Në vitin 2020, pasi një shpërthim i tmerrshëm tronditi Bejrutin dhe u fol për sulme terroriste në shkallë të gjerë, komediana libaneze Carmen Chraim iu përgjigj pyetjes se si arrinte të dilte në skenë çdo natë për të bërë shaka pa e ditur fatin e vendit të saj.
“Duhet provuar”, tha ajo në mënyrë lakonike.
“Të ndalosh do të thotë të deklarosh humbjen”.
Mënyra e Etgar Keret për të vazhduar të provojë kalon përmes letërsisë humoristike, e cila për të bëhet një çështje private, mburoja e saj shumë personale ndaj pasigurisë dhe dhunës që ai ka parë të shpërthejë shumë herë në margjina dhe në qytetet e vendit të tij, Izraelit.
Shndërrimi i absurditetit të pakuptueshëm të një ekzistence në buzë të konfliktit në humor është arma e tij.
E vetmja që si pacifist i bindur ia lejon vetes.
Më poshtë një intervistë e tij e realizuar për “La Stampa”.
Do t’ju pyesja si po shkon, por…
Është gjithçka shumë e paqëndrueshme. Kur fillon një luftë, koha zgjerohet dhe po të kujtoj njëzet e katër orët e para pas sulmeve, kam ndjenjën se në fakt kanë kaluar katër muaj.
Që nga momenti kur terroristët hynë në kibucët e Kfar Aza-s deri në momentin kur shpallën dhjetë viktimat e para, flokët më janë zbardhur.
Është pasiguria që ju lodh?
Më shumë se çdo gjë tjetër ndjenja e padobishmërisë.
Impotencë?
Jo, jo, thjesht padobishmëri.
90 për qind prej nesh janë të padobishëm. Kam lexuar diku se gjatë Luftës së Parë Botërore kishte disa vëzhgues në balonat me ajër të nxehtë: ata kalonin orë të tëra thjesht duke vëzhguar atë që po ndodhte në front, pa zbritur.
Shkalla javore e vetëvrasjeve mes tyre ishte më e lartë në përqindje se ajo e ushtarëve në llogore.
Në Izrael ky është rasti për ata që jetojnë jashtë Rripit të Gazës për momentin. Jemi në balona me ajër të nxehtë dhe vëzhgojmë.
Jo një shfaqje e mrekullueshme, mendoj…
E vërteta është se ne nuk shohim asgjë që ndodh në kohë reale.
Ne presim që diçka të ndodhë, por asgjë nuk lëviz.
Lufta për ne është kështu: nëse nuk jemi nën sulm të drejtpërdrejtë, kalojmë kohën përpara televizorit, i themi vetes se duhet të jemi të informuar, se nuk mund ta largojmë vëmendjen tonë dhe e gjejmë veten të zhytur në gjithë këtë dhimbje, këtë shqetësim, këtë ankth, pa ndodhur në të vërtetë asgjë që na përfshin drejtpërdrejt.
A nuk ka vërtet asgjë që mund të bësh?
Ka nga ata që pranojnë statusin e tyre si vëzhgues në futboll dhe nga ata që përpiqen të rebelohen.
Kur pas sulmit të parë të plagosurit thirrën për ndihmë nga vendet e tyre të fshehura në shkurre, kishte nga ata që morën makinën dhe të paarmatosur shkuan për t’i ndihmuar.
Pra rrezikoi jetën e tij për njerëz që nuk i njihte. Nga lindi ky impuls spontan sipas jush?
Energjia e atyre që dolën në rrugë muajt dhe vitet e fundit për të protestuar kundër Netanyahut është kondensuar dhe ngurtësuar disi në urgjencën për të bërë diçka praktike kur të gjitha gabimet e qeverisë janë shprehur në një tragjedi të prekshme.
Ata donin të ndihmonin, të shpëtonin, të demonstronin se protesta ka një implikim praktik.
Është e kundërta e hakmarrjes…
E saktë. Jo hakmarrje, por dhembshuri. Prakticitet që shkon përtej luftës.
Dhe a e ndjeni këtë urgjencë?
Por më duhet të them – dhe e pranoj hapur sepse nuk je izraelite dhe nuk je gruaja ime – se ajo që bëj nuk më duket shumë e dobishme.
Çfarë do të thotë?
Sapo u ktheva nga vullnetarizmi disa orësh në një bujtinë.
Disa nga të strehuarit janë të moshuar, të tjerët shumë të moshuar.
Shumë prej tyre kanë humbur disa nipër e mbesa në luftë.
Ata e kanë shumë të vështirë të ndjekin procedurat kundër raketave, ndaj qëndroj aty me ta në pritje dhe ndërkohë flasim, ndaj nëse bie sirena mund t’i ndihmoj.
Dhe herë pas here shkoj t’u lexoj fëmijëve të kibucëve të evakuuar.
E gjej veten ulur në një cep me një vajzë pesëvjeçare që ndoshta pa gjysmën e shokëve të klasës të zhdukeshin një ditë më parë, duke bërë shaka.
Nuk mendoj se është shumë e dobishme për qëllime praktike, por më bën të ndihem sikur nuk jam një nga vëzhguesit në balona.
Gjithçka më duket shumë e dobishme, në fakt…
Është në një nivel personal, jo në nivel komunitar.
Është sikur të ndihmoj një person për një moment të largohet për një moment nga ngjarja.
Dhe më ndihmon edhe mua të bëj të njëjtën gjë për veten.
Nuk ju duket e rëndësishme?
Nëse shtoni shumë nga këto përvoja, bëhet e tillë.
Jam rritur në një komunitet të përbërë kryesisht nga emigrantë të kohëve të fundit.
Prindërit e mi, të dy të mbijetuar të Holokaustit, ishin ndër të paktët evropianë; prandaj, ata vazhdimisht i kërkonin nënës sime të vinte dhe të fliste për përvojën e saj.
Ajo gjithmonë refuzonte dhe thoshte: Unë kam jetuar përmes Holokaustit, nuk punoj për Holokaustin.
Unë imagjinoj se kjo është ajo për të cilën shërben shpërqendrimi, për të shkundur tragjedinë.
A ka të bëjë edhe me identitetin personal?
Pa dyshim. Që në momentin që fillojmë të identifikohemi gjithmonë me viktimat që kërkojnë hakmarrje, ne shpërfytyrohemi si qenie njerëzore.
Kjo është ndjenja që prek kryesisht Izraelin: ideja se një gabim i pësuar duhet të lahet me gjak.
Kjo është arsyeja pse momentet e normalitetit janë kaq të çmuara. Janë kujtime alternative, që shkojnë përtej viktimizimit.
Besoj që të shkruash tani është jashtë diskutimit …
Nuk bëhet fjalë. Tani për tani jam pak më pak se një qenie njerëzore. Pothuajse një qenie njerëzore, por jo një qenie njerëzore e plotë.
Dhe kujtdo i duhet njerëzimi personal për të shkruar?
Të shkruarit kërkon kohë dhe përqendrim.
Mund të kesh kohë, por përqendrimi është një gjë krejtësisht tjetër.
Unë duhet të jem në gjendje të ulem dhe të reflektoj, të përpunoj, ta kem mendjen të pastër nga faktet që nuk kanë të bëjnë me punën time.
Në këtë moment mund të mbështetem vetëm në momente të shkurtra, të dobishme për të marrë frymë.
Çfarë është ajo që ndan kohën?
Nevoja për lajme, ndërgjegjësimi i vazhdueshëm se në pesë minuta mund të më duhet të zgjoj djalin tim se bie sirena, që në dhjetë minuta dikush të më thërrasë të shkoj të dhuroj gjak.
Është si të jetosh vazhdimisht në të tashmen, gjë që bën që e tashmja të mos ekzistojë më.
Dhe për të shkruar duhet të jesh i pranishëm në të tashmen, në një kuptim të caktuar.
Ndonjëherë thuhet se humori është një armë për të ekzorcuar tragjedinë…
Ka një gjë që unë mendoj, veçanërisht në lidhje me humorin hebre, dhe që shpresoj të duket qartë në punën time: humori është arma e të dobëtit.
Të fortët, ata që kanë pushtet, nuk kanë nevojë për të.
Për shkak se ata mund të ndryshojnë në mënyrë arbitrare atë që nuk u pëlqen, ata mund ta përkulin realitetin sipas gjykimit të tyre.
Nëse nuk e keni këtë fuqi, ka dy gjëra që mund të bëni: të hiqni dorë ose të bëni shaka me të.
Dhe çfarë arrini?
Është një mënyrë për të pohuar se edhe nëse realiteti është duke na kundërshtuar, ne nuk i nënshtrohemi atij.
Mendoni se sa shaka ka për vdekjen: nëse do ta mposhtnim vdekjen, nuk do të kishte më nevojë të bënim shaka për të.
Nxënësit tallen me mësuesit e tyre sepse ata i gjykojnë, por mësuesit nuk kanë arsye të tallen me studentë.
A është kjo një mënyrë për të kapërcyer dhunën?
Është alternativa më e vlefshme. Shkrimtari im i preferuar i humorit është Sayed Kashua, një hebre palestinez, sepse ai është në anën e gabuar dy herë.
Ai është një pakicë për palestinezët, duke qenë hebre, dhe një armik për izraelitët, duke qenë palestinez.
Ai nuk ka asnjë mjet tjetër për të mbrojtur veten përveç humorit të tij.
I cili në mënyrë famëkeqe rrëshqet nën arrogancën e verbër…
Ka një histori të vogël që më pëlqen shumë, nuk është për të qeshur, por mendoj se konfirmon teorinë time.
Jemi në kohën e masakrave në Rusi.
Një hebre po ecën në një trotuar të ngushtë dhe kryqëzon aty një kozak.
Kozaku e sulmon: Unë nuk do të zbres nga trotuari dhe nuk do të eci në baltë për t’i lënë vendin një jashtëqitjeje të parëndësishme.
Hebreu atëherë zbret nga trotuari në baltë.
Pasi e shikon i përgjigjet: E çuditshme, unë e bëj gjithmonë!.
Nuk është e vërtetë që nuk është për të qeshur…
Është i një stili të vjetër, le të themi. Por çështja për mua është se hebreu do të jetë kthyer në shtëpi me pantallona të pista, por me krenarinë e paprekur të dikujt që ka fituar një betejë.
Dhe Kozaku?
Ai ndoshta as nuk e ka kuptuar.
Pra, a është humori i rëndësishëm këto ditë?
Absolutisht. Sidomos në nivel privat, edhe sepse shpesh batutat që krijohen në një periudhë të vështirë mund të duken të gabuara, mosrespektuese dhe ndoshta janë.
Kështu do të ishte më mirë të mos i shpërndanim.
Pse?
Epo, ato janë mënyra për t’ia dalë mbanë individualisht.
Për të kapërcyer frikën në familje, për shembull. Është një shaka idiote që i bëj gjithmonë gruas sime kur bie sirena e alarmit për raketën.
Unë e kap dorën e saj dhe i them: Mos u shqetëso, nëse nuk mbijeton, unë do të filloj një jetë të re me një grua shumë më të re dhe do t’i vendosim vajzës sonë të parë emrin tënd.
Është mirë për ne, jo për të gjithë.
Djali juaj është tetëmbëdhjetë vjeç, apo jo?
Pothuajse. Janë gjashtë muaj që e shpëtojnë nga shërbimi i detyrueshëm ushtarak.
Je i shqetësuar?
Që kur ka lindur.
Një tjetër shaka e trashë që i bëja gjithmonë gruas sime, duke iu referuar djalit tonë, ishte: Mos u shqetëso, kur ai të jetë i madh mjaftueshëm për t’i shërbyer vendit, vendi nuk do të ekzistojë më.
Tani ajo është duke ma përplasur në fytyrë.
Kur nisën sulmet e ditëve të fundit, më tha: Të kam thënë gjithmonë që nuk ke fare humor.
A ka ndonjë moment kur ndaloni së provuari të bëni shaka në çdo situatë?
Kur ndalon së provuari, je i vdekur.
Vetë jeta është një përpjekje e dështuar: jeton duke u përpjekur ta pushtosh atë dhe më pas vdes. Nëse as nuk e provon të kesh humorin, i heq kuptimin gjithë eksperimentit.
Mendoni se do të ndryshojë diçka në perceptimin e së majtës dhe pacifizmit izraelit?
Mendoj se diçka tashmë ka ndryshuar, para së gjithash në përkufizimin e së djathtës dhe të majtës.
Pas përshkallëzimit të absurditetit, dhunës dhe arrogancës nga Netanyahu, kur shkoj në demonstrata e gjej veten gjithnjë e më shpesh në shoqërinë e njerëzve kundër të cilëve kisha protestuar.
Njerëz që pa dyshim do t’i kisha quajtur fashistë.
Pra, nuk është më çështja e të djathtës apo të majtës, gjithçka përbëhet nga fakti nëse ata e konsiderojnë apo jo veten superior ndaj palestinezëve. Kjo është barbare.
Mund të më jepni një shembull praktik?
E majta ka qenë gjithmonë në favor të zgjidhjes me dy shtete të çështjes palestineze.
Tani, nëse dikush më pyet, unë përgjigjem se para se të mendoj për dy shtetet, do të doja të kisha dikë në parlament që nuk është islamofob apo racist, si fillim.
Sepse bashkëjetesa është padyshim e dëshirueshme, por së pari duhet të zhdukim urrejtjen.
Në të gjitha format e saj…
E saktë. Do të doja të shihja mirëkuptim në nivel politik për arsyet e secilit, për të drejtat e secilit.
Do të doja që të bëhen ligje kundër homofobisë dhe të mos kalojnë ato homofobike.
Është sikur të ishim të gjithë pasagjerë në një makinë që do të dilte nga rruga dhe pyesnim veten nëse po shkojmë ende në drejtimin e duhur.
Së pari do të ishte më mirë të mos rrëzoheshim.
Nga vjen kjo ndjenjë e vazhdueshme e emergjencës?
Ka diçka që kam shkruar disa kohë më parë, gjatë protestave antikoloniale: gjithë jetën kam pasur frikë se Izraeli do të aneksonte territoret e pushtuara dhe nuk e kuptova se në fakt janë territoret që e aneksuan Izraelin.
Çfarë do të thotë?
Se brutaliteti, ksenofobia, racizmi që karakterizon ndjenjën e kolonëve ndaj palestinezëve është tani kudo.
Gjuha që rezervojnë kolonët ndaj palestinezëve tani është shtrirë edhe tek ata që protestojnë, thonë se policia nuk është aq e dhunshme ndaj nesh.
Tani, për shkak se shumica prej nesh nuk janë me Netanyahun, ne jemi të gjithë palestinezë. Të gjithë tradhtarë.
Si do të përfundojë?
Gjithmonë e kam pyetur veten. A mund ta mbyll me një citim nga babai im?
Sigurisht…
Kur isha i vogël e pyeta, me pafajësinë e fëmijëve: Babi, a mendon se Holokausti ka qenë periudha më e keqe e jetës tënde?.
Ai u përgjigj: Në jetë nuk ka periudha më të mira apo më të këqija, vetëm periudha të lehta dhe periudha të vështira.
Dhe mësova se kohët e lehta janë më argëtueset, por që fatkeqësisht është nga kohët e vështira që mëson diçka.
Këto janë kohë shumë të vështira, por ne izraelitët po mësojmë shumë për veten tonë.
