Përshtatur nga “Politico” Andi Hoxhaj
Në vitin 2023, BE propozoi një direktivë kundër korrupsionit në përgjigje të skandaleve të shumta, duke përfshirë Qatargate, Huawei dhe Dosjet Uber. Propozimi gjithashtu u përpoq të adresonte prapambetjen e fundit në sundimin e ligjit, si dhe faktin se disa anëtarë të BE-së kanë rënë në renditjen e Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International.
Duke theksuar se si korrupsioni vazhdon të prekë BE-në, qëllimi i direktivës është të standardizojë përkufizimin e veprave penale të korrupsionit dhe të vendosë dënime të përbashkëta në të gjithë bllokun. Dhe deri më sot, në përputhje me procedurën e BE-së, projektligji i propozuar është paraqitur nga Komisioni Evropian në vitin 2023, dhe Parlamenti i BE-së dhe Këshilli i BE-së e kanë ndryshuar dhe rënë dakord për pjesën më të madhe të përmbajtjes së tij.
Por që nga fundi i qershorit, negociatat kanë qenë në një bllokim për shkak të tre propozimeve në tekstin e direktivës, të cilat kanë qenë objekt mosmarrëveshjesh midis vendeve anëtare. Pika kryesore e ngërçit është vepra penale e ” shpërdorimit të detyrës ” nga zyrtarët publikë, me kundërshtarët që kërkojnë riklasifikimin e saj nga një kundërvajtje penale në një kundërvajtje administrative.
Thënë thjesht, direktiva kundër korrupsionit është në një pikë kritike. Pyetja është, a do të ndërmarrë më në fund një hap përpara blloku, apo do të vazhdojë puna si zakonisht?
Italia dhe Gjermania aktualisht po udhëheqin kundërshtimin, me mbështetjen e Hungarisë, Luksemburgut dhe Holandës. Argumenti i tyre është se dispozita është e paqartë, tepër e gjerë dhe e hapur për keqpërdorim, pasi mund të përdoret për të synuar dhe akuzuar zyrtarët publikë me qëllim krijimin e një shfaqjeje publike të luftimit të korrupsionit. Ata gjithashtu argumentojnë se kjo mund t’i dekurajojë zyrtarët që të punojnë për administratën publike ose të miratojnë projekte të financuara publikisht nga frika e përballjes me ndjekje penale.
Vetë Italia e hoqi veprën penale të shpërdorimit të detyrës në vitin 2024, pasi kishte qenë pjesë e ligjit të saj penal për gati një shekull. Pra, përfshirja e dispozitës në direktivën e BE-së do të kërkonte rivendosjen e saj në ligjin e shtetit të tyre. Për më tepër, arsyetimi pas dekriminalizimit të Italisë ishte se ligji pengonte vendimmarrjen në nivelet lokale dhe qendrore të qeverisjes, me zyrtarët që kishin frikë se mos akuzoheshin për ndarjen e burimeve publike. Ai ishte bërë gjithashtu një instrument i nxitur politikisht i ngacmimit nga prokuroria, me shifrat e fundit që tregonin se vetëm nëntë në 5,000 raste penale rezultuan në dënime.
Disa anëtarë të tjerë të BE-së e mbështesin këtë perspektivë, por e vërteta është se ndryshimi i ligjit në një kundërvajtje administrative do ta bënte më të lehtë për zyrtarët publikë të angazhohen në klientelizëm, nepotizëm dhe korrupsion të hapur, duke hapur potencialisht derën për më shumë krime të jakave të bardha dhe duke turbulluar ujërat mbi konfliktet e mundshme të interesit.
Aktualisht, Parlamenti e konsideron dekriminalizimin e abuzimit me detyrën si një vijë të kuqe, thelbësore për përpjekjet e bllokut për të luftuar vazhdimisht korrupsionin. Ky është një problem i madh në BE dhe deri më tani, BE ka dështuar vazhdimisht të miratojë legjislacion të fuqishëm për të adresuar problemin, e lëre më ta zbatojë atë në mënyrë efektive.
Kjo është arsyeja pse më 2 qershor, 57 organizata të shoqërisë civile publikuan një letër të hapur duke u kërkuar udhëheqësve të BE-së të demonstrojnë vullnet të vërtetë politik, duke vendosur një standard më të lartë për integritetin dhe llogaridhënien në të gjithë bllokun. Ata kanë të drejtë: BE-ja mund të bëjë përparim të vërtetë kundër korrupsionit me këtë legjislacion. Ndërsa një direktivë e zbutur do të dërgonte mesazhin e gabuar si për qytetarët e saj ashtu edhe për botën – veçanërisht për vendet kandidate, ku BE-ja e ka bërë luftën kundër korrupsionit një parakusht kyç për anëtarësim.
Një ligj për BE-në dhe një tjetër për aspirantët e BE-së?
Blloku vlerësoi për herë të fundit ndikimin e korrupsionit në vitin 2014, duke vlerësuar se kushton më shumë se 120 miliardë euro në vit, me disa studime që vlerësojnë se mund të jetë deri në 179 miliardë euro. E megjithatë, shumica e organizatave dhe treguesve joqeveritare kundër korrupsionit sugjerojnë se korrupsioni është ende në rritje në BE. Për shembull, gjatë pandemisë Covid-19, pothuajse të gjithë ( 25 nga 27 ) anëtarët e BE-së “panë një rritje të tenderëve me vetëm një ofertues, një shenjë thelbësore se tenderi mund të jetë manipuluar në favor të kompanive ofertuese”.
Ndryshe nga ata, zyra e Prokurorit të Posaçëm kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) e Shqipërisë ka akuzuar pothuajse të gjithë zyrtarët e saj publikë, përfshirë ish-presidentë, kryeministra, ministra dhe kryetarë bashkish, për shpërdorim detyre. Dhe e bëri këtë sipas një dispozite penale të modeluar sipas ligjit të mëparshëm penal italian për shpërdorimin e pushtetit, siç mbështetet nga BE-ja.
Ndërkohë, pezullimi nga SHBA-ja i Aktit për Praktikat e Huaja Korruptive dhe shpërbërja e njësive të saj të kleptokracisë, një tërheqje e madhe në përpjekjet globale të vendit për të adresuar korrupsionin, vetëm sa e bën më urgjente nevojën që BE-ja të njohë rolin e saj në skenën botërore.
Anëtarët e BE-së duhet të demonstrojnë lidership të vërtetë dhe të sfidojnë mesazhin që po dërgojnë aktualisht: se BE-ja nuk e merr seriozisht luftën kundër korrupsionit brenda mureve të saj, ndërsa është e lumtur të marrë përparësi morale diku tjetër, qoftë në bisedimet e pranimit me Ukrainën apo duke marrë në konsideratë anëtarësimin e Shqipërisë dhe Malit të Zi në BE.
Anëtarët e BE-së duhet të ngrihen në lartësinë e situatës, duke miratuar një direktivë të fuqishme kundër korrupsionit që do të ndikojë në bllok dhe më gjerë pa vonesa të mëtejshme.
*Andi Hoxhaj është lektor i drejtësisë dhe drejtor i programit të diplomës LLM në të Drejtën Evropiane në King’s College London. Ai është autor i librit “Raporti i BE-së Kundër Korrupsionit: Një Qasje Refleksive Qeverisëse”.
