Shkruan Rafael Floqi
Opinioni mbi Kushtet e shpalljes së pavarësisë në Vlorë mund të ndryshojë në varësi të pikëpamjes dhe kontekstit të personit. Disa njerëz mund ta shohin këtë ngjarje si një moment historik dhe triumfal për popullin shqiptar, ndërsa të tjerë mund të kenë qasje më skeptike ose të ndryshme në lidhje me këtë periudhë. Nëse e shohim nga pikëpamja e atyre që e konsiderojnë një moment triumfal, mund të theksojmë se shpallja e pavarësisë në Vlorë në vitin 1912 ka qenë një akt i guximshëm i shqiptarëve për të rrëzuar sundimin otoman dhe për të themeluar një shtet të pavarur. Ky ngjarje ka pasuar një periudhë të gjatë kolonializmi dhe sundimit otoman, dhe shpallja e pavarësisë simbolizon dëshirën e popullit për liri dhe autonomi. Nga ana tjetër sfidat dhe vështirësitë që mund të kenë pasuar shpalljes së pavarësisë. Për shembull, pasi u shpall pavarësia, Shqipëria përballet me shumë sfida, duke përfshirë periudhën e Luftës Ballkanike dhe atë të Luftës së Parë Botërore. Për të formuar një opinion mbi Kushtet e shpalljes së pavarësisë në Vlorë, është e rëndësishme të kuptohet konteksti historik dhe politik i atyre kohërave, duke marrë në konsideratë të gjitha këndvështrimet dhe pasojat e një ngjarjeje kaq të rëndësishme për historinë e Shqipërisë.
Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë ka një rendësi të jashtëzakonshme, jo vetëm për popullin shqiptar, por edhe për historinë e Ballkanit dhe më gjerë. Kjo ngjarje ka ndikuar thellësisht në zhvillimet e mëvonshme politike, shoqërore dhe kulturore të Shqipërisë. Disa nga pikat kyçe të rendësisë së shpalljes së pavarësisë janë:
1. Liria dhe Pavarësia: Shpallja e pavarësisë shënon një moment thelbësor në historinë e Shqipërisë, duke i dhënë popullit shqiptar lirinë dhe autonominë për të vendosur për të ardhmen e tyre. Pas një periudhe të gjatë të sundimit otoman, shpallja e pavarësisë simbolizon shpresën dhe dëshirën për një shoqëri të pavarur.
2. Identiteti Kombëtar: Ky akt ka kontribuar në ndërtimin e identitetit kombëtar shqiptar. Shqiptarët janë bashkuar për të luftuar kundër sundimit otoman dhe për të krijuar një shtet të pavarur, duke ndezur ndjenjën e njësisë kombëtare dhe solidaritetit.
3. Inspirimi për Liri dhe Pavarësi në Rajon: Shpallja e pavarësisë në Vlorë ka shërbyer si burim inspirate për vende të tjera në rajon që kërkonin të përfitonin nga liria dhe pavarësia. Kjo ka ndikuar në ngjarje të tjera historike në Ballkan dhe ka shpërfaqur një frymë lufte për autonomi.
4. Themelimi i Shtetit Shqiptar: Pas shpalljes së pavarësisë, u themelua shteti shqiptar modern. Ky moment ka sjellë sfida dhe mundësi të reja për të ndërtuar një shoqëri dhe një shtet që bazohet në principtë e vlera demokratike.
5. Ndikimi Ndërkombëtar: Shpallja e pavarësisë ka çuar në njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë si një shtet i pavarur. Ky fakt ka hapur rrugën për lidhje diplomatike, bashkëpunim ekonomik dhe ndihmë nga komuniteti ndërkombëtar.
Në përgjithësi, shpallja e pavarësisë në Vlorë ka qenë një ngjarje e rëndësishme për historinë dhe zhvillimin e Shqipërisë, duke lënë një ndikim thelbësor në identitetin kombëtar dhe rrugën drejt zhvillimit të shoqërisë së lirë dhe demokratike.
Sot në këtë ditë të shënuar, të 111-vjetorit e shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, përkujtohet me mirënjohje e respekt dhe patrioti Thanas Floqi, një nga firmëtarët e shpalljes së Pavarësisë. Ai ishte një nga intelektualët e njohur të kohës, krijues, e mbi të gjitha atdhetar i spikatur. Ai do të respektohet si i tillë ndër breza, pasi ka lënë gjurmë në historinë e vendit, veçanërisht në Cakran, ku punoi me përkushtim. Në stendat e Muzeumit Kombëtar në Tiranë kur sheh me vëmëndje firmëtarët e aktit historik të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Midis firmave të I. Qemalit, L. Gurakuqit e të tjerëve, më tërheq si magnet firma e Thanas Floqit, vëllait të Kristo. Floqit. Të them të drejtën diçka ndjej një ndjenjë krenarie për këtë paraardhës timin të trungut tim familiar, që atëherë, atë ditë të 28 Nëntorit historik të 1912-tes, ishte vetëm 28 vjeç dhe qëndronte pranë plakut mjekërbardhë Ismail Qemali.
KUSH ËSHTË THANASH FLOQI
Thanas Floqi, në jetëshkrimin e tij shkruan: “Jam lindur në Korçë më 14(28) kallnor të vitit 1884. Kur isha dy vjeç, familja ime është shpërngulur nga Korça në qytetin Karvasara të Greqisë, pasi atje babai zhvillonte aktivitetin e tij tregtar: Mësimet fillore e mesatare i kreu në Mesolongji dhe universitetin për drejtësi në Athinë. Kur mbaroi juridikun, familja e tij jetonte në Korçë. Më pas shkon në Amerikë.. Atje njihet e bashkëpunon me Sotir Peçin, Fan Nolin, Kristaq Dakon, etj.. Në vitin 1908, Thanasi e kuptoi momentin historik ku ndodhej populli shqiptar, prandaj u hodh në luftë për çlirimin kombëtar… Më 1908, vjen në Vlorë, ku vetmohet puna që bëri me themelimin drejtimin e orkestrës “Labëria”… e asaj kohe është dhe kwnga patriotike e kohës se robërisë turke, me titull “O trima luftëtarë”, kompozuar dhe me tekst te vet patriotit Thanas Floqi.
Po këtë vit takohet me Ismail Qemalin në Vlorë dhe e mbështet atë për deputet… Në vitin 1909, organizon e drejton hapjen e shkollave shqipe me 5 klasë në Korçë… këtu, vë për herë të parë në skenë dramën “Besa”… Ndërsa puna për ngritjen e shkollës në Cakran, është një ndërmarrje me shumë vlerë e Thanas Floqit…
Thanasi i kreu të gjitha nivelet e arsimit, nga fillorja deri tek ajo e lartë, në Greqi, ku edhe u diplomua për drejtësi. Këtë mundësi e ka dhënë i ati, Vasili, i cili në atë kohë merrej me tregti. Në moshën 21-vjeçare u kthye në Shqipëri dhe më pas shkoi në Amerikë, ndërsa familja e tij ishte kthyer në Korçë. Në SHBA takoi shqiptarë të tjerë dhe mori pjesë në themelimin e shoqërisë patriotike “Mall i Mëmëdheut”, e cila më pas u shkri në shoqërinë “Vatra”. Aty u njoh me Sotir Pecin, Fan Nolin dhe Kristo Dakon. Pas tre vjetësh qëndrimi në Amerikë, Thanasi u kthye në atdhe, fillimisht në Vlorë (1908) dhe një vit më vonë, shkoi në Korçë, ku u emërua drejtor i një shkolle shqipe me pesë klasë. Në qytetin e Korçës botoi më 1909 veprën “Gramatika e gjuhës shqipe”.
Edhe pse xhonturqit zbatuan reforma dhe u dhanë liri shkollave dhe mësimdhënies në gjuhën amtare në territoret e Perandorisë Osmane, ata këmbëngulën në përdorimin e shkrimit turko-arab. Lufta politike u intensifikua, sidomos në vitin 1910. Në këto rrethana sfiduese, Thanasi punoi me këmbëngulje. Ashtu si patriotët e tjerë, ai mbrojti përdorimin e alfabetit latin, siç vendosi Kongresi i Manastirit. Edhe para Kongresit të Manastirit në mars 1879, Komiteti i Stambollit kishte miratuar Projektin e alfabetit kombëtar për gjuhën shqipe me alfabetin latin. Në këtë komitet bënin pjesë patriotë si Sami Frashëri, Jani Vreto dhe Pashko Vasa.
Më tej, në vitin 1887 u krijua shkolla e parë shqipe në Korçë me fizionomi shqiptare, në mbështetje të aspiratave për liri dhe pavarësi. Ishte një shkollë laike ku lëndët kryesore jepeshin në gjuhën shqipe, ku merrnin pjesë nxënës të besimit ortodoks dhe mysliman, të pasur dhe të varfër. Si mund ta pranonte Thanasi përdorimin e shkrimit turko-arab? Ishte e pamundur, prandaj ai kërkoi një punësim ku nuk do t’i pengohej veprimtaria e tij arsimore. Ai zgjodhi Cakranin e Mallakastrës, e cila në atë kohë konsiderohej një krahinë e pavarur, aq sa patriotët e quanin “Republika e Cakranit”. Me ndihmën e vendasve hapi një shkollë shqipe në katin e sipërm të një hani atje.
Kristo Floqi në vitin 1009 ishte avokat në Vlorë. Është koha kur ai e ka afirmuar veten në radhën e nacionalistëve që kërkojnë një Shqipëri më vete. Ishte ky shkaku i një përleshje mes një grupi nacionalistësh shqiptarë, ku kryesor ishte Kristo Floqi dhe një grupi turkoshakësh, që bënin pjesë në Shoqërinë nacionaliste Turke me emrin ”Itihat Ve Tereki”, që propagandonte një Turqi të re. Dy grupimet u përleshën paq, dhe autoritetet e pushtetit lokal “ua suallën shpirtin majë fytit”, siç kujton Kristo Floqi në shënimet historike të botuara më 1937 në Revistën “Leka”. Në këto rrethana grupimi i nacionalistëve shqiptarë menduan se kishte mbërritur rasti t’u tregonin vendin turkoshakëve dhe si hap të parë ndërmorën sulmin mbi zyrën e Post-Telegrafës së Vlorës. Aso kohe, Ismail Qemali ndodhej në Selanik. Grupi i nacionalistëve hyri në kontakt me Ismail Bej Qemalin dhe me të gjithë ata që ishin për iniciativën Kombëtare, brenda dhe jashtë Shqipërisë, dhe u prezantuan situatën ku ndodhej Vlora dhe veprimet e tyre. Duke qenë zotër të postë-telegrafës, nisën shifër-këmbimin, duke përcjellë situatën e acaruar dhe ç’mund të bënin në atë situatë. I ndalën të gjitha telegrafet që zyrtarët lokal përpiqeshin të nisnin drejt eprorëve. Autoritet ushtarake u zemëruan së tepërmi dhe rrethuan Postën, duke kërkuar dorëzimin e Postës, por nacionalistët shqiptarë kundërshtuan dhe nuk ua dorëzuan as shifrën. Situata u përkeqësua dhe forcat ushtarake u shtuan. Në këto rrethana rebeluesit shqiptarë e lanë Postën dhe një pjesë kapërcyen detin dhe u hodhën matanë Adriatikut, ndërsa një pjesë tjetër u ngjitën maleve. Kristo shkoi në Cakran të Fierit nën kujdesin e Bektash Cakranit. Mirëpo edhe aty ishte vështitrë të qëndronin gjatë pa rënë në sy. Vendosën që ta linin Shqipërinë dhe të kalonin në Brindizi e që aty morën anijen drejt SHBA-ve.
NË SHPALLJEN E PAVARËSISË
…Më 25 nëntor Elbasani shpalli i pari Pavarësinë. Të nesërmen atë e shpallën Durrësi e Tirana dhe më 27 nëntor Kavaja, Peqini e Lushnja. Për shkak të përparimit të pa ndalur të ushtrive serbe, gjendja në Shqipëri po bëhej gjithnjë më kritike. Kjo ishte arsyeja që në mbrëmjen e 27 nëntorit delegatët që ndodheshin në Vlorë, ndonëse nuk kishin arritur ende përfaqësuesit e disa krahinave, vendosën të mblidhnin të nesërmen kuvendin kombëtar. Më 28 Nëntor 1912, në orën 14, u hap në Vlorë Kuvendi Kombëtar. Në mbledhjen e parë të Kuvendit morën pjesë 37 delegatë, të cilët u shtuan gjatë ditëve që pasuan duke arritur në 63 veta, që përfaqësonin të gjitha viset shqiptare. Pjesa më e madhe e tyre ishin udhëheqës e veprimtarë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Përveç Ismail Qemalit merrnin pjesë Luigj Gurakuqi, Isa Boletini, Sali Gjuka, Bedri Pejani, Rexhep Bej Mitrovica, Vehbi Agolli, Nikollë Kaçorri, Jani Minga, Abdi Bej Toptani, Thans Floqi, Pandeli Cale, Dudë Karbunara, Lef Nosi, Mifhat Frashëri, Mehmet Pashë Derralla, Hasan Hysen Budakova, Ajdin Draga, Sherif efendi Dibra, Dhimitër Mborja, Dhimitër Zografi, Shefqet Bej Daiu, Rexhep Ademi, Dhimitër Berati, Kristo Meksi, Xhelal Bej Koprencka, Spiro Ilo, Ilias Bej Vrioni, Sami Bej Vrioni, Hajredin Cakrani, Shefqet Bej Vërlaci etj.. Isa Boletini mbërriti me 400 luftëtarë kosovarë më 29 nëntor, i pritur me gëzim të madh nga popullsia dhe nga delegatët e Kuvendit.
Pas Cakranit, Thanas Floqi shkoi në Vlorë. Në ditët e para të nëntorit të vitit 1912, ai së bashku me Marigo Pozion dhe Petro Fotografin përgatitën gdhendjen në dru të flamurit, që më vonë u përdor si shtampë për qindra flamuj të tjerë. Boceta e shqiponjës prej druri lyhej me bojë të zezë dhe stampohej në qylafët e bardhë të lebërve. Pas dy-tre vjetëve të vdekjes së Marigo Pozios, u hodh në dyshim nëse ishte vërtet Marigoja a ndonjë tjetër qëndistare e flamurit që u ngrit nga Ismail Qemali në Vlorë më 1912.
Marigoja ishte një atdhetare e famshme, e njohur për veprimtarinë e saj gjatë natës së shpalljes së pavarësisë. Edhe pse ishte një grua hollake me fytyrë të ëmbël, ishte një figurë e rëndësishme për kohën. Në artikullin e Jakov Milajt në janar 1938, mësohet se Marigo Pozio kishte vdekur në Tiranë në gusht të vitit 1932 nga tuberkulozi, duke iu përkujdesur i kunati, Kristo Floqi.
Kristo Floqi, kunati i Marigos, mbrojti trashëgiminë e saj në momente kur filluan të shfaqen dyshime rreth autorërisë së qëndisjes së flamurit shqiptar. Ai pohoi se Marigoja ishte qëndistareja e flamurit kombëtar shqiptar, dhe shumë dëshmitarë të tjerë e konfirmuan këtë. Në fletoren “Arbëria,” K. Floqi shkroi në vitin 1936 se flamuri kombëtar u hartua për herë të parë nga zonja Marigo, duke përdorur modelin e shqipes që kishte vizatuar Dom Mark Vasa me Petro Fotografin.
Marigoja ishte origjinare nga Korça, por u martua në Hoçisht me Jovan Pozion. Për shkak të persekutimit nga osmanllinjtë, ata ishin larguar nga Korça në vitin 1904 dhe kishin vendosur në Vlorë, ku shtëpia e tyre bëhej qendër për personalitete të njohura si Çerçiz Topulli, Mihal Ramanuja, dhe të tjerë.
Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë edhe pse, siç do të provohej me vendimet e padrejta të Konferencës së Ambasadorëve të Gjashtë Fuqive të Mëdha të Londrës (1913), nuk arriti të bashkonte në një shtet të vetëm gjithë territoret e popullsinë shqiptare, duke krijuar pas pesë shekujsh robërie Shtetin e Pavarur Shqiptar përbën ngjarjen më të madhe, unikale, në historinë e kombit shqiptar gjatë shek. XX. Kthesa historike e 28 Nëntorit 1912 ishte premisa politike themelore për organizimin mbi baza më të përparuara të jetës shtetërore të pavarur të shqiptarëve dhe për zhvillimin më të shpejtë ekonomik, shoqëror e kulturor të vendit. Duke formuar Shtetin e Pavarur Shqiptar ajo objektivisht krijoi gjithashtu premisat dhe atë bazë shtetërore e politike, aq të nevojshme për ta mbajtur të gjallë çështjen e çlirimit dhe të bashkimit të të gjitha trevave shqiptare dhe për zgjidhjen përfundimtare të problemit shqiptar në Ballkan. Pasi u zgjodh kabineti qeveritar, i kryesuar nga Ismail Qemali, Thanas Floqi largohet nga Cakrani. Thanasi u mësua me atë popull punëtor, patriot e arsimdashës, i cili qe i gatshëm dhe rrëmbeu armët kundër ushtrisë otomane. Cakrani u bë qendra e kryengritjes së jugut anti-osmane në Toskëri. Thanas Floqi ka qenë i pranishëm në Kuvendin e Drashovicës, në mbledhjen e Qishbardhës dhe në Kuvendin e Cakranit.
Për personalitetin e Thanas Floqit kanë shkruar shumë studiues e historianë. Profesor Dr Bardhosh Gaçe:”Në ditët e ngritjes së Flamurit Kombëtar kompozoi këngën ‘O Flamur i Shqypnisë’ që thuri Murat Toptani. Ismail Qemali e Luigj Gurakuqi e ngarkuan me detyrën e përkthyesit para Komisionit Ndërkombëtar të Shkodrës”. Profesor Dr. Stilian Adhami:”…Një ndër atdhetarët e krijuesit prodhimtarë të së kaluarës është juristi e shkrimtari i anatemuar dhe i lënë në harresë , Prof. Floqi”. Fiqiri Shahinllari:”…Ishte poliglot i admirueshëm. Dinte greqishten e vjetër dhe të re, komunikonte në latinisht e italisht, njihte frëngjishten, anglishten e turqishten…”… Pas shpalljes së Pavarësisë, vazhdon të merret me aktivitete në shërbim të çështjes Shqiptare, si jurist për administratën, si përkthyes për Komisioni Ndërkombëtar të Kontrollit dhe si kryesekretar në Ministrinë e Drejtësisë. Në 1913 vendoset në Elbasan ku bashkëpunon me Aqif Pashë Elbasanin dhe jep mësim në Normalen e këtij qyteti. Aty shquhet, veç të tjerash, edhe për organizimin e aktiviteteve muzikore të qytetit.[2]
Të kthehemi tani te Thanas Floqi, një personalitet i shquar i kohës së tij. Pas periudhës në Cakran dhe kontributit të tij në gdhendjen e flamurit kombëtar, Thanas Floqi vazhdoi udhën e tij në rrugën e patriotizmit dhe kontributit të vazhdueshëm për atdhenë. Ai ka pasur një rol të rëndësishëm në krijimin e këngës “O Flamur i Shqipërisë”. Thanas Floqi shkroi muzikën e këngës, ndërsa tekstin e krijoi Murat Toptani, i cili kishte lidhje familjare me Naim Frashërin.
Pas kësaj periudhe, Thanasi Floqi ndoqi një rrugë të ngjitshme në jetën publike. Ai shkoi në Elbasan, ku u emërua gjyqtar. Në vitin 1913, me urdhër të Ismail Qemalit, ai shkoi në Shkodër për të punuar si përkthyes nga anglishtja në shqip pranë “Komisionit Ndërkombëtar”. Pas grushtit të shtetit të organizuar nga Esat Pasha Toptani, Floqi u rikthye në Vlorë dhe më pas shkoi në Shkodër sërish, duke ndjekur ngjarjet dhe zhvillimet e kohës.
U thirr në Vlorë para shpalljes së pavarësisë. Ishte personi që bashkë me dy të tjerë, përgatiti të gdhendur në gurë boçen e flamurit kombëtar dhe kompozoi muzikë për vjershën “O Flamur i Shqypnisë”. Pas Shpalljes së Pavarësisë shërbeu si jurist në administratën shqiptare dhe më 1913 ishte përkthyes pranë Komisionit Ndërkombëtar. Më pas erdhi të punojë në Elbasan, pranë Aqif Pashë Biçakçiut, prefektit të asaj kohe. Në vitin 1914 emërohet kryesekretar në Ministrinë e Drejtësisë. Botoi shqip ligjin “Mbi gjyqin e Paqit”.
Pas grushtit të shtetit të Esat Pashë Toptanit u vendos përfundimisht në Elbasan, ku zhvilloi një veprimtari të gjerë patriotike, duke bashkëpunuar ngushtësisht edhe me atdhetarë të tjerë elbasanas, veçanërisht me Lef Nosin. Për disa kohë ishte mësues në shkollën e gocave, kurse në vitin 1920 punon si mësues në shkollën Normale.
Njihte mirë disa gjuhë të huaja si: greqisht, turqisht, anglisht, frengjisht, italisht e latinisht, njohuri të cilat e kanë bërë atë përkthyes të disa veprave nga frengjishtja e italishtja. Kishte njohuri jo vetëm në jurisprudencë, por edhe në gjuhësi, muzikë, teatër, gazetari e publicistë. Ka botuar: “Kujtimet për kryengritjet e 1914 -tës”, “Fytyra e vërtetë e Haxhi Qamilit” : kujtime për vitet e mbrapshta 1914-1915
“Gramatikë e Gjuhës Shqipe për shkollat e mesme dhe të larta””, ishte pjesë e fjalorit “Fjalor italisht – shqip”, etj. Ka qënë një nga themeluesit e Shoqatës Teatrale të vitit 1918 në Elbasan, të cilën e drejtoi si udhëheqës artistik në teatër e muzikë. Në vazhdim, ai punoi në Elbasan si bashkëpunëtor i Aleksandër Xhuvanit. Për disa kohë ka qenë edhe drejtues i bandës “Afërdita”. Thanas Floqi ka lënë pas një trashëgimi të vyer atdhetare. Ai do të jetë gjithmonë në kujtesën qytetare, patrioti, intelektuali dhe veprimtari i kulturës e shtetit.
Thanas Floqi vdiq në vitin 1945 në Elbasan. Ai pati një rol të rëndësishëm edhe në fushën e publicistikës. Në periudhën e emigracionit, ai shkroi për gazetën “Kombi”, ndërsa pas kthimit në atdhe, vijoi të bashkëpunojë me shtypin e kohës, veçanërisht me gazetat e Korçës.
Thanas Floqi ishte një poliglot i admiruar. Ai njihet për dijen e gjerë të gjuhëve, duke përfshirë greqishten e vjetër dhe të re, latinishten, italishten, frëngjishten, anglishten, dhe turqishten. Ai ishte përkthyes i njohur, hartues i fjalorit italisht-shqip, mësues i gjuhës shqipe, dhe jurist i diplomuar. Kontributi i tij në fusha të ndryshme e bën Thanas Floqin një figurë të nderuar, jo vetëm për fshatin e tij, por edhe për gjithë krahinën dhe kombin shqiptar. Në vitin 1939, Thanas Floqi themeloi dhe drejtoi një revistë jetëshkurtër me emrin “Donika – Sabadua”. Kjo revistë doli vetëm në tre numra, ku i pari u botua më 20 mars 1939 dhe i dyti më 30 prill 1939. Gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, Floqi vazhdoi angazhimin e tij për lirinë dhe pavarësinë e Atdheut. Më 1943, ai ishte pjesë e një përpjekje për të sulmuar një autokolonë italiane në Qarr, bashkë me shokët e tij, duke treguar një angazhim të pandërprerë për lirinë e popullit shqiptar. Vdiq në vitin 1945. Ndërsa vëllai i tij Kristo Floqi me gjithë kontributet në fusha të ndryshme, si në aspektin jurdik, ashtu edhe politik e letrar, pat një fund tragjik. Vdekja e tij ishte tepër tragjike dhe e dhimbshme. Vdiq një vit pas daljes nga burgu (1951), në një gjendje plotësisht të mjeruar, i braktisur e i harruar. Askund nuk u fol për vdekjen e tij, madje as në gazetën që kishte drejtuar vetë.
