Shkruan Zef Ndreka
Sot reagimi i Ramës është padyshim kompleks dhe ka disa shtresa politike, institucionale dhe retorike që ia vlen të analizohen.
Çfarë tha Rama konkretisht?
Cilat janë arsyet pas ketyre deklaratave dhe cilat janë implikimet e mundshme, rrezuqet, sfidat?
Rama tha sot se pavarësia e gjyqësorit është “shkëputje historike nga e kaluara” dhe nuk është “slogan, manovër politike apo eksperiment i përkohshëm”.
“Reflekset e vjetra antidemokratike” janë rikthyer dhe vendimi për pezullimin nga detyra i Belinda Ballukut e dëshmon këtë.
Kështu, kryeministri Rama e quan pezullimin “një shfaqje të dobësive të një pushteti krejt të ri” dhe një rast “unikal” në historinë evropiane, sepse, sipas tij, kurrë nuk ka ndodhur që prokurorë specialë dhe gjykatës special të pezullojnë një ministre.
Edhe pse Rama thotë se respekton vendimin e gjykatës, ai paralajmëron që do ta çojë çështjen tek Gjykata Kushtetuese, duke e konsideruar si një “akt brutal ndërhyrjeje” në pushtetin ekzekutiv.
Kryeministri Rama, nënvizoi se “mbrojtja e pavarësisë së gjyqësorit” është parakusht për çdo qëndrim nga ana e qeverisë, por njëkohësisht nënvizoi nevojën që qeveria të ruajë pavarësinë e vet të pushtetit ekzekutiv.
Sa i përket hetimit ndaj Ballukut, Rama ka folur më parë për prezumimin e pafajësisë. Sipas kryeministrit, drejtësia ka punën e vet dhe duhet të lejohet të veprojë pa ndërhyrje politike.
Por nga ana tjetër, kryeministri paralajmëroi se nuk do të ketë emërim tjetër ministri apo zv.kryeministër në vend të Ballukut, duke nënkuptuar se pezullimi nuk do të kthehet menjëherë në dorëheqje të përhershme.
Ta interpretojmë retorikën “reflekse antidemokratike”.
Kjo frazë nga kryeministri Rama është veçanërisht e rëndësishme dhe ka disa nivele.
* Kritikë ndaj institucioneve të reja të drejtësisë, ku kryeministri flet për “trupa të reja speciale” dhe me këtë ai nënkupton prokurorët specialë dhe gjyqtarët specialë.
Duke thënë se “reflekset antidemokratike” janë rikthyer, ai sugjeron se struktura e reformës në drejtësi dhe krijimi i një prokurorie speciale, po sillet jo gjithmonë me “tolerancë” institucionale, por me tendenca që mund të cenojnë ekuilibrin mes pushteteve.
* Balancim pushtetesh ku kryeministri Rama argumenton se pezullimi i Ballukut nga prokurorët specialë dhe një gjykatë speciale është një ndërhyrje e jashtëzakonshme në pushtetin ekzekutiv.
Kryeministri e shikon këtë veprim si një lloj arbitrariteti jo vetëm në drejtësi, por edhe politik që duhet balancuar me mekanizma kushtetues.
* Strategji retorike, ku duke folur për këto “reflekse antidemokratike”, Rama krijoi një narrativë ku ai jo vetëm që respekton pavarësinë e drejtësisë, por është edhe “mbrojtës” i integritetit të qeverisë dhe pushtetit ekzekutiv.
Kjo mund të jetë pjesë e strategjisë për të mobilizuar mbështetje dhe për të paraqitur SPAK-un dhe vendimet e tij jo thjesht si instrument ligjor, por si instrument që mund të “shkelë” kufij politikë.
* Rreziku institucional, ku në rastet kur gjykatat dhe prokuroritë speciale marrin masa drastike ndaj ministrave, ekziston një dilemë reale që a po fuqizohet drejtësia apo po destabilizohet ekzekutivi?!
Kryeministri Rama tërheqi vëmendjen pikërisht tek kjo dilemë, duke paralajmëruar se “mbrojtja e pavarësisë” nuk duhet të shkojë në kosto të funksionimit të një qeverie.
Nga analiza e fjalimi të Ramës, lindin disa rreziqe dhe sfida.
* Rreziku i krizës kushtetuese, kur Gjykata Kushtetuese merr çështjen, ka mundësi për përplasje institucionalë. Nëse Kushtetuesja vendos në favor të Ramës, kjo mund të forcojë pozicionin e ekzekutivit, por nëse vendos tjetër, mund të çahet besimi mes institucioneve.
* Perceptimi publik ku retorika “reflekse antidemokratike” mund të mobilizojë bazën e PS-së dhe simpatizantët për t’u pozicionuar si mbrojtës të demokracisë në frontin ekzekutiv, por gjithashtu mund të krijojë frikë te publiku që institucione të drejtësisë janë tepër të fuqishme dhe pa kontroll.
* Shqetësimi për abuzim, ku nga ana tjetër, kritika është se Rama mund të përdorë këto argumente për të penguar hetime serioze, duke e paraqitur SPAK-un si “armik politik” dhe kështu mund të minojë llogaridhënien e institucioneve.
* Sistemi i kontrollit dhe balancës ku një çështje kyçe është se si Shqipëria do të menaxhojë tensionin mes pavarësisë së drejtësisë dhe nevojës për një ekzekutiv funksional. Nëse drejtësia është shumë e fuqishme pa mekanizma kontrolli, mund të rrezikohet demokracia, por po ashtu, nëse ekzekutivi pengon hetimet, rrezikohet pandëshkueshmëria.
* Impakti mbi integrimin evropian, ku kryeministri Rama e përmend integrimin në BE si një prej faktorëve, një sistem drejtësie efektiv dhe i pavarur është thelbësor për procesin e anëtarësimit. Ndaj, çfarëdo përplasje mes qeverisë dhe strukturave speciale mund të dërgojë sinjale negative te partnerët evropianë.
Duke bërë një vlerësim kritik, shohim se ka një pikë të vërtetë në atë që kryeministri Rama thotë se është jashtëzakonisht i pazakontë në kontekst evropian, që prokurorët specialë dhe gjykatat speciale të pezullojnë një ministër. Kjo nuk është diçka që ndodh shpesh, dhe mund të jetë sinjal i një transformimi të madh institucional.
Por, akuzat për “reflekse antidemokratike” janë të interpretueshme dhe nuk është domosdoshmërisht se çdo veprim i SPAK-ut është antidemokratik, disa mund ta shohin si pjesë e reformës dhe kontrollit të pushtetit.
Taktika e Ramës për të çuar rastin te Kushtetuesja është strategji e mençur, sepse i jep kohë, krijon arenë kushtetuese dhe politizim të çështjes, dhe paralajmëron se qeveria nuk do të dorëzohet automatikisht.
Por rreziku real është që ky debat të mjegullojë linjën mes pavarësisë së drejtësisë dhe mbrojtjes së pushtetit.
Nëse qeveria fiton me argumentin e “mbrojtjes demokratike” të ekzekutivit, mund të krijojë precedent ku qeveritë e ardhshme të përdorin këtë narrativë për të penguar hetime.
Kështu, deklarata e kryeministrir Rama se ekzistojnë “reflekse antidemokratike” pas vendimit të SPAK për Ballukun është një kritikë e fortë, por jo thjesht retorike. Kryeministri e interpreton pezullimin si një akt që nuk është vetëm ligjor, por politik, me implikime të thella për ekuilibrin institucional.
Rama kombinon njohjen e pavarësisë së drejtësisë me paralajmërimin se ekzekutivi nuk duhet të jetë viktimë e arbitrave krijuar nga institucione të reja.
Strategjia e tij, respektimi i vendimit të gjykatës, por apelimi në Kushtetuese, është lëvizje taktike për të mbrojtur qeverinë dhe për të kërkuar një zgjidhje kushtetuese.
Në të njëjtën kohë, ngre pyetje serioze se sa janë vërtet “reflekse antidemokratike” dhe sa është një përpjekje për të instrumentalizuar retorikën e demokracisë për qëllime politike?
