Shkruan Agron Prebibaj
Jo shumë larg por diku përmbi Dri, në prehërin e alpeve shqiptare ndodhet krahina e krenarisë kombëtare, një emër i njohur për secilin bashkëkombas në trojet e veta e kudo që shqiptaret jetojnë. Ngacmuesi im për të shkruajtur ishte intelektuali dukagjinas Profesori Prelë Shytani i cili në një kafe më tha, se duhet shkruajtur sa më shumë për Dukagjinin! Unë menjëherë ju pergjigja- po, duke i thënë se keni të drejtë, kam shkruar ndër vite por unë jua kam borgj si pjesë e saj për nga traditat e zakonet e familjes time, megjithëse me gjenezë nga Malësia e Gjakoves.
Mesa duket emeri Dukagjin është pagëzuar nga vetë Zoti kur Ai foli njëherë shqip për të ofruar të gjitha mrekullite që nga deti e deri te kjo tokë e bekuar dardane më qëndresetare, besnike për të mbartur e trashëguar veset, traditat, zakonet e vyrtytet më të mira, për të shëruar kombin e vet kur ai plagoset.
Vërtetë Shqiperia ndër shekuj është plagosur shpesh, është tulatur, është t’kurrur, ka ndryshuar besim fetar e perulje ndaj së keqes, por sherbesat e referencat si Dukagjini na kanë shpetuar në identitetin tonë kombetar për të mos u përulur asnjeherë përballë ç’do lloj stuhie pushtuese edhe përse shpesheherë me kosto të madhe njerëzore. Ne fakt Dukagjini nuk është qytet, por pasuron qyteterimin shqiptar duke sjellur shumë histori dhe ajo çfarë befason është kultura e mëshiruar në ato alpe të thyera, mbi krye Bjeshkët e Namuna për të cilat gojetarët dukagjinas kanë pasuruar visaret e kombit.
Askund më shumë se në Dukagjin e në krahinat rrotull Zoti nuk foli më mirë shqip, bash aty pikturoi me mire, krijoi njeriun e fortë, qëndrestarë, besnik e human për të parakaluar kombe të mëdha si një referencë e shkëlqyer për studiuesit.
DUKAGJINI I SHKOLLËS SË ASHPER DHE DIJES
Atje në Dukagjin këndohej për kombin me dy-tre vegla muzikore (lahuta, fyelli e çiftelia), kur në djepin e kulturës shkruhej e lexohej, në Dukagjin shkolla ishte ne soben (odën) e burrave ku i madhi fliste për rregulla, për mbijetesën e humanizmin, kur në djepin e kulturës nën dhoma të mbyllura, atje në në Dukagjin shtepitë ishin kulla guri, kur djepi i kulturës pajtohej me pushtuesin, dukagjinasi zgjohej në mbrojtje të trevës së vet e për t’u bërë çlirimtare i qytetit të kulturës.
DUKAGJINI ELITË KOMBËTARE
Etja për dije e dukagjinasve e ka zanafillen nepermjet gojëdhenave duke i trashëguar ato tek brezat, pasi edhe kombi ynë në tëresi edhe përse i lashte, i zgjuar shumë vonë për nga e shkruajtura dhe lexuara megjithëse ata kishin privilegjin nepermjet shkollave të Juzoiteve të krijonin potenciale intelektuale me dituri, shkrim dhe lexim, shumë më përpara se zona fusharake.
Pa ju futur thelle shkollimit nga institucionet kishtare ku u arsimuan me dhjetra burra me duhet te veçoj elitën e qytetarisë shkodrane të lindur në Dukagjin të cilët ngriten lart jo vetem kulturën shkodrane e asaj kombëtare përmes përsonaliteteve të njohura kombëtare dukagjinase si: Ernest Koliqi, Martin Camaj, Frederik Rreshpja, Primo Shllaku, Ledio Dushi, Daniel Gjeçaj, Paulin Selimi, Gac Çuni e deri te shkrimtari i njohur shqiptar Lazer Stani e plot të tjerë.
Për t’u veçuar si krenaria dukagjinase është Kardinali i parë shqiptar Mikel Koliqi i emerurar nga Papa Gjon Pali.
Ndërsa aktorët e famshem te permasave kombetare si, Pjeter Gjoka, Ndreke Luca, Tinka Kurti, Viktor Bruçeti, Lec Shllaku të pasuar nga Katrina Biga, Frederik e Rita Ndoci, Bruno Shllaku etj, njëkohësisht shumë të pasur në sport në arenën kombetare e nderkombetare.
Kjo elita dukagjinase e rrëfyer me ndjenjë nga profesori Prele Shytani më len peng mua në vetëvete, pasi unë nuk mund ta shkruaj gjithe këtë elitë, por më shumë për te mos thenë se Shkodra e paska emrin Dukagjin.
Përsa i përket shkollimit, edhe Dukagjini i perket Shqiperise se arsimo-vonuar e cila daton në mars 1917, shkolla e parë Shqipe në Theth nga At Shtjefen Gjçovi e pasuar në Prekal e cila nuk zgjat per t’u përseritur në vitin 1936 po në Theth kjo shkollë shtetërore me mësues te parë Karlo Larja.
Me pas profesor Prela-vazhdon se në vitin 1941 në Dukagjin u hapen Shkolla ne Abat, Koder Shengjergj, Palaj, Xhan etj.
Ndërsa në luftën e analfabetizmit në 1946 u hapen shkolla fillore në çdo fshat, por ndryshimi erdhi si kudo ne Shqipëri në 1968 për herë të parë arsimi 8 vjeçar i detyrueshem. Normalisht tashmë edhe Dukagjini krijoi eliten e vetë me mesues me arsim perkates; Prele Shytani-Gimaj, Pjeter Smakaj-Abat, Mirash Ndrezaj(Lotaj-Vuksanaj), Fran Dardha-Toplane, Ymer Sterniqi-Kir, Tef Topalli-Plan të cilit gjysma nuk jetojnë.
Pas hapjes së shkollës së mesme në 1972 në
Breglumi, Dukagjini tashmë fillon ngritjen më të lartë të elitës për t’u përfaqesuar dënjesisht në Universitete e për të arritur majat e shkences shqiptare e me larg me profesor e intelektuale në sherbim të kombit, për t’u nderuar mbetet drejtori i shkolles së mesme Prele Grima i cili mund të shënohet si personaliteti i pare i mirëshkolluar ne altarin e dijes.
Me shume ngulje profesor Prele Shytani më referon mësuesit nga të gjitha shkollat e Dukagjinit porse unë në qellimin tim nuk kisha emrat por formen e përsosjen e arsimit dukagjinas pa menjanuar disa nga emrat; Lazer e Zef Fusha-Shale, Mirash e Ndue Ndrezaj, Ndue Pal Vata, Fran Dardha, Fran e Kole Cardaku, Lena Fusha, Luigj Shyti, Zef Bari, Ndoc Grima, Kole Gjoka, Lulash Ndoci, Ndue e Pashka Shytani, Pal Kroni, Prele Bregu etj.
Në Pult, Pjeter Selmi, Ndoc Odri, Tereze Brigja, Gjovalin Kodra, Pashko Arra, Ndue Straga, e plot te tjerë por për të perfunduar ne Shosh me pinjollin e nje familje dukagjinese me profesorin Prekë Vuksani i ndarë nga jeta, si dhe prosorët Lazër Kodra, Prel Milani që të dy poet e shkimtarë profesionit.
Por edhe muzika e përdorur edhe e kënduar mjeshterisht nga artistët dukagjinas në shekuj e sot është një shëmbelltyrë e kristalte.
Sikurse nuk mund të shmangem pa përmendur personalitetet me aktivitet politiko-kombetare si, Mark Lula-anetar i Lidhjes se Prizrenit, Mehmet Shpendi, Prof.Kole Prela e deri tek deputeti dukagjinas i zgjedhur dy herë në sistemin demokratik Kolë Tonaj, sigurisht edhe plotë të tjerë duke vëndosur të heq me dhjetera emra të referuara nga prof. Shytani.
Duke lënë shumë gjëra pa thënë, duke i hequr pjesërisht merakun prof.Preles i cili më kryqezoi me shumë fakte e emra të cilët ja pjestova me dy, me bindje se do rikthehem përseri në Dukagjinin tim te dashur si krenaria e malësise time.
Vetëm atje në Dukagjin e në krahinat rrotull fryn era e veriut të Naimit te madh, vetëm nga Dukagjini vjen frymezimi i nacionalizmit të shëndoshë kombetar, vetëm nga atje buron dashuria e pastër njerëzore, askund më mirë se në Dukagjin nuk janë mjellur ndjenjat per liri e besimi në Zot. Vërtetë krenari të jesh dukagjinas me familje të shënjtë të cilët përcjellin te brezat historinë, kulturën, traditat e zakonet, një frymëzim e sherbesë për secilin bashkëkombas.
Zoti e bekoftë secilën familje dukagjnase!
