Nr. 135 i gazetës në print

Lidhjet me Italinë, lidhje gjaku

Për njeriun mesatar e poshtë,  nuk bëhet as se si fjalë, për përshtypje në lidhje jo vetëm kulturash, por edhe gjaku, me Italinë fqinje. Histeritë kanë eklipsuar histori. E ky njeri mesatar e poshtë, ka kohë që kërkon perëndimin pa ditur se pse, thjeshtë, o përmes vizash o përmes rrezikimit të jetës në rrugë pa rrugë. Para se të pyetesh kush je ti, duhet ta dishë vetë kush je ti. Desha të shprehem se shqiptarët jemi, më shumë se jemi kështu si jemi.
2000 vjet më parë, kur Jul Çezari u martua me Kleopatrën, romakët nuk i thanë Perandorit të famshëm, ç’ është kjo femër?
Kleopatra ishte shqiptare e fisme e një epoke më të avancuar se ajo e Mbretit Gent, i cili 168 vjet para Krishtit, kur Shkodrën e drejtuan Romaket për të vazhduar me plot shtatë shekuj ndërtim, lulëzim, zhvillim, qe vëndosur familjarisht në Romë, bri lumit Tiber. Buna aso kohe nuk e përmbytte Shkodrën. Shqipëria ishte Itali.
Ky fakt sillet në vëmëndje, pikërisht në këtë nëntë vjetor të veprimtarisë së konsullatës italiane  në Shkodër, kur pas një ndërprerjeje prej 62 vitesh të marëdhënieve diplomatike me shtetin Italian,  pra nga data 7 prill 1939 kur konsulli Salvatore Meloni u largua pas shtatë viteve shërbim, pikërisht më 20 janar 2001, dhjetë vjet pasi Shqipëria ishte plurale, konsullata, çuditërisht e vetmja perëndimore, çeli dyert e saj në Shkodër. Selia i hapi dyert në banesën  tradicionale, aty ku konsulli italian Eugenio Durio pat aktivitet nga 30 dhjetori 1861, deri më 30 dhjetor 1866. Kjo banesë që edhe po e botojmë në fotografi, ka qënë pronë e familjes Parruca, një nga familjet e pasura e të njohura për biznes, të asaj kohe të ndritshme.
Veprat njerëzore dhe lidhjet e afërta që konsullata ka materializuar përgjata kësaj kohe e historie, janë mjaft evidente. Prioritet studentëve për bursa në universitetet italiane, stimulim kulture, zhvillim biznesi, konsulenca përmes takimeve e shkëmbimeve të përvojave, hapje hapësirash për viza të ndryshme për gjithkënd ka merituar çka ka kërkuar, është pikërisht vlerësimi që kanë marrë tre konsujt në këto nëntë vite, nga Pushteti e Media. E kur themi nga media, kemi para sysh edhe komunitetin, pasi gazeta jonë  ka dëgjuar dhe publikuar në vazhdimësi, gjithçka lidhet me transparencën e shërbimin.
Stefano De Leo- s, konsull nga 20 njanar 2001 deri më 7 qershor 2003, këshilli bashkiak i ka dhënë titullin “Qytetar Nderi”. Roberto Orlando- s, konsull nga 9 qershori 2003 deri më 22 tetor 2006,  gazeta “Shqipëria Etnike” i ka akorduar Dekoratën “Mik i Medias e Kulturës” dhe Këshilli Bashkiak titullin “Qytetar Nderi”, Stefano Marguccios, konsull nga 22 tetor 2006 e që vazhdon sërish, Unioni i Gazetarëvë Profesionistë të Veriut (UGPV Albania) i ka akorduar titullin e larte “Antar Nderi“ dhe këshilli bashkiak “Qytetar Nderi”.
Gazeta “Shqipëria Etnike”, që gjejmë momentin të kujtojmë se ka të njëjtën moshë me riçeljen e  konsullatës italianë në Shkodër dhe që i ka ndjekur e publikuar deri në hollësi zhvillimet, është e bindur se akoma më shumë do ishte zhvilluar Veriu Shqiptar nga prania e trupës diplomatike italiane këtu, nëse politika e pushteti ynë do ishin në lartësinë e pritshme, së paku nga ata që i kanë votuar. Pra, definacionet e politikës e pushtetit me diplomacinë nuk kanë qënë aq lidhje monolite në një shoqëri tashmë Anëtare të Natos e aspirante për  në familjen e madhe europiane.
Demokracia nuk është as  modë  që ndërrohet sipas stinëve, salloneve a bulevardeve, as formë që me një grusht jep e me një lopatë merr. Italia, me të cilën na lidhin të gjitha interresat, është një urë lidhëse dhe e vetmja urë mbi të cilën mund të kalojmë “lumin” që na ka lënë në “Itakë” me Bosnjën, Turqinë e Kosovën.
Ndoshta dikush, pra politologë të Brukselit, mund të na thonë ; Jeni si ata, si boshnjakët, turqit e kosovarët.
Kjo qëndron vetëm në dokumenta,  por kurrsesi në realitet, në histori, në gjak, në gen, në shpirt. Po  nëjse, vitin tjetër mbase kemi të drejtë të flasim shumë më qartë në pika që sot duam të lexohen jo në rreshta, por mes tyre. Sot qëllimi ynë është evidenca. Në aktivitetin ekonomik, investimet nga jashtë përmes ndermarrjeve të huaja e të përbashkëta, janë të lavdërueshme. Në veprimtarinë ekonomike, sipas të dhënave zyrtare të Ministriosë së Financave, Italia mban vëndin e parë me 35 % të numrit të ndermarrjeve, e ndjekur nga Greqia me 18 % dhe mëpastaj me gjithë botën, ajo pjesa tjetër, pra 47 %. Kjo merr vlerë shumë të madhe kur thua se biznesi kontribuon me 80 %  të  produktit të brëndshëm bruto.
Si rrjedhojë e krizës globale, eksportet e produkteve fason si veshje, konfeksione e këpucëri, vërtet kanë pësuar një rënie krahasuar më një vit më parë, por kjo “gropë” është shumë e cekët përballë “hendeqeve”  me Rusinë a Kinën. Të duket paradoks i politikave kur qasjet janë drejt Kinës, Turqisë apo Botës Arabe, jo se nuk duhet, por se i kemi larg e këmbën e kemi hedh në rrugë për tjetërkund.
Në Veri, regjion ku dhe funksionojnë shumica e ndermarrjeve të vogla, të mesme e të mëdha italiane, meritë padyshim ka diplomacia e Italisë, përkushtimi i saj. Dy konsujt e fundit, Orlando dhe Marguccio kanë ditur të krijojnë marëdhënie të hapura e transparente me shtypin. Kjo ndoshta lidhet edhe me profesionet e tyre para se të hyjnë në “banesën” e diplomacisë. E shumëçka në këtë jetë, përkushtim është. Secili aty ku është.
Kush ka frikë të identifikohet  kush është kush,  nuk din ç` janë parimet e Brukselit, dhe pse, Europa është aleatja jonë natyrale, as pse mundësia e lëvizjes së lirë është vështirë ti pranohet atij që nuk ka shtet, nuk ka identitet, nuk ka synim të qartë e të dlirët. Është pra kjo, cilësia që prodhon koha. Çlirimet drejt qytetërimit, drejt mirëqënies jetike, drejt lëvizjes së lirë, nuk vijnë me përrralla, me bindje në ëndrra, por duke i qit në fund (me votë) ata të parët, normalisht ata që kanë humbur qëllimshëm rrugën drejt Perëndimit.
Cirkomanët politikë i lënë ku e ku numrat e “Dorolla Circus”. Këtu dallohet edhe veçantia edhe njësimi.
E veçanta është se tanët u sjellin telashe njerëzve, të dytët kënaqin gjithë njerëzit e Botës me akrobaci artistike.
E përbashkëta është se si të parët, si të dytët, në numrat e tyre, nuk kanë kafshë.
Por formulimi i së ardhmes kërkon dedikim vullneti, forcë besimi që është aty, në “kruskotin” e zhvillimeve historike të shoqërisë sonë. Me perëmdimin kemi pak dallim, për të mos thënë fare dallim. Jemi të  lirë, me mundësi për zhvillim të lirë. Dhe kështu kemi rrugëtuar qyshkur u krijua toka. Kohrat na përplasën në dy periudha të errëta, një 500 vjeçare e një 50 vjeçare. Edhe kjo 50 vjeçarja është pushtim. Pushtim prej komunizmit satanik.
Ja, Mbreti Ahmet Zog, më 25 mars 1939, refuzoi  një marreveshje të Benito Musolinit, ku mes pikave të tjera, Shqipërisë i ofroheshin të drejta të plota me Italianë, pra, unifikim. Pak ditë më vonë, më 7 prill, iku (fluturoi) Zogu. Më 12 prill 1939 një Asamble Kolaboracioniste i hoqi Kurorën Mbretërore Zogut dhe më 16 prill ia dha Viktor Emanuelit III, i cili mbretëroi për katër vjet e pesë muaj, pra deri më datën 8 shtator 1943 kur kapitulloi Italia, duke mbaruar mbretëria e saj. Shjqipëria aso kohe ishte ndër vëndet e zhvilluara, ndër më të  respektuarat, ku siç thuhet edhe sot “hante qeni petulla”.  Elita intelektuale normalisht ishte vite dritë para të sotmes.
Por sot kur kemi aplikuar për në BE  dhe Europë e Bashkuar do të thote edhe mungesë kufijsh e doganash, fshirje edhe nga fjalori të diferencimeve raciale etj., mbase meriton diskutim një problem. Ata njerëz që lindën nga 12 prilli 1939 deri më 8 shtator 1943, a mund të kenë arsye, nëse është në vullnetin e tyre, të kërkojnë, pse jo, nënshtetësi italiane, pasi kanë lindur në një shtet të njësuar me Italinë?
Lufta e dytë Botërore që kish filluar më 1 shtator 1941 do përfundonte më 2 shtator 1945, ku Shqipërinë e vëndosi në krah me diktaturat, me merhumët. Kjo ishte arsyeja pse më i neveritshmi i gjithë historisë sonë, Enver Hoxha, i ndërpreu marëdhëniet me shtetin italian. Psikozë frike, mund të përkufizohet “filozofia” e shtetit komunist, ku aspro  më shumë se me të huajt ishte me të vetët. Athtësia tanimë iku. Kemi qënë perëndim qysh para Krishtit.
Sokol Pepushaj

Mafia ballkanike e “levizjes se lire”

“Uji ka filluar te shterroje, por njerez mbyten me shume”! Eshte me mire t’ia besojme urtesise se popullit startin e nje problemi tashme shume vjecar qe po shoqeron Shqiperine e shqiptaret. Per rreth 45 vite ishte rregjimi komunist ai qe izoloi shqiptaret nga pjesa tjeter e botes, ndersa prej 20 vitesh kete po e realizon mese miri Bashkimi Evropian ne bashkepunim me klasen politike shqiptare. Thuajse dy dekada nga koha e thirrjes “E duam Shqiperine si e gjithe Evropa”, ne jo vetem nuk jemi pjese e kontinentit plak (sa i takon integrimit kuptohet, pasi gjeografikisht jemi ne kete kontinent me deshiren e Zotit!), por vazhdojme te enderrojme levizjen e lire pa viza ne te ashtequajturen “hapesire Shengen”. Sipas asaj cfare eshte premtuar, premtohet dhe do te premtohet per te pakten edhe disa muaj, Shqiperia eshte ne prag te liberalizimit te levizjes me vendet e Bashkimit Evropian. Ne fakt tashme ky nuk eshte vetem premtimi (i pambajtur) i rradhes i klases sone politike (pozite- opozite keto 20 vite), por edhe nje peshperitje e lehte (te pakten) e nderkombetareve qe madje kane vene edhe afate sic eshte korriku apo shtatori i ketij viti. Sic e thame ne fillim, “uji ka filluar te shterroje” (kane mbetur edhe pak muaj nga liberalizimi i pritshem) por nga ana tjeter “njerez po mbyten me shume” (eshte shtuar fluksi ne perfaqesite diplomatike i atyre qe kerkojne vize, por edhe i atyre qe duan te largohen nga Shqiperia pa pritur liberalizimin, nese do te vije).
Duke filluar nga 10- diteshi i trete i dhjetorit, disa vende te Ballkanit si Mali i Zi, Maqedonia dhe Serbia, kane fituar te drejten e levizjes pa viza ne hapesiren “Shengen”. Si zakonisht, Shqiperia por edhe Bosnje- Hercegovina mbeten ne “vagonin e fundit” te liberalizimit. Per shume arsye, shqiptaret e kane treguar veten si nje komb qe ka pasion te lere vendin ne drejtim te shteteve me te zhvilluara. Mund te kete shume arsye, qofte ekonomike, politike, konfliktuale qe shqiptaret deshirojne te largohen nga atdheu i tyre, por vlen te permenet se rreth 1/3 qytetareve te Shqiperise jetojne jashte kufinjeve shteterore. Mbase nje arsye e vlefshme e ketij eksodi te vazhdueshem (here i organizuar, here individual) ka te beje me vokacionin e shqiptareve si “qytetare te botes”, term i perdorur jo rradhe dhe me krenari prej shume syresh. A mund te mos perfitonin shqiptaret, te pakten nje pjese e tyre, prej liberalizimit te vizave per serbet, malazezet dhe maqedonasit? Natyrisht qe jo!
Disa jane para liberalizimit zyrtar te vizave me Malin e Zi, Maqedonine dhe Serbine, shqiptaret e interesuar te largohen nga vendi, moren masa per te perfituar edhe ata njesoj si qytetaret e shteteve te sipercituara. Sipas nje investigimi te realizuar nga gazeta “Shqiperia Etnike” u konstatua se shume qytetare nga Veriu i Shqiperise, u pajisen me pasaporta malazeze biometrike. Hetimet treguan se behej fjale per nje seri pasaportash biometrike malazeze, tek te cilat ne menyre te pashpjegueshme, nuk duhej te vendoseshin shenjat e gishterinjeve te mbajtesve te tyre. Kostoja e nje pasaporte te tille, bashke me udhetimin drejt vendit te destinacionit ne Bashkimin Evropian, varionte nga 3500- 4000 euro. Nje kusht i rendesishem per te siguruar nje udhetim te suksesshem drejt destinacionit, ishte njohja e gjuhes malazeze, duke patur parasysh se ne Malin e Zi ka nje minoritet shqipfoles te njejte me ate te Veriut te Shqiperise. Sipas investigimeve tona, deri ne keto dite te shkurtit, jane mese 100 personat qe kane perfituar permes itinerarit qofte tokesor (Greqi), qofte detar (Durres) qofte edhe ajror (Rinas). Ne disa raste kane qene familje te tera qe kane munduar te realizojne enderren e tyre me kete sistem. Ketu nuk perfshihen pakicat malazeze qe jetojne ne Veriun e Shqiperise, te cilat duke patur edhe dyshtetesine e mundshme, kane siguruar kete te drejte levizjeje automatikisht.
E njejta skeme e ngjashme, eshte perdorur edhe ne Maqedoni. Meqenese ky shtet ka rreth 25-40% te popullsise shqipfolese, nuk ka qene shume mundimshme te realizohej pajisja me pasaporta biometrike e shtetasve shqiptare, te cilet kerkonin te largoheshin drejt Evropes. Nese ne prag te hyrjes se Bullgarise ne BE ishin te shumte shtetasit maqedonas me kombesi bullgare qe kerkonin pasaporten e Sofjes, ne prag te liberalizimit te vizave te Maqedonise me BE-ne ishin me qindra shqiptaret e Shqiperise qe kerkuan edhe ata nenshtetesine maqedonase duke paraqitur dokumentacione nga me te ndryshmet per te vertetuar “kombesine si maqedonas”. Permes ketyre levizjeve, por edhe nderhyrjeve ne sistemin e prodhimit te pasaportave biometrike ne Maqedoni, eshte bere e mundur qe te sigurojne udhetimin drejt Evropes mbi 200 banore deri ne fund te janarit, kryesisht te lindje- juglindjes se Shqiperise. “Gjetja” e lidhjeve te gjakut me Maqedonine, ka patur nje kosto te ulet per shqiptaret e Shqiperise qe kerkonin pasaporta biometrike, nga 1500- 2000 euro. Per ata qe kerkonin te ktheheshin ne maqedonas pa patur asnje lidhje, kjo shifer ishte shume e larte nga 3000- 3500 euro per person.
Me te thjeshte duket se e kane patur shqiptaret ne lidhje me Serbine. Veriu i Kosoves, por edhe me gjere, ne mase ka aplikuar per pasaporta biometrike, pavaresisht se gjeografikisht dhe politikisht ishin nen nje admninistrate tjeter. Ne kete liste jane perfshire edhe mjaft shqiptare qe per nje arsye apo tjeter, jane vendosur ne Kosove qofte me lidhje krushqie, qofte edhe me “marifete” kombesie si ne rastin e Maqedonise. Edhe ne kete rast, si ne rastin e Malit te Zi dhe Maqedonise, ka qene avantazh njohja e gjuhes sllave, duke justifikuar edhe gjuhen shqipe permes pakicave shqipfolese ne keto treva te Ballkanit. Marrja e nje pasaporte biometrike per shqiptaret e Kosoves qe kane dashur te jene edhe nenshtetas te Serbise, ka qene gratis ndersa ata te “marifeteve” kane paguar deri ne 1500 euro per kete “sherbim”. Nuk mund te thuhet nje numer i perafert i perfituesve ne kete rast, por flitet per nje numer shume te larte, me i madh se ai i Malit te Zi dhe Maqedonise te marre sebashku.
Sipas gjasave, numri i perfituesve eshte shume me i larte se ai qe ka mundur te investigoje “Shqiperia Etnike” permes disa deshmitareve dhe natyrshem kurba vjen ne rritje per dite. Pas skafeve, gomoneve, kufinjeve tokesore dhe ujore, avioneve e trageteve shqiptaret serish arriten te sfidojne “Shengenin” duke u futur ne te pa liberalizim vizash, pavaresisht se “per sy e faqe” ndryshuan shtetesine, urojme perkohesisht.
Megjithate, etja e shqiptareve per Evropen, nuk mund te ngopej as me keto lehtesime te paparashikuara. Me te shumte ne numer, ata iu drejtuan perfaqesive diplomatike perendimore ne vendin e tyre me shpresen e sigurimit te nje vize, qofte edhe turistike, por per te provuar njehere “shansin” ne “token e premtuar”. Sipas “EMA”- Levizja Evropiane ne Shqiperi, ka patur nje shtim te aplikimeve ne perfaqesite diplomatike ne vendin tone gjate vitit 2009. Por ajo qe bie ne sy eshte shkalla e larte e refuzimit te vizave nga ambasadat dhe konsullatat, qe ne disa raste arrin deri ne 90% ose vetem 10% e atyre qe aplikojne, arrijne te marrin viza. Sipas disa investigimeve te bera nga “Shqiperia Etnike”, refuzimi i vizave ne mase duket se behet ne kuader “te korrje- shirjeve” te fundit ne prag te liberalizimit te pritshem per shqiptaret ne korrik apo shtator 2010. Aplikimi ne mase i shqiptare sjell te ardhura jo te vogla per shtete te ndryshme te BE-se duke llogaritur se kostoja mesatare e nje aplikimi per vize eshte 35 euro. Nga ana tjeter, refuzimi i vizes sjell krijon nje psikoze pamundesie per te interesuarit, te cilet kur iu refuzohet ne sportel, e kerkojne vizen tek sekseret qe per hir te realitetit, nuk kane munguar asnjehere dhe madje jane identifikuar shume lehte edhe nga qytetare te thjeshte. Keta seksese qe kryesisht qendrojne prane selive diplomatike perendimore, te mundesojne pa probleme marrjen e vizes direkt duke permendur emrin e titullarit, por pasi te paguhen jo me pak se 3500 euro per “sherbimin”. Nje nga skemat e perdorura ne keto raste, eshte edhe ajo e shfrytezimit te dokumentacioneve te “mbetura” ne perfaqesi diplomatike nga ata qe u jane refuzuar vizat dhe me ndryshime fare te vogla, kthehen ne te vlefshme per ata qe paguajne, per sa kohe do te kete nje rrjet qe perfundon tek zyrtaret e Zyrave te Vizave ne perfaqesite diplomatike te BE-se.
Te gjithe tashme jemi te bindur se ai qe ka deshiruar te lere Shqiperine me cdo kusht, e ka arritur ate me nje menyre apo nje tjeter sic edhe i permendem me lart. Liberalizimi i pritshem i vizave eshte nje arritje jo e vogel per Shqiperine e shqiptaret, por nje humbje jo e vogel per peshen e perfaqesive diplomatike te BE-se ne vendin tone. Njekohesisht do te jete edhe fundi i seksereve dhe rrjeteve ballkanike por edhe shqiptare te pajisjes me viza “Shengen” ne menyra te ndryshme per shtetasit nevojtare shqiptare.
Blerti DELIJA, Albert VATAJ

Gjakmarrja – plaga qe nuk mbyllet

Pas vitit 1990, nje nga fenomenet qe ka demtuar me shume shoqerine dhe familjen shqiptare, ka qene gjakmarrja. Ky fenomen mesjetar i bazuar ne Kanunin e Lek Dukagjinit, pasi qendroi i fshehur nen peshen diktatures komuniste, shpertheu ne mase te gjere duke shkaktuar viktima kryesisht ne Veriun e Shqiperise. Shifrat e perhapjes se kesaj “murtaje” nder shqiptaret, jane tragjike duke treguar se gjakmarrja eshte nje plage qe nuk mbyllet kurre.
Ajo cfare e ben gjakmarrjen te jete e tmerrshme- e pakrahasueshme me asnje fenomen tjeter, eshte pikerisht “marrja e gjakut” jo vetem tek “dorasi” (ai qe kryen krimin) por tek te afermit e tij. Keshtu rrethi i viktimave te gjakmarrjes zgjerohet jo vetem me te vraret e te plagosurit, por edhe me te ngujuarit dhe personat qe per te shpetuar jeten detyrohen te mos tregojne vendndodhjen e tyre.
Rasti i Arjan Gurit i datelindjes 10 janar 1988, raportohet si me domethenesi sa i takon shtrirjes se hakmarrjes tek te gjithe meshkujt e nje fisi te perfshire ne gjakmarrje. Pronesia e tokes e pazgjidhur akoma ne Shqiperi, ishte pikenisja e nje historie te trishtuar te gjakmarrjes dhe hakmarrjes. Ishte viti 1998, atehere kur Arjani ishte vetem 10 vjeç kur nisi edhe kjo histori tragjike. Nje konflikt pronesie ne mes familjes ne Dem Vataj dhe familjes Guri, i kishte vene ato kunder njera- tjetres. Ne nje nga mosmarreveshjet dhe zenkat e shpeshta te atyre koheve, pikerisht ajo e dates 20 maj 1998, nje pjestar i familjes Guri ka qelluar me arme ne drejtim te Dem Vataj, duke e lene te vrare ne vend. Kaq ka mjaftuar per te vene ne levizje rregullat e Kanunit te Lek Dukagjinit permes fenomenit te marrjes se gjakut apo sic njihet me shume gjakmarrjes. Familja e Dem Vataj ka marre hakun, duke vrare me 15 shtator te te njejtit vit Nikë Gurin, gjyshin e Arjanit, i cili e perserisim ne ate kohe nuk kishte mbushur akoma 11 vite jete.
Qe nga ai vit, keto dy familje jane ne gjak dhe nga frika e hakmarrjes ndaj njera- tjetres, jane te detyruara te ngujohen. Megjithe punen e bere nga shoqatat e pajtimit, deri tani nuk eshte bere e mundur qe keto familje te shtrijne doren e pajtimit mes tyre. Familja Guri, e cila i ndruhet hakmarrjes, eshte zhdukur pa adrese. Edhe djali Arjan Guri, i cili sot eshte eshte vetem 22 vjec, por i kercenohet seriozisht jeta nga hasmeria e familjes se tij me familjen Dem Vataj. Sic eshte thuhet ne Kanun, ai eshte shenjestra me e lakmuar e gjakmarrjes, pasi ekziston sot e kesaj dite “vrasja e me te riut dhe me te mirit te fisit” per te marre gjakun.
Ky rast tregon fare qarte pamundesine e shuarjes se fenomenit te gjakmarrjes ne Veriun e Shqiperise, percjelljen e hasmerise edhe ne breza te tjere te paperfshire ne ngjarje njekohesisht, tregon pafuqine e shtetit per ta frenuar, teksa shoqatat e pajtimit japin shifra vertete tragjike. Ne Shqiperi jane mbi 700 familje ne hasmeri me njera- tjetren, ku viktimat me te dhimshme jane pikerisht femijet dhe te rinjte, te cilet jane mbi 170. Sipas te njejtave burime, jane te shumta familjet te cilat jo vetem ngujohen, por edhe nuk ka asnje adrese per ta ose per te afermit e tyre qe jane ne qender te pushkes se gjakmarrjes.
Redaksia

Nano – president, pro dhe kunder

Historia e jetes se njerit prej “dinosaureve” te politikes shqiptare te pas vitit 1990, Fatos Nano ka qene ne qender te disa emisioneve televizive dhe gazetave ne vend gjate diteve te fundit. Pak kush ka dyshime qe edhe kjo dalje e fundit e ish- kryeministrit, ish- kryesocialistit ka si synim mbajtjen e tij ne jeten politike aktive te Shqiperise. Askush tashme nuk ka dyshime se jo vetem Nano, por edhe LMN-ja e PS-se po luajne me dashje apo pa dashje, me hir apo pahir ne dem te Edi Rames dhe te partise qe ai drejton qe nga viti 2005. Rrugetimi i Fatos Nanos, i LMN-se por edhe i mazhorances aktuale qeverisese, do te jete i perbashket edhe per disa kohe, sipas gjasave deri ne vtin 2012, ku eshte e qarte se Nano deshiron me force e shpirte te jete pasuesi i Bamir Topit si kryetar i shtetit.
Kjo enderr e Nanos por edhe e shume perkrahesve te tij, ka mbetur e tille ne shume raste, pergjate ketyre viteve, per tu ndalur ne perpjekjen me te forte te tij dhe mbeshtetesve me futjen ne gare perballe Bamir Topit dhe Neritan Cekes ne vitin 2007. Te gjithe faktoret politike te kohes, ne skene apo pas saj, me ze ose me nenkuptim, ishin pro nje kanididati te tille per kryetar shteti, edhe pse ishte rrezuar nga pushteti bashke me PS-ne nen peshen e akuzave kurrehere te provuara per korrupsion galopant. Posti i presidentit per Nanon, ishte njefaresoj kompensimi qe Berisha sipas gjasave ia kishte premtuar teksa ish- kryeministri i doli ne krah si presion ndaj opozites se Rames ne prag te zgjedhjeve vendore te vitit 2007. Megjithate, shume faktore, brenda dhe jashte Shqiperise penguan realizimin e endrrres se vetme politike ne Nanos, e cila per asnje rast nuk eshte shuar, por madje eshte forcuar nga viti ne vit.
I prezantuar si “autoritet politik” (shprehje e sajuar nga vete ai) Nano preferoi te largohet bute nga politika aktive. Gjate mandatit 2005- 2009, ai ishte ne zgrip te humbjes se mandatit, per mungesa afer 6- muajve (sic e parashikon Kushtetuta) pa arsye ne Kuvend. Megjithate, si asnje deputet tjeter, per Nanon jo vetem u mbyllen syte duke i dhene rregullisht rrogen, por edhe shperblime. Pozicionimi si AntiRama i Nanos, filloi qartas qe para qershorit 2007 (kur filloi beteja presidenciale), por u zhdavarit ne prag te zgjedhjeve te vitit 2009. Prijes per 15 vite i socialisteve shqiptare, Nano nuk ngurroi “te coje uje” ne mullirin e Berishes, ne dem te Edi Rames dhe krijeses se tij politike Partise Socialiste. “Borxhi” i Berishes ndaj Nanos vijonte te rritej nga java ne jave, nga muaji ne muaj ndersa perhere e me shume ish- kryesocialisti largohej nga strukturat por edhe zemrat e antareve te partise se tij. Ne prag te zgjedhjeve te 28 qershorit 2009 por edhe pas tyre, Nano krijoi nje kapital te rendesishem politik duke demtuar PS-ne e opoziten, ne favor te PD-se, por njekohesisht duke sponsorizuar LSI-ne e Ilir Meten per nje bashkepunim te mevonshem me qeverine e kryeministrit Berisha.
Cdo politikan eshte ne tregun politik per te akumuluar kapital sa me te madh politik, duke treguar disa vlera sic jane konsekuenca, karizma, vendosmeria por edhe fleksibiliteti ne momente te caktuara. Nano ne fakt qe pas lirimit te zyres si prijes i popullit “roze”, ka treguar pak ose aspak ne kete drejtim. Me sakte, nese eshte treguar ne lartesine e epiteteve te lartcituara, i ka vene dukshem ne sherbim te kryeministrit Berisha dhe indirekt ne mbeshtetje te karrikes se enderruar presidenciale. Duket qarte se nese gjithcka do te ishte ne doren e mazhorances aktuale, Nano nuk do te kishte asnje veshtiresi te vihej ne krye te shtetit shqiptar, te pakten ne votimin e trete ne Kuvend qe parasheh vetem 71 vota deputetesh, pas ndryshimit te bekuar edhe nga Edi Rama te Ligjit Themeltar te Shtetit.
Por a do te jete gjithcka ne doren e mazhorances ne momentin kur do te diskutohet zgjedhja e pasuesit te Bamir Topit ne vitin e larget por edhe jo shume, 2012?
Kriza politike 8- mujore, e pranuar tashme jo vetem nga Edi Rama dhe nderkombetaret por edhe vete Berisha, ka ndryshuar shumecka ne skakieren e politikes shqiptare. Se pari, duhet te gjendet nje zgjidhje e konfliktit te hapur opozite- mazhorance, te cilet edhe pse kane pranuar idene e sugjeruar nga KiE per tu ulur ne nje tryeze, jane intranzigjente ne kerkesat e tyre ne lidhje me hapjen ose jo te kutive te votimit. Se dyti, nese do te gjendet nje zgjidhje ne tryezen e kryesuar nga presidenti Topi, cila do te jete ajo? Hipotezat variojne nga qeveria teknike, bashkeqeverisje e gjate per integrimin PS-PD deri ne vitin 2013 por edhe zgjedhje te parakohshme duke unifikuar dy pale zgjedhje ne nje vit.
Se treti, realizimi i sejciles nga hipotezat e mesiperme, do te sjelle shume ndryshime ne vend. Sipas gjasave, PS-ja dhe Rama do te duhet te jene “firmetare” bashke me Berishen e PD-ne te te gjithe hapave qe mund te ndermerren ne vijim, qofte edhe per presidentin e ri te vendit. Precedenti eshte ai i vitit 2002 dhe “dashurise” 6- mujore Nano- Berisha qe krijoi institucione kushtetuese bipartizan, qe realisht rezultuan te deshtuara.
Se katerti, me tryezen e partive per daljen nga krize dhe me nje sukses te mundshem te saj, presidenti Topi natyrisht do te fitonte kredite, duke e nxjerre dukshem nga hija ne te cilen eshte munduar te lere mazhoranca aktuale. Megjithese votimi do te behet ne Kuvend, mbeshtetja nderkombetare do te ishte nje faktor rilevant ne nje rikandidim te mundshem, gjithmone ne kuader te nje bashkepunimi te pritshem PD- PS.
Se pesti, ne momentin e realizimit te paqtimit PS-PD pas nje tryeze te suksesshme, Nano do te ishte nje lojtar jo shume i vlefshem, jo shume me peshe ne politiken shqiptare. Kandidimi i tij, eshte e veshtire te realizohet ne keto kushte, edhe sipas skemes se “te pabindurve” ne opozites ne vitin 2007.
Ne kohe te ndryshme te historise 20 vjecare shqiptare, Nano ka qene armik por edhe mik, qofte i Berishes, qofte i Rames. Berisha per rreth 4 vite, i rezervoi edhe burgun e Bences, ndersa Nano permes Ilir Metes, e beri Berishen te shijoje per disa ore qelite e ftohta te Kavajes si i shoqeruar. Nano deklaron se e mori “me thonj te paprere” nga Parisi Edi Ramen per ta bere minister te Kultures ne vitin 1998, por ketij individi kryeministri i asaj kohe i besoi marrjen e “keshtjelles” kryeqytetase te PD-se, Tiranen te cilen Rama e mori edhe me pas, madje duke patur edhe kundershtite publike ose te fshehta te Nanos. Rama i ofroi Nanos edhe vendin ne listen e deputeteve te vitit 2009, por ai e refuzoi, edhe pse flitet se iu garantua nje numer i konsiderueshem pasuesish ne listat e PS-se. Qe nga ajo kohe, dyshja Rama- Nano perjetojne nje armiqesi shume te thelle, te pakrahasueshme me ate Rama- Berisha dhe jo e jo me ate Nano- Berisha te para vitit 2005.
Ne kete persiatje presidenciale mbase te parakohshme dhe larg te vertetes qe do te tregojne faktet e vitit 2012, duhet llogaritur edhe vete faktori “Nano”. Pa me te voglin dyshim, eshte nder politikanet me te sprovuar ne Shqiperine pluraliste. I perket thuajse te njejtes shkolle politike si edhe Berisha, pavaresisht karaktereve deri diku mjaft te ndryshme. I anatemuar si individi me i korruptuar nga Ballkan nga kundeshtari i tij Berisha, po nga vete ky, ai u “shpla” politikisht gjate mandatit te pare te PD-se. Raportet me nderkombetaret te Nanos, jane shume te minimizuara, te pakten ato publike, te cilat edhe vete ish- kryemninistri do te kishte interes ti publikonte. I strukur ne Viene, tashme ai ka vendosur te jete spektator, qofte edhe ne rradhen e pare te politikes aktive shqiptare, duke ndjekur zhvillimet permes valeve satelitore te televizioneve shqiptare, telefonatave apo e- mail-eve. Si nje individ me vese te deklararuara nga vete ai (kazinote te pakten!), Nano ka krijuar nje profil te nje pasaniku te majte, i cili justifikon luksin e jetes se tij jo vetem me te ardhurat nga kompania qe menaxhon bashkeshortja ne Shqiperi, permes dhuratave te pafund te disa bisnesmeneve (te cileve sipas gjasave i ka krijuar lehtesi gjate kohes qe ishte kryeminister), cuditerisht edhe permes gjyqeve te fituara ndaj gazetave jo vetem italiane, duke qene ne pritje te shqyrtimit te nje kerkese per demshperblim 3 milion euro ndaj nje periodikeje te njohur ne Apenine.
Politika dhe endrra e tij per president te Shqiperise, jane kthyer ne nje tjeter ves te tij, i ngjashem me kazinote e bixhozin. Nuk ngurron te luaje kur e mendon vete apo ia kerkojne. Hedh mbi tavoline miliona kredite politike te akomuluara, duke i vene ne sherbim edhe te lojtareve te tjere krah tij, apo duke ia kundervene. Pret momentin qe kartat e poker-it te hapen per te pare nese ka fituar apo jo nga kombinacionet e panumerta te letrave te bixhozit. Nese jo, nuk merzitet. Rifillon jeten duke nderruar bixhozin politik, me ate te kazinove, shijon ate qe ka krijuar apo i eshte ofruar dhe pret serish momentin tjeter per ta provuar realizimin e endrres. Nano nuk ka ngutje, ka mjaft durim dhe eshte lojtar i mire politik. Sa do ia arrije te raelizoje endrren? Eshte nje pyetje qe eshte akoma shpejt per ti kthyer pergjigje. Personalisht mendoj se tashme e ka shume me larg realizimin sa e ka patur ne vitin 2007 ose mund ta kete ne vitin 2017, nese natyre do te vijoje te jete e mire me te si deri me tani.
Blerti Delija

Vdekja e ngadalte ne emer te gjakmarrjes

Ngujimi eshte nje nga fenomenet me te egra qe shoqerojne prej vitesh gjakmarrjen tek shqiptaret. Ne shume raste, familjet dhe fiset e perfshira jane te detyruara te harrojne edhe te vraret ne emer te gjakmarrjes, teksa shohin vuajtjen e te gjalleve nga pamundesia per te plotesuar kushtet me elementare te jetes. Sapo ka ndodhur nje vrasje qofte edhe nga nje grindje e castit, menjehere klasifikohet si gjakmarrje ne emer te Kanunit te Lek Dukagjinit, duke nisur keshtu nje cikel te gjate hakmarrjesh ne mes familjeve e fiseve te tera. Ky fenomen tashme eshte shume i perhapur ne rajonin e Shkodres dhe eshte kthyer ne nje makth per te gjithe banoret. Menjehere, familjet deri ne brezin e 7-te te lidhjeve te gjakut, jane te detyruara te ngujohen dhe mund te lirohen deri ne brezin e 3-te vetem nese familja e demtuar u jep leje. Kjo plage eshte mjaft e perhapur edhe perreth qytetit te Shkodres ne fshatra te ndryshem sic mund te vecojme Gucine e Re. Vetem ketu jane disa familje qe jane perfshire nga gjakmarrja dhe si pasoje jane te detyruara te ngujohen te gjitha, me perjashtim te grave dhe vajzave, te cilat e kane te pamundur te mbajne peshen e rende te mbijeteses ekonomike. Ne kete fshat jane disa familje qe tashme jetojne ne kushte shume te renda ekonomike, pervec kercenimit te vazhdueshem per jeten. Familje ne gjak jane ato te Musa Kulla, Muho Çoku, familja H.S. (nuk mund t’ia publikojme emrin per arsye sigurie) familja e Endrit Gezim Goçaj etj., etj., pasi lista mund te vijonte shume me e gjate.
Kemi bashkebiseduar per ceshtjet e mbijeteses se veshtire ekonomike te familjeve te ngujuara nga gjakmarrja me shume pjestare, kryesisht gra me te cilat mund te komunikohet edhe pa marre leje tek gjakesit. Gjyshja e Endrit Goçaj, Sybe rrefen historine e dhimshme te familjes se saj, e cila eshte ne gjak me familjen e Shaban Danit. Prane nesh afrohet edhe nene Sabrija, ne syte e te cilet jane bashkuar tmerri per jeten e rrezikuar te djalit, por edhe veshtiresite e panumerta ekonomike. Gjyshe Sybe, nje grua e moshuar qe rrezatonte miresi ne cdo qelize te saj te lodhur nga jeta, perlotet here pas here, teksa gjen mbeshtetje tek Sabrija, dy gra te cilat duket kane mbetur ne meshire te fatit. Djemte dhe burri i Sybes kishin ikur per te shpetuar jeten e rrezikuar nga gjakmarrja me fisin Dani, ndersa ato tregojne se asnje instance shteterore nuk perkujdeset per to. Gjyshe Sybe nuk dinte te jepte nje adrese per burrat e shtepise, ashtu sic edhe nene Sabrija, por luteshin qe te pakten te ishin gjalle dhe te mos i zinte plumbi i hasmit te tyre. Ne keto raste, asnjehere burrat nuk lene adrese, pasi ne te kundert ata do te arriheshin lehte nga plumbat e hakmarrjes te bazuar ne nenet e kodit mesjetar te Lek Dukagjinit. Dy grate e familjes Goçaj tashme jane te detyruara te mbajne mbi supet e tyre jo vetem ankthin per vrasjen e meshkujve te shtepise, jo vetem presionin e vazhdueshem te hasmit qe i prêt “me pushte per faqe” por edhe problemet e thella ekonomike. Eshte e qarte, asnje nga burrat nuk mund te punoje tashme, pasi ne momentin me te pare ato do te ishin viktime e hakmarrjes. Ata detyrohen prej shume kohesh, te mos kene asnje adrese duke u privuar nga jeta normale qe do te enderronte cdo njeri. Gjyshe Sybe fshin here pas here lotin me cepin e shamise se saj teksa leshon ofshama qe duket i dalin nga shpirti. Megjithe perpjekjet qe jane bere per pajtim shton nene Sabrija, nuk ka qene asnjehere e mundur te shtrihet dora e pajtimit mes familjeve.
Situata ekonomike e kesaj familjeje eshte renduar se tepermi edhe nen peshen e krizes globale qe ka perfshire gjithe Shqiperine, e ne menyre te vecante familjet ne zonat rurale. Ketyre u duhen shtuar edhe hallet e shumta te lidhura direkt ose indirect me gjakmarrjen, me ngujimin e te gjithe meshkujve apo me keq me ikjen e tyre ne drejtim te panjohur thjeshte per te shpetuar jeten e kercenuar nga armet e zjarrrit qe qellojne ne emer te Kanunit.
Eshte ky vetem nje kapitull nga libri i madh dhe i dhimbshem i tragjedise shqiptare me emrin gjakmarrje. Largohemi nga fshati Guci e Re, duke marre me vete nje kujtim te trishtueshem te dy grave, gjyshe Sybes dhe nene Sabrijes, te cilat nen peshen e varferise ekonomike, shpresojne te mos marrin nje dite lajmin e kobshem per vrasjen e burrave dhe djemve te shtepise se tyre. Ne gjithe kete panorame, shteti eshte thjeshte nje spektator, i cili sic ndodh ne nje salle kinemaje thjeshte mund te shohe nga afer ate cfare ndodh ne ekran, pa mundur te ndikoje apo te ndryshoje dicka. Kjo eshte historia e familjes se Endrit Gezim Goçaj, por mund te jete e ngjashme me historine e shume familjeve te tjera shqiptare qe vazhdojne te jene viktima te gjakmarrjes.
Sokol Pepushaj

Kushtrimi i eshtrave dhe ndërmendja jonë letargjike

Pak ditë ma pare, në malin e Dajtit, u gjet një varr i përbashkët me eshtnat e afër 19 personave, të cilët ka shumë gjasa të jenë viktima të fushatave spastruese të regjimit komunist. Saktësisht ata u zbuluan nga një kërkues i eshtnave të të atit, disa muaj ma parë, por u bënë publike dhe u zhvarrosen për t’i nënshtruar ekzaminimit këto ditë. Kafkat e gjetuna, rezultojnë të kenë dëmtim në pjesën e pasme, çfarë nënkupton se ata janë ekzekutuar me plumb mas koke. Të paktën deri më tash, përkundrull kësaj qasjeje përqarkohet kjo e vërteta hipotetike, qi munet me ken dhe e vërteta e mrame, e pamëdyshtë. E vërteta mbi baza shkencore do të duhen ditë, e pse jo dhe muaj, deri sa gjithçka të përqaf kjartësinë e këtij makabriteti.
Me plumb mas koke. Është ky një togfjalësh që të trondit, të shtang, të lë pa fjalë, të çakqrqejf gjithseçka. Asht një togfjalsh qi ka siluru hera-heras mbi qiellin e Shqipnisë komuniste, e ka trokit orë e pa orë në vetëdijen e gjithsekujt, që asht përpjek e ka luftu “me ndërtu komunizmin me forcat e veta”, e për me e ba kët vend “shkam granite në brigjet e Adriatikut”. Kush nuk e ka nigju këtë togfjalsh, asht ba kurban i “plum mas koke”, si këta fatkeq që u përpoqën, e duke u përpjek luftun me mish e me shpirt me triumfu liria, e duke luftu ata u flijun. U flijun jo krej për vetvedi. Kishte qiell për krahët e tyne, por kur ata kërkuan qiell për shqiponjën, kush kushtruen tuj çu zanin, ata u ban dark korbash. Ata u vranë sepse besuan në idealet e tyne, në idealet e shenjta të lirisë dhe besimit te Zoti.
Tash qi kena mbi duar eshtnat e tyne, kafkat e tyne, munena me besu edhe na në atë për të cilën ata u flijuen. Por kjo s’ka me ken e mjaftueshme për ne, qi sot nuk asht se nuk luftojmë. Na liftojmë, luftojmë me shoshojn, mbi truallin e këtij varri masiv, mbi truallin e këtij ish-kampi internimi t’përçarkuem rethekrah me tela me gjëmba.
Ani, duhet të këtë një tash e mas. Gjithseqysh ne i kena këta etshna para syve tanë, thellë në ndërgjegjen tonë. E i shfletojmë si faqet e një historie t’harrueme, të joshumlargët për me u ndërmend, e në këtë ndërmëndje për mos me ken të mëdysht. Por me dëshmu, e me ndëshku. Të kujtojmë, ndërsa i soditim, e të kumtojmë.
Po, ata kishin vdekur në mënyrën tipike të ekzekutimeve që përdornin despotët, gjelatët e bishës së etun për gjak. Ata nuk ishin viktimat e Kmerve të Kuq, as të masakrave të Pol Potit. Natyrisht nuk i përkisnin as Strebrenices e Reçakut. Ata nuk ishin të vram nga paramilitarët serb, natyrisht. Por regjimi që u mori jetën atyne, ishte jo më pak mizor e më makabër se gjithëçfarë ka njohur liria ndër diktatorë e diktatura.
E ndërsa presim me ankth, se cilës nga masakrat i përkasin këto eshtra, ne kemi 20 vite që heshtëm, bashkë me kufomat e këtyre fatkeqve gojkyçun, qi guxojnë të flasin sot. Janë së paku 20 vite që ka njerëz që jetojnë me këtë të fshehtë. Ata nuk treguan dhe vazhdojnë të mos tregojnë, anipse toka i nxori ato jetë të shuara. Ajo nuk i mbante ende në gjinin e saj. I nxori për të akuzuar. Një kushtrim eshtrash është zgjuar e ka mbushur me vikamën e vet të zezë gjithsekah kjo gjamë flakëron tuj fluturu. Ata jo vetëm se vdiqën për të vetmin krim, që tash njihet si e drejta themelore e njeriut, lirinë, por ata që i vranë deshën dhe ti mohonin, ti fshinin me aq lehtësi, si një gabim me gom. Ata duke rilindun, vijnë nër ne për të dëshmuar, për të akuzuar, për të kallxu gjithseçka na njerëzit e të tashmes mohuem, të djeshmen ogurzez të diktaturës komuniste. Ata u zgjuen nga gjumi i thellë në atë luginë të malit të Dajtit, për me ndërmendë ndërgjegjen tonë letargjike, atë vetëdije që e ka turbullu vershimi i ndërkryem i nji politike që mbahet fort pas rrajve të asaj peme t’lvorume prej rrufeve të demokracisë.
E ndërsa ne i presim për t’i përcjell për në banesën e tyne të fundit, kurrseqysh nuk munet me pranu, se ata do të prehen të qetë, nëse pranojmë si përmbushje e amanetit të tyne, ceremonialet e lamtumirës, pathosin e fjalimeve dhe nekrologjitë poetike. Nëse vetëm kjo ndodh dhe kurrçka tjetër. Pra, nëse ne nuk bahena ma të vetëdijshëm, ma ndëshkues për krimet e komunizmit, pjellën e kësaj ulkonje kobzezë. Nëse ne e kena prap në mëdyshaz divorcin me të shkumen, nuk kena ba gja tjetër vetëm sa i kena shkul ata eshtna nga mali i dajtit për t’i ngul në varrezat e martirëve. Nëse kjo ka gjasa të ndodh, ata kot që u zgjuan nga Mali me Gropa, për tu varrosun në një tjetër mal, kodër apo fushë.
Ata nuk u zgjuan nga vdekja për të vrarë askënd, për ma tepër, ata që u dhanë një plum mas koke, apo ata që i masakruan nëpër bodrumet e sigurimit të shtetit, apo ata që firmuan ekzekutimin e tyne pa gjyq. Ata u zgjuan për me kushtru zashëm nër ne, që këta kriminelë të mos munet ma me viktimizu, as të kalumen, as të tashmën e as të ardhmen e atyne që dashurojnë lirinë, të bindun se dashurojnë jetën.
Nga Albert Vataj

“Pyetësori Evropian” dhe “lesh e lia” e Pyetësorëve!

Intervistë e korespondentit të gazetës “Shqipëria Etnike”, studiuesin Agron Luka
SHE: Zoti Agron, cili është opinioni juaj si një studiues i historisë, jeni pro apo kundra “Pyetësorit Evropian”, për deklarimin e regjistrimin simbas dëshirës personale të etnisë dhe fesë në Republikën e Shqipërisë?
A.L.: Më duket se ky “Pyetësori Evropian ”, Nr. 1, i cili u quajt edhe si “Kartolina e Vitit të Ri e Bashkimit Evropian për Shqipërinë” është ngatërruar e përzier “lesh e li” edhe me nja dy Pyetësorë të tjerë. Përsa i përket “Pyetësorit Evropian” të BE, ky thuhet se përmban rreth 2000 pyetje dhe është një detyrim pyetje-përgjigje, vetëm për shtetin e qeverinë, më konkretisht do të plotësohet nga Ministria e Integrimit Evropian të RSH, nuk ka punë direkt me popullin.  Pra nqs e keni fjalën kryesisht vetëm për këtë “Pyetësor Evropian të BE”, ky besoj se nuk ka fare nevojë as për opinionet e mija, sepse nuk është një tip referendumi që duhet t’i përgjigjemi me ndonjë po ose jo. A, nqs më pyesni, për sasinë e pyetjeve, do thosha me ironi: Besoj se as për antarësimin e integrimin në Parajsë nuk bëhen kaq shum pyetje! Kaq shum pyetje, për një popull evropian të një gadishulli të quajtur Evropa, shumë shekuj më përpara se barbarët, dmth evropianët e sotëm perendimorë, ta mësonin  e ta përvehtësonin këtë emërtim?! Edhe që ta vazhdoj edhe paksa ironinë, vetkuptohet se një Pyetësor i këtyre përmasave, nuk mund të botohet për publikun e gjerë, sepse jo vetëm që nuk do ta blinte asnjë shqiptar, por as qeveria nuk do ta botonte falas, tashti që i kanë mbaruar edhe eurot e borxhit të parë dhe po kërkon “borxhin e dytë”! Nuk e kanë harruar ende shqipëtarët atë leksionin e rëndësisë objektive të ligjit ekonomik. Dëshironi ta zgjeroni pyetjen edhe për Pyetësorët e tjerë?
SHE: Atëhere, po, sepse ndryshe, për një lloj keqkuptimi informacioni “lesh e li”, do të mbaronte Intervista, ende pa filluar mirë.
A.L.:  “Pyetësori Nr. 2”, me sa kam lexuar në media e në Internet, është një “Pyetësor Format” i kërkuar njëherësh nga OKB dhe nga një Komision Evropian statistikor, i cili flitet se i përmban dhe i kërkon të regjistruara si një intervistim deklarim personal në një formular format edhe ato dy pyetjet për të cilat ju po kërkoni edhe opinionin tim nëse jam kundra apo pro. Më përpara se të shprehen opinione nga populli poshtë e përpjetë, më duket se vetë Kuvendi dhe organet e larta duhej t’ia kishin paraqitur BE opinionin e miratimin e tyre me po ose jo. Deri më tashti që flasim, me sa di, ky Format nuk është botuar.
“Pyetësori Nr. 3”, ndryshe “Pyetësori Pollo”, i cili u hodh në lojë duke u përzier me nder “si pordha nëpër brekë”, ka të bëjë me regjistrimin e dytë të popullsisë, të banesave etj, në demokraci në RSH  (ose i 11-ti në historinë e Shqipërisë) dhe do të futet në praktikë në vitin 2011. Në kutiat e këtij Pyetësori, thuhet në internet se, ka edhe kutia për deklarimin e etnisë, deklarimin e feve ose të ateizmit, deklarimin se cilën gjuhë amtare ke, cilën gjuhë përdor kur je bilinguist, madje kërkohen edhe detaje të imta me vetëdeklarim të lirë me një sërë kutiash boshe se, nga e ke origjinën: si malazes, goran serb, maqellaras, podgoriçan, boshnjak, vllaho-aromun, egjiptian, rom, turk, etj. Një etni këtu duhet ta shënosh me detyrim. Ndërsa kutitë e feve mundesh edhe të mos i deklarosh e as t’i plotësosh, pra nuk janë të detyrueshme. Kështu, qeveria po na hap kutia me bollëk, kur kemi në derë edhe “çështjen e kutive”! Formati i botuar i këtij “Pyetësorit Pollo”, pritet të dalë në qarkullim me kalimin e kohës, si të thuash “duke parë e duke bërë” edhe “nga sa do të na paguajnë”…
Gjithsesi, ashtu si papritur  në mediat e shkruara dhe në ato televizive tek ne, fare paradhënie po zhvillohet një debat i ndezur dhe i acaruar, pro e kundra. Dikush i hodhi “Pyetësorëve”  një fije shkrepse, siç i hidhet disa mullarëve me kashtë apo ndonjë pike karburanti dhe menjëherë u vërejt se u aktivizuan një pjesë e madhe e krerëve të lartë politikanë,  historianëve, analistëve  dhe  opinionistëve profesionistë të liçensuar. Shumica e tyre u shprehen kategorikisht kundra deklarimit dhe regjistrimit me vullnet të lirë të etnisë dhe kundra deklarimit të besimit fetar përkatës ose të deklarimit si laik e ateist. Diskutimi shkoi deri në atë gradë sa që deri regjistrimi etnik dhe fetar të konsiderohej edhe  si antikushtetues deri edhe si “tradhëti kombëtare”, madje duke u justifikuar se këtë deklarimin e lirë nuk e lejon as “Kushtetuta e R. SH”! Mendoj se demokracia jonë përsëri edhe pas dy dekadash, po vuan nga një inerci e çuditëshme e imponimit të një mendimi dhe vije nga lart, nga mania për të bërë perversitet dhe për të çensuruar mendimin diskutues etj.
U injektua kështu, me një mënyrë të rafinuar dizinformimi, një farë frike e acarimi popullor nga poshtë. Tv. Klani, në emisionin Opinion, e dha edhe një farë “shembulli praktik”, se si duhej deklaruar pyetësori! Deputeti T. Shehu, ish kryeministër: Etnia, shqiptar, feja bektashi islam; ish ministri i jashtëm P. Milo: shqiptar, feja do ta shohim; deputeti i PBDNJ dhe Omonias, L. Solis, etnia greke, besimi ortodoks, nënshtetësia shqiptare; ish deputeti i PS-së i adoptuar si deputeti i partisë çame Sh. Idrizi: shqiptar, islam suni. Ky e kryesoi debatin dhe e lidhi të gjithë arsyetimin e mospranimit të regjistrimit etnik e fetar, me “çeshtjen çame”, me rrezikun e madh grek etj.
SHE: Me qënë se dolëm këtu, si mendoni për “çështjen çame” dhe sa i madh është rreziku i fryerjes së minoritetit grek, pastaj edhe i greqizimit dhe i ortodoksizimit të emigrantëve shqipëtarë?
A.L.:  Shiko, e quajtura si “Çeshtja Çame”, besoj se është një lloj preteksi, dhe kjo çeshtje, nuk ka përse të kondicionojë tërë RSH. Shqipëtarët çamë janë të ardhur në atdheun e tyre amë nga krahina e Çamërisë, e cila ka pasur edhe grekë edhe shqipëtarë, apo jo. Konflikte etniciteti, po të lexohen dokumentet historike atje ka pasur në vazhdimësi, qysh në shek XIV e më përpara. Në zonat kufitare zakonisht, midis tërë etnive edhe në Evropë e kudo, kanë ndodhur nga këto përplasje, të pllakave etnike tektonike, si të thuash. Aktualisht çamët në RSH, besoj se nuk përbëjnë një lloj minoriteti, sepse ata janë albanë/shqipëtarë, janë në vendin e tyre. Nga ky lloj këndvështrimi më duket edhe e pa arsyetuar, që ata kanë një parti politike dhe me deputetë përfaqësues në Kuvend.  Mendoni ju, sikur edhe krahina të tjera të Shqipërisë të zënë e të formojnë parti politike, çfarë mund të ndodhë?! Historikisht, me gjithse nuk ka statistika të sakta, thuhet se disa mijëra çamë u shpërngulën me përdhunë mbas vitit 1944 dhe që të gjithë u mirëpritën dhe u strehuan në atdheun e tyre. Tashti, mbas më shumë se gjysëm shekulli, po na dëgjojnë veshët edhe shifra se çamët në Shqipëri janë rreth treqind mijë! A e keni ndopak idenë se çfarë shtese demografike i bie?! Dhe, ndërkaq nuk dijmë fare se sa çamë të pa shpërngulur ka aktualisht në enklavën çame banuese  në Republikën e Greqisë!  Madje për një turp të madh, nuk dijmë as sa emigrantë punëtorë shqiptarë ka në Greqi, sepse flitet qesim, herë shtatëqind mijë e herë edhe më shumë! Po ashtu edhe në Itali, Angli, SHBA, Australi etj. Nuk dijmë as se sa Çamë Shqipërie, janë bashkë me këtë masë emigrante punëtorësh. A nuk është skandaloz ky realitet, kur ka edhe tre ministri të posaçme për këtë punë?! Duke u deklaruar kundra regjistrimit etnik e fetar, deputetët çamë, shprehin frikën e madhe të fryrjes artificiale të etnisë greke deri edhe në 500.000, duke përdorur pensionet, duke joshur me blerje punëtorët emigrantë me ndërrime etnike e fetare, gjoja me vullnet të lirë etj. Mua më duket se kujdesi e meraku i një deputeti socialist apo demokrat  evropian, duhej të ishte më shumë tek të drejtat e klasës punëtore shqiptare, që jeton e punon në Greqi e gjetkë. Ti si çam flet për riatdhesim nga Shqipëria në Greqi, flet për rikthimin e pronave të dikurëshme në një shtet tjetër, kur në të njejtën kohë shteti ynë është kushedi se sa disa herë më poshtë se shteti grek. Ti flet për pensionet, kur moshën e pensionit në Shqipëri e ke shtyrë nja 10-15 vjet direkt, pa folur pastaj për pensionet shumë herë më të ulta. Nuk kemi të drejtë të bëjmë profetin nëse kërkesat çame do të triumfojnë ndonjëherë dhe se të treqindmijë çamët e supozuar,  mund të ktheheshin në mënyrë masive në Greqi, apo nëse shteti grek do u japë euro në kompensim për ish pronësitë që kanë pasur në Greqi! Dhe, mbi këtë llogjikë reciprociteti, vaj halli sikur të dalë edhe ndonjë deputet partie krahinore në Shqipëri dhe t’u kërkojë çamëve rikthimin dhe kompensimin e pronave që kanë marrë në Shqipëri! Po sikur, të kishte ndodhur që nja 1 milion grekë të kërkonin punësim e të vërshonin mbarë e mbrapsht në mënyrë të pa ligjshme në Shqipëri, a do t’i pranonte Shqipëria?! Edhe nuk po zgjatem këtu në disa rrjedhoja të tjera, më duket se nuk kanë qenë më të lehta disa genocide të sekt-komunizmit të Enver Hoxhës, këtu brenda në Shqipëri! Shkurt muhabeti është fryrë artificialisht kjo “çeshtja çame”, shumë më tepër se ç’duhet.
SHE: Z. Agron, ju mendoni se edhe nga qeveria po kërkohet të manipulohet e zvarriset deri diku   vëmendja nga “Pyetësori Evropian”, nga ai kryesori?
A.L.: Po, me sa duket e ka edhe një  lloj “tendencioziteti”, sado që qeveria mundohet të duket si “zbatuese e përpiktë” e kërkesave që vijnë nga Evropa dhe SHBA. Edhe “Ministria e Integrimit Evropian” edhe organizmat e tjera duhet të ishin më transparentë për Pyetësorët. Tashti nga fundi po na del se Pyetësori Evropian 2, që përmban disa lloje pyetjesh është një ide e një kërkesë, jo vetëm e OKB, por edhe e një instituti statistikash gjeopolitike, që quhet Eurostat, i cili do të realizohet edhe përmes një ndihmese të Instat-it shqiptar, që do të dixhitalizohet etj. Me sa duket, vitet 2010-2011, do i kullosim krahas me “Projektet Madhore Bërthamore e Digat Madhështore”, edhe me një ortek Pyetësorësh e Intervistash…
SHE: Por, ta fusim “gishtin në plagë” si me thënë, a e ndalon në të vërtetë Kushtetuta e RSH, deklarimin e etnisë dhe të fesë, pastaj edhe ndërrimin e tyre, simbas dëshirës personale?
A.L.:  Së pari ta fillojmë me një anomali, si makroemërtim etnik e në rrang shteti. Mjafton të kujtojmë se në Nju Jork ndodhet OKB/ONU, ku edhe ne bëjmë pjesë si anëtarë dhe atje ne prezantohemi jo direkt si “shqipëtar e Shqipëria”, por me përkthimin si alban e Albania. Po ju pyes juve: A e keni parë ndokund të shkruar e të kushtetucionalizuar në Kushtetutën e RSH, këtë fakt?!
Në një emision televiziv, unë dëgjova se disa historianë e juristë cituan diçka edhe nga Kushtetuta e RSH, dhe simbas mendimit të tyre “deklarimi i identitetit kombëtar dhe i fesë, me detyrim, në rangun personal” janë antikushtetues.
Në realitet, në Kushtetutë nuk ka ndonjë nen të formuluar të veçantë, që të flasë konkretisht  e specifikisht rreth “identitetit kombëtar/nacional”, se si duhet vetëdeklaruar ky i shkruar, brenda shtetit dhe jashtë shtetit! Tashti, ju e dini edhe se nuk duhen ngatërruar konceptet e etnicitetit dhe shtetësisë.
Por, të vijmë te thelbi i pyetjes tuaj. Në Nenin 19, Pika 2, shkruhet: “Shtetasi shqiptar nuk mund ta humbasë shtetësinë, përveçse kur ai heq dorë prej saj”. E sigurisht, ka një ndryshim kur personi është brenda shtetit dhe kur është banues i ligjshëm dhe me një nënshtetësi në një shtet tjetër. Në këtë rrethanën e fundit, personi lehtësisht mundet të ndërrojë edhe etninë edhe të heqë dorë nga shtetësia shqiptare.
Duke e shtyrë “Pyetësorin Evropian”, nuk besoj se do mund të ndalohet  fenomeni i ndërrimit të etnisë dhe të fesë, edhe sikur Evropa të mos na e kërkojë fare statistikën se sa islamë suni, sa bektashi, sa kristianë ortodoksë e katolikë, sa mospraktikantë ritesh, sa ateistë, etj ka në RSH. Edhe ta themi realisht, sa kandar do i ngrejë e do i ulë Evropës, kjo statistika shqipëtare?!
Sa i përket fesë. Në Kushtutën tonë, kjo formulohet kështu në njejës me termin fe. Besoj se e kuptoni se një formulim i tillë është i paqartë, a thua se në Shqipëri kemi vetëm një fe! Pra, për “fenë”, realisht duke nënkuptuar të gjitha fetë,  në Nenin 10, Pika 1 shkruhet: “Në RSH nuk ka fe zyrtare”. Ndërkaq për vetë deklarimin ose mos deklarimin dhe për vetë ndryshimin e lirë të besimit fetar/ose të mos besimit, në Nenin 24, Pika 2 dhe Pika 3, duket se ka edhe një farë formulimi, ku interpretimi mundet të marrë edhe nuanca kontradiktoriteti në mes këtyre pikave. Më mirë po t’i citoj: “Pika 2. Secili është i lirë të zgjedhë ose të ndryshojë fenë ose bindiet, si dhe t’i shfaqë ato individualisht ose kolektivisht, në publik ose në jetën private, nëpërmjet kultit, arsimit, praktikave ose kryerjes së riteve”; “Pika 3. Askush nuk mund të detyrohet ose të ndalohet të marrë pjesë në një bashkësi fetare ose në praktikat e saj, si dhe të bëjë publike bindjet dhe besimin e tij”.
Pra shkurtimisht, personalisht çdo qytetar në RSH, mundet të bëjë si të dëshirojë, ta deklarojë ose mos ta deklarojë (vijon në faqe 13)
(vijon nga faqe 5) fenë përkatëse, ta ndryshojë besimin nga një fe në një fe tjetër etj, ti zbatojë ose të mos i zbatojë ritet etj. Shiko, ndonjë formulim, diku i bie edhe ndesh disa ligjeve e riteve të obligueshme në pikëpamjen e drejtësisë dhe librave fetare! Pyetësori 2 do t’i regjistrojë të gjitha si deklarimin si edhe mos deklarimin, konformë edhe me Kushtetutën tonë dhe nga kjo do nxjerrë një statistikë. Por, në këtë çeshtje nuk duhet të kemi ndonjë tendenciozitet, sepse etnia dhe feja janë të ndara si koncepte dhe po ashtu pushteti fetar është i ndarë nga ai shtetëror. Pra regjistrimit nuk i dihet se si do të shkojë, do ta deklarojnë fenë apo nuk do ta deklarojnë shqipëtarët dhe pakicat etnike, simbas dëshirës personale. Edhe nëqoftëse fiton mos deklarimi, nga kjo do të nrrirret një konkluzion. “Pyetësori Format Evropian 2”, duke mos qenë me detyrim deklarimi, nuk besoj se shkon askërkund në kundërshtim me Kushtetutën tonë aktuale dhe me Konventën Evropiane “Për të Drejtat e Njeriut”.  Ndërkaq,  nga ekspertët tonë dhe evropianë, mbase duhen riparë ndonjë /ose disa nga ato pjesë të Kushtetutës,  ku duhet të ketë ndonjë/ose disa nga ato formulimet e papërcaktuara, “as mish as peshk”.
Të mos e ketë Kushtetuta identitetin alban-shqipëtar të preçizuar qartësisht është një lloj anomalie, sepse Karta e Identitetit dhe Pasaporta Biometrike e kanë. Mirëpo edhe për këto lind pyetja: A janë bërë këto dy dokumente me vullnet e deklarim të lirë?! Sepse ekziston mundësia që të shkojnë në kontradiktë e në mos kombinim me regjistrimin e Pyetësorëve dhe hajde bëj pastaj Karta e Pasaporta të reja!
Disa “opozitarë”, ngritën edhe çeshtjet:  përse “krerët” e dy/ose katër besimeve fetare kryesore në Shqipëri, nuk janë shprehur as pro e as kundra?!;  përse nuk bëhet ky Pyetësor njëkohësisht në të gjithë hapësirën ku banojnë shqipëtarë?;  përse nuk plotësohen këto të dhëna me Regjistrin Themeltar?; përse Karta e Identitetit dhe Pasaporta Biometrike nuk e kanë as atësinë e amësinë?; etj. Mua më duket, se të  thuash në Preambul, vetëm “Ne, Populli i Shqipërisë”, duke u kapur pas “aspiratës shekullore për bashkimin kombëtar të pa realizuar në një shtet të përbashkët”, realisht i bie që padrejtësisht ta mohosh se faza e konsolimit të nacionit/kombit shqiptar është e realizuar edhe pse nuk kemi patur një shtet unik për të gjithë shqiptarët. Unë do të thosha se ta shtrosh kështu teorikisht si “opinionistët” është lehtë, por t’i analizosh e t’i kërkosh këto “përsetë”, kushedi se ku dalim! Ja që etërit fetarë nuk e kanë marrë me ngut, ja që populli shqiptar i Kosovës nuk e kërkon bashkimin etnik e shtetëror me Shqipërinë, sepse ndoshta edhe nuk e lejojnë hë për hë etj. Edhe përsa i përket atyre vërejtjeve për Kartat e Identitetit dhe Pasaportat Biometrike, besoj se ekspertët duhet të jenë konsultuar me ekspertët e standarteve evropiane, sepse nuk besoj se do të ndodhë përsëri ai preçedenti kur në pasaportat për jashtë shtetit ishte harruar ai “sqapi i artë” pa u vendosur në Stemën e Republikës!
SHE: Ha, ha…
A.L.: Taman, qyfyr për të qeshur! Besoj se nuk ka ardhur nga pakujdesia, se për këto raste si me qëllim, si pa qëllim, çështja shqyrtohet objektivisht. Pa më thuaj ti mua, a ka ndokund ndonjë dhi apo sqap të artë?! Do thuash, ka në heraldika, por ma gjej ti mua se cila heraldikë historike shqiptare e ka pasur “sqapin të artë”! Hë… Por, me sa duket “fluturon edhe gomari”, sepse edhe “shqiponjë jeshile” kemi mu në ballë të “Sallës së Seancave” të Kuvendit të RSH dhe “dekoratori” e justikon këtë me një lloj “arti surrealist evropian”, sa për të thyer ngjyrat!
Duke mos e patur me aq qejf  këtë  “Pyetësorin 2”, edhe qeveria e partia në pushtet po nxiton që me anën e disa deklaratave të zyrtarëve të gjendjes civile, t’i vendosë disa “paraprita ligjore” këtij Pyetësori, në bazë të “Regjistrit të Gjendjes Civile”,  duke thënë se ky regjistrim është thjeshtë statistikor që i duhet Evropës, etj. Kështu “kasta” ose edhe “klasa”, siç i pëlqen më shumë të vetëquhen, politikanëve tanë kaq të lartë,  po kërkon ta manipulojë këtë regjistrim pak nga lart e pak nga poshtë!
Duke konstatuar këtë lloj shqetësimi e madje në raste edhe me tone alarmante, them se me të drejtë ngrihen çeshtje-pyetjet: Mos ndoshta ishte dashur që specialistët evropianë të pyesnin më përpara “ekspertët shqipëtarë” se çfarë pyetjesh duhej t’i drejtonin? A ka kërkuar Republika e Shqipëria me vullnet unanim pothuajse referendar të hyjë, të anëtarësohet e të integrohet në Evropë, apo tashti po na del se edhe për këtë lloj antarësimi e integrimi është vepruar pa asnjë lloj parametri ligjor si në rastin e fillimit të antarësimit në KVI? Mos Evropa me një farë mënyre na ka imponuar në mënyrë të nxituar? Apo, mos qoftë larg, duhet të hyjë Evropa në “kopështin e lulëzuar dhe në fanarin ndriçues Shqipëri” dhe t’i nënështrohet kushteve shqipëtare?!
SHE: Për çfarë parregullsish ligjore e keni fjalën, kur përmendni çështjen e antarësimeve dhe integrimeve, a mos po e tejkalojmë pak?
A.L.:  Republikën e Shqipërisë, simbas Kushtetutës dhe ligjeve, askërkush nuk mundet ta ndalojë të mos zhvillojë marëdhënie e të mos nënëshkruajë marrëveshje me shtete dhe me organizata internacionale, si ta gjykojë ajo, mbi bazën e vullnetit të sovranit popull. Për këtë të mos kemi asnjë lloj keqkuptimi. Mirëpo, të gjitha partitë politike, i gjithë Kuvendi i RSh, qysh nga fillimi i demokracisë pluraliste, unanimisht kanë deklaruar se, “përveç antarësimit në NATO”, “prioritet të prioriteteve kemi antarësimin dhe integrimin Evropian”. Dhe ju e dini se kemi edhe një ministri të posaçme për këtë prioritet, “Ministria e Integrimit Evropian”, gjë që nuk e kemi bie fjala për integrimin me Vendet Islame. Normalisht i bie që të flasim tashti edhe për “popujt vëllezër evropianë”, për “popujt vëllezër të NATO-s”, me të cilët po luftojmë në një barrikadë, apo jo. Mirëpo ju e dini se ne  kemi edhe disa vëllezër meraku të tjerë, të cilët i deklarojmë vëllezër akoma edhe sot, si dje. Më fal, por, të flasësh pak më hapur është sinqeritet e seriozitet, ndërsa të mos flasësh dhe t’ia fusësh tjetrit “ujin nën rrogoz” është hipokrizi e konspiracionizëm! Mirëpo u bë si modë tashti që po fole diçka që nuk i pëlqen dikujt apo çensurës zyrtare, jo vetëm se dikush kërcen përpjetë a thua se ia ke ngulur bizin, por ke edhe disa pasoja persekutimi!
Por, është një fakt, se për antarësimin në KVI dhe për pyetësorë-parametrat e saj, nuk u dëgjua kund ndonjë lloj debati e diskutimi kaq i ndezur! Vërtetë se në një seancë parlamentare është debatuar (N. Lesi me S. Berishën) se, hyrja e antarësimi atje me të drejta të plota, fillimisht ishte bërë pa një vendim ligjor të Kuvendit të Shqipërisë, por vetëm me një marëveshje  “sy më sy” e “gjysëm verbale të heshtur”, Berisha-Nano-Gjinushi-Meidani dhe me firmën e Serreqit! Me kaq edhe pas disa miratimeve të heshtura, kjo çeshtje nuk u ndie më!
Tashti për antarësim-integrimin në Evropë kemi pasur rreth 20 vjet kohë për t’u menduar dhe më duket se ky debat po tregon një farë mospregatitje, përderisa po thuhet se edhe është i parakohshëm etj! Unë, do të kisha sugjeruar se nuk ka përse të mos konsultohet sovrani populli, nëse e dëshiron këtë antarësim-integrim në Evropë, ashtu siç ia ka bërë si “fakt të kryer” kasta politike shqipëtare! Përse po e them këtë? Po ja dëgjova nga Kryetaria e Kuvendit një Deklaratë se, “antarësim-integrimi në Evropë është tashmë një proçes i pakthyeshëm se, ky ishte fati ynë” etj. Ndoshta Kryetaria, mundet ta ketë të drejtë këtë në  gjykimin e saj, por më mirë të sigurohemi se nuk i dihet se çfarë ndodh. Pastaj, që të jemi korrektë e dini, se edhe disa vende evropiane e bëjnë Referendumin Popullor, përfundimisht pro apo kundra hyrjes antarësimit dhe interimit në Evropë!
Gjithsesi “proçesi nuk është i pakthyeshëm”, as në gjuhën teorike ligjore edhe pse “si të pa kthyeshëm” e deklaron Kryetaria e Kuvendit, apo Kryetari i PD-së ose i PS-së. Në Nenin 123, Pika 2, më duket, thuhet se edhe sikur një marëveshje ndërkombëtare e përmasave  më të rëndësushme të jetë nënëshkruar, ajo marëveshje duhet të miratohet e ratifikuar me një ligj, me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit; dhe po aty te Pika 3, shkruhet se, vetë Kuvendi mund të vendosë që ky ratifikim të bëhet edhe me Referendum të popullit në RSH. Pra, ekziston ndonjë eventualitet që vetë Kuvendi ose vetë Populli, mundet të mos e ratifikojë, madje edhe ta delegjitimojë. Se mos është hera e parë që ne jemi betuar e stërbetuar për “Miqësi e besnikëri të pakufishme, të përjetëshme” dhe pastaj ia kemi dredhur, duke pretenduar se ata nuk i kanë respektuar marëveshjet, se ata kanë ndërruar boshtin ideologjik etj…
SHE: Edhe në demokraci ia kemi dredhur ndonjëherë?!
A.L.: Po e ke harruar atë “Deklaratën” e Berishës se, u prish me SHBA, medemek  për Bazën e Sazanit… Hedhja e gjithfarë vicklave edhe për Pyetësorët Evropianë, tashti, do të thosha se hyn në ato perversitetet e hungurimat tipe të ish diplomacisë së vjetër shqiptare.
Po sqaroj edhe diçka, diku do të ketë edhe ndonjë moskombinim standartesh midis ligjeve të Kushtetutës Evropiane dhe të Kushtetutës së RSH dhe në këtë rast në Nenin122, Pika 2, më duket se diçka është parashikuar që, Marëveshja Ndërkombëtare e ka një farë epërsije mbi ligjet e vendit që nuk pajtohen me të. Ndoshta ndonjë moskombinim mund të ketë edhe midis këtyre dy antarësimeve të mëdha ku aktualisht luhatet Shqipëria! Besoj, se me kalimin e kohës, kur të hyjmë në Evropë, në fushën e legjislacionit, Republika e Shqipërisë do të detyrohet të përzgjedhë standartet moderne e progresite, por le t’ia lëmë kohës, sepse kemi dalë pak jashtë temës, me parashikime të historisë së ardhshme.
SHE: Meqënëse përmende pasaportat biometrike, si do të duhej të shënohej identiteti ynë nacional, sepse juve keni shkruar disa herë për një temë të tillë?
A.L.: Shiko, mos u gabo, identiteti nacional ose kombëtar është i shënuar edhe për brenda vendit edhe për jashtë vendit. Emërtimet Shqipëri, shqipëtar praktikisht janë të barazvlerëshme me përkthimin Albania, alban  dhe janë të shënuara edhe në pasaportat biometrike edhe në Kartën e Identitetit, siç edhe në  Pyetësorin Evropian etj. Elementi juridik që mungon është se ky përkthimi Albania, alban, gjuha albanishte, duhet të legjitimohen edhe në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë! Ja shikoni se çfarë ndodh përshembull, simbas Pyetësorit. Etnia? Shqipëtar. Shteti ku banoni? REPUBLIKA E SHQIPËRISË. Atëhere në letrat që do i raportohen Evropës, do të kemi përkthimin: Etnia? Albanian. Shteti ku banoni?  REPUBLIC OF ALBANIA. Apo jo? Kjo praktikë ndodh edhe në të gjitha vetëprezanzimet në Evropë,  në OKB,  në Komisionin e Venecias e gjithkund në botën internacionale. E thënë me pak humor letrar të stilit majakovskian, anomalia del pak a shumë kështu:
“Emërtimet Albania e Shqipëria nuk janë binjake që historia i lindi njëkohësisht.
Ne shkruajmë Shqipëria dhe vetë e përkthejmë Albania, ata e shkruajnë Albania, ne e përkthejmë Shqipëria…
E kemi ngritur me kohë qysh më 1998, atëhere kur u kërkuan diskutime për Kushtetutën së Re edhe më pas. Simbas mendimit tonë diskutues, në Preambulën e Kushtetutës, ose edhe në ndonjë Nen të veçantë të saj duhet të kushtetucionalizohet edhe përdorimi i emërtimeve të formacionit tradicional Albani, popull alban dhe gjuhë albanishte, me të cilët historikisht e realisht ka filluar dhe është dominuar proçesi i nacionalitetit në hapësirat teritoriale albane, epirote e maqedone. As që ka ekzistuar fare ky problem për “ekspertët kushtetues”, të cilët Shqipërinë ia jepnin “Komisionit Evropian të Venecias” në broshura të përkthyer si Albania dhe vetë shqipëtarët, si albanë! Nuk u ndie as “eksperti” i kushtetutave evropiane dhe kanuneve mesjetare, Sali Berisha i PD-së që kësaj Kushtetute të 1998, i kishte gjetur aso kohe në kritikat e tija, “plot 100 copë gabime”!
Dhe si ka mundësi që ky formacion emërtimesh Albani, popull alban, gjuhë albanishte, i cili funksionon realisht, të mos kushtetucionalizohet as sot e kësaj dite, së paku me një fjali?! Ne përmendëm një “cen të vockël”, ku bie fjala një podgoriçan mundet të deklarohet tashti si malazez, ndërsa në Kartë dhe Pasaportën Biometrike i ka të shënuara si shqipëtar – alban.
SHE: Si mendoni ju z. Luka, kush duhet regjistruar me etninë shqiptar-alban?
A.L.: Së pari ata që janë me origjinë has albanë-shqipëtarë evropianë.
SHE: Po ato etni, nuk po flas për persona të veçantë, të cilët kanë edhe dallime nënracore semitike bie fjala, a nuk mund t’i konsiderojmë edhe ata si shqipëtarë, siç bie fjala amerikanë janë edhe zezakët në SHBA?
A.L.: Më ke bërë një pyetje të vështirë, sepse unë nuk jam jurist e as ekspert kushtetues për racat e nënracat njerëzore, përzierjet ndërmjet tyre etj.  Gjithsesi do të përgjigjem me një opinion relativ. Anoj nga mendimi se, nuk mund të pretendohet regjistrimi i etnisë si shqipëtar/albanë , bie fjala për etninë egjiptiane, ose për romët. Por, pse po e them këtë, kjo nuk do të thotë se, “u tha u bë”! Thuhet për egjiptianët se këta nuk na paskan sot një gjuhë të tyre amtare! Nuk e kanë sot, për disa shkaqe, kryesisht për injorancën e dikurshme etj, kur edhe vetë popullit shqiptar i kërkohej të turqizohej. Por, ata e kanë pasur një gjuhë dhe kjo do të thotë se duhet të fillohet të mësohet gjuha e tyre amtare arabe-egjiptianishte në shkollat e lagjeve të tyre, e po ashtu për romët gjuha rome! Sipas një statistike të vetëdeklaruar të disa eksponentëve, te “Emisioni i Çanit”, na rezultonin nja 300.000 egjiptianë dhe nja 150.000 romë! Çfarë përqindje do të bënin aktualisht me këtë shifër, ta zëmë vetëm egjiptianët?! Sepse, sikur po na zënë veshët se të huajtë jo shqipëtar në RSH, janë në përqindie të papërfillshme! Të deklarohesh kështu, kësaj  i thonë të gënjesh vehten dhe të tjerët, ditën për diell! Edhe nëse këto statistika “alla Çani” mund të jenë shumë më të vogla, besoj se egjiptianëve  e romëve i takon ta kenë  një parti politike dhe ndonjë deputet të tyre pa çasur fare nevojë t’i atashohen PBDNJ e Omonias! Unë për mendimin tim personal pa tendencë e pa asnjë lloj paragjykimi, nuk e gjej as të arsyetuar e as të argumentuar bindshëm se, egjiptianët dhe romët duhet të regjistrohen me etni- identitet si shqipëtarë, me preteksin se përndryshe atyre na i bëhet një lloj dallimi e diferencimi racial! Përkundrazi, besoj se këto enklava etnike duhet ta kenë për krenarinë e tyre regjistrimin ashtu siç janë edhe realisht. Sepse edhe antropologjia edhe historia reale, janë argumentime shkencore apo jo? Edhe faktikisht ata kanë treguar një vitalitet të qartë për ruajtjen e konservimin e identitetit të tyre. Vetkuptohet që nën/shtetësia e tyre duhet të jetë shqipëtare, simbas vendit ku banojnë.
SHE: Po, për regjistrimin e tyre fetar dhe a e përfitojnë edhe këta statusin e qytetarisë evropiane?!
A.L.: Jam dakort që të regjistrohen siç e dëshirojnë apo siç e kanë pasur në regjistrat themeltarë të gjendjes civile nëqoftë se e kanë pasur, me përkatësinë fetare islame apo kristiane. Ardhja relativisht masive e këtyre dy etnive, i përket shpërnguljeve me pahir të kryera nga Turqia më shumë, pra ishte bërë në kohën feudale të okupacionit turko-osman dhe nuk ka ndonjë lloj proçesi gjenerues e integrues të kohës së borgjezisë në krahasim me SHBA. Politikat dhe praktikat turke për të prishur dhe nakatosur bazamentet etnike autoktone janë të njohura. Tashti sa për statusin e qytetarisë evropiane, besoj se ti e di  se Evropa aktuale është mbushur dëng  me “extrakomunitarë” nga të gjitha racat e nën racat njerëzore. Për rastin tonë do të bëhej fjalë për interkomunitarë. Pastaj se mos është vetëm për ne ky problemi i egjiptianëve dhe romëve, është për të gjithë gadishullin tonë. “Ku hanë pesë han edhe i gjashti”, ka vend boll Evropa për të gjithë. Pa dyshim edhe ata do ta marrin statusin e qytetarit evropian si të gjithë ne.
SHE: Po për etnitë e tjera, “pakica kombëtare” evropiane si e mendoni, a duhet ta shprehin dhe ta deklarojnë lirisht përkatësinë e tyre etnike, fetare e gjuhësore?
A.L.:  Po këto i garanton Kushtetuta e RSH, në teori, tërë puna qëndron te praktika.
Së pari, mendoj se fillimisht është e nevojshme më në fund që të jepen statistika të sakta. Përse gjithmonë historianët, politikanët dhe statistikat tona, duhet të flasin e të hamendësojnë qesim se sa egjiptianë, sa romë, sa grekë, sa çobanë/vllehë/aromunë, sa maqellaras, sa goranë, sa podgoriçanë, sa boshnjakë, sa turq  konjarë, sa çifutë sefarditë, sa tartarë, sa armenas etj, ka në Republikën e Shqipërisë? E ç’farë saktësie e sigurie na tregojnë regjistrat e gjendjes civile të kohës së Turqisë, të Zogut, të Italisë dhe të kohës së PPSH-së? Sepse dihet fort mirë që në kohën e 1938, mezi edhe me disa shtesa bëheshim pak më shumë se nja 800.000 shqypetarë.
Së dyti, ndoshta përpara bërjes së Pyetësorit 2 Evropian,  në RSh do të ishte e nevojshme që të testohen dhe të lejohen  pakicat kombëtare ta shprehin lirisht dhe pa asnjë ndalesë përkatësinë etnike dhe t’u lejohet legalizimi i të gjitha të drejtave të tjera, ashtu siç jua garanton Neni 20, Pikat 1 e 2 të Kushtetutës së RSH.  Kjo sepse ndoshta mbi bazën e ish Regjistrit Themeltar, në kohën e diktaturës me një mënyrë e me një tjetër është ushtruar shtypje dhe imponim, duke i regjistruar forcërisht si shqipëtarë. Unë do shprehesha se nëqofëse vllehët e aromunët e nënfiset e tyre, (që pretendojnë se janë rreth 150.000) e dëshirojnë me vetëaprovimin e tyre që proçesi i integrimit, i albanizimit-shqipetarizimit të tyre edhe si ish popuj të përafërt në kuadrin e popujve e gjuhës neolatine ka qenë dhe është normal, atëhere mund të pranohet që këta të shënohen si alban-shqipëtarë. Por, pa një aprovim të një përfaqësie gjithpërfshirëse apo të një referendumi të tyre, ky regjistrim automatikisht si shqipëtarë, apo edhe ndonjë faturim arbitrar si grekë, nuk do të ishte i rregullt.
SHE: Z. Luka, më lejoni t’ju pyes, pak për historikun në Shqipëri të fiseve apo nënfisve të vllehëve e aromunëve, siç po i quani edhe juve, sepse ka thënie se i kanë sjellë bejlerët shqipëtarë.
A.L.: Jo, jo, nuk i kanë sjellë bejlerët shqipëtarë. Fiset baritore vllahe, aromune me disa emërtime nënfisesh janë të vjetra qysh nga antikiteti në gadishullin tonë dhe kanë pasur një prezencë e një shpërndarje heterogjene pothuajse në të gjithë gadishullin. Në shek XI, krahas Albanisë e albanëve, tonë me emërtim nacionaliteti, na dalin edhe fiset vllahe si Blahoi. Kur të dy pykat sllavojugore u lidhën dhe u konsoliduan, fiset me emërtime të ndryshme vllaho-aromune e humbën lidhjen me prapavijën e tyre të fuqishme. Pjesë-pjesë këto fise baritore filluan të asimiloheshin nga etnitë e tjera. Edhe ne shqipëtarët  kemi asimiluar një pjesë të këtyre fiseve. Ka qenë një kohë kur edhe  Rilindja Kombëtare Shqipetare i bënte disa hesape e hilmihabere si qesim, si psh “jemi 2,5 milionë shqipetarë”, siç deklaronte S.F; ose, “Vërtet ka ca vllehë në jugë, po vllehtë nuk bashkohen dot me Rumaninë andaj janë me ne”, siç shprehej N.F. “Istori e Shqiperisë”. Dhe na del se përveç vllehëve tanë kuco-vllehë, xinxërve, llaci-facëve, çobanëve, sarakaçanëve etj, na paskësh patur edhe ca vllehë të mirë edhe në Pindi (më shum se 1 milion), të cilët vetëprojektet shqipëtare pa pyetur fare për hanxhiun, i llogarisnin me Shqiperinë me 5-6 vilajete. Sigurisht se Evropa aktualisht kërkon të dijë më shumë për heterogjenitetin në vendin tonë dhe kjo gjë bëhet me statistika dhe jo qesim.
SHE: Por, ka zëra se vetë Rumanija, nuk ia ka paraqitur Evropës fare këtë Pyetësor kaq të hollësishëm në lidhje me hungarezët e Transilvanisë, se i ka shpërngulur me forcë romët drejt Italisë, Evropës etj!
A.L.: Ashtu, keni ndonjë dijeni ju se sa mijë pyetje ka pasur “Pyetësori Rumun”, sa romë romunë ia kanë rrasur Italisë e Evropës?
SHE: Jo, jo.
A.L.: Epo, atëhere, le të shohim se si do ta pranojë Evropa edhe Republikën e Shqipërisë, pa plotësuar fare “Pyetësorin”, ose me thanë edhe më ndryshe, edhe si do t’ia hedhë diplomacia shqipëtare “bionde e oksigjenuar” Evropës.
SHE: Kur ka gjeneruar proçesi i kombësisë në vendin tonë?
A.L.:  Proçesi që ne e quajmë me termin “proçesi i kombësisë” ka gjeneruar në vendin tonë shumë shekuj më përpara se sa të hynte në përdorim vetë termi i ri diminutiv “kombësi”, sepse aso kohe ne përdornim termin mbarëevropian nacionatitet. Dua ta nënvizoj kështu: Fisi Albanoi dhe qyteti Albanopolis janë burimi e zanafilla e lashtë e emërtimeve, të cilët nuk e humbën vazhdimësinë dhe dominuan në proçesin e nacionalitetit nga shek XI e këndej me formacionin Albania, populli alban,  gjuha albanishte!“Ekspertët kushtetues” të Kushtetutës së 1998, e kaluan klasën, duke menduar se kjo “harresa” e Albanisë, ishte thjeshtë një pakujdesi, që nuk çonte peshë! Duke e lënë jashtë Albaninë dhe formacionin e saj të pa kushtetucionalizuar, objektivisht është lënë jashtë e gjithë pjesa historike e vazhdimësisë autoktone, nga Iliria, Dardania, Albania e Epiri, deri te shek XV!  Po pse vetëm me 200-300 vjet të termit Shqipëri, mund  të mbetemi “krenarë dhe të vetëdijshëm” për historinë e “Ne Populli i Shqipërisë”?!
Po e marr një shkak për diskutim, nga një kronikë televizive po e darkës së datës 25 janar, në Top Chanell, titulluar “Albanopolis”, filmuar në fshatin Zgëdhesh të rrethit të Krujës. Siç e vinte në dukje edhe vetë kronika televizive, këto rrënoja janë katandisur në epokën e demokracisë si rrangalle pa asnjë vlerë, ku nuk ka bërë kush asnjë gërmim arkeologjik qysh nga koha e socializmit dhe aktualisht shërbejnë edhe si stane për dhën e dhi! Unë kam formuluar disa vërejtje:
Së pari: Qyteti Albanopolis, i cili për vete rrodhi nga fisi albanoi, “nuk është zanafilla e emrit kombëtar Shqipëri”, siç e lexoi kronika sipas formuluesit të tekstit, por fisi albanoi dhe qyteti i tyre Albanopolis, janë zanafilla e vetë emërit kombëtar Albania dhe formacionit të tij!
Së dyti: Nuk është e argumentuar që Zgërdheshi është identifikuar me siguri absolute shkencore, si Albanopolis, por mbetet ende një hipotezë. Me sa duket, për hatrin e një kurioziteti-surprizë, formuluesi i tekstit i ka lejuar vetes edhe një farë zgërdheshje-ngërdheshje të saktësisë shkencore!
SHE: Z. Luka, në parantesë, kam dëgjuar se fisi albanoi dhe qyteti Albanopolis, ishin si pjesë e Maqedonisë. Çfarë mund të sqaroni juve?
A.L.: Mendoj ta ndërpresim këtu për numërin e ardhshëm këtë “Pyetësorin” tuaj.
SHE: Epo mirë.
vijon në numërin e ardhshëm

Sfidat e Obamës, presidentit që sillet si kryeministër

Kaloi një vit, dhe Obama akoma nuk po shfaqet presidencial. Mjeshtëror në mobilizimin e një lëvizjeje për t`u zgjedhur president, por akoma nuk po vendos autoritetin presidencial. Sipas medias në Uashington, ai po sillet si kryeministër, duke u marrë më shumë me ligjet dhe kompromiset mes senatit dhe dhomës së përfaqësuesve. Dikur, Bismarku thoshte se “të bësh ligje, është si të bësh salsiçe”. Obama foli para seancës së përbashkët në kongres, në fjalimin e State of the Union. Për 220 vjet, liderët amerikanë kanë përmbushur detyrën e tyre të informojnë për gjendjen e unionit. Kjo është bërë në kohë paqeje e lufte, në kohë prosperiteti, depresioni e varfërie. Në fjalën e tij, Obama kujtoi kohën kur aleatët zbarkuan në Omaha Beach dhe kur fitorja ishte në dyshim. Presidenti nuk harroi as kohën e së Dielës së Përgjakur. Ai tha se: “pa harruar ndarjet dhe mosmarrëveshjet tona, hezitimet dhe frikën tonë, Amerika prevaloi sepse ne zgjodhëm të ecim përpara si një komb dhe një popull”. Obama e kupton se kombi është duke u testuar përsëri, pas një viti recesioni dhe kur qeveria është zhytur në një borxh të thellë. Ai e pranoi se: “Ekspertët na kanë thënë se nëse nuk veprojmë, mund të përballemi me një det të dytë depresioni. Kësisoj, ne vepruam menjëherë dhe me agresivitet. Dhe një vit më pas, më e keqja e stuhisë kaloi”. Por, presidenti nuk e mohoi dot se 1 në 10 amerikanë nuk gjen dot punë. Shumë biznese janë mbyllur. Vlerat e shtëpive kanë rënë. Qytezat e vogla dhe fshatrat janë goditur. Sipas, Obamës, “për ata që e dinë se çfarë është varfëria, jeta është bërë më e vështirë”. Obama e njeh ankthin e popullit të tij. “Për këto luftra unë vendosa të garoja për president. E di se ndryshimi nuk erdhi aq shpejt sa duhej”.
Presidenti pohoi se për njerëzit e thjeshtë nuk ka kuptim që sjellja e keqe në Ëall Strit shpërblehet, por puna e rënë e popullit, jo. Obama është elokuent: “Aspiratat janë të përbashkëta, një punë të pagujë faturat. Një shans te ecë përpara, një mundësi t`u japim fëmijëve të tyre, një jetë më të mirë”. Obama e kupton se amerikanët duan punë, duan të nisin biznese të reja dhe të shkojnë në shkolla. Mbi të gjitha, qëndron ekonomia. Ka një gjë që na bashkoi demokratë e republikanë, ne të gjithë e urryem shpëtimin që u bëmë bankave. Ishte si një kanal rrënjësh”. A po shkon SHBA drejt kapitalizmit shtetëror? A e dini se në SHBA, 1.1 trilionë dollarë në vit shkojnë për rrogat e administratës. Ed Feulner, kreu i Heritage Foundation; shkruan se qeveria shtetërore dhe lokale në SHBA, vetëm për vitin 2008, shpenzoi 1.1 trilionë dollarë vetëm për rrogat dhe benefitet e punonjësve. Kjo është gjysma e asaj që qeveria shpenzon. Obama do t`i rrisë këtë vit, rrogat e tyre me 8 %. Sipas të dhënave nga Byroja e Statistikave të Punës, një punëtor i qeverise qendrore ose lokale, paguan 40 dollarë në orë për rrogën dhe benefitet. Kjo është 25% më shumë se mesatarja e sektorit privat, 27 dollarë në orë. Vetëm pensionet e pa financuara të punonjësve të administratës qendrore dhe lokale, shkojnë mbi 3.2 trilionë dollarë, një ngarkesë prej 27 mijë dollarë për çdo familje amerikane. Rreth 80% e punonjësve federalë dhe lokalë, do të marrin pensione të majme. Afro 7.9 milionë punonjës qeveritarë janë të organizuar në sindikata, kurse nga sektori privat në unione janë vetëm 7.4 milionë amerikanë.
Nga: Robert PAPA   Usa

Zgjatimi i shtyllës sonë kurrizore

Askush nuk mund ta thotë, përveç atij vetë, nëse një shkrimtar i yni, fort i njohur, bezdiset kur i kujton vargjet që pati shkruar dikur në të ritë e tij. Ato që bënin fjalë se si ne shqiptarët jemi një komb disi i çuditshëm. Fundi i shtyllës sonë kurrizore nuk është diku në qafë, porse në tytën e pushkës, martinës, mauzerit, patickës, kallashit. Kështu pati shkruar pak a shumë disa dekada më parë ai. Askush nuk e di mirë, mbase tani as ai vetë, nëse shkrimtari këto vargje i besonte vërtet, ishin shenjë e një krenarie të ndjerë, apo ishin më shumë një autoironi për kombin e tij që kishte harxhuar aq shumë mund, gjak e kohë duke u marrë më tepër me pushkën, se sa me librin? Apo thjesht ishte një konformizëm i gjetur për t’u strukur brenda kornizave të patriotizmit fort të vlerësuar të realizmit socialist? Askush nuk e di dhe mbase nuk ka përse ta dijë. Në gjithë këtë mesele, i rëndësishëm është që togfjalëshi “pushka, zgjatimi i shtyllës sonë kurrizore” është jo vetëm i qëlluar, por edhe fort aktual. Javën që shkoi dhe ditët e para të kësaj jave kemi pasur të bëjmë goxha shpesh me këtë “zgjatimin e shtyllës sonë kurrizore”.Qetësinë e një mbrëmjeje në Durrës e çorën krismat e një kallashnikovi. Brenda një çasti, tre vetë shkuan në jetën tjetër. Nuk kaluan shumë ditë dhe një tjetër ngjarje e rëndë u shënua në kronikat tona. Në Vidohovë kishte ndodhur një masakër. Fshati i largët i Devollit, krejt në kufi, ishte i njohur vetëm për ata që ishin që andej dhe për fshatarët përreth. Vetëm pak kush kishte të bënte me atë fshat që ka nisur të mpaket dalëngadalë. Sikur të mos ishin të ashtuquajturat “provokacionet në kufi të gushtit të 1949”, askush nuk do të kujtohej për fshatin e mbuluar nga dëbora. Por ja që fati e desh që Vidohova të kujtohej sërish pas 61 vjetëve, sërish për krisma, gjak e viktima. Gjaku i tre vëllezërve përskuqi borën e pashkelur. “Zgjatimi i shtyllës sonë kurrizore” kishte bërë kërdinë.Dy ditë më parë kallashi u bë protagonist i një historie edhe më absurde. Në Vërdovë, fshatin e njohur të Pogradecit, disa fëmijë i gëzoheshin shtresës tashmë të trashë të dëborës. Por ja se ku del një kallash. Fëmijët vrapojnë të bëjnë një foto. E kush prej tyre nuk do të mburret teksa pozon me një kallash në dëborë? Porse “zgjatimi” ynë i famshëm është tinëzar. Kallashi shkrepet pa dashje dhe një 13-vjeçar dergjet pa jetë. U tha se fëmijët e kishin gjetur armën pranë një depoje uji, por kjo duket se është një sajesë e pastër, e thënë vetëm për të shpëtuar ndonjërin nga akuza për armëmbajtje pa leje.
Shefi i hetimit në Ministrinë e Punëve të Brendshme doli para shtypit dhe tha se në të gjitha këto raste, policia ka vepruar shpejt dhe me profesionalizëm. “A mund të parandalohen këto raste?”, e ka pyetur dikush. Përgjigjja ka qenë negative. Ndodhitë kanë qenë ose pasionante, ose të paqëllimta. Në këtë rast, roli i policisë është që të zbulojë shpejt autorët. Shefi deri diku ka të drejtë, po deri diku ama. Sigurisht që nuk ka polic në botë të ndalojë vrullin e çmendur të një burri të tradhtuar, ose të një njeriu që ka jetuar jetë e mot me idenë e hakmarrjes, ose të një tjetri që thjesht ka lajthitur nga mendja. Të tilla ngjarje kanë ndodhur dhe ndodhin edhe në vende të tjera. I shohim thuajse përditë në lajme. Shefi kishte të drejtë edhe kur lavdëronte punën e policisë në zbardhjen e krimeve dhe kapjen e autorëve.Porse shefi ka harruar një gjë. Ka harruar se sa e thjeshtë është te ne që të gjesh një armë vrastare, apo më mirë “një zgjatim të shtyllës sonë kurrizore”. Shefi harroi të thoshte se vrasësi i tre vëllezërve do ta kishte shumë herë më të vështirë punën sikur në dorë të kishte vetëm një thikë apo një sëpatë. U harrua të thuhej se sikur të mos ishte në qarkullim fare lirshëm ai kallashi i mallkuar, loja e fëmijëve do të kishte qenë një hare mbi dëborë dhe jo një tragjedi. Është harruar të thuhet prerë e shkoqur se ne jemi ende një popull i armatosur, madje i armatosur deri në dhëmbë. Nuk gabojmë nëse themi se jemi edhe më të armatosur se gjyshërit tanë, me të cilët Mbreti Zog i pati disa “muhabete” të mira. Se si i bëhet që, më në fund, edhe ne të kemi një shtyllë kurrizore normale dhe jo atë që mbaron me tytën e pushkës, këtë duhet ta thonë më parë nga të gjithë specialistët. Mbase duhen forcuar ligjet që dënojnë armëmbajtjen pa leje, mbase duhen shtuar kontrollet e policisë, mbase të dyja bashkë. Ja pra se ku paskemi ende mundësi që të parandalojmë çmenduritë vrastare. Askush nuk do të kundërshtojë nëse shtrëngohen masat ndaj armëmbajtësve pa leje. Duke qenë një gjë fort e dënueshme, edhe arma do të shndërrohet në një gjë të pështirë, në një gjë që nuk duhet prekur me dorë dhe jo më t’i thurësh himne. Arma është krijuar vetëm për të marrë jetë njerëzish. Kjo duhet ngulitur fort në kokën e gjithsecilit prej nesh. Nëse krijojmë bashkë, shtet e shoqëri, një klimë mbytëse ndaj saj, madje deri edhe në shijet estetike, atëherë sigurisht që do parandalojmë shumë e shumë vrasje. Dhe mbase atëherë do t’u blejmë gjithnjë e më rrallë për Vit të Ri kallashë prej plastmasi bijve tanë. E gjithë kjo histori ndoshta duhej të niste që këtu.
Fatos BAXHAKU

PYES NGA BRUKSELI: XHAXHI SALI, TE RRI KETU APO TE VIJ?

Tema e mesimit: Perparesia e rendit demokratik, qe shpjegoj mesuesja sot,u be shkak dhe me zgjoj mendimin per te shkruar keto rradhe modeste, pa pretenduar te bej gazetarin e profesionist, por ashtu siç i ndjen rrealisht nje gjimnazist i vitit te peste.
Pasi mesuesja argumentoj shtetet me demokraci te konsoliduara qe qendrojne ne shkallen siperore te zhvillimit europiane,ajo na shpjegoj gjithashtu edhe per shtetet ne zhvillim e me demokraci te brisht, ku ben pjese edhe shqiperia.Ne fund te shpjegimit si zakonisht pyetja rutine e mesueses:Jeni te qart? Kush nga ju ka pyetje? Mesimin e rradhes kemi nje teme te lire me titull: Demokracia ne vendin tim.Ku secili nga ju do te pregaditet ashtu siç e mendon rrealisht se si funksionon demokracia ne vendin tuaj.( ne klase jemi nga disa shtete te globit) Tani me thoni disa nga vendet europjane me demokraci te brisht, dhe jepni disa fakte. Po thuajse te gjith nxenesit e klases pa u menduar dy here u pergjigjen nje zeri:Albanie, duke dhene si fakte korrupsionin qeveritar dhe varferine e popullit.Disa nuk u pergjigjen jo se nuk e dinin, por midis tyre aty ne banken e dyte isha une, shoku i tyre, ata nuk folen por me shikonin me keqardhje.Jane shoket e mij, te cilet mu gjeten me prane se te tjeret ne fatkeqesin qe patem para ca kohe si familje kur na u djeg banesa ketu ne Anderlecht.Une ula koken sikur te isha i fajshem.Ju e kuptoni vet, se sa u vrava para klasas. ç’do njeri qe ka seder e perceptim njerzor do te vritej. Mandej natyrisht ne te tilla raste, ne adoleshentet ndoshta s’e kemi rrezistencen e te rriturve. Mu be sikur krejt klasa mori ngjyren e drrases se zeze, dhe ngadale u zhyta ne erresire, ne te cilen po shihja nje enderr te keqe, qe fatkeqsisht edhe ne drite ajo eshte e vertet. Dihet se e verteta vret. Kjo me ngushtoj hapsiren per ta ndjer vehten te barabart me klasen. Natyrshem me erdhi ne kujtese ajo shpreja kosovare: “Oh sa mire me ken shqipetare”por ne fakt, dhe s’kam pse tua fsheh, per momentin s’u ndjeva edhe aq i tille(kete krenari ne emigrantave na e mohon klasa politike e vendit tone, e cila na katandisi ne shkallen fundore te europes.) Mandej mesuesja e mori vesh se une jam shqipetar, mu afrua ngadal pa fol asnje fjale, por perkedhelja e saj prej nene, foli me shume se sa njemije fjale. Sjellja e saj mbetet per mua pjesa me prekse dhe me e kuptueshme, ndoshta nga te gjitha shpjegimet e saj gjat ketij viti shkollor. Merci beaucoup, Madame! (Faleminderit shume mesuese!)
I mbushur me maraz deri ne lote, me erdhi ndermend ajo pyetja origjinale e krejt shqiptarve qe ka nje jete te tere qe na mundon: Pse shqiperia mbetet gjithnje vendi me i prapambetur i europes? Madje ngrita doren per te pyetur mesuesen, por ne çast ndrrova mendim. Nuk munda, shkurt nuk me la sedra. Pyetet bota se ç’far dhe pse ndodhin te keqiat ne shtepin tende? Prandaj ula doren dhe koken njekohsisht, dhe vendosa duke e prish pak sa rregullin qe kete pyetje tia drejtoj babait sa te shkoj ne shtepi. Sa e gjate sot kjo ore mesimi !
E dija se ne “salle d’étude” (salla ku prinderit percjedhin dhe presin femijet e tyre) me priste motra. Edhe ajo studjon ne kete shkolle.Gjithnje rrugen e bejme bashk, perveç se jemi moter e vella, jemi dhe shoke te mire, konsultohemi se bashku per mesime, por edhe per ndonje poezi qe shkruajme nga njehere.Gjate rruges, ja shpjegova “endrren e keqe” ne shqip, nuk doja te flisja ne frengjisht e t’me kuptonin te tjeret per çfare po bisedonim. Eh! SHprehu ndjeshmerin per vendlindjen motra, gjithmon ne shqiperi keshtu ka qene – me tha, sikur te ishte nja 50 vjeç e ti kishte provuar vet vishtersit e jetes.
Sa po erdha ne shtepi, fill e futa babain ne linje per sa ju fola me lart. Nga natyra jam kurreshtar, prandaj nisur nga deshira per te ditur sa me shume per shqiperine, i pyes shpesh prinderit, sepse t’ju them te drejten une nuk di edhe aq shume gjera per vendin tim, per faktin se kur prinderit me sollen ketu ne Belgjike, une isha pese vjeç, dhe sot jame 17, nxenes ne vitin e pest ne shkollen “Athéné Bracops Lambert” në Bruksel, (ketu ne Belgjike sistemit arsimor eshte 6+6+6) keshtu qe per SHqiperine, di vetem ato qe me tregojne prinderit,dhe ç’far shikoj ne rrjetin satelitor te Digitalb, natyrishte edhe internetin e shfrytezoj ne sherbim te njohjes se vendit tim, por prap se prap ne shqiperi per arsye te tjera, s’kam mundur asnjehere te shkoje.
Babai gjithnje na tregon ne femijve gjera interesante per vendin tone, per traditat, besen, trimerine, bujarine, etj. NJe dite ju “qepa” te me tregonte per fshatin e tij te lindjes, per Reçin. I lindur dhe i rritur ne vitet e veshtira te socializmit, babai me tregoje per jeten e mundimshme e sakrificat e prinderve te tij per mbijetese, por edhe per menyren e jeteses sot ne demokraci e te afermve tone qe kemi ne atje. E vetmja menyre jetese -na thot babai- per banoret e ketij fshatit bazohet ne dy fushata gjithsej 3 muaj pune: Ne vjesht rreth nje muaj, mbledhja e geshtenjave pasi dihet se pothuajse te gjitha faqet e kodrave te Reçit jan te mbushura me geshtenja,dhe dy muajt e veres mbledhja e sherbeles ne mal.Per vendin ku jetojne keta njerez punetor e fisnike, me shume se kujdesi i qeverive, eshte kujdesur vete Zoti,qe u ka fal malin me sherbele, dhe u ka shtuar pyllin me geshtenja, si dy mbeshtetjet baze te mbijeteses, por fatkeqesisht qeverite e ketyre 19 vjeteve, te majta apo te djathta as qe e kane vene ndonjehere ujin ne zjarr, per tu siguruar tregun e shitjes se kesaj kulture, perveç ndonje furgoni privat qe shfrytzon rastin per tu ngjitur ne fshat, per tua bler me 40 leke kg, e per ti tregtuar pastaj diku tjeter sipas hesapit te tij. Per pasoje edhe ato pak prodhime shpesh here u kalben, ose detyrohen ti shesin nen vleren e tyre.Nga ana tjeter,si gjithkund ne shqiperi qe mungojne shume gjera, edhe ne Reç mungon kryesorja, me jetikja mungon uji. Atje bima vaditet me “ne dasht Zoti me ra shi”.Prandaj ne pa mundesi per te jetuar ne ate fshat, kush ka mundur ne keto vitet e demokracise, eshte larguar per ne zonat urbane.Nejse. U zgjata pak, por le te kthehemi tek pyetja, per temen e mesimit.
E ndjeva se sot babai me kuptoj menjehere, por kesaj rradhe se si mu duk, jo si kohe me pare kur bisedonte me mua i qeshur e krejt lirshem.Vura re se ishte me serioz dhe me i kujdesshem ne shpjegimin e tij, qe rihte nga te dy krahet, edhe nga mesuesja, por edhe nga prindi. Ndoshta nuk e priste sot nga une preukopimin e kesaj pyetjeje me kaq insistim, por babai e di mire se tani e tutje nuk me interesojne me prrallat qe me tregonte kur isha i vogel per t’me vene ne gjum, e pastaj me thoshte: Flij tash, se neser do ngrihesh heret per te shkuar ne kopsht.Tani kane ndryshuar ca rregulla. Sot i vura nje “kusht”: T’me tregoj krejt te verteten me fakte mbi gjendjen e pergjidhshme ne vendin tone, te cilat duhet ti pranojme edhe pse ato jane te hillura, se e kam mesim dite e te henen pergjigjia ime do te vleresohet me note. DHe pyetje eshte:
KUSH PO E PENGON SHQIPERINE TE INTEGROHET NE B.E ?
Ndjek rregullisht emisionin e perjavshem, “Lieux & Peuples” (vende dhe popuj) qe transmeton nje nga tevizionet me prestigjoze Franceze.Aty pasqyrohet vertetesia e jeteses te popujve ne vende te ndryshme te globit.Per koinçidence sonde, si per ti dhen pergjigje pyetjes time, po transmetohej nje rreportazh mjaft renqethes mbi gjendjen ne disa zona veriore te SHqiperise.Ndoshta rreporteret e ketij emisioni kishin filmuar ekstremin me te erret, por gjithsesi gjithçka ishte bazuar ne fakte konkrete, dhe kjo mjaftonte per te krijuar bindjen per tu pergjigjur ekzaktesisht pasneser ne mesim.(e ndoshta per tu vleresuar me noten 10, note te cilen se desha kurr).Duke pare me syte e mij te verteten e hidhur,dy motra te semura te lillura ne kasolle per gjat 20 vjeteve demokraci, duke pare shkolla pa çati, duke ndjer dhimbje per moshataret te mije te kesaj zone per jetesen e tyre ekstreme te varfer, e disa prej tyre te ngujuar nga gjaksoret, duke par nje administrate te gjymtuar nga korrupsioni i militanteve partiak, pa arsim te mesem e aq me pak pa diploma perkatese, (goditje e rend per institucionet e brishta shqipetare) duke par e ndjer subjekte te tilla te dhimbshme qe edhe per Migjenin do te ishin teper “terheqse” mendova i bindur: se e akuzuara kryekeput per prapambetjen e kesaj zone dhe pengesen e shqiperise per tu ingranuar ne B.E, ka qene dhe eshte vetem klasa politike e ketij vendi, e majt apo e djatht, kjo s’ka rendesi, rendesi ka fakti se gjithmon pas tyre eshte fshehur “djalli”, prandaj dhe populli i sterlodhur siç shpreheshin banoret e ketyre aneve, ne intervistat e tyre me te drejt ka humbur ndjeshem besimin tek qeverit e rradhes.
Vet-vetiu me bie ndermend ajo pyetja, qe ne emigrantave gjithnje na qendron pezull mbi koke, por kesaj rradhe jo per mesuesen, as per babain, sepse ata s’mund t’me japin pergjigjen qe une kerkoj, por bash per kryeministrin e vendit tim. E pa mundur per ti ditur kush tjeter me mire se sa Ai, shkak-pasojat e mjerueshme sociale të cilat kane mberthyer malesoret e asaj krahines veriore te pasqyruar ne rreportazhin francez, apo per permbytjen apokaliptike te zonës së Nënshkodrës, e kushedi sa te tjera.Kam edhe nje arsye tjeter per te pyetur pikerisht vetem kryeministrin:Tani ne s’kemi ç’te bejme, se fati e deshi qe Ai te na bjer ne hise, dhe me sa duken punet ne shqiperi, jo vetem sa te mbarojme une dhe brezi im shkollen e te behemi te afte per te punuar, por sa ta ken ymrin gjall, Ai do te mbetet i perjetshem ne krye te atij vendi, pavarsisht se eshte apo jo aty vendi i Tij, sepse per fatin eTij te madh e fatkeqesine e tere atij populli, s’ka kush ta zevendoj. A se ka deklaruar Ai me gojen tij se: “Une i mund sa herë të dua kundershtaret e mij dhe do te qëndroj në krye te pushtetit derisa të vdes”? Prandaj po t’mos e pyes kryeministrin kujt tjeter tia drejtoj pyetjen:
XHAXHI SALI, A TE RRIJ APO TE VIJ ?
Krejt prane baneses sone ketu ne lagjen Anderlecht, eshte nje park shume i bukur, i kompletuar me te gjitha: Me kend lojrash per femijet, me fush basketbolli, e mini-futbolli, me bare e me peme dekorative.SHkurt shume argetues. Ketu dalim e rrim shpesh familjarisht, sidomos gjate veres, ky me duket parku me joshes dhe me prekes qe kam pare ndonjehere, dhe per kete e kame nje arsye: Para rreth 10 vjetesh disa nga keto peme i ka mbjell babai im me grupin e punes se ndermmarrjes te gjelberimit. Tani ato jane rritur shume, dhe sa here rrij nen hijen e tyre mendoj: Si fluturoj keshtu kjo dekade si era. Eh sikur keto peme babai im ti kishte mbjell ne nje park atje ne Kirasin tone te SHkoder loces! DHe endrroj me shprese se ndoshta nje dite edhe atje do kete parqe te tilla kaq te bukura e kaq ç’lodhse.
Ne emigruam ketu ashtu si nje e treta e popullit te shqiperise, jo nga deshira per te lene vendin tone, por te detyruar nga pamundesia per te jetuar ne ate vend, por ama gjithnje me mendimin per tu kthyer nje dite. DHe ky mendim me kthehet ne bindje, kur ndigjoj ne menyre te perseritur prinderit e mij ne biseda te sakonshme familjare:Do te kthehemi ne vendin tone, pas do kohe sa te ringjallemi ekonomikisht e te arsimojme femijet, sepse eshte me mire te kontribuojme per vendin tone se sa te punojme per boten.
Nga njera ane me vjen keq qe prinderit e mij, si shume shqipetare te tjere rinine e tyre e lane rrugeve te botes.Ne jeten e njeriut s’jan pak 11 vjet larg te afermve te tij, se njeriu si ka dy jete. Mirpo te jem i sinqert, nje pyetje gjithnje me mundon: A kame pse te mbaj shprese se kur te kthehem atje do t’me sigurohet edhe mua vendi i punes pa fut mik e pa dhen lek, por me meritokraci? Veshtir me duket. DHe s’kam pse tua fsheh frigen qe ndjej, se edhe sikur te gjej ndonje pune po se perkraha mendimin e qeverise mundt te me nxjerrin “per zhelesh” nga puna e pastaj, ku te akohem duke ditur se institucionet perkatese jane te pushtuara nga militant partiak? Në këtë vend nuk ke kujt ti ankohesh më për padrejtësitë që të bëhen.
Une e di se Ju Zoti Berisha, do te me thoni eja ne shqiperi se qeveria ime ka arritur suksese te jashtzakonshme, historike etj. Po, natyrisht edhe ndonje pune e mire eshte bere. Por eshte detyre e Juaja te permbushni te gjitha premtimet elektorale, ndaj kjo nuk perben ndonje risi te jashtzakonshme, perkundrazi ne rraport me ate qe kerkon BE per te na pranuar brenda saj, sukseset tona mbeten si suksese lagjesh apo ndermarrjesh, dhe kjo na le larg premtimit te fort qe i ke pas shitur popullit: “Do ta bejme Shqiperin si te gjith europa”.Prandaj populli te besoj dhe te votoj, me shprese se burrat e mbajne fjalen. Ne fakt per ne B.E. per njehere me te tjeret, startuam, ne nje gare krejt e barabart, por ata kane arritur me kohe, tash ata kane harruar qysh kur, kurse populli yne akoma vazhdon te zvarriset ne menyre te pa precedent, dhe sot pas 20 vjeteve, nuk ndodhemi fort larg stacionit te pare per ku u nisem ne krye te heres. Te gjith europa lindore levizin per ne perendim pa probleme vizash, vetem prinderit tane rrezikojne femijet e tyre me gomone duke na dhene peng detit te pa ngopur me jete shqipetaresh, pa ditur se ku po na perplasin dallget e jetes. Por paradokset ne shqiperi s’kane te ndalur, kjo u pa qart pikerisht ne diten kur BE-ja vendosi të pranojë Serbine, Maqedonine dhe Malin e zi, por jo SHqiperine, Ju duke folur e duke qeshur njekohsisht,(ne fakt per te qeshur eshte) na e paraqitet mosdhenjen e vizave si arritje historike te qeverise demokratike!
Atehere kush eshte përgjegjësi kryesor përse shqiptarët nuk lëvizin dot lirshëm, pa viza në Evropë,?
Zoti Berisha! Ju gjithnje me optimizmin tuaj karalteristik i keni premtuar popullit, “Ju siguroj une ju” “Ju garantoj une ju”, Ju….SHkurt na keni shitur garanci sa keni dashur, pa e ndalur asnjehere tregun e tyre.Me lejoni te sjell ne vemendjen tuaj, se si e perjetova keto dite nje nga “garancit” tuaja:
Per plotesimin e dekumentacionit qe i kerkohet nje emigranti nga shteti prites, dekumenti baze eshte pasaporta(ne rastin tone ajo biometrike) Alternativa e vetme per tu paisur me pasaporte per ne, mbetet ambasada jone ketu ne Bruksel, mbasi ne shqiperi e kemi te pamundur te vijme per munges dekumentacioni. Ndaj i u drejtuam ketij institucion me shprese se ashtu siç paisen te gjith emigrantet e shteteve te tjera nga ambasadat e tyre, edhe per ne e njejta procedur duhet te funksionoj. Mirpo, vertet punonjesit e ambasades na u pergjigjen me edukate e mirsjellje, por te vetmin dekument qe na siguruan ata ishte: Nuk mund t’ju ndihmojme per paisjen me pasaporta biometrike! Ky vertetim na duhej vetem per ta paraqitur pran Office des Etrangers (zyres perkatese te dekumentacionit), si porove, sepse ndryshe eshte e pa mundur ta besojne institucionet perkatese belge nje absurditet te tille, duke ditur se kjo nuk ndodh me asnje ambasade te shteteve tjera ketu ne Belgjike vetem si gjithnje me ne shqipetaret. Paradoks ? GJithkush nga ju mund ta gjykoni sipas menyres tuaj, por rreth nje fakti besoj se te gjith bashkohemi: Paradokset e klases tone politike jane bere pjese e jetes tone ne shume fusha. Ato çudisin Boten, por ne shqiperi jo askend. Kete e degjon edhe nga emigrantet bile simpatizant te kesaj qeverie tek dalin te zemruar nga dera e ambasade kur thone: Aha edhe garancite e kryeministrit tone na kan dal krejt prej qejfit. DHe kjo eshte vetëm miniatura e “garancive tuaja” ne rraport me ato te perditshmet qe provon populli ne shqiperi.
Duke ju ndjekur nga Brukseli, nepermjet rrjetit satelitor Digitalb. O Zot sa bukur i tregoni prrallat! Here si aktor babaxhan, e here fort i egersuar, (sipas situatave) duke ç’thurur gjuhen pa limit, nuk mund te them duke nxjerr mendjen jasht funksionit, sepse Ju me siguri diku e keni qellimin, por sidoqoft ato te lene pa mend. Kush i kujton te gjitha, por nja dy-tri, po permend: Ajo prralla e famshme “me duar te pastra”, ajo me gjykata, apo “mosha e interrnetit” ne ç’do fshat te shqiperise, por prralla me e re ajo me eklips, qe qe u tregove shkodranve te permbytur, na habiti te gjithve.Ndoshta dikush edhe mund ti paragjykoj e te thot p.sh se jane te denja per 1 prillin, apo siç na tha nje GJakovar tek po ndjeknim permbytjen e nenshkodres ne nje A.S.B.L shqiptare: Allahile qysh po munden politikajt tane me fol qesisoj? NJani thot se i paska xan rrugen hana diellit e per qet pune ndodhi rreziku! E tjetra ja pret: Na jena ma te fort se Franca e Britania e Madhe! Qe besa, tan mileti asht tuj dit, se qetu kerset piskama, por tjeter kund asht kaçuba qe fle lepuri.
JU MOSHATARET E MIJ
Ju moshataret e mij te asaj krahine, qe ju ndoqem me dhimbje ne rreportazhin francez, qe na bete te ndjehemi pjese e vishtersive tuaja, mbyllet keshtu edhe nje vite te veshtire jetese, per shkak te problemeve te shumta ekonomike
Ne e dim se ju vertet sot jeni te varfer, por ju jeni te zgjuar e plot talent, dhe me siguri neser do te beheni, te afte, me dinjitet e plot energji pozitive, per ta ndertuar jetesen tuaj me ritmet e kohes, sepse skamlleku” ju burreroj para kohe”, e ju mesoj shume gjera qe edhe femijet e me te pasurve nuk i din. Ata vertet gëzojne dhe luajne me para pa fituar asnje betejë,por ju po fitoni betejen me vishtersit e shumta qe mbart jeta. Kjo u jep ju me shume energji e kurajo, kjo u bene me fisnik.se ata.DHe natyrshem kjo shkon ne linje logjike,sepse sakrificat e njerzve te ndershem siç jan prinderit tuaj, te cilet po “gjirojne” ne kufijet e mbijeteses ne nje fare menyre “jane kthyer ne mesim per ju”, per te kuptuar shume gjera ne jete, sepse veshtiresit te bejne te mendosh shume dhe te pregadisin per ti sfiduar ato, po ç’ka se sot mund te jeni te pashkolluar apo vetem me 8 klase, (jo per mungese vullneti, por per mungese shteti)vertet shkolla te jep kulturen, por fisnikria ka tjeter shpjegim. Kjo veti pasqyrohet dukshem edhe tek ju.Kete ne e pame ne intervistat tuaja teper prekse ne rreportazhin francez.
Ne duam ti kujtojme Zotit Berisha se edhe Ai kur ka qene femije ne shkollen 7-vjeçare “Asim Vokshi” të Tropojës ka pasur ëndrra, te behet mjek e te sheroje njerzit. DHe endrren e tij ia beri rrealitet qeveria e asaj kohe, duke i dhen bursen e duke e bere doktorr. Kurse ju moshataret e mij kerkesat tuaja i keni krejt modeste, kerkoni nga qeveria çatine e shkolles, e cila ka humbur ne mjergullen e politikes!
Ju moshataret e mij te qytetit tim, e imagjinoni se ç’do te kishte ndodhur me femijet e pasanikeve, fjala bie me femijet e qeveritareve tane te nderuar, po te kishin provuar vet ata tmerrin e permbytjes ashtu siç po e provoni ju? Ata do te ishin mpire(per t’mos thene ndonje fjale tjeter me qe jane femije) kurse ju qe u ka provuar jeta me vishtersi qysh se keni lindur, dini te veproni edhe ne momente kritike, se zoti u ka pais edhe me mentalitetin e durimit, por edhe me forcen e kurajon per ti sfiduar vishtersit, prandaj them se ju dini me shume se femijet e te pasurve. Ju dini edhe faktin qe femijet e qeveritareve tane ndoshta nuk e dine:Se me gezimin dhe me lumturine e femijve, matet ecuria dhe niveli i vertet i nje vendi.
GJate gjithe ketyre diteve me kane ndjekur si hije, ajo ora e “gjate” e mesimit, rreportazhi francez, prrallat e kryeministrit, pergjigja negative e konsullates tone ketu ne Bruksel per pasaportat, dhe permbytjen apokaliptike e krahines verilindore e vendit tim,dhe me kane vene para dilemes: Ti hell ne leter apo jo keto ndjesi? Per te vetmen arsye: Se nuk desha te filloj te shkruaj se pari, me nota pesimiste per klasen politike te vendit tim, sepse si natyre s’jame as une i tille, por me qe e kisha edhe mesim dite, (ky shkrim nuk eshte pjese e pergjigjes se Temes se mesimit: Demokracia ne vendim tim.sepse s’eshte e lehte ti thuash para klases te verteta kaq te hillura se ato te turperojne) dhe nga ana tjeter brenda vehtes ndjej shpresen dhe besimin, se nje dite me siguri intelektualet e shqiperise kane per ta gjetur sulucionin e duhur, per ta ngritur ne kembe shqiperine, nga zvarrisja e pa precedent, dhe do te gjejne korsine e duhur per t’iu bashkuar edhe ne europes,vendosa me ne fund ti rendis ne rradhe mendimet e mia,dhe tia jap SHqiperis Etnike per botim.
ARDIT BALA, student ne shkollen”Athéné Bracops Lambert”, Bruksel

Malësia e Madhe thesar kulture dhe resursesh strategjike

Kush nuk e njeh Malësinë e Madhe menjëherë mendja të vete tek të qenurit malësorë. Emri më i nderuar, ku mishërohet tradita me bashkëkohoren, fjala me personalitetin, karakteristika e veshjes e të folurit me civilizimin qytetar, fisnikëria me kulturën shpirtërore e demokratike etj.
E nuk ke se si të mos i bashkangjis këtyre rreshtave vargjet hymn për Malësinë.
“Po ku je Malësi e Madhe,
Mir’ e di ke pas shum halle,
Je kreshnike, je e mir’
Jam krenar që jam yt bir”.
Ja si shprehet Edit Durham për Malësinë e Madhe. “Unë ju drejtova në fillim, nga Malësia e Madhe, jo për të parë malet, por për të vëzhguar jetën, historinë, boten dhe të panjohurën e madhe, ashtu siç i sheh malësori”.
Këtu dua të shtoj se me të vërtetë nuk janë vetëm malet, fushat, liqeni, kullat karakteristike, veshjet tradicionale etj., që e bëjnë Malësinë e Madhe, një trevë të njohur, por siç thotë edhe poeti i kësaj treve Nikolla Spathari:
Për pak fushë e disa male,
Nuk po i thon Malësia e Madhe,
Por ma e madhe asht trimnia,
Kue mur emnin Malsia,
Asht e madhe kulla e gurit,
Por ma e madhe besa e burrit,
Fjala e dhan e ndera e shpisë,
Që ja dhan emnin Malsisë.
Nga pikpamja gjeografike
Malësia e Madhe është njohur si qendër administrative shumë heret, kjo në varësi edhe të mënyrës së organizimit të pushteteve. Edhe gjatë pushtimit turk treva jonë është përkufizuar si nëndarje administrative me vehte në kuadrin e organizimit të Vilajeteve. Në kohën e Zogut është përcaktuar si n/prefekturë, ndërsa pas vitit 1944 u përcaktua si lokalitet derisa sistemi i asaj kohe e çkurorëzoj Malësinë e Madhe nga të gjitha atributet duke e lënë pa emër historik, por me një epitet jo funksional e jopatriotik Mbishkodër. Ndërsa pas ndryshimeve demokratike Malësisë së Madhe iu dha titulli administrativ Rreth e ndërsa tani N/prefekturë.
Emri: Malësi e Madhe
Sipërfaqja: 897 km2
Popullsia: 54642 banorë (ku në fshat jetojnë 41112 banorë dhe në Qytet 13410 banorë) me një dendësi prej 61 banorë / km2.
Qendra administrative: Kopliku
Ndarja administrative: N/Prefekturë e Prefekturës së Shkodrës me 6 njësi vendore (Bashkia Koplik dhe 5 Komuna: Kelmend, Kastrat, Shkrel, Qendër dhe Gruemirë).
Të dhëna të tjera të karakterit gjeo – strategjik: Në rrethin Malësi e Madhe ka dy pika doganore: Hani i Hotit dhe e Vermoshit, si dhe Stacionin e vetëm Ndërkombëtar Hekurudhor të Bajzës ç’ka e bën këtë trevë shumëpozicional në marrëdhënie me trevat e tjera në Shqipëri dhe urë lidhjeje në marrëdhëniet me shtete të tjera të Ballkanit si Malin e Zi, Serbinë, Kroacinë e tjera vende të Evropës.
Nga pikpamja historike:
Treva e Malësisë së Madhe mund të ketë mbi 2000 vjet që me formimin e etnosit ilir. Kjo është e vertetuar si nga studiues vendas dhe të huaj si Selami Pulaha, Martin Ivanaj, At Kol Berisha, E. Koci, A. Bue, H. Hekard, F. Nopça, E. Durham, A. Baldaci etj. të cilët në shkrimet e në studimet e tyre e radhisin Malësinë si trevë të hershme.
Malësia e Madhe njihet për mikpritjen e veçantë ku nëpërmjet shprehjes së dalë nga thellësia e shpirtit “buk e krip e zemër” tregon më së miri vlerat e burrërisë, të besës dhe bujarisë së madhe, ç’ka vlerësohet edhe në veprat e E. Durhami që Malësia ju bë atdheu i dytë për të.
Por Malësia dhe banorët e saj malësorë siç kanë qenë të afërt me mikun kanë ditur të tregohen edhe të rreptë edhe me armikun e pushtuesit e panumërt që e kanë mësy për pushtim territoresh të saj. Gjatë historisë së Malësisë së Madhe njihen shumë luftëra me emër që mbahen mend në kujtesën e trashëguar deri ditët e sotme. Heret me pushtimin turk njihen disa luftëra sidomos ai kundër Vuco Pashës në 1638 i cili u vra nga dora e trimëreshës kelmendase siç njihet nga të gjithë Nora e Kelmendit.
Një tjetër ngjarje historike për rrethin tonë është “Kryengritja e Malësisë së Madhe” e 6 Prill 1911 ku trimat malësorë me në krye Ded Gjon Lulin ngriten në Deçiç flamurin kuq e zi duke i paraprirë dukshëm ngritjes së flamurit në Vlorë nga plaku i urtë, politikani e diplomati shqiptar Ismail Qemali me 28 Qershor 1912. Një përshkrim më të plotë për këtë luftë paraqitet në veprën e madhe të At Gjergj Fishtës “Lahuta e Malsisë” ku në këngën e Njëzet thuhet:
“Të shtat krajlat janë çue në kambë,
Kah ka ra, medet, kjo gjamë
Në atë Malsi, në atë Rapsh të Hotit
Ded Gjo’ Luli burrë si motit
Me i’ çetë Lekë bisha shkorretit
Ka nis pushken në asqer të mbretit”
Po kështu një jehonë tepër të madhe pati edhe “Lufta e Koplikut” e 1920 kundër intervencionit ushtarak në Malësi e Shkodër nga forcat shoviniste malazeze luftë e cila vendosi fatet e mëtejshme të territorit shqiptar. Në këtë luftë ra për të mbetur gjithmonë i pavdekshëm Zef Prelë Martini si dhe shumë luftëtarë të tjerë për të cilët poeti atdhetar Hil Mosi veprimtar i dalluar në ballë të Lëvizjes Kombëtare shkruante:
“Atje bri rruge n’at fushë t’Koplikut
Do vorre rishtas ngrehun tek diftojnë
Se djemt e shqypes vdesin, po anmikut
Të shejtin vend, pa gjak nuk ia lëshojnë.”
Falë sakrificave të malësorëve tanë, të mbështetur nga e gjithë Shqipëria, ku rol të veçantë ka patur edhe Ahmet Zogu si ish – Ministër i Brendshëm i asaj kohe bënë të mundur zbrapsjen me turp të ushtrisë malazeze.
Edhe gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare njihet kontributi i çmuar i malësorëve qoftë në krimjimin e formacioneve partizane, siç është formimi i Batalionit Partizan “Perlat Rexhepi” në fshatin Vorfe të Komunës Gruemirë me 30 korrik 1943, ashtu edhe në beteja të përgjakshme me pushtuesin fashist italian ku kulmin e saj e ka “Lufta e Reçit” e 31 Korrikut e 1 Shtatorit 1943, ku ranë duke luftuar e për të mbetur gjithmonë në panteonin e lavdisë dëshmorët Rifat Nuzi, Ismet Dertliu dhe ushtari italian Giorgo Martini. Ja si e shpreh në këngën e tij rapsodi i mirënjohur Rrok Gjelaj epopenë e kësaj lufte:
“Se këto gështenja shekullore
Per Malësinë u banë llogore
Pushkë e topa pa ia nda
Reçi i Luftës u bë kala.”
Po kështu një luftë kundër pushtuesve nazistë gjerman u zhvillua edhe në fshatin Vorfe të Komunës Gruemirë me 3 Nëntor 1943 ku mbetën të vrarë dëshmorët Halit Bajraktari, Istref Shabani, Ali Synaj me dy bijtë e tij Smajlin e Muhametin dhe Hasan Hyka.
Për këto ngjarje e të tjera të LANÇ-it në Malësinë e Madhe deri në çlirimin e plotë të rrethit tonë e të gjithë Shqipërisë me 29 Nëntor 1944 kanë shkruar në librat e tyre Deli Bishaj, Abdyl Sadiku, Rexhep Haka, Mul Deli Bajraktari etj.
Gjithmonë Malësia e Madhe është shquar në përpjekjet e saj për liri, çlirim kombëtar e përparim shoqëror. Ja se si i këndon rapsodi i njohur i trevës sonë Artisti i Merituar Sali Mani pikërisht këtyre vlerave të malësorëve tanë në shekuj të shekujve:
“Moj Malsi, Malsi e Madhe
Moj burrnesh zemërbujare
Flak je ndez me kulla e ksolla
Për liri ka këndu grykholla (pushka)”.
Malësia e Madhe është e njohur edhe për vlera historike të nominuara gjatë gjithë historisë së saj duke filluar nga Nora e Kelmendit e Tring Smajlaj, me Çun Mulen si pjestar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Ded Gjon Luli, Zef Hoti luftëtari trim pjesmarrës dhe Dëshmor i Luftës së Spanjës me 1937, Mul Deli Bajraktari ku mjaftoi vetëm këmbëngulja e tij prej patrioti e atdhetari të zjarrtë në “Luftën e Reçit” që Malësia e Madhe edhe sot do ta kishte vuajtur gjakderdhjen mes vetë malësorëve. Çun e Life Jonuzi, Gjeto Keqi, Ramadan Reçi, Bejto Faslia, që në vitin 1942 ndezi pushken në Reç për të mos dorëzuar partizanët e pranishëm në shtëpinë e tij, ku ra dëshmorë në këtë luftë edhe e bija Gjylije Bejtja 14 vjeçare. E të tjerë luftëtarë e patriotë që me mençurinë e trimërinë e tyre shkruan faqe të lavdishme duke i bërë nder gjithë Malësisë, e për t’u kujtuar brez pas brezi.
Nga pikpamja ekonomike
Malësia e Madhe duke qenë një vend me profil jo industrial tregon qartë pozicionin e saj bujqësoro – blegtoral dhe me një turizëm të admirueshëm dhe të shtresëzuar nga Liqeni i Shkodrës e deri tek malet me dëborë. Katër janë shtyllat ku duhet të përqëndrohet edhe në të ardhmen puna për ta mbajtur trevën tonë të begatë jashtë ndotjeve industriale si bujqësia, blegtoria, peshkimi dhe turizmi, ku insfrastruktura rrugore, rrjeti energjitik, telefonik dhe ai mediatik, shëndetësia, arsimi profesional për këto fusha etj. e kthejnë këtë vend të virgjër në një perlë të vërtetë për ta patur zili të gjithë.
Bujqësia. Malësia njihet për kultura të përgjithshme por dhe për specifike për trevën e saj. Ajo ka të zhvilluar vreshtarinë, pemtarinë, perimet si dhe bimët etervajore e medicinale. Para viteve ’90 rrethi ynë është njohur edhe për prodhimin e drithërave si dhe bimëve industriale ku veçohet duhani, por vetë politikat e ndjekura nga qeveritë shqiptare kanë bërë që këto kultura bujqësore të mbesin të dorës së dytë. Duhani si një kulturë shumë fitimprurëse duhet patjetër të rigjenerohet jo vetëm në mendjen e fermerit por edhe pse kjo kulturë bujqësore është prodhuar me cilësi nga tokat tona duhet që edhe institucionet përkatëse ta promovojnë më shumë në nxitjen e fermerit që përsëri të mbillet në Malësi të Madhe. Prioritet në këtë trevë duhet të futet edhe kultura e ullirit meqenëse ajo i përshtatet mjaft mirë klimës dhe tokave kodrinore që rrethi ynë i ka me shumicë.
Blegtoria. Në rrethin tonë blegtoria zë një vend të rëndësishëm jo vetëm për tu ushqyer por edhe për të ardhurat që ajo i jep fermerit malësor, nga ku mund të veçoja lopen, delen, dhinë, shpendët shtëpiakë, bletët etj. Duke parë edhe relievin që zotëron Malësia e Madhe, blegtoria i është përshtatur më së miri komunitetit që jeton në këtë rreth dhe vetë banorët e kanë parë blegtorinë si më fitimprurëse kurdoherë e jo vetëm në ditët tona.
Peshkimi. Falë Zotit dhe natyrës, komunitetit që jeton në Malësinë e Madhe i janë ofruar mundësi të ndryshme për të patur mundësi si të ushqyerit ashtu edhe rritjes së të ardhurave në familje e fjala është për një nga perlat e Malësisë e konkretisht Liqeni i Shkodrës. Ky liqen ofron përveç të tjerave që do i përmend më poshtë edhe mundësinë e peshkimit ku në ujërat e këtij liqeni rriten lloj – lloj peshqish si: krapi, karasi, ngjala, qefulli, sharmaku, gjuhca, mlyshi, etj. Është një komunitet i tërë që merrret me peshkim në ujërat e këtij liqeni ku fillon nga Vraka (Komuna Gruemirë) e deri në Hot (Komuna Kastrat). Duhet përmendur se edhe zona e Kelmendit nëpërmjet Lumit të Cemit i ka mundësitë e peshkimit ku gjuhet një nga peshqit e rradhë të zonës që është trofta.
Turizmi. Rradhë vend apo trevë mund t’i ketë rastisur një peisazh aq i admirueshëm natyror sa ç’e ka Malësia e Madhe, ndonëse pak është bërë që kësaj treve t’i jepet prioritet në zhvillimin e turizmit. Bukurisë natyrore duke i shtuar edhe ato historike e tradicionale e bëjnë rrethin tonë shumëdimensional në përshtatshmëri për turizëm, të cilën mund ta klasifikojmë në disa drejtime:
Turizëm ujor. Të qenurit 30 km vijë kufitore me Liqenin e Shkodrës e bën këtë rreth e sidomos zonat në afërsi të saj me mundësi të këtij turizmi. Por ajo ç’ka duhet theksuar është se brigjet e këtij liqeni për shkak të papërgjegjshmërisë së qeverisë Berisha në vitet 1993-1995 i cili e përdori këtë liqen për konstrabandë karburanti në ndihmë të makinës ushtarake të Millosheviçit, tashmë janë shumë të ndotura dhe kërkon investime të mëdha për t’u kthyer në një vend normal të zhvillimit të plazhit për banorët e Malësisë e më gjërë. Në këtë liqen me pak përkushtim mund të bëhet shumë i dobishëm edhe zhvillimi i disa sporteve ujore.
Turizmi i gjelbër e i bardhë. Vetë pozicioni gjeografik i kësaj treve bën të mundur zhvillimin e këtyre lloj turizmi ku mund të përmenden fshatrat turistike të Razmës, Bogës, Fushë – Zezës, Vermoshit, Lëpushës etj. Këto zona janë tipike për të dy llojet e turizmit, ai i gjelbër gjatë stinës së verës dhe turizmi i bardhë gjatë stinës së dimrit ku vend të veçantë në të parën mund të zërë edhe sporti i alpinizmit, ndërsa në këtë të fundit zë sporti i skive, të cilët kanë një përshtatshmëri shumë të madhe në këto zona.
Turizmi historik, gjeo – arkeologjik etj. Siç thamë edhe në përshkrimin historik të trevës së Malësisë së Madhe, një vend të veçantë për turistët vendas e të huaj kanë edhe vështrimi i kulturave historike ku mund të veçoja Kalanë e Ballëzës, Kalanë e Marshejit, Kulla e Bajraktarit të Hotit, vështrimin e shumë shpellave si ajo e Frashërit, Shpella e Zanave në Bogë, Shpella e Lopçit, Shpella e Bogdanit etj. Një vështrim mahnitës për këdo do ishte pamjet e katarakteve, kanionëve, Alpet e Veriut etj. Këtu mund të fusim edhe mundësinë e studimit të disa bimëve endemike dhe subendemike me interes për biologët.
Duke i parë në kompleks të gjitha këto mundësi të zhvillimit ekonomik, ajo që të bie në sy për një rendje drejt progresit për këtë trevë me emër është sinjifikative dhe shumë impenjuese për gjithë pushtetin në tërësi (atë qendror e lokal), investimi në infrastrukturë në përgjithësi e atë rrugore në veçanti, gjetja e tregut për prodhimet bujqësoro – blegtorale, hartimi i një guide turistike për gjithë rrethin Malësi e Madhe, kreditimi me interesa të ulëta për banorët etj., çka do sillnin rezultate të larta në rritjen e të ardhurave për çdo familje malësore duke bërë të mundur me këto mjete luftimin e dy “sëmundjeve” aq të ndjeshme për komunitetin që jeton në këtë trevë të cilët janë varfëria dhe papunësia.
Ashtu siç dua të theksoj se Malësia e Madhe megjithse ka një ujë të pijshëm për t’u patur zili nga çdo trevë tjetër e vendit, siç është uji i mrekullueshëm e Pajave në Rrjodh ajo e vuan tmerrësisht mungesën e këtij uji, çka duhet të investohet e më shumë të administrohet ky ujsjellës dhe ndërmarrja që e ka në varësi.
Nga pikpamja kulturoro – arsimoro – sportive.
Kultura. Duke përmendur Malësinë e Madhe që siç e kam trajtuar edhe më lart zë vendin më skajor në Veriun e Shqipërisë, nuk mund të mos afishosh edhe arritjet dhe vlerat kulturore të kësaj treve. Eposi i Kreshnikëve me “Këngët e Mujit e Halilit” mund të jetë edhe zanafilla e grumbullimit të folklorit dhe e trashigimisë kulturore të trevës tonë, duke treguar në këtë rast nëpërmjet këtyre këngëve edhe hershmërinë e kësaj treve. Gjithashtu ajo që të bie në sy është edhe ruajtja e traditave mijëra vjeçare deri në ditët tona si veshjen karakteristike tipike të kësaj treve si xhamadanet, çakshirët e xhubletat. Ja si shprehet autori hungarez Daniel Kornidez në vitin 1753-1754 kur shkruan: “as palloi, as ylberi nuk kanë aq ngjyra sa xhubleta e grave Kelmendase”. Për këto veshje kanë shkruar edhe Franz Nopça, Edit Durham etj. Po kështu këngët e vallet tradicionale si dhe tradita e organizimit çdo vit të “Logut të Bjeshkëve” në Qafë të Bredelecit duke i shtuar këtu edhe ruajtjen e disa lojrave si “loja e kapuçave”, “plaku i dasmës” etj. Mikpritja është shumë origjinale për malësorin dhe e ruajtur në çdo brezni. Bujaria e mallësorit ka qenë me gjithë shpirt e kjo tregohet edhe në ditët e sotme, ku miku të thërret tek dera “o i zoti i shtëpisë” gjithë shtëpia “lëviz nga vendi” kur i zoti i shtëpisë të kthen përgjigje  “o mir se t’ka pru Zoti” e se “shpija asht e Zotit dhe e mikut, buk, krip e zemër ke me gjet në ket shpi”. Akoma është e ruajtur edhe në ditët tona tradita e “odës së miqve”. Aq i dhanun është malësori për të pritur mikun sa tregojnë që në kohën e pushtimit osman një malësor ishte dënuar me vdekje për kundërshtim të pushtetit turk dhe para se ta pushkatonin e pyetën nëse e kishte ndier veten më ngushtë se këtë herë, malësori i ishte përgjigjur: “po, kur më ka ardhë miku në shtëpi e nuk kam pasë buk me i dhanë”. Këngët janë kënduar me lahutë dhe me çifteli. Por ajo që është më origjinale është “Kënga e Majakrahut” për të cilën Edit Durham ka thënë: “këngë tipike shqiptare e pashoqe”.
Të shkruash për kulturën malësore është e pamundur të mos përmendësh kollosin e këngës lirike nga Bajza, basin më të shquar shqiptar Artistin e Merituar Lukë Kaçaj i titulluar së fundmi pas vdekjes “Nderi i Kombit”. Ai këndoi në skena të vendit por edhe me famë botërore duke nxjerrë në pah atë zë brilant. Ashtu siç nuk mund të mos kujtosh mjeshtrat e folklorit malësor e shqiptar si “Artistat e Merituar” Sali Mani e Jonuz Delaj, Pretash Nilaj, Rrok Gjelaj, vëllezërit Buçi, Violeta Deda etj. e duke përfunduar me artistët e sotëm shumë dinjitozë si Skender Xhafa, Arben Delaj, Zaim e Lulka Mërkulaj, Donika Vuçina, Petrit Gjinaj, Kujtim Rexhvelaj etj, apo të humorit si Qazim Çelaj e Gac Kodrina, Vebi Kurti, Marash Kaçaj, Vito Pllumit ejt.
Po kështu do përmendja paraqitjen dinjitoze të grupit folklorik të Malësisë së Madhe në festivalin folklorik të Beratit në vitin 1995 i cili zuri vendin e parë, pikërisht për paraqitjen e kësaj trashigimie kulturore që vetëm malësorët e këngëtarët e saj ta japin këtë kënaqësi.  Si të mos shkruash për fituesin e “Pendës së Argjendtë” poetin Sokol Zekaj, poetin e ndier Dodë Kaçaj, romancierin Ramiz Lika apo kritikun letrar Kadri Ujka e të tjerë artista që kanë bërë e bëjnë të mundur që me këngë, humor, valle, vargje, romane e tregime historike bëjnë të mundur ruajtjen e traditave më të mira kulturore.
Një vend të rëndësishëm dua t’ia kujtoj edhe zhvillimit të medias në rrethin tonë ku vend të veçantë zë televizioni lokal TV-Kopliku dhe gazeta “Malësia” ku për këtë të fundit do të sugjeroja të mos e ndërpresë botimin pasi ka qenë një zë kuptimplotë për trevën e Malësisë. Dua të përgëzoj pronarët e TV-Koplikut zotërinjtë Zenel Hoxha dhe Nazmi Jubani si dhe gazetarët e rrethit tonë Gëzim Vuçaj, Vasel Gilaj, Rifat Ymeri, Bashkim Ramekaj etj, të cilët bëjnë të mundur ekspozimin e Malësisë së Madhe dhe vlerat që mbart ajo jo vetëm brenda kufijve territorialë të Shqipërisë por edhe jashtë saj kudo ku ka shqiptarë.
Arsimi. Zhvillimi i arsimit në rrethin tonë është i lidhur pazhgjidhshmërisht me historinë e kulturën e trevës së Malësisë së Madhe. Megjithëse nuk ka data të sakta njihen shenjat e arsimit qëme pushtimin otoman, të cilët duhen thënë se përveç se pushtimit lanë një vend të tërë siç është Shqipëria në errësirën pa dritë e dituri e patjetër kësaj nuk i shpëtoi as Malësia e Madhe. Por pavarësisht kësaj malësorët i gjenin mënyrat të mësonin shkrim e këndim. Ndonëse në fillim mësimet ishin spontane, më pas filloi organizimi nëpër vende të kultit fetar e më pas me Shpalljen e Pavarësisë nisi edhe organizimi i mësimdhënies në shkolla ku mund të veçonim edhe mësuesit e parë si Hil Mosi, Prek Gjoni, Kol Martini, Palok Traboini e deri me Migjenin e “Legjendës së misrit”, “Lulit të vocërr”, të “Vargjeve të lira” etj.
Pas viteve të çlirimit të vendit (pas viteve 1944-s) e më pas u vendos sistemi 7 e 8 vjeçar, e ndërsa sot ky sistem kaloi në 9-vjeçar në bazë të reformave të ndërmarrë nga qeveria aktuale për arsimin e detyrueshëm etj. Sot në Malësinë e Madhe numërohen 26 shkolla 9-vjeçare dhe 6 shkolla të mesme. Nëtë parën studiojnë rreth pesë mijë nxënës, ndërsa në të dytën një mijë e pesëqind nxënës.
Duhet thënë se nga Malësia e Madhe e konkretisht nga shkollat e saj kanë dalë intelektualë, kuadro të devotshëm për të bërë më të mirën për trevën e tyre. Sot në rrethin tonë ekziston edhe një Zyrë Arsimore e cila me administratën e saj bën politikën e kuadrit në funksion të të gjitha shkollave e në këtë kontekst edhe të arsimimit të nxënësve.
Unë më lart përmenda disa nga mësuesit e parë të mësimit të shqipes, por nuk mund të mos bëj një kujtesë të përgjithshme për gjithë atë plejadë arsimtarësh që kontribuan e vazhdojnë të kontribuojnë edhe tani në mësimdhënie dhe në edukimin e fëmijëve malësorë anembanë trevës sonë. E në këtë rast dua të jap një shembull krenarie për gjithë ne malësorët e për shqiptarët në përgjithësi me përmendjen e emrit të profesorit   të nderuar të gjuhësisë z. Gjovalin Shkurtaj.
. Historiku i zhvillimit të sportit mund të flitet i organizuar shumë vonë në trevën tonë në mënyrë ekipore, ndërsa individuale ka patur potenciale që i kanë dhuruar emocione malësorëve shumë sportdashës të cilat mund t’i përshkruaj më poshtë. Por zanafillën dhe mënyrën e veçantë të pasqyrimit të sportit e shohim të perceptuar në lojra të ndryshme popullore që malësorët i kanë organizuar në festa të ndryshme popullore siç mund të përmendim “Logun e Bjeshkëve”, apo gëzime të ndryshme në odën e miqve me mysafirët si “loja e kapuçave” etj. Këto sporte jo vetëm kanë argëtuar malësorët tanë por edhe ka ndikuar në zhvillimin mendor të tyre.
Edhe nga ana sportive Malësia e Madhe ka patur e ka potenciale të njohura individuale dhe ekipore në shumë sporte. Kështu mund të përmendim ekipin e futbollit dhe të shahut “Veleçiku” që e kanë përfaqësuar Malësinë e Madhe në shumë aktivitete sportive të zhvilluara e që zhvillohen edhe tani që me krijimin e këtij ekipi në vitin 1986.
Mund të përmendim me krenari kampionin e peshngritjes Seladin Zogu, në mundje, Paulin Sterkaj e Dushan Vaso, në atletikë Ilo Pjetri, në futboll të ndierin Millan Vaso, Salvator Kaçaj, Besnik Dulin, Ridvan Hebaj etj., në boks Besnik Gjetaj, në shah kampionin Gëzim Ndoka e të tjerë sportistë që kanë bërë e bëjnë emër në klube të ndryshme të vendit si me Vllazninë, Partizanin, Dinamon etj., por që kurdoherë e kanë treguar se i përkasin Malësisë së Madhe.
Nga pikpamja politike
Malësia e Madhe duke qenë një ndër trevat më të lakmuara për t’i gllabëruar nga ana territoriale falë dhe pozicionit të saj gjeografik, ka formësuar edhe natyrën e vet prej një malësori me karakter të fortë, mosnënshtrues dhe politikbërës në favor të vetë kësaj treve. Kjo ka bërë që edhe natyra të jetë disi radikale, por kurrsesi në dëm të vetë Malësisë dhe vendit amë Shqipërisë për të cilat ajo ka kontribuar shumë në forcimin e vlerave për demokraci, liri, çlirim kombëtar e përparim shoqëror.
Pikërisht këto treva e kanë bërë trevën tonë dhe malësorët e saj shumë të besueshëm edhe në ndërmarrjen apo përfshirjen në shumë iniciativa me karakter rajonal apo kombëtar. Edhe pse jo me ndonjë arsimim të veçantë ajo çka është vlerësuar tek malësori kanë të bëjnë me besën, trimërinë e mençurinë e shfaqur kudo. Kur ta ka dhënë fjalën malësori më parë ka pranuar të falë jetën e tij ose të fëmijëve të tij se sa të shkeli mbi besën e dhënë. Këto vyrtyte të trashëguara deri në ditët tona e kanë perfeksionuar atë edhe politikisht.
Këtu mund të përmendim individ politikbërës që në emër të trevës së Malësisë kanë bërë përpjekje madhështore në dobi të çështjes kombëtare si Çun Mula përfaqësues i kësaj treve në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, Ded Gjon Luli si drejtues i Kryengritjes së Malësisë së Madhe. Edhe në ngritjen e flamurit në Vlorë me 1912 kur Shqipëria u shpall shtet Sovran dhe i Pavarur ka patur përfaqësues nga treva e jonë pavarësisht se nuk paraqiten me emra konkretë pasi malësorët e kanë patur për traditë të mos mburren, por të kryejnë detyrën e ngarkuar në dobi të kombit dhe atdheut. Edhe më vonë duke përfshirë edhe periudhën e LANÇ-it ka patur politikanë malësorë me cilësi të veçanta për të çuar në këmbë popullin për të çliruar vendin nga pushtesit nazi-fashistë si Çun Jonuzi, Bejto Faslia, Gjeto Keqi etj.
Por ka dhe një periudhë të errët në dëm të një pjese të mirë të malësorëve të cilët pushtetasit e ardhur në fuqi pas 1944 persekutuan me dhjetëra qindra e mijëra individë, familje, fise e fshatra në mbarë Malësinë e Madhe vetëm se nuk ishin dakort me politikën që ndiqte qeveria në fuqi duke i vrarë, internuar dhe lënë pa shkollim e pa asnjë të drejtë lirie ato. Kjo periudhë është një rast unikal  në mbarë Europën demokratike e më gjërë, çka edhe sot ia vlen të reflektohet, duke rritur ndjenjën njerëzore dhe politike për më shumë respekt dhe humanizëm ndaj kësaj shtrese të persekutuarish që privimi i jetës dhe lirisë së bërë gjatë regjimit totalitar nuk ndjehen të respektuar duke u sjellur edhe tani shumë pakënaqësi ndaj mënyrës se si shteti përpiqet t’i trajtojë si viktima për të përfituar politikisht nga ato e jo t’i integrojë moralisht dhe fizikisht në jetën e përditshme.
Nisur nga këto qëllime të mos bindjes ndaj sistemit totalitar duhet përmendur një lëvizje me armë e nisur për t’i dhënë udhë gjithë vendit e që ka në sens Lëvizjen Antikomuniste të Malësisë së Madhe të Janarit 1945 por që dështoi pa u nisur mirë jo nëse kishin të drejtë apo jo se sa nga moskoordinimi i mirë i veprimeve ku sundoi ndjenja bajraktariste (e theksuar kjo në gjithë veriun e vendit) në drejtim të kësaj lëvizjeje. Megjithatë duhet patjetër të vlerësohet kjo lëvizje pasi ishte e para e këtij lloji në gjithë Europën Lindore.
Është pikërisht ky persekucion politik, ekonomik, social etj. gjatë gjithë viteve të qëndrimit në pushtet të qeverisë komuniste tipare këto që ndikuan edhe me ardhjen e demokracisë në Dhjetor 1990, duke bërë që shumica e malësorëve të Malësisë së Madhe të hedhin vështrimin tek këto ndryshime për të gjetur ngushëllim tek forcat politike antikomuniste me tendenca djathtiste. Përqëndrimi i vemendjes tek sistemimi në punë i njerëzve e jo i kapaciteteve të duhura individuale e programore nuk ka sharmin e duhur tek malësorët.
Kjo bëri që malësorët të reflektojnë duke e treguar vehten tamam demokrat të mirëfilltë, ses për to e rëndësishme është përfaqësimi dinjitoz, me reputacion e që sjellin përparim ekonomiko – shoqëror për to, për familjet e trevën e tyre se sa programi i thatë i një qeverie qoftë kjo e djathtë apo e majtë.
Ndaj edhe votuesi malësor zhgënjimet i ka shprehur me votë që nga ’92 e deri në ditët e sotme ashtu siç i shprehi me votë edhe në zgjedhjet e 28 Qershorit 2009. Ato do zgjedhin atë forcë politike që ka qenë dhe është më pranë halleve e shqetësimeve të tyre dhe ç’është më kryesorja mundohet dhe gjen rrugën e zgjidhjes së këtyre problemeve.
Nga: Sytki Ndrecaj,
Nënprefekt i Malësisë së Madhe

“Qyfyret” e paspermbytjeve ne Shkoder

Normalizimi i situates dhe shpresa per mosrikthim te gjendjes se rende ne rajonin e Shkodres, risjell ne vemendje detaje, te cilat ne qetesine e ketyre diteve, ngjallim humor por edhe reflektim. Jane grimca ngjarjesh publike por edhe private, te cilat nga shumekush mund te konsiderohen edhe sajesa, ndersa shume te tjere mund te gjejne veteveten.
Presidenti “jetim”
Mosmbledhja e Keshillit te Sigurise Kombetare nuk do te jete ajo cfare do te na kujtoje pse jo pas disa vitesh presidentin Bamir Topi ne periudhen e permbytjeve te fillimvitit 2010 ne rajonin e Shkodres. Kreu i shtetit ka qene i pranishem ne zonat e permbytura, qendrim mese normal dhe detyrim i Topit, por sipas gjasave jo shume i mirepritur. Ne viziten e tij te 14 janarit, presidenti ishte vertete “jetim”. Ai shoqerohej nga shume ambasadore e diplomate te huaj ne Shqiperi, por pergjate udhetimit te tij ne zonat e demtuara nga permbytja, nuk iu vu pas asnje antar i Komitetit Nderministror te Eemergjences, madje as edhe i Shtabit te Emergjences ne rang qarku. Eshte rast unikal mbase ne bote qe kryetari i nje shteti te zhvilloje nje vizite thuajse private ne nje nga rajonet e vendit te tij, ndersa ish- presidenti Moisiu u shpall qytetar nderi ne Bari vetem pasi ndaloi atje, mbase rastesisht. Orientimet e dhena ne lidhje me qendrimin ndaj Topit, kane qene te qarta dhe permblidhen ne nje episod te thjeshte, i konstatuar edhe nga disa gazetare. Ne te njejten kohe me viziten e presidentit ne zonen e Obotit, rastisi edhe nje deputet i PD-se. Pa pemduar shume, ai iu drejtua shoferit te tij per te ndaluar prane makinave te karvanit presidencial Topi. Me shume sgjuarsi, shoferi i kujtoi deputetit te Shkodres se nese Berisha do ta merrte vesh se kane parkuar makinen prane atyre te presidentit, do te fluturonte mandati. Natyrisht deputeti ndoqi keshillen e urte te shoferit dhe iu rikthye ne kujtese marredhenia “e shkelqyer” institucionale e kryeministrit me presidentin.
Kush perhap panik?!
Nje situate si ajo e permbytjeve ne rajonin e Shkodres ka gjasa te shfrytezohet per te ngjallur panik, qofte edhe pa arsye, qofte edhe per hobi. Sipas kryeministrit Berisha, ka panik te mire dhe panik te keq. Paniku i keq eshte ai i perhapur apo i stimuluar nga vete qytetaret, te cilet te frikesuar nga realiteti, “infektojne” njeri- tjetrin. Ndersa paniku i keq, eshte ai i perhapur nga njerez te interesuar, sipas kryeministrit por edhe kryeparlamentar, ishin prane Partise Socialiste. Megjithate, Berisha por edhe Topalli e kane perjashtuar veteveten nga dyshimet. Kreu i qeverise fillimisht deklaroi se Shkodra ndodhet ne prag katastrofe nga permbytjet dhe me pas se permbytjet qendrojne si “shpata e Demokleut” mbi (koken) Shkodren. Ndersa kryedeputetja deklaroi “live” ne nje interviste telefonike per nje televizion te Shkodres se do te jete e nevojshme qe nga “emergjence” situata ne rajonin e Veriut duhet te kaloje ne “te jashtezakonshme” si pasoje e rreshjeve. Po keshtu, edhe terheqja e femijeve nga shkollat e Shkodres kur perflitej carja e digave te HEC-eve, nuk u be sigurisht me urdher te Edi Rames, por permes linjave zyrtare te arsimit ne hapesiren e permbytur. Gjithsesi, i dyshuari kryesor i perhapjes se panikut eshte serish Edi Rama, pasi deklaratat e cituara me siper nuk kane qene panikngjallese, ndersa heshtja e Rames per kete ceshtje, ka qene shume e rrezikshme. Megjithe impenjimin e prokurorise, akoma nuk po gjenden panikerkuesit, edhe pse jane sekuestruar kaseta video dhe audio.
“1 m3 bore= 3 m3 uje”
Qe Genc Ruli nuk ishte i prere per minister Bujqesie, ishte e qarte. Por qe nuk ka informacion as edhe elementar, mbase qe perpihet ne klasen e trete apo te katert fillore, kete shqiptaret nuk e dinin. Gafa e ministrit Xhaferri per eshtrat e pasjella ne Shqiperi te Ismail Qemalit, duket asgje para asaj te ministrit te Energjitikes Ruli. Per te bindur shqiptaret per rrezikshmerine e shkrirjes se papritur te debores ne afersi te kaskatave te Drinit, Ruli beri nje zbulim unikal: 1 meter kub bore, kur shkrihet “prodhon” 3 meter kub uje! Sigurisht, Ruli eshte disinformuar nga keshilltaret e tij dhe natyrisht ka bere figuren e budallait, te pakten para specialisteve te energjitikes ish- vartes te tij, por edhe atyre qe kane pak njohuri te shkolles fillore nga lenda e fizikes. Jo nje meter kub bore, por as edhe nje meter kub akull (bore e presuar) nuk prodhon as edhe nje meter kub uje. Megjithate, nje gafe e tille ministrore, ka shume mundesi te jete eklipsuar nga hallet e shkodraneve, te cilet duke qeshur nga halli qe u kishte rene, kane justifikuar deri diku edhe ministrat, te cilet per here te pare ne me shume se 4 vite, u tha dikush “puna e mbare”, shprehje qe perdoret gjeresisht ne Shkoder.
Berisha dhe Luka per klimen ne unison
Ngrohja globale eshte identifikuar nga kryeministri Berisha si shkaku i ndryshimeve te papritura (sipas tij) te klimes ne Alpet shqiptare. Sipas specialisteve, me kete pohim kreu i qeverise ka bere nje zbulim indirekt shume te rendesishem: ne Alpet tona eshte celur nje vrime ozoni! Vetem keshtu mund te kete logjike pohimi i kryeministrit tone. Vetem keshtu mund te pranohet teza e tij qe ne nje hapesire rreth 28 mije km2, brenda nje kohe kaq te shkurter, te kete ndikim nje fenomen global. Ka edhe nje mundesi tjeter: globi te jete coroditur dhe vrimat e ozonit, nga poli i Veriut, te jene zhvendosur ne Alpet shqiptare!
Ne lidhje me klimen eshte shprehur edhe kryebashkiaku i Shkodres Lorenc Luka ne nje emision televiziv ne Shkoder. Parashikimi i motit eshte i sakte vetem per nje periudhe kohore 6 ditore. Me pas parashikimet nuk jane te sakta, ka thene qytetari i pare i Shkodres. Natyrshem, edhe atij ia kane sugjeruar pergjigjen. Megjithate, ai dhe te gjithe ata qe ia kane sugjeruar kete pergjigje “sa per te dale nga situata”, u kujtojme se parashikimet jo vetem javore, por edhe mujore mund ti gjejne fare lehte duke lundruar ne internet. Nuk po zgjatemi me shume ne kete teme, duke i dhene te drejte kryetarit Luka, me shpresen qe fiset “Maya” por edhe “NASA” te jene gabuar ne lidhje me parashikimet per vitin 2012.
Grimca realiteti
Ne nje nga udhetimet e shpeshta ne zonat e permbytura, Edi Rama ka qene i detyruar te udhetoje me nje varke te vogel me motor (sule). Kryesocialisti ka qene aq i frikesuar, saqe per asnje cast nuk ka folur pergjate udhetimit, ne fakt nje ves qe ai tashme e ka dhe ia njohin te gjithe. Te vetmet raste kur ai ka nxjerre ze kane qene kur i eshte hakerryer shoqeruesit qe levizte ne varke dhe kameramanit, i cili duke xhiruar bente qe varka te lekundej. Megjithate, per fatin e socialisteve e tiranasve, udhetimi u krue pa asnje incident, sic edhe nje perballja e pamenduar ne mes Rames dhe Topallit ne lagjen “Livade” te Shkodres.
Nje socialist i devotshem ka kuptuar se ka votuar gabim per thuajse 20 vite vetem pas kesaj situate te permbytjeve ne Shkoder. Perpara kameras televizive, ai deklaroi se nuk ka votuar asnjehere per PD-ne deri me tani, por gjithmoje per PS-ne e te majten. Vetem pasi pesoi permbytjen e ketyre diteve dhe pa interesimin e shtetit per te dhe te tjeret, ai vendosi te premtoje voten e tij gjithmone djathtas, specifikisht per PD-ne. Kryedemokrati Berisha e ka marre vesh kete lajm dhe ka vendosur qe ne prag te zgjedhjeve, qofte te parakohshme, qofte te zakonshme, te mundesoje permbytje apokaliptike jo vetem ne Veri (te cilin e ka bastion) por edhe ne Jug duke shpresuar ne “kalimin e ylberit” te socialistit ne Shkoder. Ne keto kushte, qytetaret jane te lutur te mbajne ne shtepite e tyre mjete lundruese, cizme peshkataresh, ushqime ne sasi te medha, natyrisht edhe grepa e rrjeta per te zene peshk.
Gara e ndihmave per te permbyturit
Komuna e Dajcit ka qene nder me te permbyturat ne rajonin e Shkodres. Si rrjedhoje, edhe evakuimi i njerezve ne kete zone ka qene perparesi dhe eshte arritur te largohen thuajse 90% e banoreve (sipas raportimeve zyrtare). E si per cudi, edhe vemendja kryesore e shperndaresve te ndihmave, eshte perqendruar pikerisht ne kete zone. Jane raportuar shperndaarje te dhjetera ton ushqime, veshmbathje, uje e mbulesa por per ke?! Ose qeveria ka genjyer ne lidhje me evakuimin e njerezve, ose ato ndihma i ka thithur ndonje “vrime e zeze” jo per ti eleminuar, por per ti shfaqur ne ndonje treg te Shkodres, M.Madhe apo edhe Lezhes.
Vetem qindra metra me larg, ishte fshati Mushan, i cili fale disa argjinaturave te mbajtura ne kembe me shume sakrifica nga banoret, nuk u permbyt dhe te gjithe banoret qendruan ne shtepite e tyre. Edhe atje arriten ndihmat e shtetit (te marrsha te keqen o Shtet!) me nje sasi me shume se skandaloze: 80 gr vaj per fryme, 2 kg makarona per familje, 1.5 liret uje per familje, gjysem qiriri per ndricim, 400 gr sheqer, nje konserve mishi 250 gr per familje dhe sigurisht detersiv per makina larese. Ju siguroj se nuk eshte humor por realitet i hidhur.
Partia Socialiste ka ngtitur edhe ajo nje shtab per ndihmat ne favor te te permbyturve. Rreth 1 mije litra uje i imbotiluar u eshte shperndare banoreve me lundra nga deputete te partise socialiste. Ajo qe ia vlen te permendet eshte numri i madh i hamburgerave, rreth 10 mije, te shperndare nen drejtimin e shefes se emergjencave te PS-se Keti Bazhdari. Sipas gjasave, per gjithe kete kohe, fast-food-et e Shkodres kane punuar vetem per llogari te PS-se dhe deri tani, fatmiresisht nuk njoftohet asnje i helmatisur nga hamburgerat. Vec tyre, jane shperndare edhe cizme te numrave te ndryshem. Sa i takon parave, nuk ka asnje informacion nga llogarite e celura per kete qellim nga PS-ja ne dy banka.
Rreth 25 kompani te fuqishme bisnesi ne Shkoder, kane dashur te jene kontribuese per te permbyturit. Kryetari i Dhomes se Tregtise dhe Industrise Anton Leka, i ka falenderuar publikisht. Nuk ka asnje shifer zyrtare per totalin e mbledhur nga keto bisnese, por sipas bisedes informale me nje nga bisnesmenet kontribues, shifra nuk arrin kurrsesi ne 10 milion leke te reja, pra as 400 mije leke per nje bisnes. Sipas ketoij bisnesmeni, donacionet minimale jane bere per te qene ne syte e kryeministrit, i cili keto dite ka patur vemendjen ne Shkoder. Sa per kujtese, vetem nje paradite, qytetaret e Shkodres kane mbledhur rreth 2.5 milion te reja ne ndihme te viktimave te 9 janarit, te grisshur nga nje emision ne Top- Channel. Eshte vertete kohe krize!
Meta kunder Berishes
Kompensim “qindarke per qindarke” eshte togfjaleshi me i permendur nga kryeministri Berisha keto dite ne te gjitha daljet publike. Pavaresisht asaj cfare do te ndodh me pas dhe se a ka shteti para per te demshperblyer te permbyturit, Berisha ka ndikuar ne krijimin e nje qetesia shpirterore per te gjithe te demtuarit. “Perkthimi” nga shqipja ne shqip e fjaleve te kryeministrit, do te thote se pas vleresimit te demit, te permbyturit do te marrin para ne dore “cash”. Ilir Meta, megjithese numri 2 i qeverise, ka tjeter mendim nga shefi i ekzekutivit. Ai e ka shprehur qarte se nuk do te kete para “cash” per te permbyturit, por vetem riparime te demeve dhe demshperblim te humbjeve, sipas gjasave ne natyre. Pra, te ka ngordhur nje lope, do te zevendesohet. Te jane demtuar parcela qe prodhojne 20 kv domate, do te marresh domate etj. Kjo ka krijuar nje fare frike tek banoret e zonave te permbytura, te cilet nuk dine kujt ti besoje: atij qe drejton kete qeveri prej mese 4 vitesh, apo atij qe e mban ne kembe kete qeveri prej mese 4 muajsh?
Kur te mund “zullumi”
Nuk dua te futem ne diskutime se i kujt ishte faji per permbytjet. Gjithsesi, nje gje eshte e qarte: KESH mendonte te fitonte “nje grusht me para” nga shitja e energjise se superprodhuar ne HEC-e. Meqe Berisha ka premtuar kompensim, indirekt ai ka pranuar edhe nje pjese te pergjegjesise per permbytjet. Ky eshte koncepti juridik i disa avokateve, te cilet madje jane te mendimit se parate per te permbyturit nuk mund te kalojne thjeshte me nje vendim qeverie, por vetem si rezultat i nje vendimi gjyqesor qe shpall fajtore dhe demshperblim. Gjithsesi, kompensimi finaanciar do te realizohet nga fondet e KESH, sipas gjasave ato qe ka fituar nga shitja e energjise, por natyrisht nuk mund te mjaftojne. Prifti u nis te fitoje para por tashme do te paguaje ato cfare ka fituar dhe do te duhet te siguroje edhe te tjera. Qeveria ka njoftuar se do te kerkoje 300 milion euro hua. Thua te perdoren ato per kompensimin e te permbyturve ne qarkun e Shkodres?!
Epilog
E ndjejme per detyre ti bejme nje falenderim te perzemert te gjithe gazetareve, por deri diku edhe mediave qe percollen kete realitet. Pa orar, pa kushte thuajse minimale (sidomos gazetaret e mediave lokale), ata percollen me perpikmeri cdo gje qe lidhej me situaten e rende. Ne shume raste, ishin promotor per mire i zhvillimeve, duke u kthyer ne zedhenes te shpreses. Edhe kesaj rradhe, mediat nuk i shpetuan politizimit. Disa ekrane benin gare qe kush ta ngrinte me lart flamurin e PD-se dhe te qeverise. Te tjera luftonin per te zene vendin e pare ne maratone per cuaarjen perpara te flamurit te PS-se dhe opozites. Nga nje ekran ngriheshin lavde per shtabin, per ndihmat, per ministrat e pushtetaret. Nga nje tjeter ekran te gjithe keta identifikoheshin si fajtore per situaten.
Kjo situate e jashtezakonshme perseriti edhe njehere situata tashme te zakonshme ne panoramen mediatike shqiptare e shkodrane duke treguar se edhe pas 13- 14 viteve nga fillimi i lulezimit te mediave private, ato akoma nuk i kane hequr “shpergenjte” edhe pse mbase kane nisur te ecin me kembet e tyre te brishta e qe levizen nga mekanizma politike qe tanime shquhen lehte edhe nga nje sy i sprovuar, edhe i nje te permbyturi.
Blerti DELIJA

XHAMIA E  PLUMBIT  – Monument besimi, qytetrimi e bashkejetese ne Shkoder

Qe  nga  viti  1773  ne historine  e  besmit e qytetrimit  te Shkodres ka zene nje vende te rendesishem objekti i kultit Islam , “Xhamia e Plumbit”. Kjo Xhami ishte  ndertuar ne lagjen e vjeter “Qafe “ , sot “Tabake”, ne breg te lumit Drin afer Kalase…Historia e  ndertimit te kesaj  Xhamie  i perket  periulles me te lavdishme  te Pashallekut  te Shkodres e me gjere kur  drejtohej nga Dinastia  famemadhe shqiptare e Bushatellinjeve , qe me lufte e perpjekje kishte  fituar  autonomin substanciale nga  perandoria Osmane , duke  marre trajtat e nje shteti te pavarur me  shume kufije Etnik – Arbenore te njohur edhe nderkombetarisht…Kjo dinasti ka si simbol te saje  Karamahmud  Pashen i cili ne vitin 1786 kishte shpall Konfederaten Ilirike te enderruar prej shekujsh  nga Shqiptaret…
Histori vlersimi e ndertimi…
Studiuesi shkodrane Hamdi  Bushati  shkruan se Xhamia e Plumbit eshte monumenti historik ma i bukur  nder te gjitha objektet e tjera  te lagjes “Tabake”,eshte  ndertesa  madheshtore e artistike  ne stilin  turko-arab  ,  qe ka terheq interesimin e vazhdueshem te vizitoreve…Xhamia e Plumbit eshte  veper e  Mehmet Pashe Plakut … Pllaka e gdhendur  mbi porten e xhamise eshte nje dokument i  padiskutueshem qe shkruan se  kjo xhami eshte nje veper  e ndertuar  ne vitin 1187 Hixhri ,qe me kalendarin e sotem Gregorian korespondon me vitin 1773 …*1*.Te dhenat e  kronikaneve te kohes tregojne se Mehmet Pashe  Plaku  xhamine e ndertoi me gure te gdhendur e te sjellur  prej popullit  me sistemin zinxhire (dore me dore) prej Gurit te Zi e deri ne vendin e ndertimit…Mustafa Pasha jo vetem investoi me para te kohes ,por edhe  mori pjese direkt ne ndertimin e  Xhamise Plumbit ,ku per kete tregojne edhe  nje “anektode” e cila thote se : “Kur  nje fshatare donte  me i paraqite Pashes  nje ankese personale ,dhe e kishte marre vesh se ai ndodhej  ne mes puntoreve ,por nuk e dallonte ,sepse  ai ishte i veshur thjeshte… Rastisi qe personi ta pyeste  (vete Pashen) se ku gjindej Pasha  dhe mori pergjigjen qe te priste pak. Pas perfundimit te punes , Pasha u vesh zyrtarisht dhe i doli perpara hallexhiut  ,qe mbeti i prekur nga thjeshtesia e tij..” *2*.       Studiuesi  tjeter shkodran Smajl  Bala  “tregon” se Xhamia  ishte e ndare ne dy pjese: pjesa e jashtme ,qe ishte pjeserisht e pa mbuluar,dhe salla e  faljes e mbuluar me nje Kube te madhe …afersisht 15 metra te larte ,aq sa eshte  edhe lartesia e xhamise…Ne pjesen e jashtme  (pjesa e hyrjes ne xhami ) ,faleshin besimtaret qe vinin me vonese  dhe kishte keto permasa : gjatesi 15 metra  dhe gjeresia 13 metra.  Kjo salle kishte  kater dyer…kater dritare ne balle te hyrjes ,  kater ne anesoren majtas  dhe tre dritare ne anesoren djathtas. Te gjitha dritaret ishin me grila hekuri  e te stilizuara.. Kishte edhe dy dritare nga nje anesore ,qe jane te salles faljes. Harqet dhe  bordurat anesore te dritareve  qe gjinden ne pjesen e hyrjes  te xhamise jane  te zbukuruara me dekoracione “bimore”(Imitime ne forma te bimve dhe luleve, N.B.). Pjesa e Brendeshme  ( salla e faljes)..eshte ne forme katerore 10 X 10 metra.  Ajo ka deren e hyrjes  dhe nje paradhome te hapur  nga salla .., ose vendi ku rrinte Imami ne xhami…Ne fasad ka pese dritare  te vogla  ,ku njera eshte me e larte , gjithashtu salla  ka tete dritare poshte dhe  kater larte. Kubeja eshte tetekendeshe ,ku secili  kende  ka nga nje dritare te vogel…Ka pasur  edhe cardakun prej derrase…parmake dekorativ …shkalle derrase per tu ngjitur ne cardak dhe qe komunikonte  me deren per tu ngjitur  ne minare.    Ne mes te Kubes qe mbulonte sallen e faljes  kishte te varur  ne varg (zinxhire) hekuri  nje shandan me kandila qelqi ,qe fillimisht funksiononin  me vaj ulliri  , me vone me vaj guri e llampa elektrike…Dyshemja ka qene e shtruar me cimento dhe me matriale  izoluese nga lageshtira. Persiper ishte e shtruar me qilima. Ka pasur edhe rafte per vendosjen e kepuceve…*3*. Por  me interesantja ka qene  se  Salla e faljes ka pasur edhe kanalin e Zerit  qe deportonte nepermjet mureve  ne te gjitha ambientet e Xhamise… Minarja eshte ndertuar me gure te gedhendur te lidhur me hekur dhe pikur  me plumbe .
Xhamia  ne “fokusin” e Studiuesve te huaj.
Ky objekt kulti me vlera  te medha besimi e qytetrimi ka terhequr vemendjen e  studiuesit dhe ish konsullit  francez  ne Shkoder  Hekard (Hecquard) i cili shkruan  se  vetem njera nga  Xhamit  te terheq me shume vemendjen , Xhamia e Plumbit  e ndertuar  nga Pasha  Bushatlli i Shkodres. Kjo xhami  kupolat e saj i ka te mbuluara me plumbe dhe te mbeshtetura mbi kolona graniti ,me kapitele te uredherit  Korintas….Ne te njejten kohe  (me  xhamine ) Pasha ndertoi uren e  Kirit…Ura  ka qene e ndertuar (mbi lumin Kir) ne vitin 1768 jo shume large vendit ku ujrat e tij derdhen ne  Bune . Ajo ure sherbente  per te lidhur qytetin  me fshatin e madh  Bahcallek . Konstrukti i forte i kesaj ure , harqet e larta e te guximeshme ,si dhe gjigantizmi  i saj paraqesin nje pamje qe gjithsesi te imponohet…*4*.
Eshte interesant se sipas  Hekardit  Ura dhe Xhamia jane ndertuar  ne vitin 1768 ,pra pese vite me heret se  shkrimi i gjetur ne pllaken e deres se xhamise .Per kete  ne mendojme se  viti 1768 eshte koha e fillimit te projektimit e ndertimit te xhamise, ndersa  viti 1773 eshte viti i inagurimit te ndertimit te plote. Studiuesi dhe albanologu i njohur i shekullit XIX-te  Johan Georg Hahn pershkruan  me nota  brilante   natyren dhe  xhamin e plumbit ,ku nder te tjera po lexojme: ”Nga Juglindja syri te sheh  fushen e Drinit  dhe vargjet e bukura te maleve qe si ne panoram vijn njeri pas tjetrit..
Perpara shkon rruga e gjate e lagjes  Tabakeve  ,ne mes kodrave dhe Kirit ,i cili ne perendim te kodres se Kalase bashkohet me  Drinin. Mbi  lumin Kir eshte endertuar nje Ure Guri …me te cilen lidhen me lagjen e Bahcallekut .
Lagja e Tabakeve ka nje xhami te bukur  te mbuluar me pllaka plumbi..*5*. Nje studiues i njohur  italian (Ermanno Armao) duke shkruar per disa vepra ndertimi me vlera (si Ura e tjer) ne Shkoder  do te “thoshte” ; Vereni harten tone dhe shihni se qe ne ate kohe (shekulli XVII), ishin Dy Ura, ndoshta prej druri ; njera mbi Bune  me poshte se ajo e sotmja prej hekuri , dhe tjetra mbi  lumin Kir , e zevendesuar njeqinde vjet  me vone  me nje ure guri ,kur u ndertua edhe Xhamia e Plumbit  ne vitin 1773… Ura  e gurit mbi Kire  eshte rrezuar  nga ujerat e rrembyeshem te Drinit ne vitin 1880 , kjo ure gjindej ne mes  Xhamise  Plumbit dhe ures se sotme te Bahcallekut ..*6*.
Vlen te kujtohet se  Ura e ndertuar nga  Mehmet Pash Plaku (Bushatlliu) kundrejt lagjes “Ajasem” ose  “Tabake” kishte lidhje me rrugen tregtare Shkoder-Lezhe  te shekullit XVIII…
“Fati” i ndertuesit te xhamise.
Ndertuesi dhe themeluesi i Xhamise Plumbit  Mehmet Pasha  ka pasur varrin (dhe tyrben..) ngjitur me xhamin ne anen e djatht te murit , ne skuten per nen minare , ne pjesen e qarkueme me hekura te trashe dhe  qe ishte e mbuluar me pullaz ,sic e vertetojne fotografit e vjetra. Si rezultat i permbytjeve te vazhdueshme  ,lymi i lumit  ka arritur  deri ne dritare ,duke mbuluar edhe varrin e Pashes , per te cilin flitet se eshte vet i dyte..*7*, ku nje studiues shkodran shkruan se varri  i dyte ketu sipas gojdhenave  ka qene i Ibrahim Pashes. Ndersa ne hyrje te oborrit te Xhamise  ka qene nje  ndertese e vogel ku brenda saj ka pasur nje  saraxhe  Uji*8*.
Xhamia ne mes dekadave e shekujve .
Xhamia si  cdo objekt tjeter i ndertuar nga dora e njeriut eshte ndeshur nder dekada  me pasojat e shekujve dhe shekullareve..Ndaj per ti perballuar keto pasoja  ka pasur nevoje disa here te  riparohet ,gje qe konfirmohet per here te pare ne vitin 1863. Ne vitet e  pushtimit Austro-Hungarez (1916-1918) xhamise fatkeqesisht ju  demtua  shtresa e plumbit (duke ju grabitur) . Ne vitin 1920 ky dem u riparua. Ne vitet 1930 rane disa gure te minares, ndersa ne revisten “ Zani i Nalte” te vitit 1938  jepet alarmi  se Xhamia e Plumbit  ndodhet ne shkaterrim e siper prej vershimeve te lumit Drin  per cdo vit ,sa te thuash se krejt xhamia  brenda eshte mbushur  me lym (dhe), si dhe minarja  e kesaj xhamie  mbas pak kohet rrezikohet per te rene…
Xhamia e Plumbit  ne vitin 1930 e kishte pushuar aktivitetin fetare..*9*.
Me gjithe rrokopujat historike , xhamia e plumbit me ndihmen e besimtareve  kishte mbijetuar dhe fituar statusin “ monument kulture “. Ne vitin e zi atesit te 1967 Xhamin e Plumbit e  goditen dy fatkeqesi ,se pari nje rrufe qe i keputi pergjysem  minaren e bukur  te ndertuar me gure te latuar ,qe dukej madheshtore prej se largu ..*10* ,dhe se dyti “lufta” kunder Besimeve qe shpalli shteti  komunist. Ne fakte  Xhamia e Plumbit nuk u shkaterrua me kulm e themel ,si shume objekte kulti  te besimeve muslimane e kristiane ,por  u la thuajse ne harrese…
Si per cdo veper qe eshte ndertuar ne emer te Zotit  edhe per Xhamin e Plumbit  me  16 nentor te vitit 1990 vjen  dita e rilindjes saj . Hafiz Sabri Koci  ne nje miting madheshtore (ku muaren pjese  besimtare musliman e kristian) ,”deklaron” rihapjen e e ketij tempulli te Zotit.
Qe nga ajo dite  kjo xhami  me ndihmen e Krijuesit te gjithesise dhe vullnetin e besimtareve ju kthye  normalitetit ,por ky normalitet sot rrezikohet jo me nga  djajt e kuq  qe kane rene nga vakti ,por nga vershimet e ujrave te Drinit ,qe shpesh pa meshire kerkojne te perpijne jo thjeshte nje  objekt kulti ,por edhe nje  monument  qytetrimi ,qe  eshte  realitet i bashkejetese se mrekullueshem te  shqiptareve…

R E F E R E N C A T :
*1*. Hamdi  Bushati ,Shkodra dhe Motet .I. fq.56.
*2*. H.  Bushati ,po aty  fq.58.
*3*.Smajl Bala ,Institucionet Islame dhe Hoxhallaret e Shkodres,fq.128-131.
*4*.Hyacinthe Hecquard ,Historia dhe pershkrimi i Shqiperise se Eperme    ,ose i Gegerise ,fq.42-43.
*5*.Johan Georg Hahn ,Studime  Shqiptare ,fq.136.
*6*.Ermanno Armao ,Vende , kisha , lumenj , male e toponime te ndryshme te nje harte te lashte te Shqiperise Veriore, fq.116.
*7*.H. Bushati ,po aty ,fq.57.
*8*.S.  Bala , po aty, fq.128-131.
*9*.S.  Bala , po aty, fq.128-131.
*10*.H. Bushati , po aty ,fq.57-59.
Ndue  Bacaj  

Kur historia rrefehet si përrallë

Ky artikull mori shkas nga një shkrim me titull “Vëllavrasja e Këlmendit në janar të vitit 1945” i botuar në gazetën Shqip datë 14 janar 2010, me autor Shaqir Vukaj. Të intriguar nga titulli dhe nga emri i autorit shumë njerëz duhet ta kenë lexuar, veçanërisht ata të cilët e kanë pësuar nga kjo “vëllavrasje”, jo vetëm në fushë të betejës, por veçanërisht pas saj. Kjo për dy arsye: Se titulli presupozon një kënvështrim të ri rreth ngjarjeve të janarit 1945, dhe se origjina e autorit, birit të Bejto Faslisë, njeri me mjaft peshë në pushtetin e ri komunist, rrëfimeve të të cilit ai i referohet pa thënë se po citon të atin, është ajo e palës komuniste në këtë konflikt, që pasi s’ka lënë gjë pa thënë në dyzet e pesë vjet, paska prapë ç’të thotë. Por sapo hyn në brendi zhgënjehesh dhe ndjen edhe keqardhje sesi ka mundësi që edhe pas njëzet vitesh pluralizëm të kesh kurajon për të keqtrajtuar historinë, me të njëjtën bojë që u shkrua në dyzet e pesë vite e akoma më keq kur këtë e bën dikush që nuk ngurron edhe të shfaqet në emër të vëllazërisë.
Artikulli i cituar nuk ka vetëm keqinterpretime, por edhe fshehje të së vërtetës dhe sajesa të cilat është pak t’i quash të turpshme. Aq më tepër kur je i vetdijshëm se të shkruash histori është punë vërtet e vështirë edhe për kompetentët.
Së pari, historia nuk bëhet nuk bëhet me thasheme të tipit “… qarkullonin zëra…”. Le të ndalemi tek kjo pikë. Tirana u çlirua me 17 nëntor. Komunistët thonë se forcat partizane hynë triumfatorë në Shkodër, duke ndjekur këmba këmbës armikun me 29 nëntor. Nga data 17 deri më 29 në ndjekje të forcave gjermane nuk është rregjistruar ndonjë betejë partizane. Komunistët po organizonin jo shporrjen e okupatorëve, por instalimin e pushtetit të tyre, aksion të cilin e kishin filluar që pas Konferencës së Pezës. Ka plot studiues të cilët kanë shprehur opinionin se komunistët po kursenin forcat për t’i përdorur kundra rivalëve për pushtet dhe kjo tashmë është e vërtetuar.
Është një e vërtetë që ka pasur në nëntor të vitit 1944 përpjekje nga Mark Gjon Markaj e të tjerë për të organizuar një forcë ushtarake që do t’i bënte rezistencë forcave partizane të cilat po shtrinin pushtetin komunist në të gjithë Shqipërinë, por përkjejet e tij më shumë se ushtarake kanë qenë politike, për rrjedhojë edhe të pasukseshme. Tentativën e fundit për këtë organizim Mark Gjon Markaj e ka bërë në Shkrel me 29 nëntor 1944, por dëshmitarë pjesëmarrës në atë tubim kanë pohuar më vonë, (im atë Dedë Luket Grishaj, Rrok Kanto Marashi por edhe Marash Mali, të cilit Shaqir Vukaj i referohet si i saktë) në 1991 se Mark Gjon Markaj nuk u shfaq bindës në planet e tij ushtarake, prandaj dhe nuk u ndoq nga malësorët.
Përçarës tingëllon interpretimi i angazhimit të malësorëve në periudhën e luftës. Sipas autorit malsërot e Hotit, Këlmendit, Kastratit, Shkrelit duke qenë në shumicë katolikë nuk e luftuan Italinë. Madje qenka e vërtetë se Italia fashiste, duke përfituar nga fakti se këto krahina ishin në masë të fesë katolike, dhe duke shfrytëzuar me të gjitha format faktorin fetar, kishte arritur të krijonte një situatë të tillë, në mos të pajtueshme me pushtimin, të paktën, e kryesorja, që popullsia të mos organizohej në luftë kundër saj. Atëherë i bie që Rranzat e Malësisë, të cilat në maxhorancë nuk i përkasin besimit të krishterë, e që e paskan luftuar shumë Italinë, ta kenë bërë këtë të nxitur nga faktori fetar, i papajtueshëm me ideologjinë komuniste!
Të nisesh nga një logjikë e tillë është mjerim intelektual. Sepse nuk merr parasysh asnjë rrethanë apo faktor historik, gjeografik dhe sigurisht edhe politik. Rrok Kanti, nipi i Llesh Marashit, për të cilin Shaqir Vukaj thotë me një gjuhë urrejtjeje se ka lyer duart me gjak, pohonte se gjatë kohës që ne, pra Lleshi me çetën e tij, përpiqeshim të tërhiqnim në luftë kundër Italisë edhe malësorë të tjerë, nuk ia dolëm për shkak se politika italiane bëri një propagandë të fortë të bashkimit të trojeve shqiptare, por edhe sepse ne deri më atë periudhë ishim të identifikuar si ithtarë të Zogut, figura e të cilit nuk pëlqehej fort ndër malësorë. E pra Llesh Marashi ishte katolik si shumica e pjestarëve të çetës së tij, njerëz të cilët morën pjesë edhe në luftën e Reçit kundër italianëve dhe këtë historia e ka të rregjistruar, edhe pse Shaqiri e harron me dashje, ashtu sikundër sajon se Llesh Marashi paska qenë edhe komandant i një çete partizane! E vërteta është krejt ndryshe. Qarkori i partisë komuniste të Shkodrës dërgoi pranë çetës së Llesh Marashit, Qamil Gavoçin një i ri komunist, i ngarkuar të bënte për vete pjestarë të çetës dhe t’i konvertonte në komunistë. Rrok Kanti e ka shpjeguar edhe këtë. Lleshi e priti Qamilin krahëhapur me kushtin që ai të mos ushtronte propagandë në rradhët e çetës. “T’i njoh bindjet djalë, por nëqoftë se do të bësh propagandë komuniste në çetë do të më detyrosh që të të përzë!”. Pas jo më shumë se tri javësh, thotë Rroku, Lleshi nuk pat zgjidhje tjetër veçse ta përzente. Rroku ka thënë gjithashtu se Lleshi nuk do të kishte dashur ta përzente nga çeta Qamil Gavoçin, sepse ishte një shans për t’u bërë si shembull ndjekës edhe nga të rinj të tjerë antifashistë nga qyteti apo rrethinat. Por një çetë me parti do të vinte ideologjitë politike mbi atdheun dhe nuk do të ishte një njësi e unifikuar ushtarake.
Figura e Llesh Marashit është sigurisht një figurë komplekse me dritëhijet e veta, por mjaft interesante siç e dëshmojnë edhe disa nga dokumentet e tij. Kur e kam pasë pyetur Rrokun pse Lleshi e mori përsipër postin e qarkomandantit të xhandarmërisë së Shkodrës gjatë pushtimit nazist, përgjigja për mua ka qenë një befasi. Vendi ndodhej në anarshi, rrezikohej jeta dhe ekonomia e shumë njerëzve, dhe më shumë se lufta vendit i duhej një rend e rregull, dhe në atë drejtim po investonin figura shumë më madhore se Lleshi, si patër Anton Harapi dhe Lef Nosi. Nga Rrok Kanti kam mësuar të kundërtën e asaj që thotë Shaqiri në artikullin e tij. Llesh Marashi hapi në korrik të vitit 1944 burgun e Shkodrës duke liruar të gjithë të burgosurit, komunistë apo ordinerë, ndërsa në gusht të po atij viti në bashkëpunim me Nikë Gjeloshin e Shalës dhe forcat e komanduar prej tij i zunë pritë një autokolone gjermane në afërsi të fshatit Vrakë fare pak kilometra nga qyteti i Shkodrës, duke i shkaktuar dëme armikut por edhe duke rrezikuar shumë meqenëse distanca nga qyteti i Shkodrës ku gjendeshin mjaft forca gjermane të dislokuara përshkohej në dhjetë minuta nga një ushtri e motorizuar dhe me rezerva të fuqishme përforcimi. Ka të ngjarë që ky sulm të ketë qenë i koordinuar me forcat ajrore britanike, pasiqë Rroku pohonte se po atë ditë kanë bombarduar këtë autokolonë avionat anglezë.
Të gjithë librat, disertacionet e pajisura me dokumentacion nga sigurimi i shtetit gjatë diktaturës e kanë përmendur e stigmatizuar të parin nga armiqtë e reaksionit Llesh Marashin. Rakip Beqaj, Fadil Paçrami, Demir Dyrmishi e të tjerë e të tjerë janë përpjekur ta japin figurën e Llesh Marashit sipas versionit armik e tradhtar të pushtetit popullor. Mirëpo duke dashur ta përcjellin figurën e tij si armik të pushtetit popullor kanë dhënë edhe një kontribut  pa dashje në dimensionin patriotik të tij kur kanë cituar letrën apo letrat, proces verbalet apo fjalimet e tij ku shprehimisht thuhet se “ne duam një qeveri të të gjithë shqiptarëve, dhe jo një qeveri të njërës palë. Çdo gjë që kemi bërë e do të bëjmë, e bëjmë në interes të atdheut, pa asnjë tendencë partie.” Llesh Marashi kërkonte një qeveri të të gjithë shqiptarëve. Lufta që organizoi ai ishte një luftë civile, por duhet thënë se ishte një kundërpërgjigje e asaj që po bënin komunistët duke uzurpuar pushtetin në mënyrë tërësisht ilegjitime, pa marrëveshje me palët e tjera dhe pa zgjedhje të lira e të ndershme. Argumente të tilla Shaqiri i quan broçkulla. Aferim!
Shaqiri ka marrë përsipër të na thotë të vërtetën rreth luftës së Këlmendit, natyrisht si ia ka thënë i ati, por ka bindjen se vetëm ai po thotë të vërtetën edhe pse e di se mund t’i tingëllojë si përrallë.  Krisi një pushkë s’dihet se ku e palët ranë në luftime thotë pak a shumë Shaqiri, i cili duke përshkruar pozitën gjeografike dhe ca të dhëna historike rreth Këlmendit e figurës së Prek Calit, kërkon të na imponohet si kompetent. Mirëpo Shaqiri e ka një hall. Por më parë se të shkojmë tek halli i tij, po i kujtojmë atyre që s’e dinë se malësorët nuk hyjnë në luftë pa e marrë vesh se “ç’a asht pushka more?” e pa u qitë kushtrimi. Një injorim të tillë nuk mund ta bëjë kurrsesi një bir malësori. Shaqiri e bën. Nuk e di ku ka lindur, por unë kam lindur në qytet, jam rritur e edukuar si qytetar dhe e ndjej veten produkt të Shkodrës, por si biri i një familjeje pjesëmarrëse në atë luftë dhe në ato ngjarje, që ka vuajtur më pas djegien dhe plaçkitjen e shtëpisë, fakt të cilin të paktën katër vetë nga njerëzit me peshë nga rradhët e komunistëve të asaj kohe e kanë pohuar, dhe meqënëse të gjithë janë të vdekur po i lemë të qetë, burgosjen e njëzet e tetë vetëve që nga foshnja e gjirit dhe deri tek plaka, e më pas internimin e një pjese të familjes, nuk mund të hesht e të pranoj se gjithçka në Këlmend ndodhi aksidentalisht. Ajo që ndodhi në Këlmend ishte e paralajmëruar. E parashikuar që me Besëlidhjen e maleve ku kanë marrë pjesë edhe përfaqësues nga Këlmendi por edhe nga Gruda e Triepshi, të cilat gjendeshin të ribashkuara administrativisht me Shqipërinë për shkak të pushtimit, e të cilës Shaqiri i referohet, dhe ka të drejtë kur pohon në njëfarë mënyre se funksioni i kësaj Besëlidhjeje ishte pengimi i ngritjes së këshillave nacionalçlirimtare si themeli i pushtetit të ardhshëm komunist, çka nënkupton se malësorët nuk do t’i jepnin besë pushtetit të ri. Së pari sepse komunizmi ofronte të kundërtën e asaj me të cilën malësorët ishin mësuar prej shekujsh: fenë dhe traditën e organizimit shoqëror të cilin edhe perandoria osmane qe detyruar ta njihte. Komunistët nuk kanë qenë naivë, të paktën nga përvoja kur ngritja e këshillave dështoi pikërisht në dy krahina: Malësi të Madhe dhe Mirditë.
Por le të kthehemi tek thelbi. Ta ilustrojmë pak këtë ngjarje me dokumentet e historiografisë komuniste Demir Dyrmishi në librin e tij “Lufta për likuidimin e bandave kriminale dhe organizatave tradhtare 1944-1948” faqe 27, është i vetmi që na ofron një pamje më serioze të asaj që ndodhi në janar të 1945 në Këlmend. Le ta citojmë: Llesh Marashi, pasi organizoi bandën kriminale, grumbulloi rreth vetes disa reaksionarë nga Kastarati dhe Shkreli dhe vuri nën komandë 300-400 veta. Nga mesi i janarit, goditi batalionin e parë të Brigadës së Parë Sulmuese tek ura e Tamarës e në Broje, duke i shkaktuar humbje të ndjeshme.
Shaqiri duke iu referuar të thënave të të atit por edhe arkivit, e pohon se në Këlmend mbërriti batalioni i parë i Brigadës së Parë Sulmuese, formacion legjendar dhe krenari e luftës partizane që u shkërmoq  brenda pak orëve nga një grup malësorësh. Por nuk e përmend se tek ura e Tamarës na paska qenë edhe Llesh Marashi me forca nga Kastrati e Shkreli. Përse? Sepse sipas Shaqirit ka më shumë se një Malësi, dhe se fiset (po i quaj kështu për shkak të traditës) i jepkan vetes të drejtën të dalin nga një Beslidhje edhe pa paralajmëruar. Kjo do ta turpëronte secilin nga malet e Malësisë. E Këlmendi nuk mund t’ia lejonte vetes “luksin e turpërimit”. Është e vërtetë se në mënyrë të organizuar Hoti nuk mori pjesë në kryengritjen e Malësisë të drejtuar nga Llesh Marashi. Shkaqet nuk janë analizuar ende për arsye subjektive dhe kjo nuk merret në konsideratë nga asnjë pikëpamje historike e as mund të flasim me hamendje. Dimë vetëm që në anën tjetër të kufirit, shqiptarët malësorë kanë tentuar t’u vijnë në mbështetje sipas parimit të Besëlidhjes vëllezërve tyre në këtë anë dhe shumë prej tyre e kanë paguar shtrenjtë nga forcat partizane malazeze, “vëllezërit” e partizanëve shqiptarë. Tash pra e kemi të qartë se as batalioni i parë i Brigadës së Parë e as forcat antikomuniste të Malësisë nuk gjendeshin rastësisht aty, kur ke parasysh skajin ku ndodhet vendi.
Ta ndash rezistencën e Këlmendit nga kryengritja e Malësisë është jo vetëm inkompetencë apo apologji për përfshirjen e Bejto Faslisë në atë luftë “vëllavrasëse”, por dashakeqësi, siç del në shumë rreshta; dashakeqësi që rrjedh nga një formim komunist që i sheh përpjekjet e malësorve në dyzet e pesën si veprime bandash të pandërgjegjshme dhe jo si mision për të ndalur kulshedrën e kuqe (dhe këtë term nuk po e sajoj unë).
Shaqiri bën me vetdije një punë të cilën ai thotë se duhet ta bëjnë historianët, por i kalon caqet e “historianit” bashkë me rekomandimet e veta kur thotë se “sot është dita t’i përkujtojmë të gjithë njëlloj”. Të nxjerrim mësime, porosit Shaqiri, duke kërkuar që mos të kuptojmë se kush e ka fajin jo vetëm për luftën “vëllavrasëse” por edhe pasojat e luftës të cilat ai i pohon. Atëherë përse ta mësojmë historinë? Që t’ua tregojmë brezave si përralla nga kolltuku i gjyshit? Jo! Sepse atëherë do të mbetemi pa histori dhe mjerë ne! Shaqiri e konsumoi të drejtën e tij për ta treguar historinë ashtu siç e di ai përsakohë që me vetdije të plotë rrëfeu një përrallë. Le ta mbajë për vete, sepse ne të tjerët nuk jemi pa histori. Unë nuk do të bëj me Bejto Faslinë atë që Shaqiri bën me figurën e Llesh Marashit në mënyrë të qëllimshme. Por unë një pyetje e kam. A e ndjen Shaqiri moralisht detyrën për t’i kërkuar falje Malësisë në emër të të atit, si njeri me peshë që ishte ai në rradhët komunistëve, për ata qindra malësorë të pushkatuar me gjyq e pa gjyq e për ato dhjetra shtëpi të djegura e të plaçkitura? E megjithatë unë do ta kujtoj edhe Bejto Faslinë. Do ta kujtoj për një episod njerëzor të tij para zonjës së Shtëpisë së Grishajve në burgun e Shkodrës kur ka marrë t’i japë diçka nga kuleta e tij si ndihmë. Ajo ndihmë nuk është pranuar, përkundrazi është prapësuar si fyerje, sepse malësorët, burra apo gra qofshin, kështu janë gatuar, të kërkojnë drejtësi dhe të mos pranojnë lëmoshë.  Dhe e vërteta është aty ku është drejtësia.
Eduard GRISHAJ

Mungesa e stabilitetit politik stimulon krimin

Qyteti i Shkodres eshte njohur historikisht si qyteti me i persekutuar nga rregjimi komunist 45 vjecar, si qyteti i qendreses antikomuniste por edhe djepi i demokracise se re te rilindur ne dhjetorin e vitit 1990. Qyteti i lashte i Rozafes ka patur deshmoret por edhe heronjte e vjeter e te rinj te demokracise. Bashkim Vehid Qarrabuti i datelindjes 22 korrik 1970, ishte shume i ri kur ne vitin 1990 Shqiperia dhe shqiptaret e etur per demokraci, nisen betejen per crrenjosjen e komunizmit me despotik ne Evrope. Si pinjoll i nje prej familjeve te persekutuara gjate rregjimit komunist, 20 vjecari Bashkim Qarrabuti do te ishte pjesmarres ne te gjitha levizjet ne qytetin e tij te lindjes si ate te 14 janarit 1990- e para perpjekje e shkodraneve per te rrezuar bustin e dikatorit Stalin ne sheshin kryesor te qytetit, 16 qershorit 1990- kur varrimi i martirit Pellumb Pellumbi u kthye ne nje proteste ndaj qeverise komuniste te Ramiz Alise, 13 dhjetorit 1990- kur Shkodra i dha lekundjen e pare te rendesishme diktatures vetem nje dite pas themelimit te PD-se ne Tirane, 2 prillit 1991- kur sheshi para Komitetit te Partise se diktatures u la me gjakun e 4 deshmoreve te demokracise. I vendosur ne shenjester te veglave qorre te diktatures, si pjesmarres ne kete proteste paqesore te qytetareve shkodrane me 2 prill 1991, Bashkim Qarrabuti pa i mbushur akoma 21 vite jete, keqtrajtohet ne menyren me cnjerezore nga Sigurimi famekeq i Shtetit.
Demokracia shqiptare e lindur e brishte, do te lekundej deri ne shkaterrim ne vitin 1997, kur revolucioni i armatosur komunist, rrezoi strukturat e shtetit te ngritura me aq mund e sakrifica. Megjithate, edhe ne ato kushte, Bashkim Qarrabuti ishte nder ata qe mbrojten me vetemohim institucionet e shtetit ndaj rebelimit komunist.
Pas vitit 1997, filloi nje jete e veshtire per te gjithe ata, te cilet i besonin demokracise dhe idealeve te shenjta. Bashkim Qarrabuti, i shenjestruar nga forcat e erreta ne pushtet, do te ishte viktime e dhunes dhe keqtrajtimit me te eger. Ai ishte pjesmarres ne protesten popullore ne diten e varrimit te Azem Hajdarit ne Tirane- tribunit te demokracise shqiptare dhe per kete arsye u keqtrajtua fizikisht ne menyren me te paimagjinueshme, duke i shkaktuar demtime te shumta. Kontribut i vyer i Bashkimit Qarrabutit, eshte edhe ai ne mbrojtje te votes se lire. Ne fushtatat elektorale gjate viteve te demokracise, ai ka qene perfaqesues i Partise Demokratike dhe te djathtes qofte te lagjen e tij “Vojo Kushi”, por edhe ne zona te tjera ku e kerkonte interesi i mbrojtjes se votes. Ne zgjedhjet e 24 qreshorit 2001, Bashkim Qarrabuti ishte antar i Komisionit te Zgjedhjeve ne zonen 13, ku perballe ishin nenkryetarja e PDSH-se Jozefina Topalli dhe kandidati i Partise Socialiste ne pushtet ne ate kohe Gjergj Leqejza. Pjesmarrja ne kete komision dhe kembengulja e tij per te mos lejuar manipulimin e zgjedhjeve ne zonen 13, i kushtuan mjaft rende. Ndaj tij pati presione te shumta, u kercenua me arme zjarri nga grupe kriminale te mbeshtetura nga pushteti i asaj kohe. Teksa largohej nga Q.V. 13, Bashkimi u qellua me arme, por fatmiresisht jeta i shpetoi.
Ne kushtet e nje terrori te jashtezakonshem, i rrezikuar per vdekje, pak muaj pas zgjedhjeve te vitit 2001, ai u detyrua te largohej per te shpetuar jeten e tij. Te njejtat grupe kriminale, qe nga ajo kohe dhe deri me sot vazhdojne te ushtrojne presion ndaj familjes, duke i qelluar edhe me arme zjarri ne banesen e tyre ne lagjen “Vojo Kushi” te Shkodres madje edhe nndaj babait te Bashkimit, Vehid Qarrabuti. Ne kushtet e mungeses se stabilitetit politik dhe te krizes qe ka perfshire vendin, klimes se ashper ne mes PD-se dhe PS-se, aktiviteti kriminal eshte rritur ndjeshem dhe kjo provohet qarte nga vrasjet e shumta te diteve te fundit ne zona te ndryshme te vendit.  Ne keto kushte edhe ata qe kerkojne te marrin jeten e Bashkim Qarrabutit, jane aktivizuar per te cuar deri ne fund ate qe nisen qe nga viti 2001: vrasjen e ketij demokrati te flakte.