Shkruan Qamil Gjyrezi
1. Kuadri teorik
Semiotika studion shenjat, kodet dhe sistemet e kuptimit në tekstin letrar. Pas viteve ’90, kur letërsia shqiptare u çlirua nga kontrolli ideologjik, u krijua një hapësirë e re për lojën me shenjat, intertekstualitetin dhe ironinë. Gestalti thekson perceptimin e formës si tërësi ku kuptimi del nga marrëdhëniet ndërmjet pjesëve, jo nga elementet e veçuara. Në letërsi, kjo lidhet me mënyrën si struktura narrative, figuracioni dhe ritmi krijojnë një “pamje të përgjithshme” që tejkalon fjalët.
2. Letërsia shqiptare pas viteve ’90
Në këtë periudhë, autorë si Fatos Kongoli, Bashkim Shehu, Ridvan Dibra, Ben Blushi, Mira Meksi, e më vonë edhe poetë si Luljeta Lleshanaku, thyen format klasike të rrëfimit. U shfaqën struktura fragmentare, simbole të hapura dhe shumëzëra kuptimore.
3. Analizë semiotike
Shenja letrare ndryshon funksion: nga bartëse ideologjie bëhet shenjë personale dhe kulturore.
Kodi narrativ shpesh ndërpritet ose përmbyset; lexuesi bëhet bashkëndërtues i kuptimit.
Ndërveprimi me simbole kombëtare (si “atdheu”, “liria”, “kujtesa”) fiton vlera polisemike.
4. Perspektiva e Gestaltit
Rrëfimet e kësaj periudhe ndërtojnë kuptime përmes formës së përgjithshme, strukturat jo lineare, kontrastet midis kujtesës dhe harresës, reales dhe ëndrrës. Kuptimi emocional dhe estetik lind nga mënyra si pjesët perceptohen në raport me tërësinë, jo nga sekuenca logjike.
Si perfundim semiotika ndihmon të kuptojmë çfarë nënkuptojnë shenjat e reja të pas ’90-ës, ndërsa Gestalti na mëson si perceptohen ato në tërësi estetike. Së bashku, ato tregojnë kalimin nga një letërsi e shpjegimit në një letërsi të interpretimeve të hapura.
