në diktaturë si në festë”). Gjon Kurti si rrugë për të “çarë” përpara në jetë bind veten dhe shokët-kolegë, të rinj parazitë, për krijimin e pergameneve të rreme, sipas të cilëve dokumenti i parë i shqipes së shkruar qenka i shek. XIV, para Formulës së Pagëzimit, etj. “zbulime” si “vepra e humbur” e Çajupit. Me këto “zbulime”, ndarjen e Gjonit nga Stela, emërimin e tij në Tiranë mbyllet gjithë “intriga” e këtij romani. Në epilogun e tij shohim Evgjenin të presë në mëdyshje të postojë një zarf adresuar Presidentit të Akademisë së Shkencave të RP të Shqipërisë… në puhinë e një shiu të imët.

Ky roman, si përjetim artistik dhe si sfidë nda realizmit socialist, veçanërisht në vendin tonë, po të kujtojmë se në BRSS jo pasardhësit e tij, por as Stalini nuk do të prekte shenjtërinë e panteonit rus të shekullit të XIX me Pushkinin, Gogolin, Tolstoin, Nekrasovin, Çernishkevskin, Çehovin, Dostojevskin etj., vjen sfida më kuptimplote e atij eksperimenti të ri që si metastazat po shtrihej vrullshëm në realitetin shqiptar të viteve 50-të. Mrekullia e Kadaresë së ri shpaloset në nuhatjen intuitive artistike të denoncimit në mënyrën e vet, të këtij rreziku që do të shterpësonte vlerash të vërteta krijimtarinë e disa dekadave të të ashtuquajturit realizëm socialist.

Vepra mbështetet mbi një fabul të reduktuar dhe “intrigë” subjektore jo të zakonshme duke u shquar për një tharm modernist mjaft brilant në kuptimin më të plotë të këtij nocioni. Le të lexojmë “së brendshme” më konkretisht ku qëndron moderniteti i këtij epi modern, kur Kadare i ri mund të themi pa gabuar ishte ende nën “kurthin e ëndrrës” si shumë prej nesh, që B. Shou do ta quante normale për një 23 vjeçar, e shprehur mjaft bukur në nënvizimin e autorit: “Ai ishte fatkeq. Ai ishte edhe më fatkeq, nga që e dinte këtë”, duke iu referuar personazhit kryesor të romanit, Gjon Kurtit.

Më parë se të ndalemi më hollësisht nëpër hullitë e veprës, kujtojmë se vepra shquhet si jo e zakonshme, po të kemi parasysh hosonatë me të cilat u rrethua romani “Çlirimtarët” i Shuteriqit si “i pari” roman shqiptar i pasçlirimit, që jo thjesht dëshmonte si model skemash bardh e zi, por po kaq realisht sa “Qyteti pa reklama” (Moskë, 1959), publikimi i çerekut të të cilit do t’i kushtonte “burgosjen” së tërës, do të ishte i pari roman i Kadaresë, romani “Rinia e kohës sime” (1948) i disidentit të vetëm të linjës së ashpër, K. Trebeshina dhe “Harbutët” i autorit të “Pse”-së, S. Spasse, kishin njohur dritën e botimit 4 vite më parë, paçka se s’doli njeri t’i zërë në gojë. Solla thjeshtë një ndër shumë arsyet që ndofta do të vlejnë në njohjen e atij konteksti social-kulturor, hitoriko-politik, disi si horizont pritjeje, për të kuptuar domethënien e izolimit të të parës prozë të Kadaresë për aq dekada, sidomos për lexuesin e ri. Kalimi në “laboratorin” e krijuesit, rregjistrimi në “kalendarin e dytë” të tij të një vepre të tillë si “Qyteti pa reklama” në rrethanat që dihen dhe aq sa mund të nënkuptohen falë amoralitetit deri institucional letraro-artistik i atyre viteve e mjerisht disa dekadash, nuk ishte tjetër veçse një “joshje e përhershme drejt zonave të ftohta të padashura, madje disi të frikshme, për të mos thënë skëterrore, veti e racës sonë demoniake”, nga ana e Kadaresë si artist me një prirje të natyrshme drejt botës së “izmave”.

Modernitetin e kësaj vepre lexuesi e ndjen që në titullin e saj. Autori fare lehtë mund ta quante “Qytet kështjellë”, apo “Qytet kuçedër”, që i shkonte aq për shtat dekorit folklorik, apo mitologjik, kur simbolika tradicionale në të tillë tituj, apo referenca e gjente plotësisht vetveten, por ai e quan qyteti N në një mënyrë krejt jashtë shijes në modë, diçka sa reale, sa sureale, sa anonimat, sa shumësi përbërësish, po të kemi parasysh se N-ja vjen edhe në idenë e n-qyteteve, d.m.th. shumësisë, së tërës sonë si qytet-qytetërim që për paradoks kërkon të mbahet peng i një diçkaje absurde, jasht shijes dhe origjinës së tij.

Kështu Kadare nga një status artisti më universal në konceptimin artistik, me elekuencë e përjetim i drejtohet simbolikës kotekstuale, pavarësisht se simbolika tradicionale e “kështjellave”, “kullave”, “dragonjve”, “luanëve” etj., së bashku me alegorizmin dhe psikologjizmin e personazheve me mbizotërim të monologut të brendshëm ishin aq fort për zemër për autorët socrealistë dhe kalorësit feudalë të kritikës. Dhe ky qytet N, (ku çdo vit përmes një dekori dhe patetike folklorike, në gjendje ekstaze, poetë të llojit “Ramiz Beqiri”, mitit të gjallë të shqiptarëve, do t’thurnin ditirambe suigeneris “A këngë/që e këndon këtë burrë/, pikërisht në muajin letërsisë), i lexuar në kodin e simbolikës si shasi e gjithë veprës, tingëllon më tepër sei Nudo-lakuriq, i braktisur vlerave të veta qytetëruese”, edhe pse ndoshta ishte i vetmi qytet në botë ku kalimtari duke ecur rrugës për një hap të gabuar do të rrokullisej e të thyente kokën mbi çatinë e një shtëpie tjetër”, pohon autori.

Kodi metonimik dhe nënteksti kadrejan shpalosen madhështorë: Arkitekturën e këtij qyteti, për të cilin tregoheshin aq anekdota si një nga qytetet më të shëmtuar të Shqipërisë, me befasinë kompozicionale dhe vlerat shpirtërore që struk në gjirin e saj, vjen si tingëllimë e qartë e një tradite dhe qytetërimi të shkëlqyer që i ka rezistuar kohës në origjinalitetin e tij, por që çuditërisht nën trysninë e një eksperimenti, qe kthyer në qytet N. Që i trembej “zving-svingut” të origjinës së tij. Kujtojmë këtu tipin e qytetarit Qull Qani, apo Qani Qulli, modelin e ish-drejtorit të 1910 njeri, apo të njeriut ish-drejtor të 1910, që kurrë nuk ulej tribunave në tubimet zyrtare. Në gjithë sfondin e romanit po aq sa nuk shohim “luftëtarë të vijës së parë”, “flamurtarë aksionesh”, “një tonin” e “një të armikut”, “komisarë të dritës”, “pionierë vigjilentë”, po aq nuk shohim “ditë me diell”, “netë me hënë”, “qytete të lulëzuara”, “natyrë të qeshur”, “fytyra gazmore”, por madje dekor të zymtë, ndjenja skepticizmi maksimal, ditë me shi nga fillimi deri në epilog, personazhe parazitë si “heronjtë” kryesorë (Gjonin, Mentorin e Evgjenin) që autori “harron” t’i përmendë qoftë edhe një rast si të “vijës së parë” ku duhet të “shkëlqente filli i kuq”.

Në të njëjtin sfond autori jep një grup vajzash moralgrisura si Roza Papa, Luiza Angoni, Lizheta Konomi, Eratulla Kristaqi që pëlqejnë seksin kolektiv dhe abortet me “shumicë”, sikur Diana Mezini, që pëlqente seksin “herë me njërin, herë me tjetrin”. Më tepër se realitet shpirtëro modern, hapësinor, në atë qytet të lashtë (të cilin Kadare do ta donte “artistikisht” si i madhi Balzak Parisin me përjetime artistike të të gjitha skutave të frymëmarrjes së tij), këto raporte mes çiftesh vijnë si sfidë ndaj atyre shtampave në oazin e një përpjekjeje groteske të moralit “të sugjeruar”; herë si moral borgjez, herë si moral komunist, herë si moral proletar, herë si moral klasor, herë… si fasadë e një filozofie që në vend të së vërtetës mbi domethënien etiko-qytetare të qënies njerëzore, ofronte realisht shtjetërsimin e saj, të jetuarit në oazin e hipokrizisë “civile”.

Këto ndërhyrje në jetën e tjetrit po bëheshin aq të padurueshme, sa njeriu “nukmund t’i mirrte lejen, as t’i shfaqte vullnetin e zemrës së vet” vetvetes, nëse nuk donte zemra e vullneti i “nënës parti”.

Lotët e kësaj të fundit mund të ktheheshin në lotë gjaku, lotë dhimbje e përhershme për poetë si “haramziu” që trazonte e thumbonte herëpashere me shkrimet e tij Lame Qorrët, Jorgo Senicët, Kethët, apo Ramiz Bilbilët e qytetit N.

Dhe sidomos kur thumbi helmues kërkonte të hidhte “helmin e vet” në venat e Lame Qorrit që sot mund ta gjejë të frymëzuar si Çajld Harold, nesër të dëshpëruar si Peçorrin, në emër të “vigjilencës revolucionare”, këtu “durimi s’bënte më, bile mund të impononte edhe “sakrifica” të tilla etiko-estetiko-filozofike sa “Çajupin nga përcaktimi i tij si poet demokrat revolucionar me tendenca antifashiste, “duhej” ta kthenim (në rrugën e së ardhmes sonë pas vdekjes), si poet revolucionardemokrat me tendenca antiimperialiste “ku duken (qartë) simptomat e luftës së klasave”.

Kështu që poetit “haramzi” të N shpeshherë i kujtohej me respekt këshilla e një kolegu të universitetit: “Kur je në çaste pasigurie dhe s’ke guxim kujto e i mjerë, që pas ca vjetësh që do të bëhesh pluhur e kocka, do të kesh në kryq mbi kokë dhe pastaj asgjë më, hiç i pambarim. Kishte të drejtë Evgjeni kur thoshte “Edhe yjet ushqehen me shpirtëra”. Madje Gjoni, si strumbullari, “koka” (kokë në fakt që nuk i del aq punë me “kokat “ tjera) e vetme “linjë” subjekti, ku ndryshe traditës realiste mungojnë pikëlidhja, linjat e veprimit si konfrontim, kulmorja, “zgjidhja finale e lumtur së jashtmi”), nuk jepet në asnjë çast i preokupuar si “komisar i dritës”. Çuditërisht ai ka një tjetër preokupim absurdnë oazin e ekstazës revolucionare “Ju të rinj, ju të reja, i madh është vrulli jonë”, “një nga ëndrrat e par (kur u bë përsëri i aftë të ëndërrojë), ishte dita kur do të lamtumirësohej me N…”, shprehet autori.

Në dhomën e Gjonit nuk shohim portretin e udhëheqësit, përkundrazi, bri portretit të Sami Frashërit, ai ka vendosur atë të Xhina Lolobrixhidës, nudo. Dhekur në gojën e Mentorit mund të dëgjonim emrin e ndonjë “kështjelle”, “shtegu partizan”, “kalaje”, “transformimi madhështor” (jo se edhe nuk pati edhe ndërmarrje me karakter thellësisht demokratik) mësojmë prej tij për një ish shtëpi publike në zemër të N-së në 44-tën nën “ekstazën” e prostitucionit të së cilës “gjithë kalamajtë e N-së mësuan onanizmin”, rënien me dorë…

Dhe në akord të plotë me këtë “atmosferë epshi”, kur ajo revolucionare: “Hajt të shkojmë / djersën të kullojmë / se ndërtojmë / Shqipërinë e re /”, ishte normë morali deri në tmerr për sfilizin që ka “fituar” gjatë kontakteve seksuale.

Kur pritet nga Gjoni “bëma” kulmore, zgjidhja, lexuesi njihet me “makrimekanizmin” absurd, po aq grotesk, përpjekjen “për të çarë” në jetë: Krijimin e pergameneve të rreme. Mesazhi dhe nënteksti kushtrimojnë fort: Çmenduria e revizionizmit të gjithçkaje nën ethet e dogmës, si instrument i mbajtjes së përjetshme të pushtetit vetiak po përfshinte tërë panteonin e vlerave tona si qytetërim. Kështu, nëse Naimi, Mjeda, Çajupi, Serembe, Asdreni, Migjeni, Noli, etj., fo të “reformoheshin” pëmes interpretimit nën dritën e boshtit ideologjik, Fishta, Konica, Kuteli, Camaj, Pipa, Koliqi etj., do të braktiseshin si agjentë të austriakëve, italianëve, i dreqit e i të birit, Lasgushi, gjenerali i poezisë sonë, në vetminë e tij madhështore, me heshtjen rebeluese do t’i kthehej deri dashurisë së vonë, tamam si Gëte i madh për të ruajtur të shenjtë “kështjellën” e tij, muzën e artistit të vërtetë. Kur fallsifikohej rëndshëm në panteonin e kulturës së një populli, ç’fund i lumtur do të ishte për fatin e heroit tonë?

Këto gjetje artistike jashtëzakonisht të spikatura vinë plot domethënie estetiko-filozofike nën “pushtetin” e një grotesku dhe nënteksti tepër të fuqishëm kur gjithçka mund të “rishikohej”, “revolucionarizohej” edhe pas vdekjes nën idenë groteske dhe absurde të një euforie dilerante: “Nuk ka kala që nuk marrin komunistët”.

Bile mund të shkohej deri atje aq sa të “duhej” të sakrifikohej edhe gjaku i nënës apo i babës në emër të “nënës” Parti, pa le sa punë e thjeshtë ishin “biografitë”, “kontributet njerëzore”, “lëvizjet pa progres” nën ekstazën e “kauzës sonë të përbashkët”. Në këto rrethana Kadare nuk “kënaqet” ta quaj ndryshe qytetin N, vetëm qytet pa reklama, jashtë çdo paraqitjeje të shtirur, si të thuash “të porositur”, apo të “këshilluar”, çka qe aq për gusto në letërsinë shqipe të asaj stine plot shkëlqim të rremë. “Në vetëdijen e tij Gjoni i quante vitet që do të kalonte në N, si vite të fshira nga jeta e tij”, pohon autori.

Bisturia kadarejane operon me një ndjenjë të hollë artisti në paraqitjen e atij grupi poetësh, përfaqësues tipikë të grupit “tradicionalistë” të atyre viteve që si mediokër e fanatikë të vargut të matur, që vjen nga koha e monarkive nën ethet e mbrojtjes së “Çështjes së Partisë e të popullit”, shumë nga kolegët e tyre “novatorë” do t’i drejtonin seksineve të “Sukrullahut” modern shqiptar nën akuzën e poetëve “antisocialistë”, “modernistë”, “abstraksionistë” etj., izmave të mallkuara.

Ja kush janë disa nga këta poetë, shprehje më elokuente e mediokritetit letrar zyrtar: Ramiz Beqiri, një poet me vargjet e të cilit, ironizon Evgjeni, do të shkruhej një poemë këtu deri në Komitetin Ekzekutiv.

Jorgo Senica “një poet hajvan që hypën çdo natë në maje të burgut (kalasë) për t’u frymëzuar, Kristo Thoma Spiri, që e thërrasin Kethi anakronik dhe i cili “shquhet” në aftësinë për të kthyer në vargje brenda dy orësh gazetën “Bashkimi”, Lame Qorri, një poetuc qëvetdehjen e ndjen si t’ja ndjejnë b… lagështirën, gdhihet Çajld Harold e ngryset Peçorin. Ndërkohë N-ja ka dhe një “haramzi”, poet me banim në kryeqytet, që herëpashere me shkrimet e tij ngacmon “bëmat” në këtë qytet pa reklama.

Autori aspak i prirur drejt përshkrimit entuziast, madje këtë gjë e ka frikë si vdekjen, pohon: “Ai do ta braktiste patjetër N, sepse nëqoftëse nuk do ta braktiste, ai do të vdiste”, duke operuar kështu suksesshëm në thelbin e qënies, në natyrshmërinë, jashtë çdo shije “së jashtmi” që mund t’i imponohej njeriut, definon idenë e vet autori, falë një meditacioni të fuqishëm që ridimensionon hapësirën poetike të frymëmarrjes së romanit. Ky është altruizmi i llojit “Një për të gjithë e të gjithë për një” në këtë vepër të Kadaresë, duke na tërhequr kështu drejt mesazhit thelbësor: “Shkatërrimi më i madh që mund t’i bëhej një qytetërimi është shkatërrimi i vlerave shpirtërore të tij”. Ja si shprehet përmes narratorit autori: “Unë jam me… Qimo Papët, Lame Qorrët, Kethët etj. Unë jam mizerje. Po pse jam mizerje? Unë jam karrierist. Unë dua kryeqytetin, s’heq dorë nga kryeqyteti”.

Kështu, përmes ekspresionesh aq të shpeshte që vinë si përplasje “së brendëshmi” me vetorin e tretë si kryefjalë Ai-Ajo, autori krijon tabllo meditative dhe renditje asosacionale, që “injorojnë” fare “destinacionin tradicional” – rrjedhën horizontale të ngjarjeve, në formën e një lëvizjeje të fuqishme të mendimit, po aq në formën e enumeracioneve epitetike. “Me të vërtetë ai ishte aq i poshtër, aq i poshtër, aq i poshtër, i poshtër, i poshtër, sikur në formën e një shkallëzimi ngjitës”.  “Ajo deshi ta shante, ta pështynte, ta gërricte me thonj”, apo në formën e një dileme të çuditshme: “Ajo nuk do t’i kërkonte kurrë para atij… Ajo duhej t’ia kërkonte atij”, po kaq në një formë fantazmagorike: “klasa i ngjante si një përbindësh me dyzet palë sy që e shikonin plot djallëzi” – meditacioni që vinte aq paradoksal në atmosferën aq revolucionare, vërtet të admirueshme, të zbatimit të Reformës Arsimore.

Marrëdhëniet me gjimnazisten Stela, ku thyhet miti zyrtar, janë dhënë plot sentiment dhe kolorit poetik, një gjerdan elegant renditjesh asosacionale, ku ndjehet në thellësi të qënies, personazhit tonë, një “brejtje” në”turbullirën e shpirtit”, të cilën autori e pranon vetëm si të shenjtë dhe të paprekshme, ndryshe si një vrasje ndërgjegjeje qetësihumbëse, si një masakrimmoral e shpirtëror të vetvetes: “Po pse jam mizerje… Mizerje, mizerje me bisht” – kushtrimon autori kundër mediokritetit letrar. Duke e ndjerë letërsinë nën këtë trysni si një mallkim, ai shprehet: “Unë të dua Stela. Asgjë s’më gëzon. As pasuria, as transferimi, as fama. Sepse të dua ty, Stela”, shpërthen me shfrim poetik brilant autori.

E ndonëse Stela një mrekulli në virgjërinë e saj shpirtërore, me një botë plot ndjenja në idealitetin e saj po aq mrekullor e të pafajshëm “ajo u dha e tëra pas përkëdheljeve me nerva të shkrehura siç ish, për herë të parë në jetë dhe pa asnjë kundërshtim iu dorëzua e gjitha” do ta ndjente e mbronte me gjithçka të kërkonte momenti dashurinë e saj, Gjoni detyrohet të ndahet nga Stela, përballë hyjnisë shpirtërore të saj, sepse autori për herë të parë në vetvehte do të ndjente ftohjen me muzën e tij, ndofta për t’iu rikthyer mëme pasion dhe pashmangshmërisht “mushkës xanxare”, tashmë nën hijen e askujt, veç “hijeve shekspiriane” plot jetë.

Në vështrimin kompozicional, në vështrim të motivit dhe mesazhit estetiko-filozofik gjithë kjo vinte si një përpjekje e autorit kundër atij vizioni sipërfaqësor të sistemit thjesht fabulativ socrealist i zhveshur totalisht nga misteri i fjalës “mister” sonte vetëm pas një nate ai vetë u bë si ata”, “indigjen” i mbështjellë me misterin e provincës”, shprehet autori, duke u përpjekur të depërtojë në metafizikën e karakterit, derivat i një operimi vertikal në thelbin e qënies në klimën e një moderniteti për t’ia patur zili cilido krijues i fuqishëm, po të kemi parasysh moshën aq të re të të riut Kadare.

Duke ndërtuar gjithë “bëmat” e karaktereve në një linjë të vetme në roman, ku personazhet dytësore plotësojnë kommponentet artistike të shprehjes së tyre, por kurrë në rrafshin e një ndeshjeje, përballimi frontal-përjashtues linjash, po aq sa realizon artistikisht karakteret në kufinjtë e një fabule të reduktuar me alternim asosacionesh – si një konceptim antipod i lijnës horizontale tradicionale Kadare, jo thjesht, dëshmon me një theks jashtëzakonisht aktual se, kurrësesi, fabula, as mungesa e saj nuk mund të jenë kusht i domosdoshëm i modernitetit të në vepre letrare.

Përkundrazi, proza moderne, nënkupton Kadare, mund të konsiderohet e mirëqenë, në hapësirat gjithëpërfshirëse të një vetëdijeje që përmbush maksimalisht shumësinë e mundësive, shumësinë e formave dhe të tipeve gjithsesi “të ndryshëm” në brumin e saj, qoftë të eksperiencave, qoftë të profileve artistike nga më “të ndryshëm” të traditës, të së sotmes dhe të së ardhmes.

E thënë ndryshe, siç shprehet studiuesi i mirënjohur shqiptar Rexhep Qosja, “Proza moderne nuk mund të jetë rezultat i vetëdijes reduksioniste ndaj përvojave të ndryshme krijuese mbasrealiste dhe mbassimboliste”.

E parë me kujdes, fabula e “Qytetit pa reklama” vjen si mundësi krijimi pa vështirësi të specifikave – veçantive të çdo karakteri në marrëdhëniet ekzistenciale mes tyre, po aq si konfirmim shprehish, prirjesh dhe aftësish të reja në mënyrë krejt të natyrshme. Ndërkohë edhe si një sfidë gjigande ndaj atij kodi të shtirur modern, i cili në esencë s’është gjë tjetër veçse izolim i karaktereve letrare nga mjedisi social, rregjistrim artikulimesh të shprehura, apo të nënkuptuara, derivat i izolimit të vetë autorit në “kullën e fildishtë”, një konvencë tërësisht e kapërcyer dhe asgjë më shumë kur flitet për modernitet, si kundërpeshë ndaj konformizmit dhe normativizmit ngado “ti këshillohet”.

Me shumë domethënie është edhe epilogu i romanit: Evgjeni Peri, që fillimisht e refuzoi “fallsifikimin e historisë së kombit të tij”, mban në dorë një zarf adresuar presidentit të Akademisë së Shkencave të RP të Shqipërisë, në një mëdyshje për ta dorëzuar në postë në puhinë e një shiut të imët ku thëllimi që fryn lëkund çdogjë: dritat, siluetat, drurët. Ndoshta ky thëllim si shpresë e së nesërmes, se jo çdo gjë do të tretej nën trysninë e modelit të ri, socrealizmit, që me të drejtë Trebeshina e pati cilësuar si realizmi me bisht, thënë ndryshe mohrënie e realizmit të vërtetë.

Kadri Ujkaj

Kritik letrar

Dossier

Bijtë më të shquar të Shkodrës sot prehen në Zall të Kirit

Duke bashkëbiseduar me shqiptaro-amerikanin, antikomunistin e shquar Zef Luka, ndër të tjera më tërhoqi vëmendjen një pyetje që i kishte bërë në vitin 1992 (kur erdhipër vizitë në Shqipëri për herë të parë) Kapedani Dedë Gjomarkaj. A jeni burra e kishte pyetur Zef Luka Kapidanin gjatë takimit dhe Kapidani i pikëlluar pas shumë e shumë vitesh i ishte përgjigjur: “Sot nuk ka më burra, sepse burrat e vërtetë të Shqipnisë janë në Zall të Kirit”. Po të mos ishte Pater Giacomo GARdini (Jak Gardini) Zefi do të kishte qenë në burg. Ai ka qenë ati shpirtëror i atdhetarëve të vërtetë që në Shqipëri provoi 10 vjet burg e shëtiti në kampet e tmerrshme të internimit.

Periudha e fillimit të vitit 1944 e quajtur si viti i “çlirimit” është një nga ngjarjet më të errëta të historisë së popullit tonë. Ishte me të vërtetë një fatkeqësi e kobshme nacionale për të gjithë shqiptarët, se me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore, kur Europa dhe bota po mbyllnin plagët e rënda të këtij konflikti sa gjakatar as edhe shkatërrimtar, në Shqipëri komunistët e maskuar mbrapa frontit nacional-çlirimtar, zhvilluan luftën më të egër pëçarëse dhe vllavrasëse kundër popullit, duke zhdukur me një shpejtësi marramendëse ajkën më të ditur të Atdheut e duke varfëruar intelektualisht, shpirtërisht dhe ekonomikisht vendin duke e hedhur në greminë për 60 vjet. Këto masakra ende sot qëndrojnë të fjetura në Arkivat Qendrore të Shtetit që drejtohn po nga ato që ngritën malin e madh të shpifjeve e kalvareve pambarim.

Për t’i ardhur në ndihmë popullit që po vuante formohet batalioni i Dodë Nikollës. Luftëtarët e lirisë për një Shqipëri demokratike nisën në toskëri për t’i ndalë hovin hordhive komuniste. Ata me përpjekjet e tyre çlirimtare u tradhëtuan dhe patën vëme të mëdha saqë thuhej asokohe se udhëheqësi i tyre kreshnik Dodë Nikolli ishte shumë i mërzitur nga pabesia e spiunëve të Sigurimit. Zef Luka shkruan në ditar: “Me të (Dodë Nikollën, shënimi im K.K.) ishte nëntoger shoku i jem i shkollës ndër jezuit Gjelosh Lulashi, djali i Bajraktarit të Shoshit”. Në këtë kohë në Shkodër vijnë forcat e Hasan Isufit të cilët nuk lanë vend pa i ndjekë komunistët dhe sidomos në Veri të Shqipërisë. Gjon Markagjoni nuk i lejonte komunistët që të futen në Mirditë. Populli i kësaj krahine, si fukara që ishte, i kishte dhënë besën kapiten Gjonit, që të mos t’i jepte bukë as strehim komunistëve. Në qytetin e Shkodrës erdhën të gjitha forcat e Ballit Kombëtar prej toskëniet (Shqipëria e Jugut), si: Mit’hat Frashëri e Osman Gazepi, ndërsa nga Dibra erdhi Ali Alia. I vendosur në misionin e tij antikomunist, kapiten Mark Gjomarkaj kërkonte me trimat e vet të bënte një qëndresë në Shkodër dhe Durrës nga ku pritej që të zbarkonin aleatët, “por tuekenë se komunistat ishin të ndihmuem prej inglezve, do t’i konsiderojshin si rezistenca nazifashist, e do të bombardojshin Shkodrën e Durrsin. Inglezët kishin marrë fotot e ballistave e të gjermanëve të vramë njeni mbi tjetrin tue luftue kundra komunistave. Mit’hat Frashëri nuk dote të bante rezistencë e vllavrasje. Te Kafja e Madhe ai tha: “Le ta marrin nacional-çlirimtarët se edhe ata janë djemtë e Shqypnisë; ndërsa partizanët bërtitshin tue thanë: Djemt e Stalinit jemi ne / qi derdhim gjakun përmbi dhé. Menjëherë u nisën për Ulqin. Kush pat 10 napoljona arit hini në barkë. Por aty kje edhe nji mosmarrveshje tue lanë nji të vramë”. Shpesh në librat e historiografisë komuniste antikomunistët janë paraqitur dhe prezantohen edhe sot shpesh nga gazeta “Gazeta Shqiptare” si tradhëtarë në një kohë që këngë dhe lavde për BS dhe Stalinin e tyre këndonin partizanët dhe “qeveria” e diktatorit Enver Hoxha. Ka 12 vjet që shqiptarët u serviret e njëjta histori, ngjarje apo dokumenta të sajuar nga ideologjia absurde komuniste të shkruar nga të njëjtit persona apo bijtë dhe nipërit e tyre. Kjo duket edhe në tekstet e “Historisë së Shqipërisë” që pritet t’u jepet të gjithë cikleve të shkollave në Shqipëri. Sa janë ato objektive dhe realiste?! Përveç paraqitjes përmbjatësore të lëndës historike, paraqitja estetike dhe konceptuale, metodiko-didaktike lënë shumë për të dëshiruar. Kjo bëhet me qëllim që të mos demaskohet diktatura dhe biri i saj, deformimet historike dhe demagogjia shkatërrimtare eksperimentale që ata përdorën dhe servirin ende sot. Qysh nga viti 1990 dhe deri më 2002 janë hartuar 3 tekste dhe një maket dhe të gjitha kanë një përmbajtje, ku ndryshon vetëm forma dhe ngjyra artistike a thua se ato janë romane ruse. Si shpjegohet qësot shkrimtarët e realizmit socialist drejtojnë vetëm në TV Shkodra emisione për Kosovën, Maqedoninë apo vetë Lidhjen e Shkrimtarëve e Artistëve në Shkodër (2001)pa denoncuar më parë veprat e tyre si romane, drama, skenarë filmash, apo artikuj në gazeta “ZP”, “Bashkimi” etj., që depersonalizuan shqiptarët për 60 vjet?!! Ndoshta heshtja, heshtja dhe vetëm heshtja pas një “mia culpa” do të ishte pendesa më e mirë në vend të hipokrizisë, sepse çdo njeri i di petat e lakrorit të secilit të jeton në komunitetin e qytetit të Shkodrës apo më gjerë.

Gjermanët lëshojnë Shkodrën

28 apo 29? Ky është debati më i nxehtë që shpesh prekë median shqiptare gjatë 12 vjetëve të fundit. Shkrimtarët dhe servilët e tjerë të “realizmit socialist” kanë folur e zhgarravitur pr 58 vjet me radhë se 29 nëntori është dita e “çlirimit” të Shqipërisë, sepse kështu ka thënë “druzhe Tito”. Pra qysh me këtë datë 28 apo 29 historia e Shqipërisë është e komprometuar nga shkrimtaroculët dhe “studiuesit” komunistë dhe neokomunistë në pushtet. Ata nuk janë aq budallenj që me pushtetin e “fituar” nga shembulli i revolucionit socialist të Tetorit 1917 të lëshojnë karriget apo historinë, sepse del në pah mashtrimi dhe fallsifikimi me koshiencë që ato i bënë historisë.

Po të shikosh me kujdes literaturën që komunistët më 2002 po ofrojnë historinë e Shqipërisë është e njëjta literaturë e vjelë e gatshme nga KQPPSH që sot quhet PS, apojo rrallë edhe ngjyrë blu etj. Në Perëndim të Europës dhe në SHBA ka libra, dokumenta, dëshmi dhe kujtime që nuk janë përfshirë në historinë mbarënacionale të popullit tonë. Por si u larguan gjermanët me trupat e tyre nga qyteti veriperëndimor i Shqipërisë? Burime alternative dhe librat me kujtime dhe ditare flasin ndryshe nga sa ka shkruar historiografia demagogjike e Enver Hoxhës dhe sot e Akademisë së “shkencave” që me këtë të fundit nuk u morën asnjëherë. Kur Kushtetutën e hartuar nga komunistët rozë e shkelën nga 1997 deri më sot 100%, historinë e popullit shqiptar e bastradhuan dhe shkatërruan 1000%. Në mënyrë që lexuesit shqipfolës të kenë mundësi të dëgjojnë edhe kumbonën e së vërtetës që ka heshtur deri më 1991, po ofrojmë për herë të parë ditarin e shqiptaro-amerikanit, luftëtarit me armë në dorë kundër komunizmit, qytetarit shkodran Zef Luka i cili për situatën kur gjermanët lëshojnë Shkodrën shkruan: “Ka mbarumi i Nandorit 1944 kolonat gjermane vishin prej Greqijet. Për nji javë rresht nuk pushuen tanksa, kamiona se bante dita e nata. Patrulla gjermane feld gjendermari me nji pllakë të madhe në gjoks, gjithsejt katër veta, dy shkojshin në Fush të Qelës, njeni në të djathtë e njeni në të majtë me marshina e bombe në çizme. Dy të tjerë me një motorçikletë me tri rrota me mitroloz (sharcë) shëtitshin giatë qytetit. Në mbramjen e fundit kje shumë poterë. Në nadje gjermanët kishin lshue Shkodrën, ndërsa Urën e Kirit e të Vaut të Dejës i kishin çue në hava. Kishin minue shkollën industriale e centralin elektrik SESA, shpijat e oficerave në rrugën Canej. Por nji ushtar italian i pat pre fitilat e minave. Por gjermanët e diktune e kapën dhe e futën për së gjalli në dhe, po në rrugën Canej”.

Nantor 1944

Për të treguar para popullit të qytetëruar ndër shekuj për kulturë, urti dhe humor antikomunist, partizanët e importuar nga Shqipëria e Jugut (toskë) menduan përmes porosisë së PKSH të bënin një parakalim më 29 nëntor që koinçidonte me festën e Jugosllavisë së J. B. Titos. Pra me këtë demagogji dhe mashtrim të historisë futën partizanët e Enver Hoxhës në qytetin e Shkodrës për të mos iu ndarë asaj për 58 vjet me radhë, me tortura, krime, gjyqe, varje, vrasje, shkatërrim të gjithçkaje që ishte erë perëndim dhe progres. Në ditarin e Zef Lukës lexojmë: “Hin Partija nacional-çlirimtare komunsite. Unë nuk kjesh me i pa kur hine në Shkodër se ishe tuj lujt me fmi në mahallë. Por pata ndie se do ortodoksa qi kishin nji pastiçiri te Dugajt e Reja i hidhshin confetti e sheqera. Menjiherë formohen këshillat e sektorët, Gjuhadoli (lagjja ku banojshe unë) përfshihej në sektorin e dytë. Kështu këshilli nacional-çlirimtar kryente shumë punë: shpërndante partizanët nëpër shpija dhe populli do t’i nepte me hangër e me fjetë. Këta ishin tanë morra e nuk dojshin me fjetë ndër jerevija por në dhomat tona, si ndodhi në shpin e Pjerin Simonit, në shpijat e zenjinave të Shkodrës, të cilët i patën nxjerrë prej shpijave. Kështu në shpinë e Lec Shkrelit pat hi Shefqet Peçi, të Zef Kokës, pat hi Tuk Jakova, ndërsa në shpinë e Gjon Markagjonit dera u hap dy kapaksh u mbush me partizanë qi këndojshin. Vokrri, shërbëtori i Gjon Markagjonit e kishin rrahë, sepse i shkreti plak dote me myllë derën e oborrit. Menjiherë filluen pushkatimet e përditshme te Zalli i Kirit. Mbas pushkatimit u qitshin emnat e atyne sa ishin vra sot. Të parët qi kjen vra te Bashkia e Shkodrës kjenë Shefki Haliti, Palok Pikolini, Shaban Elezi e dy të tjerë që nuki njoh, të cilët ishin lidhun, coptue mishi copa-copa e per mi borë shifej gjak. Ndërsa Caf Meta e Ndue Pali, me lugë therin rojen e tuj i gjuejt me tulla i pushkatojnë në burg. Doktor Spanjoli helmatis vedin në burg. Xune dom Lazer Shantojën në Sheldi, të veshun si katundar; xune Pater Anton Harapin, xun gafil Maliq Beg Bushatin. Ishte e dielë masdite. Unë para gjimnazit të fretënve shoh Prek Calin me çetën e tij qi e kishin pre në besë. Ishte burrë i gjatë, u date në shej prej të gjithëve. Ai briti Rrnoft Shqipnia e Kunora e Skanderbegut. Nji të dielë tjetër bien Hasan Isufin me të vllan dekun dhe i vendosin para Bashkijet si në kryq dhe i venë në dorë flamurin e gjermanit. Gazeta “Zani i Popullit” shkruen se tue kalue Drinin me trap o lundër, Alush Leshanaku bjen në pushkë me partizanët, e mbytet në Dri tuj lanë automatikun në trap. Te shpija e Riza Danit organizohet nji meting, ku marrin pjesë të gjithë tregtarët e Shkodrës. Axha i jem Lodovik Luka shkon në Prefekturë, në zyrë të Gjovalin Luka, dhe i ankohet për ata qi po bajshin partizanët. Gjoni i përgjigjet: “Shka ka me u ba pr të tjerët ka me u ba edhe për ty”. Kur u pashë me Shovalin Lukën te shpija e tij, vërejta se familja ala nuk kishte ardhë prej internimit, vetëm gjyshja plakë ishte atje. Në dhomë përmbi kumoh kishte një marshinë “ruse”. Si më pa, më pveti ku i ke marrë ato çizme? I thaçë: “Baba mi ka ble prej nji oficeri italian”. Më tha: “Ne kemi pasë zor me luftue italian e gjerman, por nuk kemi zorë me luftue kapitalistat amerikan e anglez; se ata kanë me ba prodhime të mëdhaja e na nuk blejmë prejtyre”. Kështu qi puntoria amerikane nuk ka me pasë punë e ka me ba revolucion e me marrë fuqinë në dorë”.

Këto histori të shkruar në ditarin e antikomunistit Zef Luka janë sintezë e ngjarjeve që Shkodra i ka përjetuar me dhimbje dhe që zbardhen për herë të parë nga bashkëqytetari ynë. Si shpjegohet që këto episode historike dhe shumë ditare e dorëshkrime të tjera nuk zënë vend në shtypin e ditës të djathtë. Shpesh gazetat e djathta me kryeredaktorë apo gazetarë të numenklaturës së kuqe nuk lejojnë botime të tilla, duke justifikuar shprehjen se komunistët ose komisartë e kuq të saj gjendenë në forcat e djathta politike dhe tribunat e mendimit nacinoal shqiptar, duke humbur kësisoj seriozitetin, besueshmërinë dhe shpesh gazetat “RD”, “Republika”, “55”, “Balli i kombit”, “Ora e Shqipnisë”, “Atdheu”, revista “Koha”, “Spektër” etj., kanë nisur të zverdhen nga dielli në çdo kioskë…

Klajd Kapinova

Nga New York – u tek shqiptarët e Michigan – it

Për të arritur nga New York – u tek shqiptarët e Michigan – it duhet kaluar mbi 1000 kilometra rrugë që duhen përshkruar me veturë, me rreth 11 orë, pa llogaritur aty – këtu ndalesat e domosdoshme. Rruga drejt Michigan – it i ngjasonte harkut të një trajektoreje të gjërë asfalti me tri korsi, e cila pasi shtillte dhe mbështillte tërë Amerikën veriqëndrore, skajohej diku në periferi të qytetit mbi parmakët e urës për Kanada, udhë që të përcillte për në Toronto. Ndërsa këtej me radhë New York – u dhe New Jersey, peisazhin me borë dhe me male të shtetit Pensylvania, hapësirat si të pafundme dhe si të përdiellta të Ohiso – s, aeroportin e njohur “Cleveland”, qytetin madhështor Toledo… çfarë nuk parakaluam e nuk lamë prapa atë natë për të kapur sa më shpejt kufijtë e Michigan – it.

Ku ndodhej zogu im?

Te kasetofoni vazhdimisht dëgjonim këngë me muzikë shqipe, por mua se si më bënë përshtypje dhe më ngelën në mend dy vargje: “Kur e lenë folenë e vet / E humb rrugën zogu i shkretë”.

Kjo këngë më kujtonte befas dimrin e shqiptarëve të vitit 1984, dimrin e egër dhe të pamëshirshëm që megjithëse mbi trotuaret e qyteteve tona të varfëra kishte rënë mbi një metër borë, ngricat dhe mbrapësitë e tij nxinin kudo. Që nga boshësia e dy pemëve, te ftohtësia e shpirtërave tonë e deri te fantazmat e kuqe të parullave, ku ideologjia, sikur i stërpikte me gjak të akullt muret. Pastaj m’u kujtua se si në njërën prej këtyre ditëve të veçanta, një zog i mardhur dhe i vogël sa një gisht, pasi e mora në duar dhe pasi e ngroha me frymën time, iu luta edhe nënës: “Mos m’i rri larg zogut”. Po tashti që edhe nëna ime kishte vdekur, ku ndodhej zogu im vallë? Kishte emigruar diku larg për t’u shpëtuar dimërave të mëvonshëm, apo ndohsta kishte marrë fund sqep i tij i holluar së tepërmi cicërimash dhe tashti prehej diku i tretur në një varrezë të zhdukuar gjethi. Udhë të mbarë zogu i im, erdhi ora të provosh lirinë.

Kisha shkruar diku një varg për zogun varfanjak! Nëntë vjet më vonë, ndodhesha edhe unë në hapësirë, duke udhëtuar si klandestin, si zogu i tretur në SHBA! Ndërkohë, dhe më pas, qindra dhe mijëra shqiptarë të tjerë marshojnë gjithsesi të munden në drejtime të ndryshme. Paçka Shqipërisë nga hemoragjia vazhdon t’i merren këmbët e t’i erren sytë.

“Koka në Stamboll trupi në Janinë / Të grinë Ali Pasha, të grinë”, thotë një baladë e kahershme për Ali Pashanë, baladë fort e dhimbshme kjo e që unë do ta plotësoj me një varg tjetër akoma më të dhimbshëm dhe fatal që përkon me fjalët: “Të grinë Ali Pasha të grinë / Ty, mua, ne dhe të gjithë Shqipërinë”.

Ndryshe janë dimërat në Shqipëri, ndryshe janë dimërat në Amerikë krahasoja unë i trishtuar, ndërsa “Toyota” jonë, me xhamet e lyrosur nga avulli i ngrohtë që lëshonte kondensatori, pa kurrfarë derti çante natën dhe dëborën e përgjysmuar nga kripa përmes dimrit amerikan.

Kur arritëm në Detroit, kishte filluar të binte nata. Por, për arsye të një ndriçimi tejet të fuqishëm, anembanë qytetit të madh, nata e këtij qyteti më shumë se një natë të vërtetë, të kujtonte një ditë të vranët e të pa diell. Në periferinë shumë të ndritshme të aeroportit të Detroit – it dukej se ndërkohë do të vinte mëngjesi. Tutje, anash udhëve, në sfondin si të artë që sajonin llampat e neonit, ngriheshin drejt qiellit ca shtylla shumë të larta prej hekuri me drita të kuqe që vetëtinin e që doemos do të paralajmëronin avionët se u ishin afruar tokës. Porta vigane e Muzeut “Henry Ford” parakaloi si një portë kështjelle përtej xhamave të veturës sonë. Pastaj pallati i sporteve “John Luis”, që më kujtoi pa dashur ringun dhe nokautin dhe mbi gjithçka grushtin e rëndë të John Luisit, pra mbretit të pavdekshëm të boksit profesionist amerikan. Në “Chicago Av.” më ra ndërmend se dikur kisha lexuar diçka për “Fontomën e Chicago – s”, ashtu siç më ishte kujtuar ca orë më parë në Toledo titulli i romanit “Çifutja e Toledos”. Bëra kryq në ballë, dhe iu luta Zotit në heshtje që të gjenim avenunë “Grant River” që pastaj të dilnim në “Van dyke Av.” e më vonë në “Michigan Av.”, te adresa që kërkonim.

Silleshim dhe pështilleshim. Por, sa më shumë që endesha nëpër rrugët e pambarimta të Michigan – it, aq më shumë habitesha me konstruksionin gati metalik të këtij qyteti të ndërtuar me një hapësirë kaq të gjerë si për të çmenduar vizitorët e huaj. Megjithatë, meqenëse e gjithë Amerika i ngjason një përralle, atëherë vetë Michigan – i them se duhet konsideruar si njëri nga kapitujt më të industrializuar dhe modern të saj, bile të të gjithë rruzullit tokësor.

Ditëve të mëvonshme më ka rastisur të shoh, të informohem dhe të besoj se në Michigan, ndodhen të gjitha mrekullitë teknike të botës dhe prodhohet gjithçka, që nga gjilpërat qepëse, te motorët turbo të avionëve supersonikë e deri te pjesët e këmbimit të anijeve kozmike të ashtuquajtura “Satle”.

Atyre ditëve që ndodhesha në Michigan, fjala vjen, uzina e ndërtimit të makinave “Creysler” kishte  pushuar nga puna mbi 26 mijë punëtorë dhe specialistë, por kjo as që e tremb fare Michigan – in. Sepse në Michigan ekzistojnë edhe disa qindra e mijëra uzina dhe fabrika të tjera madhështore, sepse Michigan – i vetëm brenda një dite mund të krijojë disa mijëra vende të reja pune, sepse Michigan – i brenda një ore mund të fitojë disa qindra milionë dollarë. Sepse me ç’kam kuptuar unë, ashtu siç predikojnë meshtarët nëpër faltoret e shumta të Michgan – it dhe sipas shembullit të perëndive, edhe njerëzit, të gjithë banorët e tij që llogariten në shifrën, rrudhen nga pak, qoftë edhe për një individ vetëm. Pavarësisht nëse ky njeri është amerikan i lindur, apo emigrant i arratisur nga masakrat e lindjes. Le mandej, kur mendohet se nëpër komunat apo qytetet e shumta të Michgan – it pa përjashtuar dhe qendrën e tij, qytetin e Detroit – it, jetojnë rreth 100 mijë shqiptarë dhe se mbi 92% e popullsisë shqiptare që jeton në këtë shtet kanë shtëpitë e tyre private, gjë që ma merr mendja se do të befasonte edhe gazetarët e “Washington Post” – it.

Magjia e bardhë…

Të nesërmen, gjithë ditën u endëm poshtë e lart Detroitit. Z. Tomë Paloka me cilësinë e botuesit dhe kryeredaktorit të revistës “Trojet Tona”, shpërndante numrin e fundit të kësaj reviste, e cila me sa kuptova kishte krijuar mjaft lexues të saj kudo në Detroit. Unë gjithashtu shpërndaja librin tim me të vetmin ndryshim se mua më kërkonin të shkruaja autografe. Kudo takonim miq dhe dashamirës, të njohur dhe të panjohur, meshtarë katolikë apo intelektualë të fushave të ndryshme, por që të gjithë na prisnin me fjalët më të ngrohta që mund të thuhen, e që përkojnë me ato shprehjet tona ogurbardha të mikpritjes së njohur shqiptare. Me këtë desha të them se njerëzit që takon diku e kudo, na jepnin kaq shumë fytyrë dhe rëndësi, si të kishim qenë atashe kulturorë të një vendi e jo më dy gazetarë të thjeshtë të ardhur privatisht në Detroit.

Dita e parë kaloi kaq shpejt dhe kaq pa u ndjerë sa kur ra ora 12 e natës u habitëm. Zumë vend në një hotel të vogël që ndodhej në periferi të “Michigan Av.” Dhe zbritëm për të ngrënë darkë në mjediset diku afër hotelit. Pasi hëngrëm shpejt e shpejt e shkuam të paguajmë, arkëtarja, një amerikane e gjatë dhe flokë thinjur, na tha se çeku na është shlyer pak më parë nga pronari i këtij lokali, i cili për fat të keq ndodhej me pushim shëndetësor në vilën e tij në Florida. Ndërkaq, meqenëse mua s’më kishte rastisur ndonjëherë që dikush t’më paguante shpenzimet me telefon nga një distancë kaq e largët siç është Detroiti me Floridën, pyeta menjëherë amerikanen për emrin e pronarit. Pronari quhej Xhafer Elezi, një ballist i njohur shqiptar në Detroit, i cili megjithëse isht arratisur nga Shqipëria me vakt, gjithë jetën kishte punuar për qëllimin e tij të bukur nacional: bashkimin e tokave shqiptare.

Kur dolëm jashtë, kishte filluar të binte borë, një dëborë e imët dhe e ngutshme që të merrte frymën. Kishte arritur ora dy pas mesnate dhe nga që bënte tepër ftohtë, vendosëm të kthehemi te hoteli që ndodhej aty afër. Fund janari i Detroitit m’u duk akoma edhe më i ftohtë se fund janari i New York – ut, për të mos thënë se të gjithë fund janarët që kisha përjetuar deri më tani. Instinktivisht ngrita jakën e pardesysë dhe me hapa të ngadalshëm zura të ecë i hutuar mbi platformën e bardhë. Ndërkaq, mendja kishte fluturuar aq larg sa është vështirë ta besosh. Papritmas, para meje si një magji e bardhë qe shfaqur Shkodra dhe pastaj Fusha Rmaji, me pishat dhe selvitë, me suprinat e varreve dhe me kryqet, me gjithçka të ngarkuar dhe të rënduar së tepërmi nga bora e madhe. M’u bë sikur mbi varrin e nënës sime, e cila ishte varrosur aty vetëm një muaj më parë dhe më saktësisht natën e Kishtlindjeve, kishte rënë mbi dy pëllëmbë borë. Kurora që ishte porositur me emrin tim – e hapur aty pranë në krah të majtë të nënës sime. Bëra sikur do ta largoja me duar borën, që tashmë kishte rënë edhe mbi trupin e pa jetë të nënës sime, por nga që dëbora dhe vdekja janë të ftohta njëlloj, gishtat më ngrinë shpejt, dhe hoqa dorë nga ky mendim. Dhe kur e mblodha veten disesi, mendova shumë se ne mund t’u shëmbëllejmë vetëm atasheve kulturorë të dhimbjes, sigurisht po qe se ka atashe kulturorë të tillë kjo botë.

Diçka nga portreti i Dom Ndue Gjergjit

Është fakt i padiskutueshëm, që unë gjërave të shenjta u besoj. Që për gjëra të shenjta edhe kam shkruar ndonjë gjë të vogël. Po qe se ka akoma njerëz me përvujtësi të shenjtë në këtë botë ai njeri është prifti katolik shqiptar Dom Ndue Gjergji. Pra, dom Ndue Gjergji, është një famullitar tjetër në Kishën Shqiptare “Zoja Pajtore” të Detroit – it, i cili si çdo meshtar, edhe ai ka kishën e tij të vogël dhe grigjën e tij, por mbi gjithçka tjetër te ky rregulltar bie në sy një përvujtësi e lindur, që dashur ose pa dashur të kujton një shenjtor. Në këtë pikë, dhe për këtë meshtar fort të devotshëm si m’u duk, nuk kam ndërmend të përshkruaj asgjë të rëndomtë dhe tokësore, nga që ky njeri m’u bë që tashti në të gjallë të vet kishte filluar t’i përkiste Mbretërisë Hyjnore të Qiellit. Thjeshtësia e Dom Ndue Gjergjit m’u duk se arrinte deri në dhimbje: butësia e shpirtit shfaqej te gjuha dhe ëmbëlsia e fjalës, mençuria dhe mikpritja shkonin drejt infinitit. Gjatë gjithë kohës që biseda vërtitej nëpër sfera të ndryshme me priftin mendjehollë, mendja më rrinte vazhdimisht te efekti i petkut të tij të ngrirë te Altari, kaq sa me të mbaruar biseën më erdhi ta pyes: “Ju flisni apo po predikoni kështu Dom Ndue”.

Dom Lush Gjergji na kishte dhënë në Prishtinë për të vëllanë Dom Ndue Gjergji librin e tij të disatë me autograf për “Nënë Terezën”. Dom Ndue Gjergji pe e kuptuar as vetë, po na jepte idenë se çfarë njerëzish të bekuar ndër shqiptarë kishte krijuar Krishtërimi gjatë 2000 vjetëve. Kur Dom Ndue Gjergji doli të na përcillte deri në oborr, ashtu në terratinën që sajonte afrimi i natës, rrotull tij, pak sa i përkulur para, dhe me duart e kryqëzuara te gjoksi si te një kryq, ai më shumë se një prifti të veshur me veladon, i ngjasonte një hijeje të ndritshme e bërë prej shpirti dhe pluhuri kozmik, hije e cila nga çasti në çast mund të shpërbëhej në ajër.

Dhe, ndërsa vetura jonë rrotullonte timonin për t’u larguar diku drejt pafundësisë së Detroit – it, unë përsërisja në veten time: natën e mirë o njeri i shenjtë, o shenjt dhe njeri, ti rojtar i përjetshëm i shpirtërave njerëzorë.

Një vizitë tepër e shkurtër tek Dom Anton Kçira

Pra, megjithëse vizita jonë tek Dom Anton Kçira zgjati rreth dy orë të mira, ajo më ngjau tepër e shkurtër dhe m’u bë sikur mbaroi shumë shpejt. Me Dom Anton Kçirën unë njihesha për herë të parë. Është e vështirë që me një meshtar vërtetë të zgjuar dhe të guximshëm si Dom Anton Kçira t’i përfundosh bisedat brenda ca orëve të vetme. Gjatë gjithë kohës që flisnim me Dom Antonin, vura re që ai as që kishte ndërmend të thoshte diçka për veten e tij me përjashtim të gjërave të përgjithshme që unë i kisha lexuar më parë në shtyp. Përkushtimi i tij i vetëm i kohëve të fundit, m’u duk sikur ishte ndërtimi i Kishës së re në Detroit. Por, flisnin të tjerët për punën e tij. Besimtarët Dom Anton Kçirën e kishin ripagëzuar me emrin Anton Çetta ynë i dytë në Detroit. Kurse njerëzit në përgjithësi, pavarësisht nga besimet, Dom Antonin e cilësonin si nacionalist të zellshëm dhe i pa aktivizuar në rrymat politike, meshtar i zoti dhe shqiptar i mirë me një zgjuarsi të madhe, që ashtu vetiu arrinte në kufijtë e një diplomati, dhe, sikur t’i kishim gjërat të regjistruara te truri si te manjetofoni, të kallëzonim një pas një të gjitha shërbimet fetare dhe kombëtare që Dom Anton Kçira i kishte bërë popullit shqiptar në Detroit dhe më larg, shërbime që lidhen së pari me kryerjen e të gjitha shërbesave dhe riteve kishtare, pa përjashtuar këtu aktivitetet e tij të njohura të herëpashershme në demonstratat apo tubimet e ndryshme në mes të shqiptarëve të Amerikës, pavarësisht nëse këto demonstrata ose tubime organizoheshin në Washington DC, në New York apo në Gjenevë. Dom Anton Kçira, i kishte hipur aeroplanit që nga Detroiti për në Kalkuta të Indisë, vetëm e vetëm për të varrosur Nënë Terezën, sikur thonë, me duart e veta.

Por Dom Anton Kçira ka kryesuar edhe famullinë e tij gjatë shtegtimeve për në vendet e shenjta. Ka shkuar shpeshherë në Romë dhe ka siguruar pritje të veçantë në Vatikan. Por, për mendimin tim njëri nga udhëtimet e tij më supreme gjatë jetës prej baritori të Dom Antonit, ka për të mbetur trokitja e tij prej meshtari katolik, në portat e Këshjtellës në Rambuje kur mbahej konferenca mbi Kosovën.

Dom Anton Kçira përpos të tjerave më ngjan kishte një karakter të tillë të fortë njerëzor që dukej si i punuar. Fliste ngadalë dhe matej kur jepte përfundime. E dini si më tha një miku i Dom Antonit: “Dom Anton Kçira ka për borxh, që të mbrojë grigjën e tij nga shthurjet e njohura të këtij shekulli deri me forca të shumfishuara shpirtërore, forca që sigurisht këtij meshtari të fuqishëm i burojnë nga misteri i J. Krishtit”.

Nga: Luigj Çekaj

Shqipëria ka 5 vjet me lemzë

Një punonjës i Ministrisë së Jashtme në kohën e Enver Hoxhës vajti në një koktej të ambasadës kineze këtu në Tiranë. Folën kinezët dhe kur i erdhi radha shqiptarit ta zuri një lemzë sa s’arriti të thotë një fjalë të vetme. Megjithatë kinezët, që s’kuptonin gjë, e duartrokitën se foli bukur. Edhe analiza jonë këtë kod ka qëllim të deshifrojë. Në 1997-ën, kur bandat e Fatos Nanos po e çonin Shqipërinë drejt “koktejit” kinez të votimeve të parakohshme të 29 qershorit, popullin shqiptar duke se e zuri një lemzë sa s’tha një “fjalë” në kutitë e votimit dhe ç’është më e habitshmja as më vonë. Ajo lemzë kaloi çuditërisht nga populli tek shteti, të cilin ta zuri edhe atë një lemzë e gjatë e s’tha asnjë fjalë për popullin. Dy vjet më vonë, kur u dreqos kushtetuta, lemza vazhdonte si tek populli që në fakt nuk votoi veçse 51 për qind, asht edhe tek shteti që e bëri edhe kushtetutën prej letre të lemzohet. As kushtetuta nuk e ka thënë ende një fjalë të vetme. Megjithatë ne na duket se ajo “flet” bukur. Thua edhe ne e kuptojmë ligjin si kinezët shqipe?

Me lemzë shteti e me lemzë populli, erdhi radha edhe për të vajtur tek kutitë e votimit të zgjedhjeve të pushtetit vendor më 1 tetor 2000. Megjithëse qeveria e shteti kishin mbi shpinë një faturë hajdutërish, korrupsioni, kontrabande, një faturë tashmë të dukshme edhe si tradhëtarë të interesave kombëtare, përballë koshares së votave, populli ishte sërish me lemzë, sa s’arriti të thotë edhe një fjalë. Po të kemi parasysh edhe fenomenet negative të jetës shoqërore, ekonomike, shtetërore, politike, ku në fakt ai shtet që i takon të jetë po ky shtet, ishte i rënë që atëherë kur u vodh thesari, që atëherë kur u harruan paratë e piramidave, që atëherë kur u ngerçizua tërësisht biznesi, që atëherë kur Shqipëria u vendos kryelartë e barkthatë vendi i katërt nga fundi i Globit, mund të themi me dhimbje se edhe opozitën e pat zënë lemza që nuk i flaku komunistët nga karriget e turpit.

Por siç ka arsye mbi arsye, ka edhe kulm mbi kulme, madje në Shqipëri ka edhe gropa mbi gropa, ka edhe hajdutë mbi hajdutë. Vërtetë zgjedhjet e fundit, ato të 24 qershorit 2001 u bënë me tanke e antitanke, ku pas ishte një derenxhe fatale, sërish ky popull ishte me lemzë, përderisa pranoi të keqen, pra gropa mbi gropa e hajdutë mbi hajdutë. Opozita pas këtyre zgjedhjeve duket se e kaloi lemzën e gjatë. Ky është një ogur i mirë. Popull, meqë opozita është këtu pa lemzë dhe ka mbështetjen e Amerikës dhe tërë Botës demokratike, pi tre gllënka me ujë pasi gjë tjetër nuk ke, se thonë të len lemza. Konstruktorët e kësaj anarkie, nuk rrëzohen me moralizime pasi nuk kanë moral as fytyrë, por vendosmëri e ndërmarrje të guximshme ligjore. Edhe qeveria Majko na u duk si puna e atij punonjësit të ministrisë së jashtme. Populli nuk kuptoi asgjë.

Editorial nga: Sokol Pepushaj

Krimi institucional

Viti 2002 ka shënuar qindra krime të rënda. Vetëm në prefekturën e Veriut shqiptar, në qarkun e Shkodrës, ku është edhe zona më problematike, këto dy muajt e fundit janë pushkatuar 26 persona. Dhe ne thuajse tërë rastet kriminelët largohen në “drejtim të paditur”. Kjo tregon se krimi në Shqipëri i është afruar drejtuesve të kupolës shtetërore. Pra kemi të bëjmë me një kriminalitet institucional. Demokrati i njohur shkodran, anëtar dhe veprimtar i partisë demokratike që në krijimin e saj, Ylli Zeka është dhunuar kafshërisht shumë herë nga segmente të errëta të shtetit komunist, deri një ditë që u detyrua të braktisë atdheun e tij të shtrenjtë. E megjithatë, edhe sot e kësaj dite ky demokrat kërkohet të eleminohet fizikisht. Falë shansit, ai, si shumë shqiptarë të tjerë që duan një shtet demokratik me të drejta e liri njerëzore, pa korrupsion, pa kontrabandë, pa diferencime politike e fetare, arriti të shpëtojë të paktën i gjallë. Demokrati shqiptar Ylli Zeka, ishte në listat e komunistëve sidomos në votimet e 29 qershorit të vitit 1997, kur bandat fashiste të Fatos Nanos rrëzuan me dhunë pushtetin demokratik, duke gënjyer popullin se paratë e futura në ish fondacionet rentiere do i rikthejë të plota, pra qind për qind. Ato para tashmë janë harruar, e ky hajdut arriti të vjedhë edhe thesarin e shtetir, tashmë edhe ky i harruar. Aso kohe, njëlloj si më 2 prill 1991, kur komunistët e Ramiz Alisë në protestën paqësore të mbi gjashtëdhjetëmijë qytetarëve shkodranë kundër votëvjedhjes, vranë katër vetë, Besnik Cekën, Bujar Bishanakun, Nazmi Kryeziun e Arben Brocin, rrahën e dhunuan edhe demokratin Ylli Zeka.

Ky dmeokrat i lindur në internim, i persekutuar edhe gjatë regjimit të Enver Hoxhës nuk kishte se si të mos aspironte për një Shqipëri të lirë, ky demokrat përderisa përditë po vriten njerëz të pafajshëm, nuk ka se si të mos kërkohet edhe sot e kësaj dite. Fenomene të tilla janë të lidhura ngushtë me spastrimin e kundërshtarëve politikë, për të zgjatur qëndrimin në pushtet të diktatorëve të kuq.

Nga: Sokol Pepushaj

Tragjedia e gjakovarit Ridvan Hykaj

Ndërkohë që këto ditë pranë Tribunalit të Hagës është kasapi i Ballkanit Sllobodan Millosheviç, ishim me shërbim në Kosovë. Atje sheh se po punohet nga populli i Kosovës për të bërë një shtet model, por megjithatë edhe sot lëvizja është ende me probleme. Qindra kosovarë na japin fakte të një krimi që nuk krahasohet as me ndodhitë e Tolstoit të madh në romanin shumë vëllimesh “Lufta e Paqja”. Millosheviç dhe kriminelë të tjerë të njerëzimit kanë aplikuar një spastrim etnik, kanë ushtruar një genocid të pashembullt. Edhe sot në fshatin Panoshec të Gjakovës na flasin pr tragjedinë e një të riu të quajtur Ridvan Hykaj, fotografinë e të cilit e ruanin si kujtim ca të afërm të tyre, pasi ai nga dhuna dhe represioni ishte i detyruar ta braktisë Kosovën. Politika e Millosheviçit edhe mbi fisin Hykaj kishte përdorur spastrime për arsye fetare. Millosheviçi ka patur objekt vrasjen e tërë muslimanëve. Në kohën e Luftës edhe Ridavn Hykaj ka marrë pjesë në radhët e UÇK-së. Axha i tij dhe vëllai i madh janë marrë me transportim armësh e municioni nga Shqipëria në Kosovë, ku kanë furnizuar bazat e ushtrisë çlirimtare të Kosovës, meqë Shqipëria kishte shumë armatim pas hapjes së depove në pranverën e zezë të revolucionit komunst të 1997-ës. Këtë punë ata e bënë, pasi pala serbe i detyroi të mbydhin aktivitetin privat në një dyqan të vogël ushqimor dhe kinkalerik. Nga kjo veprimtari kombëtare, atdhetare, për të mbrojtur lirinë e vatanin, familja Hykaj u vu nën dhunën serbe për të cilën sot Millosheviç po përgjigjet në Hagë. Pasi arrestohen axha dhe vëllai i madh i Ridvanit, pasi i torturohen baba e nëna në fund të vitit 1998, pasi i digjet shtëpia si thuajse tërë fshatit, pasi kërkohet edhe personazhi i shkrimit tonë, pas shumë torturash axha i Ridvan Hykaj është pushkatuar dhe as sot e kësaj dite nuk i dihen eshtrat. Ndoshta në ndonjë varr masiv, është trupi i këtij kosovari të mirë.

Pra, përderisa ende ka probleme me njerëzit e mirë të Kosovës, përderisa as sot ata nuk e ndjejnë veten të qetë, por kërkohen të pushkatohen siç është edhe rasti i Ridvan Hykës, nuk mund të thuasht kurrsesi se Kosova është futur në fillimet e jetës normale. Ndoshta duhen çuar shumë e shumë vetë krah Millosheviçit, ndoshta duhen shumë hetime të tjera për të bërë të plotë para Botës tabllonë e tragjedisë së Kosovës, tragjedisë më të madhe të shekullit që kaloi.

Nga: Sokol Pepushaj

Legalisti Imran Behri nën dhunë

Të afërmit e legalistit Imran Behri edhe këto ditë kanë patur presione për të dorëzuar djaloshin që qysh se partia Lidhja e Legalitetit u formua më 1992, ai aspiroi për rjnë Shqipëri të lirë, për një monarki konstruktive. Por ky legalist tashmë është detyruar ta braktisë Shqipërinë. Imran Behri, ashtu si edhe të parët e tij janë deklaruar si legalistë, si antikomunistë. Një precedent tejet i rrezikshëm ka qenë qëndrimi i politikës shqiptare më 29 qershor 1997, kur Mbreti i shqiptarëve, Leka i parë, sipas kompjuterave të Partisë Demokratike fitoi në ato zgjedhje në masën 65 për qind, ndërsa sipas deklarimit të shefit socialist Fatos Nanos kishte arritur një rezultat vetëm prej 20 për qindësh. Dueli elektronik u shndërrua edhe në një duel mes shqiptarëve. Mbreti Leka i Parë, i përkrahur nga dhjetëra mijëra legalistë që u ishte vjedhur vota, protestuan në sheshin “Skënderbej”. Atë ditë u vra një djalosh 25 vjeçar, u plagosën disa, u torturuan shumë, mes tyre edhe legalisti Imran Behri. Pra, shteti komunist përdori gjuhën e dhunës, gjuhën e armëve. Imran Behri dhe shumë legalistë të tjerë janë kërcënuar deri me eleminim fizik, duke lakuriqësuar verbërinë politike të pushtetarëve komunistë. Ky djalosh për të shpëtuar jetën që e kishte dhe e ka në rrezik, vërtet u largua nga Shqipëria që diktatorët e shndërruan në “mollë të ndaluar” për legalistët e ndershëm, por ama, rasti i tij bën apel që të hapen fort sytë përballë padrejtësive njerëzore, përballë kasaphanës që ka marrë dhe po merr përditë e prnatë jetë të pafajshme njerëzish.

Nga: Vasel Gilaj

Demokrati Avni Demaliaj i kërcënuar me jetë

Gjendja në Shqipëri në vend të normalizohet po rëndohet gjithnjë, çka nuk premton asgjë për mirë. Demagogjia institucionale është një alibi. Demokratët janë të kërcënuar me jetë. Një fakt që apelon diktaturën komuniste është dhunimi i demokratit shqiptar Avni Demaliaj. Ky demokrat është nga Tropoja dhe ka shumë vite që jeton në Shkodër, në qytetin bastion të demokracisë. Që në fillim të proceseve demokratike është ingranuar në shoqatën Antikomuniste “13 Dhjetori 1990”, ka marrë pjesë në rrëzimin e busteve të Stalinit dhe Enver Hoxhës. Gjatë rebelimit komunist të bandave të Fatos Nanos në pranverën e vitit 1997 ku u përdhunua demokracia, ku u mor pushteti me armë, Avni Demaliaj është kërcënuar për t’u vrarë së bashku me gruan Qershizë Demaliaj. Kërcënimet kanë qenë në vazhdimësi dhe sot e kësaj dite sipas burimeve tona Avni Demaliaj me gruan dhe dy fëmijët jetojnë të fshehur. Po në Shqipëri janë dhumë demokratë që fshihen ose detyrohen të ikin.

Nga: Xhemal Berisha

Shteti ndjek e persekuton demokratët!

Akoma s’i ka mbushur të 16 pranverat e detyrohet të braktisë vendlindjen e tij. Ka muaj që ka ikur e ka lënë pas në mes të katër rrugëve të Shkodrës nënën e tij të dashur, Bukurijen e vëllain më të vogël Shpëtimin, që përtej pikëllimit për bashkëshortin dhe babanë e vrarë në ditën e votimeve të 24 qershorit të kaluar, ndjehen të frikësuar dhe jetojnë të fshehur tek të afërmit e tyre. Quhet Shkëlqim Faik Curraj i datëlindjes 15. 04. 1986, lindur dhe banues në lagjen e njohur antikomuniste “Dëshmorët e kombit” të qytetit të Shkodrës. Faji i vetëm i tijështë se rrjedh nga një familje patriotike të persekutuar në mënyrë sistematike nga pushteti 50-vjeçar komunist i Enver Hoxhës. Përmbysja e atij sistemi të urryer e gjakatar në vitet 90-të, ashtu si për gjithë familjet shqiptare, edhe për familjen e qytetarit të respektuar Faik Curraj ishte një rreze drite e një shprese të re që po lindte. Dhe vërtetë, për 4-5 vjet, kur në fuqi ishin forcat progresiste demokratike të udhëhequra nga Presidenti Sali Berisha, në vend u rikthye qetësia, njerëzit filluan të gëzojnë frytet e punës së tyer të ndershme, ndërkohë që edhe Shkodra nisi rrugën e zhvillimit e progresit të pandalshëm. Kjo deri në fillimvitin e 97-ës, kur në pushtet rikthehen dhunshëm me revolucion të armatosur ish-komunistët dhe bijtë e tyre. Qysh prej atij momenti demokratët e Shqipërisë e në veçanti ata të Shkodrës antikomuniste që patën rrëzuar të parët bustet dhe përmendoret e diktatorëve të kuq, nisën përballjen e egër me kmerët e rinj që filluan një luftë të re klasash me alternativën: ose qëndro në Shqipëri e duro dhunimin, persekucionin e burgosjen ose kapto malet në këbmë e detet me skafet e vdekjes, e largohu nga vendi yt ku ke lindur e je rritur me shpresën për ta gëzuar jetën. Një fat edhe më të keq se kështu ka patur vitet e fundit familja e demokratit Faik Curraj, i lindur në lagjen “Dëshmorët e kombit” më 25. 07. 1949, i nëpërkëmbur e persekutuar nga pushteti komunist, qysh në fillimet e saj bëhet anëtar aktiv dhe drejtues i strukturave të rëndësishme të Partisë Demokratike për Degën e rrethit të Shkodrës. Tepër i njohur në aktivitetin e tij si demokrat i flaktë dhei vendosur Faik Curraj ndiqej e survejohej sistematikisht nga strukturat e specializuara të shtetit social-komunist të pas viteve 97-të, që duket se prisnin vetëm momentin e duhur pr të shkrehur mbi të gjithë vrerin e grumbulluar gjatë aktivitetit të tij në mbështetje të forcave demokratike. Dhe kanë gjetur rastin pikërisht pasditen e vonë të 24 qershorit, kur Faiku si ish-anëtar i komisionit zgjedhor në lagjen e tij, dërgonte drejt qendrës zonale kutinë e votimeve. Tre-katër persona të maskuar, të veshur me rroba policie në përpjekje për t’i rrëmbyer arkën e votimeve, në përleshje e sipër kanë lënë të vdekur në qendër të qytetit veprimtarin demokrat Faik Curraj duke e lënë në mëshirën e fatit bashkëshorten e tij 47-vjeçare, Bukurijen dhe dy djemtë Shkëlqimin e Shpëtimin, përkatësisht 15 e 10-vjeçar. Pas vrasjes së Faikut, jetesa për familjarët e mbetur bëhet gjithnjë e më e vështirë. Për muaj të tërë kanë vazhduar telefonatat anonime dhe kërcënimet deri me eleminim fizik për gruan dhe dy fëmijët jetimë të mbetur pa kurrfarë ndihme e përkrahje nga strukturat shtetërore. Në kushtet e shtuara të dhunës psikologjike, nënë Bukurija me ndihmën e të afërmve të saj ka mundur të gjejë mundësinë për të larguar nga Shqipëria djalin e saj të madh Shkëlqim Faik Curraj, për të cilin nuk ka kurrfarë lajmi nëse është i gjallë apo i mbytur diku në ujrat e ftohta të Otrantos. Ajo së bashku me djalin e vogël ka mundur që të fshihet diku tek të afërmit e tyre në Shkodër e presin me ankth një sinjal shprese nga Shpëtimi, që ndoshta kurrë më s’do të mund të kthehet në lagjen e tij të dashur “Dëshmorët e kombit” në qytetin e Shkodrës, ku pasiguria për jetën është më  e madhe se kudo tjetër në Shqipëri. E pra, ai nuk ka kurrfarë faji. Ky është fati i mijëra familjeve shqiptare në fillim shekullin e ri pas instalimit të dhunshëm të diktaturës së re social-komuniste…

Nga: Kreshnik Kopliku

Shqipëria në duart e mafies

Mosstabiliteti i gjendjes në Shqipëri flet për një krim profesionist, çka don të thotë me infrastrukturë politike. Kjo gjendje është shumë më e rëndë në Veriun shqiptar. Shteti vetë ka treguar dhunë ndaj veriut. Ish-kryeminsitri Ilir Meta ka provokuar incidente me pasoja në Tropojë dhe as që bëhet fjalë që prokuroria të hapë çështje penale ndaj tij. Këtë dhunë e kanë ndier qytetarët veriorë në forma nga më të ndryshmet. Edhe kur vete një verior në Jug apo edhe në kryeqytet mund të dhunohet nga vetë shteti, pasi ky shtet hakmerret se veriu ka votuar gjithherë kundër komunistëve. Kështu ka ngjarë ditët e fundit me demokratin shkodran Fatmir Bajraku. Teksa po kthehej nga Tirana për Shkodër, policë me maska i kanë ndaluar automjetin në Krujë dhe i kanë thënë se do t’i vrasim tërë demokratët. Janë sjellur brutalisht me këtë njeri, i cili nuk ka ku të ankohet, pasi është njëlloj sikur të paditësh djalin tek baba, pasi këta që janë në pushtet janë pikërisht bijtë e etërve, pra të Enver Hoxhës, Ramiz Alisë, Xhelil, gjonit, Haxhi Lleshit…

Sjellja brutale me këtë demokrat nuk është rastësi, pasi Fatmir Bajraku është ndër ata njerëz që ka protestuar shumë herë paqësisht kundër kësaj qeverisjeje të territ, të padrejtësive, të hajdutërive, të diferencimeve, kundër mafies shtetërore që po e çon Shqipërinë përditë e më keq.

Nga: Albert Vataj

Karnaval 2001

Bojatisun e stolisun,

N’tesha gabet kapërdisun,

Dalin fëmij, gra e pleq,

N’rus Maxhar e Sarreq,

Te Ura e Thive, n’Skanderbeg,

Perash t’Kuq e Dervishbeg,

Të urojnë me zemrën mal:

Mirësevjen o Karnaval!

K = Keq ju lashë, ma zi ju gjeta,

Duket ligsht ju ka ardhë jeta!

Gjithëkund pashë tela e linja,

Por s’shoh drita nëpër shtëpija??!!

Kush e bani e kujt i mbeti

N’kupë t’qiellit bërtet mileti:

Pranë dritares i pa parë,

Ikin dritat pa orar.

Bajmë si bajmë na me kandila,

Me bishtuk, qira e mila,

Na firoj rroga tuj ble fitila…

– Rroftë e qoftë zotni Hila

Tuj shitë pisha u ba me vila!

K = Kështu ju lashë ju edhe mot

A i del Shkodrës kush për zot?

– Kryeministri, i kjoshim falë!

Na ka dalë ai djalë mbi djalë!

E don Shkodrën, si djalë dishirit

Sa na kthej në… Kohë të Qirit!

Qeveria na çon fjalë:

Ditë e natë Zotit me iu falë,

Që në Shkodër me ra shi,

Se na shtohet uji n’Dri!!…

Ju ban t’fala Drejtori i KESH-it

Tesh po merrni dritat e… leshit!

– Ah ne t’shkretve ç’na ka gjetë,

Bijmë me fjetë qyshë n’ora tetë,

N’Terr e Ferrë na shkoi kjo jetë!

– Mes dritave i terrosun,

Mes ujnave i zdralosun,

Mes bollekut tuj deshru

Ditët me gishta tuj numru…

Hall me vdekë e gjygjë me rrnu,

Ne Perja na ka rru!

K = Besa mirë je ka e thu!

***

Pranë dritës i pa parë

E pranë ujit i palarë:

– Ka pasë ujë Shkodra nji herë,

Me ti mbi dhambët edhe n’verë!

Sa nji Krajl ardhë prej Tuzit

Ka pas thanë për vajza t’Rusit:

“Qelibar, si ujt e pusit!”

Tash asht marre me i thanë kuj:

– Na u tha buza për… ujë!

Por nji za gjëmon në Shkodër;

Që na çoj mishin… kokërr:

– “Mbaju Shkodër dhe do muej,

Se na veç për hater tuej,

Jena lidhë me do të huej,

E n’Afrikë do blejmë ujë!!”

– Ti u thash e t’thaftë vera!

Tuj e pasë ujin te dera,

Pse me ble ujë me buljera???!!

Ksaj ç’ka i thue, he lum zotnija?

= Ksaj i tham, me pare t’mija

Me pi ujë unë te shtëpija,

E venë me pi… tanë Qeverija!

– He, Karnaval, ksaj ç’ka i thu?

K = Hall me dekë e gjygj me rrnu,

Perja mirë ju paska rru!

Kanga e ujit dhe e dritave

(Sipas motivit të Bulqizakes)

– Ooo Palokeeee?

– Hoooja!

– A mi lidhe njato drita, more burrë

Lakuriqi, tash tri orë

m’ka mbetë në furrë…

– Oj Drandeeeee?

– Hojaaaa…

– Lakuriqin fort ma kande

moj burrneshë…

Po tesh nji javë n’drita

s’kena ndeshë…

Refreni: S’kena ujë e s’kena drita

Se i ka fajet… Opozita.

S’kena drita e s’kena ujë,

Sot asht marre me i thanë kuj

Hopa!

– O Havaaaa?

– Hooojaaa!

– Nji gotë ujë ma jep uha,

moj kojshi.

Se ta kthen Zeneli ty,

kur t’bijnë… shi!

– O Zeeeenelllll?

– Hooojaaa!

Nji grusht shpindës mu me m’ra

bane sevap.

Se m’ka mbetë kashata n’fyt,

Tuj hanger thatë!…

Refreni: S’kena ujë e s’kena drita

Se i ka fajet… Opozita.

S’kena drita e s’kena ujë,

Sot asht marre me i thanë kuj

Hopa!

– O Pashuuuk!?

– Hooojaaa!

– A m’i jep dy copa dru

t’baj rixha.

Tash tri ditë pa zjerm

jam ba kaça!

– Oj Maruke?

– Hooojaaa…

– Ma ndigjo nji fjalë mue,

moj burrneshë…

Qysh n’tetor bi me fjetë

veshë e njeshë…

Refreni II: N’daçi popull per me u nxe

Bleni gaz me Te-ve-she…

N’daçi popull ujë me pi

Lutnju Zotit me ra… shi!

Hopa!

S’kena ujë e s’kena drita

Se i ka fajet… Opozita.

S’kena drita e s’kena ujë,

Sot asht marre me i thanë kuj

Hopa!

***

Pranë dritës i pa pamë

E pranë sofrës i pa ngranë?

– Se janë çue çmimet n’Hanë!

Shkon me ble në Parrucë

Hyn i veshun, del pa kpucë!

Gropa, baltë, llom e llucë,

200 lek të bje nji giucë,

Sa dhe portofolit i çohet puçë!

– Dy lëkurë na rjep tregtari,

N’kandar t’vjedh katundari,

t’rruen e qethë qeveritari,

E mes ditës t’ha… zagari!

Grosha laknat, nuk na njine,

Na u njit barku për shpindë,

Xhepin taksa na e grinë,

Çmimet rriten, rrogat… hinë…

Hall me vdekë e gjygj me rrnu

Neve Perja na ka rru!

***

Ç’ka bame, e çka na gjeti

Janë ba njerëzit me folë me… vedi!

– Kush ka fëmijë jeton me frigë,

Se sa t’rriten kanë me i ikë,

Kush në Tale, kush n’Belgjikë,

Me la pjata, me mbajtë pleq…

– Por ka edhe ma keq:

Ta merr vajzën ndonjë soj hori,

Pak me “leje” e pak me zori

E ta punëson te… Semafori!

– Kush e ka fajin, he lum zotnija,

Që në dam po na shkon rinija?

– Unë e di, mor lum miku,

Por se tham se vedin fiku!

Shoh atje nji tip “ashiku…”

Që të rjep lkurën me gjeth fiku!

Folë nji fjalë ti Karnaval?

K = don me m’pa dekë ndoj kanal??

Me ket shtet, me ket rend,

Unë me folë, s’e kam ndërmend!

– Kush si na s’i ka kto halle:

Dalin maskat n’rrugë t’madhe,

Sa n’Kiras, n’Skanderbeg,

Nji kascille s’ta lajnë n’xhep!

E gabove mos me i qeshë?

Kthehesh n’shpi pa… brekë veshë,

Me brinj të thyeme, me plumb kresë,

N’kjosh beqar? – S’je per… martesë!

***

– Pranë sofrës i pa ngranë,

Pranë dijes i pa nxanë?

– Shkollat tona po lajnë namë!

Do mësues punojnë zorile,

Kan harrue kujt i thonë zile!

Te Pakica shesin n’Zdrale,

Tjert i ke te Kafja e Madhe…

Kurse nxanësit var e vingo,

Gjysa në disko, gjysa n’Bingo…

K = Mos u hini mësuesve n’hak,

Lodhen shumë e paguhen pak!

Mezi u del me ble sharmak…

Nji herë n’vjetë hajnë… japrak!

Mbas nji rroge i kanë lidhë

E i premtojnë ditën për diell:

– “Do t’ju rrisim me 1 Prillë!”

***

Ç’asht kjo zhurmë, u ba kjameti?

U ça toka, ra tërmeti?

– Janë politikant, xehen nder vedi,

Kah i “dhimbet” fort… mileti?

– Kush me zgrrapë ndoj trafik,

– Kush me zhvatë ndoj metalik,

– Kush me rru ndoj ferlik…

Me krenat tonë po bajnë… pik!

– Kur vjen koha për votime

Rrahin gjoksin, bajnë premtime:

– Nuk do lajmë kend pa punë!

– Titaniku do t’futet n’bunë!

– Ujë e drita ditë e natë!

– Qylym rrugët, si autostradë!

Mjaltë zogash e qumësht dallndyshe…

– Sa fitojnë sillen ndryshe:

I hajnë fjalët që kanë thanë,

Fill vejnë fesin në nji anë,

Blejnë shtëpi në Tiranë,

E për popull… ma s’e çanë!

– S’mbaron këtu, ka edhe ma:

Ta mbate vedin me Kala!

E ne e paç shok, mik a vlla

Ta thotë copë: “- Ku jena pa…”!!

Karnaval, ksaj çka i thu?

K = ku i pate mendt kur ke votu??!!

Kjo jetë s’asht me u jetu,

Plehnat gadi ju kan mblu,

Gropat vijnë tuj u thellu,

Punë s’ka me punu,

E Qeverija ju ka… harru!

– Pra ti copë pse s’na thu:

Perja mirë na paska rru!

***

Tri parti ndrroj Koleci:

Me të parën mirë i eci,

Blej e shit ai farë speci

N’konsullatë të Parisit… ngeci…

Sa fitoj partia tjetër

Fill ju rras ai shokëve t’vjetër…

Kto pa punë për mos me e lanë,

nji copë bukë per me i dhanë,

Ja thyen qafen në… Doganë…

– Bleu toka në Beltojë,

Vilë tre katëshe n’VElipojë…

Tash që s’ka per kend nevojë,

As t’atit s’i flet me gojë…

S’fundi ngriti dhe nji parti

Me dhandur, miq e krushqi,

Grue e djelë futu n’kryesi…

E shpresin, në sajë t’Bushit,

Me i xanë vendin dhe… Gjinushit.

Karnaval, këtij çka i thu?

K = Ktij i tham “Tel i perdredhun”,

Qe punonë veç me të… hedhun.

E, n’paçi shumë, si ky sterivnë

E ka rru Perja… Shqipninë!

***

Shifeni mirë ju ket burrë:

herë bje jazë e herë bje turrë,

S’ja ka kande punën… kurr!

Kalon kohen nëpër Kafe,

lot bixhoz e ban llafe…

Ja ka marrë mendt rakija,

Nji kacill s’e çon te shpija

Bukë me hanger nuk kan fëmija…

Ktij çka i thu, he lum kumbara?

K = Unë tham pikësëpari

Me ia kthy menden persmbari,

I duhet dhanë nji hu Bazhdari!

Dhe së dyti, ktij soj njirit

Me ia hjekë vesin e t’pirit

Bani “banjë” me ujë… Kirit!

***

Ç’ka ke kështu Karnaval,

Je pa qejf, ke ndoj hall?

K = M’gjeni shpejt ndoj kanal,

Se m’ka kapë ai… “zori i madh”

Faqja e zezë, trup e marre,

N’tanë Shkodrën s’e gjen nji … hale?

– Thonë se paret janë pagu,

Por dikush ato i ka… “rru”…

E shpinë n’pllaka a tuj shtru…

– Vitin tjetër Karnaval

Bje me vedi ndoj… bakal…

Na ban nderë edhe ne,

Der sa t’bahna me WC-e…

K = Jo moj Shkodër, s’jam me ty,

Je gabim ti kambë e kry!

Mbani sytë te dera e huj,

Me ju pru dirta e ujë,,

Plehnat tueja me pastru,

Rrugtë em rrul me ju shtru

E pshesha n’gojë me ju ku!

Ku janë gratë e Shkodrës loce

çorap bardha e me bohçe,

Tuj ly pargjet me gelqere

Tuj vue lule nder penxhere;

Shij e laj deri n’aksham,

Tuj i ba rrugicat xham?!

Shkodër, kështu s’të kam mendu!

Veç ne rrishi tuj anku

Perja shpejt ka me ju… rru!

Besa mirë je ka e thu!

Karnaval 2002

I bijnë Shkodrës poshtë e përpjetë

Karnavalet vjetë për vjetë,

Me vajza t’bukura, djem me fletë,

Me artistë t’vjetër e t’ri

Zef Deda u ka pri:

Gojen shpatë, barkun fuqi,

Xhevahir ai në “Shoqni”

S’ia gjenë shokun në Shqipni!

Mbas i shkon ai Zef Ndoja,

I këndon zemra, i këndon goja,

I ka lezet fjala e loja,

Djalë ma t’zot s’ka shtypshkoja!

– Karnaval, a po m’ndigjoni?

Ka çue fjalë president Gjoni:

“Kryq e tërthor Shkodrës m’i shkoni,

Shesh në shesh ju të ndaloni,

Kangë njerëzve t’i këndoni,

Me humor ti argëtoni!

Presidentin a ban me pvetë,

Kur ka folë, ka kenë fjetë?

Të baj be se s’ka burrë nane

me kalue n’Ballabane!

I ke gropat sa nji bojë njirit,

Sa dikur gomnat e Kirit…

Me kalue n’rrugë t’PAzarit?

Duhen çizme peshkatarit!

Atje gropat janë kthye n’basena,

Ka rrezik me hasë n’… balen!?

– Nji pikë shi me ra or mik

Bahet Shkodra… Venedik!

Se Qeverija jep veç pare

Me shtru rrugë pa trotuare,

Pa puseta e pa kanale…

Kish ba mirë Bashkia jonë,

(Mos me e lanë për ma vonë)

Do… gomone me ble n’Vlonë,

Se ç’ka po shohim vjetë për vjetë,

Shkodra jonë po bëhet… knetë!

– Ndalu Zef, kah po shkoni,

Ju nji bejte s’po na e thoni,

Nji kangë t’bukur s’po këndoni

– Nuk çet za magnetofoni!

S’ka korrent, pykë a hani?

E në “llajf” s’na del zani!

Ti po deshe kangë me ndi

Lyp korrent nëpër kojshi,

A n’Kosovë, a n’Mal të Zi.

– Me i lypë korrent kojshisë

Me Va-Dejsin n’derë të shpisë??

– Çka këtu me u çuditë,

Shkodra s’ka veç… pesë orë dritë

E n’pritsh ti dritë prej Bushatit?

Mirë t’asht njitë dheu mbas shtatit!

– A s’ja thotë kush Qeverisë,

Pse danë Shkodren prej Shqipnisë?

S’e din ti???!! E di tanë Bota:

Kryeministri shqip e thoka:

Drita merr, kush na jep… vota!

– Me sa di, tash vonë n’Shqipni

Kan caktu per Energji

Nji ministër n’Qeveri…

Thashë ma n’fund na erdh dita

Me pa vedin tash me… drita!

– Ky po e njihka mirë zanaten,

Se shpejt e zgjidhi situaten,

(Si merhumi, që mprifte shpaten…)

Tuj na ba dyfish… kamaten,

Tuj na ba ditën… si naten!

Mirë ia pamë edhe këtij sherrin:

Po paguejm me pare… Terrin!

Ma ka thanë nana e Seferrit:

“Na po bajmë jetën e ferrit,

qysh se u vu ministri i … Territ!

– T’baj rixha, ma thuej ma hollë

se ke ndeshë njerëz pa shkollë

– Ai pinuci, qe hupë n’tesha,

(Thonë dikur ka pas çu pesha)

Ç’desh me thanë n’at Konferencë:

“Sivjet do kemi shumë… Transparencë”!

– Transparencë, çka don me thanë:

– Me pasë punë per të tanë,

– Me pasë bukë, ujë e dritë,

– Mos me u vra kush n’mesditë

neper Pjacë tuj shetitë??

– Mos me ndejë me ethe n’shtat,

Se t’del ditës ndoj lugat

e tuj shkue n’shkollë fëmijtë

ky “lugati” t’i grabitë?

– Po m’vjen keq, se ti me gjasë,

paske mbetë prapa dyrnjasë!

Transparencë – don t’thotë or mik,

Tash e mbrapa me… vjedh açik!

Po veç… ministrat, merre vesh!

Se me t’xanë ty me i’dorë presh,

Mirë në ty kan me la lesh…

E ta thonë krejt pa zorë:

– T’kena kapë me… “Presh n’dorë”!

– A i pe ministrat në Ke Pe De?

Tuj ba ato be e rrfe,

Se po vdesin për… Atdhe!

Se kah punojnë ato natë e ditë,

Po ka populli ujë e dritë,

Po ka punë e po ka rend,

Sa kerkush s’po len ket vend…

Në 12-të natës delet sherbes

E n’sofer shkohet me lugë n’brez…

Kurse per vedi ministrat e ngratë

Hanë veç bukë – edhe ate… thatë!!!

– I pashë mirë tuj shkye gurmazin:

– “Kape hajnin, matrapazin,

– Sarahoshin, drogagjinë…”

(tuj ia ba shokut biografinë…)

E thue kush? – Kta qe Shqipninë

Po e rjepin, si bagtinë!

– Bukur e tha nji plak nga Laçi:

“Ç’ka s’i bani Shqipnisë… Kallaçi

Po ia bajnë… Muçi, Naçi e Baçi!

– S’ke pse shanë ti Qeverinë,

Ja dhe voten, tash pse grinë?

– Voten?? Votat s’di se kukan shku?

Ku me pare e ku me hu,

Unë marr vota – ti del… fitu?!

Se per Zotin, kjoftë levdue,

kush në Botë s’e ka mendue,

10 deputet me nxjerrë veç Dushku?!

– Ksaj po i thokan, he lum krushku,

Se n’Shqipni pillka dhe… mushku?!

Ç’ka asht ky “Dushk” a ban me pvetë?

– Nji katund me 500 vetë,

Qe as n’hartë, s’mundesh me gjetë

– Po Evropa, a sheh, – a flet?

– E ka vetë as… “kasavet”!

Deklaron: – “Brravo milet!

Se Zgjedhjet që batë sivjet,

Janë ma t’mirat n’kto 10 vjet”!

– Pra po i delka Poetit fjala,

Që ka thanë shumë vjet përpara,

Bile shkru e ka dhe n’leter:

“Ah Evropë, moj ku… e vjetër”!

– E the bukur, mos shto tjetër!

***

– Ndalu Zef, ku shkon moj botë,

Ke harru ti miq e shokë,

Ulu ktu, ta pijmë ka nji gotë,

– Në m’ke mik më ndihmon,

M’duhet shpejt nji… kamjon.

– Don me u bartë, ke ndrru shpi?

Të paska ra ndoj lotari…

– Rri he burrë, mos fol si fëmi,

Ne shkodranve na bje… veç shi!

Po m’ndihmo se jam në hall,

Ma kan shtru baben n’spital!

E m’kerkon ndrresa e dyshekë,

batanije e jastekë,

Peshqirë, garza, aspirina,

Shisa, shtupa, tetraciklina,

Lugë, pirunj e bakal,

Aparat per cervicial…

Elektrik, kalorifer,

Xheze, voj e sheqer,

Venë, kafe e konjak…

– Pse don me hapë baba… banak?

– Jo mor mik, por t’bardhave bluza

N’orar t’punës ju… thaka buza!

– Pra u dashka me i njomë skjepin?

– Besa skjepin edhe xhepin!

M’a thanë copë: “Bane hesapë,

S’kena dalë me ba sevapë,

O rrah paret, o… mbete pa babë!

***

– Zef po bahen mirë do vjet,

Që s’po shohim n’ket Qytet

Asnji film, asnji koncert,

Asnji shfaqje, asnji dramë,

Ç’ka ndollë, a din me m’thanë?

Se ky qytet ishte dikur

Djep i gjallë, per çdo kulturë!

Pse pra Shkodra s’asht e para,

Mos artistëve i ka hupë fara?

– S’kena fajin na artistat!

A i ke pa Ke Pe De-istat,

Politikant e analistat,

Që n’ekrane, natë për natë,

Shesin pordhë e grijnë sallatë…

Pra… jena ba me ndru zanatë!

Ndije Zefin ç’ka po t’thotë:

– Kam shetitë unë nëpër Botë,

Por s’kam ndi batutë ma t’fortë,

Se t’Ministrit t’Ekonomisë,

Kur tha n’Mbledhjen e Partisë:

– Jap dorëheqjen, që sonte mbrëma,

Se m’ka sharë Tosi… nga nëna!!(??)

– Ku asht pa, veçse n’Shqipni,

Ka per Jashtë tre Ministri??!!

Medemek po na fusin n’Evropë…

– Ato ma parë na fusin… n’gropë!

I punon mendja, or tunjatjeta,

Me mbushë n’pare ato kuleta,

Me fa barkun ndër banketa…

E kah s’qesin gja në dritë

Shkyhen bulshijsh tuj bertitë:

– “S’ka Shqipnia… Opozitë!”

– Zef a i thona dy-tri fjalë,

Per at vajzë e per at djalë,

Per at vlla e per at motër,

Që kan lanë pleqt në votër,

Që kanë lanë të bukren Shkodër,

Per me i ba hysmet punës

Larg prej Drinit, larg prej bunës…

– Mos e zgjat me fjalë tjera,

Se m’ke prekë bash ndër tela!

– O nuset e Shqipnisë,

E ju burrat e ngratë,

Motra të thamë nga malli…

Ju kam nder mend ditë e natë!

Ju vajza bukuroshe

E ju o djem të pa rritun,

Që ju iku rinia

Semaforve duke pritun…

Do ti këndoj Kurbetit,

Vendit ku jetoni,

O njerzt e mij të dashtun

Ju zemrën ma coptoni!

Ti Shqipni s’u dhe azgja,

Veç emnit “shqiptar”,

Dheut të huej i degdise

Per pak dhrahmi e dollar…

O moj vajzë Shqiptare,

që shndritë nga bukuria,

A mos vjen nga Shkodra Loce,

Nga Laçi, nga Labëria…??

Nuk të rriti ty nënshkreta

Të fshish ti halera,

As të rrish trotuareve,

Shqipëtarja, e mjera…

– Shkodër loce, zemra ime,

Këtu ku jam i mërguar

Më merr malli për tokën,

Për qiellin e turbulluar,

Për gjyshen e plakun,

Për kojshinë e bukur,

Për qoshen e rrugës,

Ku nji vajzë kam puthun…

Kur ndigjoj zanin e nanës,

Si m’firon fjal në gojë…

Kujtoj sytë e saj me lot,

Flokët e bardhë si borë…

Malin do e coptoja me thonj,

Detin do e kaloja me not,

Veç ti puthja flokët e bardhë,

Veç t’ia thaja ato lot…

Por jam skllav në dhe të huej,

I dënuem mos me lëvizë,

Se e mjera jeta ime

Asht e lidhun me nji… vizë.

– O burrec të Shqipnisë

E ju parlamentarë llapgjatë,

Shtetar të korruptumë,

Që e batë vendin sallatë.

Ju qeveritar mafjoz

E ju të zgjedhunit batall,

Ministra, shefa, kryetar…

Ju shoftë fara n’zjarr!

Nji jetë asht pak

T’ju numëroj poshtërsitë,

O batakçi t’pa skrupullt

ju jetën na e nxitë!

– Pse i duron këto horra

O Zot i vërtetë,

Shqiptarët vdesin urije

E këto rrojnë të qetë!?

***

– Boll e morëm nëpër gojë

Shkodër locen, Shkodrën zonjë!

E pra duhet me i dalë zot

Shkodrës tonë, o kurr, o sot!

– Por disa janë dhanë mbas leku,

Disa flenë tri orët’ e zhegut,

Tjetri flet kodra mbas bregut

Se po baj demek politikë…

(Veç me xanë ndoj… karrige)

Dikush mbathë këpuctë… me ikë…

Kurse Shkodra vjen tuj u fikë!

Sot që Shkodra asht në hall

A ia thona, o Karnaval,

Nja dy fjalë qytetnisë,

Vashave t’Shkodrës e djemnisë,

– Ti kthejmë Shkodrës krenarinë,

Ti kthejmë Shkodrës bukurinë!

T’ndihet n’Shkodër era e blinit,

Kanga e Bikut e Toninit,

T’shohim njerëz në rrugët tona,

T’shohim fëmij tuj lëshu balona,

T’shohim t’rijt me kitarr n’dorë

Tuj i këndue Shkodrës “Lule borë”

– Merre Zef ti at kitarrë

E ma ban zanin e parë…

Të këndojmë gjithë vllazën e motra

“Karajfilat që  ka Shkodra”

Tonin Çekliqi

Gjokë Vata

Gjosho i dashtun pasha ty

Letra jote m’ka pëlqy

Sa me t’ba shumë përgëzime,

Para ksja përgjegjes time.

Pasha besën Gjoshja im

Më vjen mirë që je kaq trim

Sa s’ua dron smundjeve vrigen,

Bile, bile ua shtin frigen,

Po si bisha ndo një preje

E prendej ikin prej teje.

E t’uroj pre Gjoshja jon.

Larg,  ma larg ikshin gjithmonë

ty kurr s’mundja s’ka me t’xanë

Lakun kurrë s’ka me ta qitë

Se edhe i moçmi nji fjalë ka thanë

Ndoshta fjalën ma me vler

Frigacaku vdes përditë

Ndërsa trimi vdes nji herë

Tash me dashtë me fol pa rren

I drejti që flet hak

Mue më ke aq frigacak,

Sa rrallë shokun kund ma gjen

Paj me qenë smundja në det,

Them bu buuu po vjen te vetë.

Veç Tolstoit si thonë me shkrime

Ka pasë frigë si puna ime…

Sado pak me më dhimt koka,

Them me vehte: e pat Gjoka

Shpejt po e fusin te nëntoka.

Edhe kur dyshoj se m’theri

Ndo nji dhimbje më hyn tmerri.

E dij do të thotë zotrote:

Po m’çudit kjo puna jote

Psehin po ta tregoj sheshit:

Jo pse e kam ma afër veshit

Atë që mos na ardhtë kurr

Edhe e di se nuk jam burr,

Por me çka tash due me t’thanë

Besoj t’drejtë ke me më dhanë

Vdekjen tash ma pranë e kam

E me mkate s’dij ku jam

Friga e vdekjes m’mbushë me tmerr

E ma heq t’gjithë optimizmin,

Kah kam frigë se shkoj në ferr,

Se kam sha shumë komunizmin,

Sidomos “Shokun Enver”,

Që Karonti e ngarkoi n’qerr,

Nga që lundrën s’deshte me e ndotë,

Me at m… ma t’madhin n’botë,

Dhe e dorzoi fillë tek Minosi

E Minosi e plandosi

Në at rreth që e ndërtoi vetë

Që kur ishte në ktë jetë

Ka ba rreth të madh hata

Me nxanë shumë të kësaj dyrnja

“Ka i fjalë turçE ban lazem”

Ka pasë thanë poeti jem

Jam mundue me folë fjalë plote

Sa kam mbrritë gjykoje vetë

Paçi fat shëndet e jetë

Gjokë i dashtun n’bejta regjë

Kështu due me t’u përgjegjë.

Unë e dashtuna Berinë

Do vjet t’mira i kemi n’shpindë

E me to knarkue n’kurriz,

Kalojm ditën tue lëvizë

Se ne dimë një të vërtetë

Kush don nder e shndet në jetë

Nuk i len muskujt me fjetë.

Ndo një smundje tue e ditë

Se pleqnisë i jemi avitë

Si djallushë në vjen në derë

E troket pes a gjashtë herë,

Der me shqelma me t’futë mnerën

Por as njerni s’ia hapë derën

E kjo smundje e zjarrtë si prushe

Kur e sheh se s’ia hapë kush

Qafën then e fluturon

Fluturim shkon e kërkon

Ndonjë dembel, ndonjë krah thatë

Që e shkon gjithë jetën ratë,

Tre ditë n’bark e katër në shpindë.

Kur n’pak kohë dembeli mrrinë

Me i pasë muskujt llapaçinë

Verdhacuk ba prej duhanit

Thojt në bojë të patlixhanit.

Ky për smundje asht ushqim

E prandej e merr n’vallzim e mandje e shtrinë

n’pavione

Me inxheksione e operacione

Ose shpesh mbasi e sheh orën

Për rrugë t’mbarë i shtrëngon dorën.

E mbi kokë i ven kunorën.

Prandaj Gjokë dhe pse kam bark

Qe përjashta ban pak hark

Nuk më sjell asnjë rrezik

Se tue pasë dy kambtë lastik

Edhe detin n’derë të shtëpisë,

Nuk vuaj hiç prej rahatisë.

E çdo ditë si burr si gru

Fund e krye rrimë tue pëshkue

At farë bregut qendisë n’ar,

Që flladit çdo kalimtar

Kaq shumë ecim pa e ndi fare

e kto vija breg detare

Sa qe toka si zumpare

M’i ka hanger do centim

E kam frigë prej ktij fërkim

Se i ban trupit ndo i shkurtim,

Prandaj Gjokë mos rri tu u tutë

Mos e lodh atë zemër t’butë

Mos mendo për mue kurr keq

Se kur gjindet gazi n’pleq

Ne e pastë barkun perpeq

Bahet ma se nji qind vjeç

T’puthi faqet me gjithë tollë

E paçshndosh atë mendje t’hollë

T’fala Shkodrës e Shqipnisë,

Prej Gjosho Vasisë.

Puthen Krishti me Muhametin

Satirikë

Nga: Prelë Milani

Festë të madhe ka Shqipnia

zjen prej gzimit tanë mileti

u takune Nano e Salia

u puthën Krishti e Muhameti

Shqiptarëve u erdh humori

lusin Blendin e Perëndinë

erdh pranvera pa ardhë Frori

lum e lum për Shqipërinë.

U kënaqëm duke parë

idhujt tanë shpirtërorë

6 miljon sy shqiptarë

plus gjashtë të tjerë në diasporë.

Nejë pa frymë para ekranit

tuj hapë sytë tuj ba çudi

prisnim luftë në mejdan

po kta ranë në dashuri.

Tuj buzqeshë gjithë ëmbëlsi

si kurrë ndonjë herë tjetër

urrejtja u vlon në gji

demagogji qime dhelpër.

Tuj u ndeshë dhjetë vjet si demat

për mbi ne tuj u shkrra

ndër beteja thyen dhe brinat

s’janë penue për çak kan ba

I kanë ulë përtokë taganat

po luftojnë pa pushkë pa thikë

engjujt sot u banë shejtanat

u banë nuse me kozmetikë.

Rrinë tuj ba karshillek

qoshe më qoshe të tavolinës

na u thanë sytë tash dhjetë vjet

me i pa bashkë krenat e Jutbinës.

Loja nisi shumë e qetë

por e kamufluar taktikisht

t’mushme hutat me fishekë

s’u shkon mendja me hekë gisht.

S’qëllojnë njëri-tjetrin me fjalë

si e kanë pasë zakon gjithmonë

prijsat tanë bajraktarë

kur të donë kta dhe shiun ndalojnë.

Tosi është shumë taktik

i pa mbjtshëm në batuta

gjithmonë gjuan për tre pikë

shënon Sala si Batistuta.

Gjithë finesë e fantazi

Tosi topin përpunon

dinamik e gjithë freski

pa faull Sala e markon.

Sala lot si italian

mbrohu mirë e sulmo rradhë

Tosi shmangë e gol nuk ban

kur gjuan Sala nuk të fal.

Nano, si Maradona nervozohet

i kujton Salës veprat meskine

paqja e shejtë rrezikohet

kur ndërhyn Sala si Xhentile.

Në fund Nano humb qetësinë

që e ka pronë të vet

frenon Sala gjaknxehtësinë

dhe pse është hekur i nxehtë.

Si Brazil – Itali

fitoj Sals, disa thonë

qe barazim pa penallti

Tosi mori një karton.

Mësojeni ju o të pabindur

që bëni tifo e pysni kush ngriti kupën

këta janë demagogë të lindur

prej tyre ne fituam vetëm shtupën.

I patë apo nuk i patë

zotëri zonja shokë e shoqe

Berisha u ba burrë me mustakë

Nano shkuli mjekrën e u ba qose.

10 vjet rresht kta timonierë

e lanë Shqipërinë në vend numro

mjerë ne, a s’kemi të tjerë

ishalla lufta me kaq pushon.

Motra ime më e dashur

Mes hekurave të ndryshkur

coptohet dritë e venitur

sa e pakët

për shpresën e madhe.

muret e trasha

të ngritura në tragjedinë shekullore

miklohen me ngjyrën e kuqe

pejsazh i dhunës

mbi tokën mëmë

një vepër vrastare

gjymtimi pranverave të djegura

në kohën e djajve

u skalitën muret e akullnajave

të vdekjes

Nga pathyeshmëria ësht në gurë

shkreptima e lirisë

hyn mes shtatë maleve

then çdo dhun

Barbar

dhjall i shpellave të akullta

që shtegton në pangopësi

zhdugu andej nga ke ardhur

ti s’na mban dot në robëri.

Një shkëndi shprese

e shuar e ringjallur

shumë herë në historinë e trollit

Në natën e acart

lind shkreptim e zërit tënd

e fluturon mes shqiponjave

në lartësi

të burgosurit burrërohen

me jehonën e tij

Gjyle motër

autoktonia jo është e mikluar

në çdo orë

me ngjyrën e kuqe të gjakut

sfid dhunës në histori

Simbol i pathyeshmërisë

Gjyle Krasniqi

motra ime më e dashur

për Ty nuk duhet asnjë këngë

një horizont i kufirit të Kosovës

mbrohet me emrin Tënd…

Xhemail Bytyçi

Pas një ikje

Nëpër rrugët e shkreta

qetsi vrastare

e ëndrrave të shkrumuara

dashuri të tretura.

Psherëtima e gjetheve të verdha

mbi trotuarin e lagur

një shenjë jete

e harruar

E vetmja shpresë në vegim

pas një ikje

një ndarje

një mallëngjim.

A do të vyshken lulet tona

mes lotit të ngrirë

Apo buzqeshja do lulzoj përsëri

në ndonjë agim.

Xhemail Bytyçi