Nr. 9 i gazetës në print

Që në kohët e lashta regjimet gjakatare që në themelin e pushtetit të tyre e kishin të ndërtuar me trupa njerëzish e të betonuar me gjakun e këtyre fatkeqëve, për ta mbajtur sa më gjatë pushtetin e tyre të dhunshëm, përveç kërbaçit kan përdorur edhe “kulaçin” e propagandës për të krijuar psikologjinë e heshtjes e të “vdekjes”.

Gjithsesi me evolimin e kohëve, evoluan edhe shtetet qofshin edhe ato diktatoriale, nga njëri shekull në tjetrin, ku padyshim kulmi i perfeksionimit të diktaturave arriti në shekullin e 20 – të, të “ndara” në dy kampe me mbiemrin IZËM, Fashizmi me një jetë të shkurtër, dhe komunizmi me një jetë tepër të gjatë. Padyshim shembulli më sinjifikativ është komunizmi shqiptar i 50 viteve të shekullit të kaluar, tratakulat e të cilit ende kafshojnë trupin e drobitur të Shqipërisë. Ku komunistët e rinj me emër të ndërruar tre herë të ardhur në pushtet që nga viti 1997 siç dinë të vijnë ata vetë, po vazhdojnë të perfeksionojnë “armët” e propagandës kobndjellëse të cilat me një ritëm tepër të lartë pa asnjë sekond pushim (me aksion me goditje të përqëndruar) po bombardojnë me tërë mediat e tyre të shkruara e elektronike, të blera apo të krijuara enkas me parat e fatkeqit popull. Propaganda tashma e këtyre megafonëve ka arritur jo pak, ajo ka bërë që shumë “popull” të besojnë dështimet për suksese, varfërinë për pasurinë, Mjerimin për lumturi, diktaturën e kmufluar për demokraci të kulluar e proçka të tjera, që servireshin me buallëk që në kohën që sundonte babai shpirtëror i pushtetarëve të sotëm. Gjithsesi nuk duhet t’ju hamë hakun pasi në kohën e diktaturës komuniste me këtë propagandë kishte arritë të turullos mendjen e shumë shqiptarëve të cilët i quante me krenari “Krijimi i njeriut tonë të Ri” pra i një tip roboti që jetonte e mendonte pa e vrarë mendjen, pasi këto ja jepte të gatëshme partia, të cilës i kishte falur gjithshka tuj përfshirë edhe moralin, ku padyshim armata e madhe e spiunëve të sigurimit të shtetit ka qenë grigja më e madhe e kësaj kopeje që ishte vepra më e “shkëlqyer” e Partisë Komuniste. Natyrisht këtë grigjë e mori në dorëzim partia socialiste, e cila po e shfrytëzon si taborrin e saj për të propaganduar “arritjet” e qeverisë e shtetit socialist, por edhe mohimin e paskrupull të arritjeve të shtetit demokratik në vitet 1992 – 96 si dhe faturimin e çdo dështimi që nuk fshihet; po shtetit demokratik që ka pesë vite që thuajse ka “vdekur”, si dhe vashdimin e detyrave speciale për të spiunuar këdo që thotë qoftë edhe një fjalë kundër këtij shteti. Padyshim ja vlenë që këto që thamë më sipër ti ilustrojmë vetëm me pak shembuj, pasi ato janë të shumtë e për fat të keq i përjetojmë çdo ditë, madje një pjesë duket se është pajtuar me to, duke bërë që trurin e tij ta mbajë në nivelin e një vdekjeje psikologjike, pa rrugdalje.

Së pari duhet të kujtohemi se kur në Shqipëri qeverisnin forcat forcat demokratike (1992 – 1996), dhe mirëqenia po rritej dukshëm, si dhe morali i shqiptarëve nuk nëpërkëmbej më, propaganda e taborrit mediatik të kuq nuk linte asnjë rast pa hedhur baltë mbi arritjet, e sa për dobsi apo mungesë eksperience të pushtetarëve ajo ngrinte zërin në qiell, e sa për mungesën e Dritave, Ujit apo diçka tjetër (që këto mungesa ishin shumë më të vogla se sot) mediat elektronike e ato të shkruara, së bashku me taborrin e propagandës socialiste çirreshin e përmalloheshin sikur u dhimbsej populli e Shqipëria, megjithatë nuk duhet të mohohet se ka pasur mjaft qeveritarë e pushtetarë demokrat që vërtet kanë punuar keq, madje një pjesë me qëllim e shërbim që nëna Parti (punës) na i kishte faturuar si peshqesh. E sot kur socialistët kanë filluar vitin e pestë të qeverisjes e kur këtë qeverisje përsëri e kanë siguruar siç e dinë ata vetë, siç i mëson nëna parti që në vitin 1945 e këtej, propaganda për krijimin e një psikoze dehëse, apo psikologjike të sundimit të pafund të socialistëve ka marrë forma të reja me strategji të vjetër. Propaganda e mediave të tyre në unison e me program të qartë të hartuart në zyrat e PS po propagandojnë suksese në të gjitha fushat, madje dështimet që nuk mund të mbulohen përsëri kërkojnë t’ja faturojnë opozitës tashma të tulatur disi. Mungesën e energjisë elektrike thuhet se e ka fajin opozita, pasi me siguri nuk i bënë lutje Zotit ti sjellë shi, vjedhjen e fondeve të investimeve që bëjnë qeveritarët e të gjitha rangjeve përsëri e ka fajin opozita… që i ka “mësuar” pushtetarët socialist të vjellin. Papunësinë e ka “sjellë” opozita që prishi ndoshta Kooperativat apo Ndërmarrjet shtetërore etj. Rendin e ka fajin opozita që nuk mbështet policinë që në vend të kap kriminelët, kap opozitarët e ndershëm.

Për mungesën e përkrahjes nga Bota, përsëri faji është i opozitës, e cila nuk flet mirë për pushtetarët e sotëm, që po bëjnë çmos të japin “shembullin” personal si të “pasurohen”, qoftë edhe duke u marrë me trafik droge, armësh, prostitutash klandestinësh e tjerë. Gjithsesi kulmi ka arritur kur materialet kryesore për mediat pro qeveritare i mbush mbiemri “Berisha”, ku shembulli më i qartë ishte para pak ditësh kur Gazepi Zëri i Popullit me shkronja kapitale shkruante Berisha kapet me tre kilogram Drogë, e mjeranët e partisë (S) që herët prisnin në radhë për të blerë ZP, e megjithatë kur erdhi Gazepi ZP doli se kjo ishte një truk, pasi mbiemri Berisha i përkiste një durrsaku pa asnjë lidhje me S. Berishën, por…

E tani së fundi gara amorale e zgjedhjes së kryeministrit, ku konsistonte shumë zhurmë për asgjë. E themi asgjë se gjithshka ishte inskenim i paracaktuar në zyrat e PS e miratuar në “dhomat” R. Alisë e N. Hoxhës, e zhurma e bërë nga taborri i kuq mediatik ishte thjeshtë mbulimi i grabitjes së paskrupullt i votave të popullit shqiptar që votoi djathtas, e pushteti u uzurpua Majtas. Si dhe paraqitjen para Botës se gjoja PS është Demokratike brenda saj pasi pranon konkurim alternativash. Kur në fakt është një inskenim që kërkon të verbojë shqiptarët, e pse jo të turbullojë sadopak trullarët e Europës Plakë, që ende besojnë se Djajtë (e kuq) mund të bëhen një ditë Engjëj. E propaganda vazhdon me ritëm të lartë, madje shpërblimi me poste e ofiqe në qeveri e shtet tani matet vetëm me aftësin e sasinë e propagandës që ka prodhuar secili në media të shkruara e Elektronike. Ku padyshim pjesa që e ha këtë propagandë do të mbetet me gisht në gojë, por ama me gishtin e partisë, në rresht, si gjithmonë ushtar i bindur deri në vdekje… Ku ne pjesës tjetër na mbetet ti urojmë Vdekja i marrtë sa më shpejt ata që përhapin këtë psikologji dehëse dhe vdekje për Shqiptarët…

Ndue Bacaj

Tre sfidat e Dom Ndre Zadesë

– Me rastin e 100 vjetorit të lindjes, dhe 60 vjetorit të botimit të poemës “Letër e hapur” drejtuar At’ Fulvio Kordinianos. (1941). –

Sfida e parë, 1920

Në vitin 1920, pikërisht atëhere kur Vlora ishte e pushtuar nga Italija, në sallonin e shfaqjeve të kolegjit Saverjan, luhej një nga melodramat më të bukura të Dom Ndre Zadejs: “Ora e Shqipërisë”; përveç popullit artdashës shkodran, aty ishin të pranishëm Klerikë, Ushtarakë Italian, Francez, Konsuj, Seminaristë, etj. Shfaqia kishte filluar, në momentin kur (djalogohej) për bashkimin e tokave Shqipëtare, engjulli i vijosës i drejtohet (Adrijes) me këto vargje: “Adrijes m’thuaj krenare, Vlona asht tokë Shqiptare”…

Spektatorët shpërthyen në duartrokitje të stuhishme, dhe duke brohoritur u ngritën në këmbë e thirrën sa mundën: “Rroft Vlona Shqipëtare!”, “Rroft Vlona jonë!”… Atëher konsulli Italian Perrikone e gjenerali Frankovila, u ngritën në këmbë në shej proteste, për të dalë nga shfaqja, por konsulli Francez, Baron de Grand dhe gjenerali Bardi de Fortu në prani të rektorit Jezuit, i qetësoi më fjalët: “Kur në LA Skala të Milanos luhej opera “I Lombardi” populli Italian, në prani të pushtuesve austriak brohoriti “Viva Verdi”, asnjë nuk u ngrit të dilte jashtë, madje duartrokitën”. (K.Ç.)

Kjo ishte sfida e parë, sfida ma dramatike që patrioti e kleriku Dom N. Zadeja i bëri pushtuesve Italian. E pabesueshme për ata që i besuan dhe mbështetën diktatorin Hoxha, kur akuzonte Dom Ndre Zadejën: “Agjent i OVRA – s dhe të gestapos, Dom Ndre Zadeja e të tjerë do të mbeten figurat tipike të klerikëve që shitën atdheun…”

Ngjarje me të tilla dimensione, si në sallonin e shfaqjeve të kolegjit Saverian mund të përjetohen vetëm në theatrot e metropoleve të mëdha Europiane.

E tillë ishte Shkodra, Athina e Shqipërisë!

I tillë ishte Dom Ndre Zadeja, në radhë të parë njeri dhe klerik, patriot dhe orator, polemist e sfidant i shquar, dramaturg, autor i gjashtë melodramave, poet lirik, poliglot e filozof i dimensioneve Europiane. Njeri zemër gjerë e fisnik, aq sa mund të falë çdo armik personal, por armiqtë e Shqipërisë Kurr.

Një besimtar nga fshati Sheldi (Shkodër) kujton: “Meshën e datës 8 prillë 1939 Dom Ndreu e filloi me këto fjalë: – E shoh që jeni të pikëlluem, sot asht ditë zijet për ne Shqiptarët. Italia fashiste e pushtoi atdheun tonë, Shqipnin! (Heshtje, tamam si në një kortezh të përmortshëm) pritëm se ç’ka don me thanë tjetër. Asgja, por ma vonë e kuptuam se na tha shumë. Ndigjuam frymarrjen e tij, ishte një frymarrje e dridhëshme, e thellë e dëshpëruese deri në dhimbje. Kur e çojë kryet, besimtarët vunë re dy pika lodi që rrëshqitën në faqet e lëmutë të meshtarit që tërë jetën i qe përkushtuar Atdheut e fesë.

At’ditë si gjithmonë, mesha vazhdoj në paqë duk ju lutur Zotit tonë që ta shpëtoi Shqipërin.

Edhe kjo e pabesueshme për ato që i besuan dhe mbështetën diktatorin Hoxha, kur e akuzonte Dom Ndre Zadejën: “Agjent i OVRA – s dhe të gestapos, Dom Ndre Zadeja do të mbetej figura tipike e klerikëve që shitën atdheun.”

Një goditje tjetër të rëndë, Dom Ndreu e psoj nga kolegu i tij Italian At’Fulvio Kordiniano (S. J.) në vitin 1941.

Po kush ishte Kordiniano?

Një prift Italian, misionar që për shumë vite me radhë jetoj e punoj në malësitë e mbi Shkodrës, ku kreu disa studime të ndryshme siç është:

“Shqipëria përmes veprave dhe shkrimeve të një misionari të madh Italian At’ Domeniko Pasi”, “Epopeja e popullit Shqiptar” ku trajtohen problemet e letërsisë shqipe etj…

Ai hartoi dy fjalor, Italisht – Shqip që u botu në Milano, dhe Shqip – Italisht që u botu në Shkodër.

At’ Fulvio Kordiniano (S. J.) gëzonte një respekt dhe reputacion të veçantë nga malësorët dhe intelektualët Shkodran. Ai hynte kullë më kullë, si bari e si pajtimtar. Kuvend më Kuvend. Malësorët e ndoqën pas nëpër shpella, e ndihmuan me çermu nëpër varre të lashta, siç ishin ato të Komanit e i mushën thasët me rrashta brahycefale e të parëve të tyre gjysëm mitologjik. Ata e quajtën gjithmonë padër Milani, thonë se ishte Milanez. Ai ishte gëzu së tepërmi këti pagzimi, duke e konsideru atë si një provë miqësije e intimiteti familjar.

At’ Fulvio Kordiniano nuk priti gjatë, me t’u kthyet në Itali dërgoj për botim “Hatan”: “L’Albania nella storia e nella vita ossia visione panoramica di un piccolo mondo primitivo” – (Revista “d’Albania” 1941). Që në titull kuptohet se Kordiniano është sa tendencioz aq edhe agresiv, natyrisht se për ta ilustruar pabesinë e këti pseodoshkenctari që vuan nga një debulesë sllavofile, unë po rreshtoj në mënyrën më konçize të nxjerrura nga ajo minierë katrani që na servirë ky bukshkelës.

Ja – …Shqipëria më rezulton si një ekspresion i thjesht gjeografik.” “…Por po e tham çiltaz se për mua çështja e identitetit Shqiptarë të soçëm asht thjeshtë një mit.”. “…Një pjesë e mirë e popullsisë (Shqipëria e mesme) nuk është abrigjene, por të emigruar gjatë pushtimit turk, ardhë prtej kufijshë”; “…Shqipëtari e ka ndie vein Shqipëtar, jo si trajtim politik, por si aglomerat etnik nën të gjitha qeverit.

Arkeologjia nuk na ka dhanë deri tash kurgja me precizion që të jetë karakteristikë dhe e veçant e popullit Shqipëtarë.”…

“Skënderbeu ka qenë zmadhuar prej legjendave e nuk kje lartësu kurr në rrangun e një Monarku Shqipëtar, por qe i kanduar me atë të kapitenit të përgjithshëm të forcave ushtarake Shqipëtare, Lumnija e tijë ashtë një lumni katholike, mbasi si kërkush nuk ka pasë në at’ kohë iden e një atdheut Shqipëtar”.

Kordiniano disa herë është kontradiktorë, në veçanti kur harron me sha, pa dashtë nxjerr në pah të vërtetat që e bëjnë këtë popull me jetu. E në veçanti kur flet për gjuhën: “…e duhet me thanë se gjuha ashtë për t’u mbajtë si rrelikja e shejza ma e spikatun e ma e çmueshmja e këti populli, shpirti i gjihë atij grupi traditash, zakonesh e veçurishë etnike të dallume ma së miri prej natyrë, prej jetese, prej (domus patria) qi ka dhanë shkas për së forti e gati krejt vetëm me mujt këtë popull tejet të qëndrueshëm mbrenda rrethit të vet, tue ba ballë e tue i mujtë të gjithë fuqitë përpise e rrafshuese,!…

At’ Fulvio Kordiniano (S. J.) siç shihet në pohimet e veta u vjenë në ndihmë Studiuesve Serbë të cilët i konsiderojnë Shqipëtarët e Kosovës si të ardhur në (trojet e veta) kur dihet se ato janë autoktonë shumë më parë se ato që ardhën nga Karpatet e zunë vend në trojet Ilire të ç’populluara, e pastaj me anë të pushtimeve do të shqynin kufijt në këto përmasa që ekzistojnë sot.

Kordiniano hulumton e shkruan jo për të nxjerrë në dritë historinë e vërtetë, apo autoktoninë e vazhdimësinë e shqiptarëve nga Ilirët, por me qëllim synon me e plandosë Shqipëtarët në tragjedi të vazhdueshme e luftë për identitet. Fakti që ai zgjodhi kohën më të papërshtatshme për botim (nga që ishim të pushtuar nga Italija fashiste) tregon edhe një herë se ishte tendencioz dhe armiqësor. Botimi i këtij artikulli në revistën “d’Albania” goditi rëndë klerin katolik, intelektualët, profesorët e liceut shtetërorë, studentët, dhe mbarë qytetarët e Shkodrës dhe të gjithë Shqipërisë.

Të gjithë u ngritën në protestë kundër këtij shkrimi zhgarravinë që kishte hedhur baltë mbi identitetin Shqipëtarë dhe vazhdimësinë e tyre nga Ilirët. Profesorët e liceut i dhanë një përgjigje dinjitoze, po kështu kleriku me pseudonimin Nik Bercolla, dhe së fundi goditja vdekjeprurëse e Dom Ndre Zadejës, do të ishte Letra e Hapur.

E gjithë kjo urrejtje e akumuluar kundër pushtimit fashist i cili duke u ambalazhuar me letrat e Kordinianos do bëhej shkak ashtu si në 1920, të vinte në provë patriotizmin e Zadejës, atdhedashurinë të cilit ia kishte ushqyer familja, më parë se të shkonte për studime në Insbruk të Austrisë.

Ai nuk pranoi të bënte kompromis për hir të asaj se Kordiniano ishte prift. “Nuk mund ta pranonte këtë të shame, se na shqiptarët qenkemi pa rodë e soj, që don me thanë rracë e sterkeqe ariane. Ai do ta mbronte atdheun qoft edhe me jetën e tijë.

Edhe kjo e pabesueshme për ata që i besuan dhe mbështetën ditatorin Hoxha, kur e akuzonte dom Ndre Zadejën: “Agjent i OVRA – s dhe të gestapos, dom Ndre Zadeja e të tjerë do të mbeten figura tipike e klerikëve që shitën atdheun.”

Sfida e dytë 1941

Letër e hapur drejtuar At’ Fulvio Kordiniano – s. Është një poemë me 291 vargje të cilën do ia paraqesim lexuesit në numrat e ardhshëm.

Kjo pra është sfida e dytë e Zadejës. Një sfidë artistike, që vetëm talenti i këtij shpirti të trazuar, mund ta realizonte në këto përmasa grandioze. Ai i dha çdo gjë kësaj poeme, e cila do t’i transmetonte brezave ide dhe mesazhe thellësisht filozofike, historike dhe shkencore, nga më befasueset në historinë e letrave shqipe, dhe jo rastësisht kjo poemë do të vijë lezuesit shqiptar në kuadrin e njiqind vjetorit të lindjes, dhe në gjashtëdhjetë vjetorin e kësaj poeme të shkruar nga Dom Ndre Zadeja.

Sfida e tretë 1945

ishte mëngjezi i 25 marsit 1945.

Shkodra ende nuk ishte zgjuar. Një heshtje e madhërishme, por edhe një zbrazëtirë e trishtuar mbretëronte në fushë – çelë.

E para që zgjohej në këtë qytet ishte kamjonçina e burgut, ajo kishte ditë që zgjohej herët, dhe çante me ulurimë rrugët nga burgu deri tek varrezat katolike, ma kjartë deri tek muri i pushkatimit.

Po atë mëngjez kamjonçina po transportonte të burgosur të tjerë që ligji i ri komunist i kishte dënu me vdekje, si armiq të popullit, e në emën të popullit pushkatoheshin! Në mes tyre ishin, Dom Ndre Zadeja, kreshniku i maleve Prek Cali, si dhe një i ri akademist që nuk kishte pranu me ba betimin fashist në sheshin e Romës, quhej Luigj Gjeto  Kastrati.

Kur kamionçina kaloi para shtëpisë së tij Luigji thirri me forcë.

– Lamtumirë nanë!…Dikush qau… dom Ndreu e ngushlloj duke i hedhur dorën në qafë, ndërsa Luigjit nuk ia ndau sytë deri temuri i pushkatimit…

I kishin rreshtuar, skuadra e pushkatimit ndodhej përballë tyre.

I pyetën një nga një se cila ishte fjala e fundit e tyre, erdhi radha që të pytej Dom Ndreu,

– Fol ti armik i popullit Shqipëtar…

– O Zot! E çka duhet të baj ma shumë për të qenë Shqiptarë?!; Meqë Shqipnisë ju dashka edhe jeta ime, merreni!…

Nuk vonoj shumë dhe u dha komanda Zjarr!

– Rroft Shqipnia, Rroft Krishti Mbret! – thirri Dom Ndreu.

Një batare pushkësh u zbraz mbi gjokset e martirëve të lirisë.

Kaq, dhe Dom Ndreu nuk ishte ma.

Ai u nda nga ne, kjo ndarje do të ishte e përkohëshme, ja ai do vinte në mes nesh në Njiqind vjetorin e lindjes së tij, duke i sfiduar ata për të tretën herë, dhe nga kjo sfidë ata që e mohuan dhe i thanë armik e tradhëtarë, nuk do mund të ngrihen ma.

Edhe kjo e pabesueshme për ato që i besuan dhe mbështetën diktatorin Hoxha, kur e akuzonte Dom Ndre Zadejën: “Agjent i OVRA – s dhe të gestapos, Dom Ndre Zadeja e të tjerë do të mbeten figura tipike e klerikëve që shitën atdheun.”

– O Zot! E çka duhet të baj më shumë për të qenë shqipëtar?!…

Nga: Fejzi Gushta

Nga: Xhemal Su. Uruçi

Etnomuzikolog

Nderi, besa e burrëria në këngët historike të ahengut qytetar shkodran

Aty nga fundi i shekullit të 19 – të dhe fillimi i shekullit të 20 – të, Shkodra arriti të tashëgonte një autoritet të rëndësishëm ekonomik, administrativ dhe kulturor. Numëronte rreth 40 mijë banorë me tentativë gjithnjë e në rritje. Ajo kishte një numër relativisht të konsiderueshëm shkollash në gjuhën shqipe, dy shtypshkronja të cilat botonin mjaft libra dhe gazeta. Në Panteonin e vlerave historike dhe kulturore të krijuara nga populli ynë, Shkodra zë një vend nderi dhe të padiskutueshëm. Kontributi i personaliteteve të këtyre fushave të tilla si Zef Jubanit, Jusuf Uruçit, Pashko Vasës, Luigj Gurakuqit, Ndre Mjedës, Gjergj Fishtës, Daut Boriçit, Risto Siliqit, Hilë Mosit, Kel Marubit, Ernest Koliqit, Zef Valentinit, Filip Shirokës, Kolë Idromenos, Ndoc Nikës, Karl Gegës, Simon Rrotës etj. në lëvizjen politike, ideologjike dhe kulturore të historisë sonë kombëtare është një vlerë unikale dhe e papërsëritëshme. Ksaj plejade të njohur tashmë i përkasin dhe mbledhës të folklorit shkodran si Kasem Taipi, Ndoc Gurashi, Sait Hoxh, Ndoc Kujxhija pa harruar artistët popullorë më aktiv e të njohur të kësaj periudhe ku u mbështetën këto studiues si Heti i Mullah Sylos, Hila i Files, Salo Shkreli, Lush Gurashi, Osja i Falltores, Zef Hilgega, Mullah Sali Pata e shumë të tjerë ndofta të panjohur e të pastudiuar.

Me këtë shkrim, dua të evidentoj përpjekjen pasionante sigurisht dhe mjeshtërore të njërit nga këto mbledhës të folklorit qytetar shkodran, Kasem Taipit, i cili arriti të grumbullojë dhe t’i sistemojë ndër tre vëllime rreth 22 mijë vargje këngësh e baladash nga tradita e qëndrueshme e etnosit që bënin pjesë në arealin e trevës folklorike të Shkodrës.

Duke qenë se mbledhësi e fillon vëllimin me këngët historike duke i lënë pas ato të epikës legjendare, bindemi se ai e kupton qartë edhe është tërësisht i vetdijshëm se ndër këto këngë gjen jehonë reale të ngjarjeve të rëndësishme që ruheshin qartë në koshiencën e popullit.  Është çudi se këto këngë kanë një shtrirje kohore nga viti 1720 deri me 1912. Nga këto këngë kryesisht lartësohet heroi popullor që përfaësohen nga figura të tilla si: Mic Sokoli, Oso Kuka, Zekë Jakini, Rexhep Gerçari, Mustafa Broci, Jus Muçi, Baca Kurti, Dedë Gjo Luli, Shtat Shaljanët, Haxhi Kuçi, Qiro Qoshja (Qerim Qoshja), Rexhep Qoshja, Beqir Qoshja, etj. si Hamzë Kazazi, Haxhia Alia, Ali Pashë Tepelena, Selman Dudurushes, Mehmet Agë Gjakovës, Dasho Shkrelit, Kupe Danes, Karamahmut Pashë Bushatit, hysen Reizit, etj…

Në këto këngë të zgjedhura dhe të dashura për popullin, të cilat këndoheshin në të gjitha rastet e gezimeve e dasmave emri i trimit mbetej i gjallë pikërisht sepse për të këndonte populli i vet që e lindi dhe e bëri burrë për vatan. Kasem Taipi, gjurmon pa pushim dhe me vëmendje këto figura burrërore, të besës dhe të ndershëm që kanë bërë jehonë në luftrat kundër pushtuesve të huaj, në përpjekje për t’u shkëputur nga Perandoria Osmane, për t’u dalë zot tokave shqiptare, që kërcënoheshin nga klikat shoviniste të fqinjëve. Për të gjithë trimat që përmenda më lart njohim trimëritë e tyre në përmjet këngëve aq të bukura dhe të njohura, si ajo e Ali Pashë Tepelenës, Hamzë Kazazit, Dasho Shkrelit, Dedë Gjo Lulit etj, sikur ngjarja po ndodhë në atë moment, duke të dhënë emocione dhe forcë deri në revoltim e solidarizim me trimin. Të tillë trima Shkodra pati shumë. Para se të ndalemi tek njohja me tre trima të tillë shkodranë që përbëjnë një brezni (Një shekull), së pari dua t’u njoh me motivet që e shtynin heroin tonë të këngës, të ishte i tillë: I besës, burrë dhe i ndershëm tre elemente të rëndërishmte të karaterit njerëzor pa të cilat nuk bëhesh kurrë i njohur në shoqëri, e për ma tepër të hysh përjetësisht në eposin e popullit tënd.

Çfarë është besa e burrëria?

Besa dhe burrëria, këto dy parime për të cilën po flasim janë të lidhura në mes vehtes si mishi me thoin. Po çfarë simbolizon besa?… Simbas kuptimit të thellë të saj është fjala e dhënë ose premtimi.

Po burrëria çfarë simbolizon?… ajo s’është asgjë tjetër veçse zbatimi i besës. (Simbas të kuptuarit teorik besa është fakt, kurse burrëria ana praktike). Këto dy parime bazë me nëndarjet e tyre, religjioni dhe nderi,kishin hedhur rrënjë të thella në shpirtrat e shqiptarëve të mirë dhe rrezatonin si virtyte të larta për përsosjen e tyre në këtë botë dhe në atë të përtejmen. Këto dy virtyte, besa e burrnia edukuan gjatë shekujve mijra brezni trimash të cilët me mendjen dhe gjoksin e tyre mbrojtën racën dhe shoqërinë shqiptare nga erërat dhe stuhitë e fuqishme të asimilimit dhe të shpërbërjes kombëtare. Ai sakrifikon jetën për nderë, sepse është i ndërgjegjshëm se gjithë jeta e tij dhe e shoqërisë ku jeton është e mbështetur mbi nderin. Nderi është vetë jeta e njeriut dhe shkaku i të gjitha halleve nëse ai shpërdorohet. Një ndër gjërat më të rënda që e çnderon shqiptarin është tradhëtia. Fyerja më e rëndë që mund t’i bësh një burri është ta thërrasësh “I pa besë!…” Ai që nuk mban fjalën quhet njeri i poshtër dhe i pa nder ose përmbledhur me të dy veset “I pa burrë!” ndaj ky soj robi përçmohet nga shoqëria, si i tillë. Pra këto të vërteta morale e kanë një burim, e ky burim është karakteri i fortë i popullit shqiptar i cili e mbajti të pashuar racën e tij në të gjitha kohërat. Me të tilla virtyte ata të vetdijshëm u flijuan në altarin e lirisë pa më të voglin pretendim për kult apo lavde, ndaj dhe populli i futi në këngët e veta duke u kënduar trimërive të tyre krahas këngëve lirike. Në asnjë gëzim apo dasëm në Shkodër nuk ndodh që dasmorët të mos këndojnë në grup p.sh. këngët e Oso Kukës, Pistullorit, Dasho Shkrelit, Dedë Gjo Lulit etj, e mes tyre Marshalla bukuris’ tande, Qysh atë ditë që t’pashë, Karajfilat që ka Shkodra etj.

Po ahengu qytetar shkodran, në repertorin e vet ka pasë dhe ende ruan këngë lavdesh dhe përkushtimesh të karakterit historik, pra për ata qytetarë burra e trima që ndofta për arsye imponimesh apo që s’dijtën t’i këndonin më, të detyruar nga absurdet e kohës. Shumkush i ka harruar për momentin, por kur jua kujton menjëherë e fishkullojnë ose thonë: “Gjynah!… po si e kemi harruar këtë këngë!” Në shkrimin tonë unë do të hedh dritë pikërisht  për tre këngë të harruara nga këngëtarët e sotëm popullor shkodranë, po që shtjellon trimërinë e tre trimave të këtij qyteti por që kanë lidhje gjenetike mes njëri – tjetrit, për gjyshin, djalin dhe nipin e konkretisht për Qiro Qoshen (Qerim Qoshja), Rexhep Qoshja dhe Beqir Qoshja. Ahengu shkodran ka në gjirin e saj pikërisht tre këngë historike kushtuar atyre. Të gjithë këto trima kanë dhënë ndihmesën e tyre në shekullin e XIX, qysh prej vitit 1809 deri me 1880 kur është vrarë edhe Qoshja nip, Beqiri. Dihet nga historia se gjatë kësaj periudhe historike, Shkodra ka qenë udhëheqëse shpirtërore dhe drejtuese e Lëvizjes Kombëtare për pavarësi nga Perandoria Osmane e gjithë sytë e shqiptarëve ishin të drejtuar vetëm në Shkodër. Në këtë qytet ndriste besa, burrëria e nderi i shqiptarit të vërtetë si dhe gatishmëria për të kontribuar për çështjen e shenjtë pa dallim feje, krahine e ideje. Këtu organizoheshin ceremoniale tipike për burrërimin e trimave të rinj, rit i lashtë që vazhdonte pa ndërprerje. Kjo kishte dy kuptime për të sapoburrëruarin. E para burri i ri betohej dhe mësohej se si do t’i dilte zot Atdheut dhe së dyti se si duhej të zgjidhte telashet dhe sherret e shumta që nxiteshin nga armiqtë pushtues dhe ata të mbrendshëm të shitur tek të huajt. Në këto momente prindërit e të afërmit, përfaqësuesit e religjionit e ai i pleqësisë kishin shumë emocione dhe përgjegjësi kur merrnin një vendim kaq delikat dhe të rëndësishëm. Nga ky çast fillonte rrugën trimi, burri, besëtari i ri shqiptar. Edhe tre këngët në fjalë kallxojnë për konkretizimin e këtij betimi nga gjyshi, babai e nipi të cilët u betuan në këto ceremoniale.

Kënga e parë

Duel tabaku e terzia

Ç’janë ato bajrakë të bardhë?

Thanë se duel kaurri n’Tivarë

Ç’janë ato bajrakë jeshila?

Duel tabaku e terzija

N’at’ meteris të tretë’

Haxhi Kuçi mbeti vetë

N’at’ meteris të mramë

Qiro Qoshja u vra n’kamë

N’at’ meteris të shkretë

Shum kaurri kishte metë

Do mi dhe e do mi detë

Kënga “Duel tabaku e terzija” është shumë e vjetër dhe hedh dritë mbi ngjarjen e ndodhur në portin shqiptar të Tivarit në vitin 1809, në kohën e vezirit Ibrahim Pashë Bushatit. Pashai shkodran i kishte dhënë urdhër të prerë komandantit të xhandarmarisë së këtij porti dudasianit Haxhi Kuçi, që nga ky port të mos kalojë asnjë material ushtarak francez, pa paguar akcizat (Taksat) si dhe i pa shoqëruar nga rojat speciale të pashallëkut deri në vilajetin e Janinës kru tregtarët francezë kishin drejtimin. Njëri nga kapitenët e anijeve të marinës ushtarake franceze kundërshtoi me forcë këtë urdhër dhe hapi zjarr pa paralajmërim kundër një xhandari shqiptar i cili mbeti i vdekur në vend. Haxhi Kuçi me në krah Qiro Qoshen, vendosen në formacion luftimi shumë shpejt xhandarët e pakët në numër dhe ashtu gjysëm të zbuluar nga zjarri i pushkëve moderne franceze arrijnë shumë shpejt të vënë gjendjen nën kontroll duke i vrarë dhe grirë marinsat francezë, por nga anija e dytë që po ikte Haxhi Kuçi u qëllua pabesisht pas shpine dhe mbet menjëherë mbi kuvertën e anijes franceze të kapur rob. Të gjithë shokët e tij bashkëluftëtarë ju përgjigjën zjarrit të tyre po në këtë kohë ra përballë tyre duke luftuar në këmbë edhe Qiro Qoshja, e shumë shkodranë të tjerë si Abdyl Fetah Baci, Dulo Baci, shumë djem trima nga familja e Golemëve, shumë burra nga familja e Çelejve, Dulo Dashi e shumë të tjerë që s’u dihet emri, të cilët kishin bërë betimin në ceremonialet e burrërisë. Por trimëria e Qiro Qoshes s’ndejti pa u njohur. Të vdesësh burrërisht në këmbë ishte shkalla më e lartë e trimërisë shqiptare ndaj dhe poeti popullor e përjetëson kështu aktin e rënies së Qiro Qoshes:

N’at meteris (Pozicion, vend luftimi) të mramë

Qiro Qoshja u vra në kamë!

Ishte ende i vogël Rexhepi kur muer vesh rënien e babait të tij, Qiros. Të afërmit e mbajtën afër. Në kuvendet e burrave ai zinte vendin që i takonte, atë të të atit të trimit të rënë. Një zakon i lashtë që ende vazhdonte. Në kto rite të përbërjes së burrit të ri kaloi edhe Rexhep Qoshja, djali i vetëm i dëshmorit të Tivarit, Qiro Qoshja. I vunë në brez një shpatë, një kamë (Shish) dhe kapaklije (Lloj pistolete që prodhohej në Shkodër dhe Prizren, në shek. XIX) duke e urue që t’i shërbente me sa më shumë zotësi shpisë, halleve të mëdha të Shqipnisë, fitores dhe lirisë. Por për tërë këto ai duhej të aktivizohej në sheshet e luftës, pasi Shkodra si “Birinxhi Vilajet – Krahinë e parë që vetqeverisej), nuk mobilizonte ushtarë për nevoja të Ushtrisë Osmane. Për këtë arsye shumë djem trima shkodranë provonin trimërinë e tyre edhe në ndihmë të atyre prijësve të njohur shqiptarë që luftonin kundër zgjedhës otomane, kudo që ishin. Kështu Rexhepi shkoi me disa shokë të tij të luftonte në Misir (Egjipt), përkrah pashait me origjinë shqiptare Mehmet Ali Pashait, themeluesit të derës mbretërore egjiptiane, i cili u dallua dhe u përgëzua prej tij, për trimërinë që ai kallxoi në të tëra betejat që ai zhvilloi kundër turqve deri në tërheqjen e tyre nga Egjipti. Për këtë ndihmesë e emëroi Rexhepin, komandant xhandarmarie në Kajro i cili mbet në kujtesën e vendasve si një oficer autoritar. Ndihmoi shumë në zbatimin e ligjeve. Por duke mos pasë kulturën e duhur ai bëhej edhe pengesë për Pashain reformator. Ja njëra nga shakatë e Rexhepit në Kajro. Një zotëri po bënte një shtëpi të re. Kur banesa ishte ngritur në katin e parë, kaloi aty pari i “Tmerrshmi” i xhandarmarisë Rexhep Qoshja. Pau shtëpinë që po ngrihej nga të katër anët dhe ju drejtua të zotit:

– Përse e ke bërë me këto qoshe? (Këndet e murit egjiptian i kishte konceptuar jo me kënde të drejta por të harkuara, ovale dhe me qoshe të vogla)

– Kështu më pëlqen, zotri! – ju përgjigj i zoti i banesës!

– Të pëlqen ty por s’më pëlqen mua! – i tha Rexhepi.

– Tallesh me mbiemrin tim Qoshja, prandaj e ke bërë shtëpinë kështu!

– Jo o i nderuar zotri!

– Po!

– Jo, po, jo , po, plasi sherri dhe në atë çast pranë tyre u ndal Mehmet Ali Pashai.

– Çfarë ka ndodhur, përse bëni zhurmë në mes të ditës?

Egjiptiani i tregoi. Edhe Rexhepi tha fjalët e veta. Për këtë arsye, Pashai gjeti një rrugë të mesme. Pasi e lavdroi në një ceremoni, i dhuroi shumë pasuri e nisi në Shkodër, pasi Hamza Kazazi e Dasho Shkreli kishin nisur një luftë kundër Mustafë Pashës. Kishin filluar reformat e Tanzimatit. Aty duhej edhe Rexhep Qoshja “trim i çartun”.

Për trimëritë guxim për kurajon dhe bëmat e tij hyri në këngët popullore të trimërisë në ahengun shkodran, krahas këngës për babain e tij të rënë në Tivar. Ja si i rreshton autori anonim fjalët për Rexhep Qoshen në këngën e 26 – të të këngëve për trimat shkodranë:

Bini djelm kush don me dekë

More turk, turkoshak,

Del n’sokak e të luftojm’

Të ndeshna flakë për flakë,

le ta njohim shoqishojn

Turkoshak’ ju t’pa marre

Delni sot n’fush’t’mejdanit,

delni t’ndeshna gjak për gjak,

ta njifni çfarë asht shqiptari

Në këtë kryengritje kundër pushtuesve osman në Shkodër të udhëhequr nga Hamz Kazazi e Dasho Shkreli, ra edhe Rexhep Qoshja, për të mos u harruar kurrë nga populli përmes këngëve të veta. La pas një fëmijë ende të parritur, Beqirin, i cili edhe ky si gjyshi dhe babai me mëkimet e trimërisë tradicionale shqiptare si me urrejtjen kundër trukut pushtues. Në Shkodër, ndodhin ngjarje të rëndësishme historike herë mbas here. Këto ngjarje, i riu Qoshja, Beqiri i regjistronte në koshiencën e vet të re. Qe mjaft inteligjent. Mësoi shkrim e këndim në gjuhën shqipe, si dhe në mejtepet e kohës. Tregëtia në këto vite lulëzonte në Shkodër. Po ashtu edhe kultura. Ishin hapur mjaft konsullata nga shtetet e Europës Perëndimore. Perandoria Osmane ndodhej në udhëkryq nga humbjet e njëpasnjëshme kundër Rusisë. Mjaft shtete ballkanike njoftonin pavarësinë nga Porta e Lartë. Edhe “Arnautllëku”, Shqipëria me kryeqytet Shkodrën ishte radhitur pas këtyre shteteve për të rifituar lirinë dhe levdinë Kastriotjane. Për këtë në Shkodër ishin krijuar dy degë të Lidhjes së Prizrenit. E para ajo e Shkodrës me në krey Daut Boriçin dhe e dyta ajo e maleve me në krye Jusuf Uruçin, deputetin e parë të Parlamentit Turk të 1876 – ës, që ratifikoi marrveshjen e Shën Stefanit në Bullgari, me rastin e thyerjes së ushtrisë turke. Në vitin 1878, qershor, në qytetin shqiptar të Prizrenit, mblidhen delegat nga e gjithë Shqipëria Etnike, për të vendosur për mëvetësinë e Shqipërisë, në drejtimin e rilindasit të madh Abdyl Frashëri. Në këtë Kuvend të mash mori pjesë edhe delegacioni  i përzier i vilajetit të Shkodrës dhe ai i Maleve me në krye Daut Boriçin dhe atë të maleve me në krye ish deputetin e këtij Vilajeti Jusuf Uruçin. E veçanta në këtë shkrim është se në mbrojtje të këtij delegacioni shprese për shqiptarët ishte edhe trimi i ri shkodran Beqir Rexhep Qoshja, i biri i Rexhepit, e nipi i Qiros. Ai siguroi jetën e burrave të urtë shkodranë si gjatë udhëtimit ashtu edhe gjatë qëndrimit në Prizren. Fama e burrërisë së oxhakut të Qoshajve shkodranë kishte arritur deri në Kosovë e Çamëri. Kjo për arsye sepse Rexhepi, babai i Beqirit kishte qenë bashkëluftëtar në kryengritjen e Mehmet Ali Pashait në Misir si dhe në Shqipëri në kohën e kryengritjeve të Tanzimatit me Zylyftar Poden e Gjoleken. Këtë akt antiturk të Beqir Agës ose Beqir Agë Qoshes, s’ja falin në asnjë mënyrë qeveritarët e Shkodrës, Mustafa Aga dhe Izet Pashai. Në njërën nga lagjet e reja në atë kohë që po rritej shumë nga ana verilindore ishte edhe “Rusi i Madh”. Këtu në këtë lagje ishte një fushë e madhe ku ndodhej komanda verore e garnizonit turk, në të cilën bëheshin stërvitje ushtarake. Pranë kësaj fushe kishte ndërtuar një shtëpi të re Beqo Qoshja. Aty jetonte me të shoqen dhe të motrën. Hafijet dhe spiujt e shumtë e ndiqnin veprimtarinë e Beqos. Dhe një ditë të vitit 1880 kur çdo rezistencë antiosmane u shpartallua e me të Lidhja Shqiptare e Prizrenit, i dolën në pritë tinzash këtij burri duke e qëlluar nand herë pa e rrëzuar për tokë. Por Beqo Qoshja ringrihet në këmbë dhe duke mbajtur në dorë zorrët e dalura përjashta qëllon kundër vrasësve të paguar duke vrarë edhe dy prej tyre me allti. (Revolver turk me gjashtë fishekë). Me një forcë të mbinatyrshme ai arrin në shkallë të shtëpisë së vet për të mos vdekur në rrugë. Ky akt kriminal i qeveritarëve turq, rriti urrejtjen ndaj tyre nga të gjithë qytetarët, të cilët përkrahnin veprimtarinë e Beqir Qoshes. Edhe konsullatat e huaja të akredituara në Shkodër bënë  protestë pranë qeveritarit turk dhe vunë në dijeni për këtë akt edhe Portën e Lartë e shtetet e tyre. Ja se si i këndon populli në ahengun e vet trimit më të ri të Qoshajve:

Çka ka Rusi që po dridhet

Ça ka Rusi që po dridhet?

Beqir Aga nuk po lidhet.

– Lidhu, lidhu, Beqir Aga,

– Nuk po lidhem, Mustaf Aga.

– Pse s’po lidhe, Beqir Aga?

– Nuk po  lidhem për dy herë

Se m’ka lidhë nana nji herë.

Lum rusi çka ka mbrendë!

Konculladet i binë hasha, (Nuk e dinin)

– Na n’ket punë gja s’kem ditë,

E ka mbytë Izet Pasha. (Qeveritari turk)

Kjo këngë është kënduar rregullisht në ahengun shkodran deri në vitet 60 të shekullit të XX – të së bashku me dy të tjerat, atë të Qiros, Rexhepit. Më pas ata humbën nga kujtesa e këngëtarëve të rinj popullor për arsye të keqpërdorimit të këtij ahengu nga ana e “specialistëve të folklorit qytetar”, në Shkodër që i futën në këngët pa vlera historike dhe ideoartistike e edukuese. Por studiues në zë të folklorit të cilët i rezistuan imponimeve të tilla, Dr. Pro. Selami Tabaku i ringjalli ato në vitin 1998, në vëllimin “Këngë popullore Shkodrane” duke na i kujtuar edhe një herë, për të mos i harruar kurr pikërisht këngët që i kushtohen kultit të burrërisë në arealin e trevës folklorike të Shkodrës.

Fund

Shkodër 1998

Nxjerrë nga vllimi “Bylbyla të shastisur”

Studime etnomuzikologjike

Shkodër 2000

Greqia i ka grabitur Shqipërisë 20. 000 km²

Nga Pellazgët e moçëm tek Helenët e sotëm

Një ndër fqinjët e kahershëm të Shqipërisë Etnike është Greqia ku fqinjësinë e ka “ngatërruar” me armiqësinë permanente. Këtë e ka reflektuar herë të kamufluar e herë të zbuluar. Filozofia e parimeve për një fqinjësi të mirë nga shteti Grek, nuk është bazuar kurrë në normat e njohura ndërkombëtare, por në “filozofinë” e mbrapshtë të mashtrimit e nënshtrimit. Ajo, madje thënien e vjetër sa vetë njerëzimi, se fqinja i mirë është një Vëlla që nuk këron Hise, e ka konceptuar jo vetëm për të marrë hisen që i “takon”, por edhe i ka grabitur hise që kurrë nuk i kanë takuar. Grykësia e saj nuk po ka të shuar kurrë, as sot në fillimet e shekullit 21 – të. E kjo grykësi, thuajse Biblike, ka arritur deri në atë pikë sa shprehja e vjetër Arabe se Fqinja është dera e Xhenetit (parajsës), e ka kthyer në derën e Xhenemit (Ferrit). Greqia tashmë territorin e sotëm të saj, e ka me rreth 20 mijë km² tokë shqiptare të grabitur ndër shekuj. Pra, shteti i sotëm shqiptar në fakt kufiqohet me trojet e veta e jo me fqinjen në fjalë… Fatkeqësit tona me popullin “Grek” filluan të duken që para mijëra vjetësh kur ndodhën vërshimet e pushtuesve Mesopotamas e Egjyptian, në tokat Pellazge, ku padyshim edhe toka Greke ishte po tokë Pellazge e benohej po na Pellazgë, pra nga shqiptarë e asaj kohe, ku edhe grekët e vjetër nuk ishin asgjë tjetër veçse pellazgë që flisnin po pellazgjishten, pra shqipen e vjetër. Por duke qenë se këta pushtues qëndruan gjatë, madje formuan edhe elitën e tyre që drejtonte këtë pjesë të truallit pellazgë (Greqinë e lashtë), këta pellazgë filluan të përzihen në martesa e lidhje të tjera jetsore aq shumë sa  pasardhësit e tyre ishin me gjak të përzier Egjyptiano – Mesopotamas e Shqiptar, dhe dalëngadalë të distancohen nga rraca e tyre duke u quajtur Helen, madje nga Greqishtja e vjetër që padyshim ishte një dialekt i Pellazgjishtes filloi të lindë një gjuhë e re, disi më moderne që u quejt gjuha Helenike, aq sa filloi të bëhej gjuhë zyrtare. Kjo gjuhë është përgjithësuar tek populli tepër vështirë e vonë, megjithëse masat dragoniane që ndërmerrnin drejtuesit e shtetit Grek ndaj shumicës së banorëve që gjuhë të familjes e shoqërisë kishin gjithnjë Pellazgjishten. Gjithsesi, qartësohet gjithshka tek libri shkencor i Robert D’Anxhelit me titull “Enigma”, ku puna e tij hedh poshtë çdo iluzion dashakeq, të hershëm apo të vonë. Pra, një pjesë e madhe janë po shqiptarë të Helenizuar nga baticat e zbaticat që suallën mijëra vjetë jetë e përbashkëot, por edhe e ndarë simos më keq…

Gjithsesi le të shohim diçka më qartë që na e servir historia në rrugën e gjatë të shekujve. Enciklopedia Italiane e botuar në Romë në vitin 1949 thotë se në shekullin e VI – të para lindjes Krishtit, nuk njihej emri Helen, ndërsa në kohën e Homerit që ishte më herët pra 2800 vjet më parë, as që bëhej fjalë. Historianët grekë këtë jo vetëm e fallsifikojnë, por e “vënë” gjoja në gojë të Homerit! Në fakt edhe në dokumente e Harta të ndryshme gjinden emra të fiseve të ndryshme, si Liburnët në Veriperëndim të Ballkanit, Ilirët në Jug, më në Jug Kaonët, në Lindje Trakët, ndërsa Hellas apo Greece nuk gjindet në asnjë vend, përveç emrit të Athinës që e kishin krijuar Pellazgët. Edhe ermi Athina vjen nga fjala shqipe. Kjo tokë Pellazge bëne pjesë në Perandorinë Romake, ku pas riorganizimit të Perandorisë u nda në dy pjesë, në atë të lindjes, Bizanti, dhe asaj të perëndimit po me emrin Perandoria Romake, në vitin 395 pas lindjes Krishtit. Shqipëria e asaj kohe u nda në tre krahina:

1. Në atë Veriore e quajtur Prevali, që shtrihej nga Lugina e Zetës dhe e Maricës (sot Mali i Zi) e në Jug lumi Shkumbin.

2. Ajo Qendrore, ose Epiri i Ri që shtrihej në Veri me lumin Shkumbin e në jug ndahej me lumin Vjosa.

3. Krahina e Tretë ishte Jugore, më saktë Epiri i Vjetër i cili fillonte në Lumin Vjosa (në veri) e shtrihej në jug deri në gjirin e Artës, e të Prevezës, çfarë dëshmon për mijëra km2 Tokë të Greqisë së sotme, që ishin pjesë e Shqipërisë Etnike.

Një Historian i famshëm i Edvin Zhak në librin e tij “Shqiptarët” shkruan se Homeri dhe Virgjili i paraqet heronjtë e tragjedisë Trojane jo si Grek, por si Pellazgë (Shqiptarë). Ai deklaron se mbreti Dardan i Trojës, Pirami ishte Pellazg si të gjithë mbretërit e tjerë të Trojës. Enea, gjithashtu ishte Dardan, pra Pellazg, gjithashtu edhe forcat rrethuese ishin po Pellazge. Pra duket qartë se heronjtë “Grek” nuk ishin aspak Grek…(E. zhak fq 81). Ka dhjetëra historianë të vjetër e të rinj që japin dëshmi të plota se Pjesa më e madhe e Greqisë së sotme ishte Thjeshtë Tokë pellazge dhe e banuar deri vonë nga paraardhësit tanë të racës Shqiptare. Duke qenë se treva e banorëve të sotëm grek u vu nën sundimin e perandorisë së Bizantit, popullata u detyrua ti nënshtrohet përqafimit të fesë Kristiane të Ortodoksisë, natyrisht edhe në Greqinë e sotme Kristianizmi kishte filluar të përhapej që në shekullin e parë të lindjes së Krishtit. Gjithashtu, rrebeshet e Pushtimeve të shtetit Bullgar të shekullit IX, të Normanëve, e veçanërisht pushtimi i Perandorisë Serbe të Stefan Dushanit, ndihmuan për konsolidimin e Fesë Ortodokse në popullatën e Greqisë, ku padyshim Kryeqendra e kësaj feje u bë Kostandinopoja, por si qendra të rëndësishme u bënë edhe Peja e Ohri etj. Dhe vetëm në vitin 1756 kisha Greke vuri nën kontroll Mitropolin e Ohrit dhe kishën Bullgare e Serbe, ku kjo u realizua edhe me ndihmën e perandorisë Turke, e cila kishte pranuar që në fillim fenë Ortodokse si Fe të dytë Zyrtare. Duhet sqaruar se bashkëpunimi mes Pushtuesve Turq dhe hierarkëve të Ortodoksisë ka qenë mjaft konfidencial. Në vitin 1452 Admirali i Bizantit, greku Notares, deklaroi se preferonte të shihte më mirë çallmën Truke në Kostandinopojë se sa kapelen e Kardinalit Katolik. Në fakt Kostandinopoja u  pushtua nga Turqit një vit më vonë në vitin 1453. Organizmi i ri që ndërmori perandoria Osmane bëri që pjesa jugore e Shqipërisë Etnike të ketë si kryeqendër Janinën, ku edhe u quejt Vilajeti i Janinës, ku mbi 80 % e popullsisë së saj ishte autoktone shqiptare, madje besimi Islam dominonte në shumicën e këtëij vilajeti; ku padyshim historia më interesante i përket asaj që udhëhoqi Ali Pashë Tepelena. Natyrisht me kalimin e viteve, ndonëse perandoria Otomane u mbështet fort pas hierarkisë Ortodokse që fitoi një tip statusi si shtet brenda shtetit, ortodoksia ndërkombëtare e veçanërisht ajo Ruse filloi të interesohet e afrohet me elitën Ortodokse Greke, madje në Odesë të Rusisë në vitin 1814 tre tregtarë Grek themeluan “Shoqërinë e Miqve  Feliki Heteria” që frymëzohej nga modeli masonik i ritualit, betimit dhe i Gradave duke u pozicionuar në politikën tradicionale Ruse; për provokimin e një kryengritjeje të përgjithshme në Ballkan, që do të pasohej nga ndërhyrja e ushtrisë Cariste. Kryengritja e vitit 1821 dështoi, ndërsa “shoqata” Heteriste i ktheu sytë për mbrojtje nga pashallëku i Janinës të Ali Pashë Tepelenës, i cili i mbrojti e strehoi. Pas vitit 1821 Peloponezi u Çlirua, dhe në vitin 1825 një shtet Grek po merrte formë e këtë e udhëhiqte Dhimitri, vëllai i Ispilantit, udhëheqësi kryesor i kryengritjes antiosmane të 1821 i cili pas kësaj u burgos në Austri, ku dhe vdiq. Dhimitri u lidh me Kryengritësin tjetër të Peloponezit Kollokotronin, ku mblodhën një asamble që hartoi një kushtetutë e cila i besonte pushtetin ekzekutiv 5 anëtarëve të saj. Kjo, qeveria e parë Greke, u vendos në Mesolongji dhe u kryesua nga fanarioti Aleksandër Mavrokordatos që me dt. 18 janar 1822 shpalli pamvarësinë e Greqisë. Në vitin 1828 filloi lufta Ruso – Turke, ndërsa me 1829 u firmua autonomia e Greqisë me princë të zgjedhur prej Anglisë e Francës. Në atë kohë Rusia po marshonte drejt Stambollit. Ndërsa Anglo – Francezëve nuk u pëlqente shtrirja e madhe e Rusisë që stimulonte Pansllavizmin, ndërhynë për armpushim që u firmua me 14 shtator 1829, ndërsa në traktatin e Londrës të 13 shkurtit 1830 u vendos si kufi midis perandorisë Turke. Asambleja Greke i bëri thirrje Jan Kapodistrias që jetonte në Zvicër pas shërbimit tek Cari i Rusisë të bëhet kryetar i shtetit Grek. Ai pranoi dhe punoi për të vendosur shtetin, por mënyra autoritare e tij bëri të pakënaqur parinë greke, e cila e vrau me 27 shtator 1831. Pas kësaj fuqitë perëndimore vendosën si mbret djalin e dytë të mbretit të Bavarisë që ishte filohelen me emrin Oton. Ky djalosh 17 vjeçar, u shpall mbret i Greqisë me 1 qershor 1835, ku emri Oton u greqizua. Në fakt pamvarësia e Greqisë nga fuqitë e mëdha të Europës të asaj kohe ishte njohur që në shkurt të vitit 1833. Për këtë pamvarësi, një kontribut të jashtëzakonshëm dhanë ushtarë dhe kapedan shqiptarë që nuk pranonin kurrsesi zgjehdën Turke. Një ndër kapedanët e shquar të kësaj lufte ishte edhe Shqiptari Marko Boçari, të cilit shteti Grek i ka ngritur një monument në Misollongj që në vitin 1835, ku në këtë inaugurim ka marrë pjesë edhe mbreti i ri grek Oton, i cili dëgjoi fjalët e oratorit ku edhe falenderoi shqiptarët e Greqisë e të Shqipërisë për luftën e madhe dhe sakrificat e tyre në fitoren e pamvarësisë së Greqisë, mbreti Oton u çudit dhe muar një çehre aspak komode në këtë ceremoni. Por Peshkopi Porfirio që kryesonte ceremoninë iu përgjegj mbretit të hutuar me këto fjalë: “Po madhëri Shqipëria lindi themeluesit e kombit tënd”, dhe pastaj me guxim u kthye nga populli dhe si i tërbuar thirri: “Mjerë Kombi, Mbreti nuk e njeh historinë.” (K. Xoxe).

Kur Greqia u shpall shtet i pavarur kufizohej në Veri me Shqipërinë prej vijës Arte – vollos dhe shkonte deri në Peloponez, Livallja, Ishujt e Eubesë e cikladet me 50 mijë km², me një popullsi prej 800 mijë banorësh, ku rreth gjysma e kësaj popullsie ishte Arvanitase (shqiptare).

Mbreti Oton në këtë kohë nuk kishte takuar thuajse asnjëherë Grek, por vetëm kishte dëgjuar për ta dhe lashtësinë, prandaj kishte tre regjent e një ushtri gjermane pre 3500 trupash që e mbronte. Ai vendosi në krye të administratës kuadro gjermane e Zviceriane, ku edhe adaptimi ishte shumë i vështirë, pasi fliteshin dy gjuhë, edhe shqip edhe greqisht. Greqia pas kësaj nuk po gjente qetësi nga përçarjet e lufta mes partive të Kollokotronit në Peloponez me përkrahje Ruse, Ian Koletisit në livadhja me Përkrahje fanceze dhe Aleksandër Mavrokodatosit fanariot me përkrahje Angleze. Mbreti Oton në vitin 1835, transferoi kryeqytetin në Athinë, dhe u martua me Amelia Oldenburgun, me të cilën nuk kishte fëmijë. Me tre shtator 1843, me keqësimin e gjendjes finaciare të shtetit, pati disa grushte shteti, deri sa Mbreti i dorëzoi pushtetin Andre Mataksajt, i cili ishte kryetar i Partisë Ruse. Pas kësaj u hartua kushtetuta, me 18 mars 1844, me kryetar Ian Koletisis, i cili ishte njeri i parregullt dhe shkelte vetë ligjet. Për 10 viet Greqia ndërroi shumë qeveri. Gjatë asaj kohe kisha kishte fuqizuar autoritetin, sa në vitin 1852 mitropolitin e saj e caktonte sinodi i shenjtë, e jo Mbreti. Në kushte të një anarkie Ian Kolestis serviri “Megalidhenë”, me të cilin tregoi se deri ku duhej të shtrihej Greqia. Ai planifikoi pushtimin e Thesalisë, Maqedonisë, Thrakës, Ishujve Joniane, Epirit, Kretës, bregdetin perëndimor të Anadollit në Azi dhe ishujt pranë tij, pra gjithë Rumelinë me popullsi jo Greke, por që bënin pjesë në perandorinë e Bizantit me pretendimin se bizanti kishte përdorur si gjuhë edhe atë greke. Pas viteve 40 të shekullit 19 – të ju vu rëndësi arsimit grek, ku financimi bëhej nga tregtarët Grek dhe mbështetës e zbatues ishte kisha ortodokse greke. Pas Otonit mbret në Greqi erdhi Vilhelmi, djali i dytë i mbretit të Danimarkës, ku pas kësaj filluan të vihen në jetë planet grabitëse të shtetit të sapokrijuar Grek, ku ju dhanë 2000 km² tokë (ishujt Jonian) me rreth 200 mijë banorë që kryesisht flisnin shqip. Në vitin 1878 Çamërinë e emërtuan Epiri i Jugut, ndërsa Maqedoninë e Kretën nuk i muarën dot, si dhe hapën serinë e Epirit të Veriut (deri në lumin Vjosa). Me 1881 fuqitë e mëdha i imponuan portës së lartë (Turqisë) të lëshonte Thesalinë dhe krahinën e Artës me 13, 400 km² truall safi shqiptar, ku të dyja kishin një popullsi prej 800 mijë banorësh, ndërkohë që e gjithë Greqia kishte një popullsi prej 1. 6 milion banorësh (sipas regjistrit të V. 1879). Kjo u bë realitet në konventën e dt. 2 korrik 1881 që përmbante edhe marrëveshjen për të drejtat e shqiptarëve musliman, të cilat u shkelën gjithnjë nga qeveritë greke, të cilat dëbuan e masakruan këtë popullsi të pastër shqiptare që banonte në trevat e veta etnike. Viti 1913 ishte “legalizimi” nga fuqitë Europiane i trevave të vjedhura me ndihmën e shteteve të fuqishme me Rusinë cariste në krye. Por një dëm i pashoq u shkaktua nga marrëveshja Greko – Turke e vitit 1923 që u nënshkrua në Lozanë për këmbimin e njerëzve me kombësi turke që banonin në Greqi dhe anasjelltas. Greqia gjeti rastin për të spekulluar në mënyrën më kriminale, duke dëbuar nga vatrat e tyre mbi 20 mijë shqiptarë autoktonë me pretekstin se ishin të besimit musliman e ishin turq, ku natyrisht një pjesë shkuan në Turqi e një pjesë e madhe në Shqipëri, ku pronat e tyre iu dhanë kolonëve Grek të ardhur nga Turqia. Në vitin 1913 Kryeminstri grek Venizellos, kur u prëcaktuan kufijtë e Shqipërisë nga fuqitë e mëdha ku iu lanë Greqisë Çamërinë, pushtoi Shqipërinë e jugut deri në Berat dhe, pasi kjo u kundërshtua nga Europa, organizoi “Lëvizjen për autonominë e Vorio Epirit”. Spiuniu Grek nga Himara Milto Spiromilo shpalli autonominë e Himarës, e për ta ligjëruar u mbajt në Gjirokastër kongresi “Vorioepiriot” i cili deklaroi publikisht shpalljen e autonomisë të “Vorioepirit” që përfshinte Korçën, Himarën e Gjirokastrën me një qeveri të kryesuar nga Kristaq Zografos. Me 17 maj 1914, qeveria e Venizellosit nënshkroi protokollin e Korfuzit me “Qeverinë” e Zografos, që njihte autonominë e Vorioepirit. Ky ishte hapi i parë për bashkimin me Greqinë. U çelën shkollat greke në këtë trevë. Tashma agjenturat Greke ishin ulur këmbëkryq në Shqipëri, ato përfitonin edhe nga vështirësitë e shtetit Shqiptar që sapo kishte filluar të riorganizohej. Në vitin 1918 qeveria Greke krijoi “Komitetin Qendror të përpjekjeve Vorio Epiriote” Q.E.V.A., e cila nxiste veprimtaritë antishqiptare kudo në Europë e deri në Amrikën e largët. Degët e saj u formuan kudo në trevat shqiptare tashma të grabitura si në Selanik, Janinë, Krofuz, Patra, Follorinë, Ekaterini. Gjithashtu i krijuan dhe ekzistojnë edhe sot “Bashkimi i Delvinjotëve, Himariotëve, Dropullitëve e Kroçarëve”. Të tëra këto sot në një mënyrë apo një tjetër, mvaren e financohen nga shteti Grek. Në vitin 1944 Grekët dolën me akuzën absurde se shqiptarët kanë përkrahur fashistët në luftën kundër Greqisë e për këtë ata kanë vendosur me ne ligjihn e luftës, ku ndonëse në vitin 1997 prunë në pushtet ata qeveritar që i “shkolluan” vetë, ligjin ende s’e hoqën. Nuk mund të harrohet kurrë masakra e Napolan Zervës ku u masakruan mijëra Shqiptarë të Çamërisë trime, të cilëve u grabitën edhe pronat legjitime autoktone. Kjo iu bë një popullsie jo të vogël, por në rreth 2. 1 milion banorë. Ata nga dhuna e terrorit shtetëror janë detyruar të konvertojnë fenë Islame në Ortodokse, si dhe kombësinë shqiptare në atë Greke. Edvin Zhak në librin “Shqiptarët” thotë: “Shqipëria e sotme e zvogëluar është bërë  Sanduiç midis ish Jugosllavisë dhe Greqisë në bregun perëndimor të gadishullit Ballkanik, vetëm 40 milje në detin Adriatik larg nga thembra e çizmes Italiane.

Ky popull i lashtë shënon një datë më të hershme se zhvillimi i cilivizimeve të Greqisë dhe Romës. Por fatkeqësisht, shqiptarët e lashtë nuk lanë absolutisht asgjë të shkruar, as letërsi, as edhe një dokument të vetëm madje as edhe një mbishkrim. Në ndihmë na erdhën arkeologjia, gjuhësia dhe toponimet si dhe disa kronika të hershme… Trevat shqiptare shtrihen thellë në ish Jugosllavi e në Greqi, prandaj çdo diskutim i kësaj natyre nervozon Fqinjët… Një ditë historia tradicionale “greke” mund të rishkruhet sërish”. (E. Zhak është historian amerikan). E kjo fatkeqësi për historinë tonë filloi që atëherë kur u dogj boblioteka e Aleksandrisë e cila kishte tërë historinë origjinale të të Parëve tanë. Edhe me 1997 u sulmuan dëshmitë arkeologjike.

Shekulli i ri duhej të na sillte mesazhe të reja shpresëdhënëse për fqinjësinë tonë të kahershme, por po reflektohet e kundërta. Ajo shprehet qartë në trajtimin e emigrantëve tanë atje, e veçanërisht në përkrahjen me pa të drejtë që Greqia i ka bërë një shteti artificial sllav Maqedonisë, në konfliktin e popullit autokton shqiptar që kërkon të drejtat e tij kombëtare e shoqërore. Pa dyshim Greqia e bërë këtë jo për të mbrojtur Maqedonasit, por për t’i dalur përpara çdo të papriture me shqiptarët e atjeshëm që nuk u mohohen më pak të drejtat e tyre, kombëtare e pronësore, madje ajo shpiku edhe krijimin e UÇÇ (ushtria për çlirimin e Çamërisë). Gjithsesi gjithshka mund të vidhet, por Toka dhe populli jo.

Nga: Ndue Bacaj

Nga: Mark Bregu

Shënime nga Italia

– Para monumentit të Garibaldit –

Shërbimi nga gazeta kombëtare “Shqipëria Etnike” si dhe mundësia për të vizitue Italinë të jep nji kënaqësi të veçantë. Vizita pranë njerëzve të mi në Milano më krijoi mundësinë që të vizitoj edhe disa qytet të tjera të Italisë Veriore ku kam shokë dhe miq të mirë. Në Padova kam qëndrue tri ditë pranë fmailjes Deda, dhe mbresat janë të papërshkrueshme. Pashë, Breshian, vizitova qytetin e mrekullueshëm të Veronës, me antikitetin e tij të njohun. Vizitova Shtëpinë Muze të dashnorve të Veronës – “Romeo e Xhulieta”. Duke udhëtuar drejt Liqejve të famshëm të “Lago Maxhores” u ndaluam në Muzeun e famshëm të “Mjeteve të Transportit”. Aty kam pa një ndër mrekullitë e botës. Në 240 m² ishte ndërtuar një mini – qytet, duke gërshtue stilet e katër shteteve: Itali, Austri, Francë dhe Zvicër. Për një gjysëm ore, u mahnita nga jeta enjë qyteti imagjinar ku viheshin në funksion të gjitha strukturat, dhe jeta e një qyteti gjatë 24 orëve. Profesori i cili kishte konstruktue këtë kryevepër, kishte punue 45 vjet për ndërtimin e saj. Vizitova Komon, një qytet malor në kufi me Zvicrën, nji perlë e vërtetë. Udhëtimi nga Milanoja në Trieste (me tren), më ka dhanë nji kënaqësi të veçantë, pikërisht sepse atje më priste shoku dhe miku i jetës dhe i skenës – Artisti i Madh dhe i papërsëritshëm i humorit Shqiptar: Gjosho Vasija. Pritja bujare, ngrohtësia familjare, dhe humori i Gjoshos (që buron si kristali i bjeshkës) të ban të mahnitesh. Zoja e nderueme Berina rtegon se shtëpia e tyne u ba strehë për dhjetëra emigrantë Shqiptarë të cilët dallgët e jetës i përplasën përtej detit, drejt “brigjeve” të shrpesës.

Në këtë shkrim modest, nuk due të baj Reportazh sepse do të duheshin disa fletë, por mendova të fiksoj një moment emocionues:

Vizita ime e parë pas mbërritjes në Milano, ka qenë Katedralja e famshme “D’Uomo di Milano”. I shoqëruar nga vajza dhe dhandri im (Italian9 – Rugjero, vizitova “Skala Di Milanon”, Kështjellën e famshme të Milanos dhe shatrivanin fantastik para Kështjellës,dhe shumë vepra arti. Qyteti të mahnit me skulpturat e gdhenduna mjeshtërisht që vetëm duart e arta të mjeshtrave Italian dijnë ti ndërtojnë. Italia padyshim asht vendi kampion i monumenteve të kulturës, dhe veçanërisht kryeqendra e Rilindjes Europiane, e cila i dhuroi botës korifejt e saj: Mikelanxhelon, Rafaelin, Davinçin etj. Mbasi shetitëm rreth katër orë në qendrën e Milanos, ku “parakalonin” shtatoret dhe bustet u ndalova para Dantes, autorit të “Komedisë Hyjnore”. Mbasi kaluam disa metra u gjendëm ballë për ballë me shtatoren madhështore të Garibaldit. U ndalova dhe ftova Rugjeron t’më pozonte pranë këtij Vigani – “Simbol i bashkimit të Italisë”. Mbasi fiksoi pozën dhe shkrepi aparatin, (ju drejtua vajzës): në sytë e babës tuaj lexoj një diçka të veçantë, një farë krenarie! Unë (që për fat të keq nuk e kuptoj italishten) e pyeta vajzën çfarë thotë Rugjero? Ajo më spjegoi për çfarë ai kishte konstatue. Më erdhi mirë që po më jepej rasti të shpalosë para mikut tim Italian, një pjesë të krenarisë tonë kombëtare, dhe t’i kujtoj atij se, shqiptarët kanë nji pjesë të mirë të kontributit për bashkimin e Italisë, dhe se krenaria ime asht plotësisht e ligjëshme, ashtu si për çdo shqiptar.

Arbëreshët e Italisë krahu i djathtë i Garibaldit…

Populli i Luganos ishte i bindun se Italia nuk mund të bashkohej nga “Kavuri”por vetëm nga Garibaldi, nga shpata e tij, vetëm me luftë të armatosun. Kjo luftë për të nuk kishte përfundue akoma, dhe zani i popullit thoshte:

“Ec përpara pa u trembur se ai do të ndjekë.” Dhe me të vërtetë shqipëtarët e Luganos e ndoqën Garibaldin, ata i dhanë 500 vullnetarë të vendosun, kushtue luftës për liri. Garibaldi i ngjante Anteut po pa rrezik të shkëputej nga toka. Ai ishte i pamposhtun. Vetëm ai ishte në gjendje të bashkonte Romën me të gjithë Italinë deri në Alpet. Dhe vetëm deri atje ai nuk lakmonte tokat e të tjerëve. Banorët shqiptarë të Luganos donin vetëm aq sa iu përkiste, asgja ma shumë. Vetëm kjo Itali ishte e italianëve dhe luganezët ishin të bindun se lufta për liri dhe për drejtësi e bante njeriut të pavdekshëm. Për ta padyshim ishte i tillë edhe Garibaldi.

Ai asht ndër të paktët shpirtëra të mëdhenj që shpjegojnë legjendën sepse janë shumë ma të gjanë se çdo kategori e historisë. Ai asht me të vërtetë – hero. Tek ai nuk shperhet forca e traditës, por gjenia e nji mase të re popullore që kap naltësitë qiellore. Dhe, viktor Hygoi kështu e përshkruen Garibaldin: “Garibaldi! Cili asht Garibaldi? Asht njeri, jo ma shumë, por njeri me plot kuptimin e kësaj fjale. Njeri që lufton për lirinë, njeri që mishëron në vetvehte gjithë njerëzimin. “Burrë i shkëlqyer” – do të thoshte bashkatdhetari i tij – Virgjili… Ku qëndron pra fuqia e tij? Kush e ndihmon atë? Pse fiton Ai? Shpirti i Popullit. Garibaldi asht – hero popullor. Prandaj edhe shqiptarët e Italisë ishin gadi ta ndiqnin atë kudo, me besim të plotë se do të arrinin fitoren. Shqipëtari – Arbëresh – Luigji Skutari, shkruante kështu në poezinë e tij për “Garibaldin”: Pse po ikën, të duam ma shumë se sytë. / Të duam aq shumë sa edhe me djallin të luftosh / Do të vijmë me ty, qoftë edhe në Ferr. / Dhe do ti thyejm brijtë armikut. (K. Xoxe) – “Shqiptarët dhe Garibaldi”. Në mesazhin e naltpërmendun del fare kjartë karakteri shqiptar. Ata e konsideronin vehten, pasardhës të dejë të Gjergj Kastriotit, dhe të Marko Boçarit, dhe këta dy heroj i lidhnin ngusht me Garibaldin. Gjergj Kastrioti kishte luftuar për mbrojtjen dhe lirinë e Atdheu të vet kundër turqve, ashtu si Garibaldi kundë pushtuesve të huaj. Gjergj Kastrioti kishte luftue për të krijue Shtetin Shqiptar, si të vetmin mjet për të mobilizue të gjitha burimet e vendit në luftë për liri. Të njëjtën gja bante edhe Garibaldi. Gjergj Kastrioti ishte i drejtë, ai dënonte dhe falte kur duhej me falë, i tillë ishte edhe Garibaldi. (Cilësi këta të moralit Kristian) M.B. Heroi  Shqiptar gjithshka e vinte në interes të Atdheut e të Popullit të vet, ashtu si edhe fatosi Italian. Shqiptari i Italisë – Gulielmo Karlo, me të drejtë shkruante: “Ne jemi Italianë (me shqiptarët e Italisë), dhe vepra e të gjithë kapedanëve të mëdhej, prej Çezarit dhe Garibaldit na dehin dhe na hjedhin në zjarrin e entuziazmit, por kur mendojmë për origjinën tonë Shqiptare, dhe për heroin tonë, na pëlqen të vemë përballë këmishës së kuqe Legjendare të Garibaldit, krahun e zhveshun edhe të Gjergj Kastriotit. Zjarri i herojve të mëdhej, si Gjergj Kastrioti dhe Gjuzepe Garibaldi, ishte për shqiptarët e Italisë nji pishtar i përjetshëm që nuk shuhet kurrë. Po, Marko Boçari? Ky shqiptar i madh i Sulit të Çamërisë, luftëtar për lirinë e Greqisë ky “tmerr” i truqve, siq e quante atë pjesmarrësi dhe luftëtari i Komunës së Parisit, – dijetari francez – Zhak Elize Rëkly (1830 – 1905), ka mjaft gjana të ngjashme dhe të përbashkëta me Garibaldin. Ai kishte lindur në vitin 1790 në Suli dhe vdiq si hero i vërtetë në luftë kundër turqve në vitin 1829.

Që të dy këta luftojnë për lirinë, njeni për atë të Greqisë, tjetri për atë të Italisë. Por në qoftë se njeni asht puro Italian, i pari asht thjeshtë shqiptar. Ata janë të parët që me shpatë të çveshun, sulen, dhe të fundit që tërhiqen. Që të dy janë të drejtë, të ndershëm si vetë natyra dhe jeta e tyne, pa as nji element karrierizmi, dhe që të dy bahen udhëheqës të mëdhenj të luftës popullore të cilën ata për hir të eksperiencës së krijuar e njihnin mirë. Emnat e Shqiptarve (Arbëreshë) që luftuan për krah Garibaldit janë me qindra, ku mund të shquajm: PaskualeBata, Rafaele Kamadeka, Domeniko Maurja, Vinçenco Maurja, Vinçenco Stratigoi, Gavril Dara i Riu, Françesko Kiodi, Axhezialo Milanoja etj.

Me të drejtë pohonte Sami Frashëri, se janë me dhjetëra dhe me qindra fatosa shqiptarë që ia zbardhën faqen, Garibaldit dhe Italisë.

Sami Frashëri në Enciklopedinë e tij (1896) thotë se shqiptarët, vetëm në Kalabri ishin 150. 000 vetë dhe se në gjithë Italinë arrinin në 800. 000 vetë. Në veçanti, shqiptarët e Kalabrisë kanë shkrue faqe të lavdishme në historinë e Italisë, për veprat e çmuara dhe kontributin e pakundshoq, jo vetëm për bashkimin e Italisë, por në të gjitha fushat e jetës Italiane.

Shikoni si do të shprehej për Antonjo Marikonën – Macioti: “Kryetari dhe profesori i gjallë në Kolegjin, Italo – Arbëresh, pre vitit 1842 deri në v. 1848 i dënuar me burg, i internuar dhe i persekutuar deri në vitin 1860, i rivendosun nga Garibaldi në funksionin e Profesorit, dhe të zv. Kryetarit të Kolegjit tonë, ku i ba i ndigjuem për 20 vjet rresht.” (G. Macioti. vep.cit. “La Nazione Albanese”anno. 31 Gusht. 1906. N.16 f.l.).

Për figurat e mëdha arbëreshe, në Letërsi në Art e Kulturë, janë me dhjetra dhe padyshim që njihen nga lecuesi ynë, prandaj nuk e shoh t’arsyeshme ti baj objekt në këtë shkrim. Por, vlen të theksojmë se në eksodet periodike që nga shekulli XV e këndej, u përfshinë “ajka” e bujarëve dhe fisnikëve Shqiptarë, dhe ishte pikrisht kjo arsyeja që në vendin mik, ku Kastrioti kishte shkëlqye me shpatën e tij, u pritën dhe u trajtuan si qytetarë të denjë të Italisë, për vetë vlerat morale që shpalosen (në Atdheun e dytë). M.B.

Ky asht nji tregues mjaft sinjifikativ, se në periudhën e “artë” Kastriotike dhe para tij, kodi moral i shqiptarëve (Arbër) ishte në vlerat maksimale (M.B.). Ka pasë dhe ka ndonjë “sharlatan” mediokër që në ndonjë “fletushkë” mjerane të shtypit tonë (pa “frena”), asht shprehë se ruan “rezerva” për moralin e arbëreshve!… Janë pikërisht ata “shakaxhinj” që shkruajnë në fletushkat e tyne (të daluna boje), shkrime me tituj “bombastikë” si: “Në mbretërinë e errësirës” etj., etj. Por koha që asht treguesi ma i mirë, po e tregon se cilat janë forcat e errëta. Koha po tregon, se universi nuk mund të shikohet me “syzet e saldimit”…: por me objektivitet historik dhe mendim shkencor… Së fundi – Vetë fakti që Arbëreshët  e Italisë hidheshin në beteja me emnin e Gjergj Kastriotit, dhe të Marko Boçarit, dëshmon ma së miri se sa të vogla dhe të ndryshkuna janë ato penda që “vjellin” vnerë kundër Gjergj Kasatriotit dhe Pjetër Bogdanit. “Dy Korifejve që nderojnë – jo vetëm kombin tonë por qytetërimin dhe kulturën mbarë Europiane”. (M.B.)

Nga: Mark Bregu

“Orët”… e Çllumit…

Isha shumë i vogël

kur më thoshte Nana

ulun mbi prak

…sipër nji cungut:

Mbi Çllum, ndër mote…

jetojnë orë e zana.

E ai si nji gjigand

i rrin mbi krye… Merturit.

Mbi majen e Çllumit

me lisa të gjatë

Ku ujqit hungurojnë

me vikamë e ulurima:

Atje barijtë verën e kalojnë

me tufat e dhive

në t’egërat shpatina.

Në muzg kur Dielli

…mshehet mbrapa malit

Dhe çobanët zbresin

poshtë në katund:

Duket sikur Çllumi

diçka i thotë Cukalit

Mbi valët e Drinit

që zbresin plot zhurmë.

K’shtu, Çllumi e Cukali

shpesh “flasin” ndër vedi.

Si dy gjigandë…

të kohëve antike.

Cukali, shpesh herë

…hjedh “synin” nga deti

Ndërsa Çllumi mbi Drin

reflekton si nji relike.

Shpesh herë kur kishte

tufan shtërngatë

Mbi majen e Çllumit

Shkreptinin rrufetë

Nana lutej mbi shtrat

tuj thanë Uratë

Dhe neve na mbulonte

me plafin (1) e leshtë

Ne t’vegjlit, mbërthye

në gjinin e nanës

Me ankthin e frikës

sytë të skuqun prej gjumit

Vështronim prej frenxhive

…rrezet e Hanës

Po, nana na qetësonte…

…janë orët e Çllumit.

(I) Plaf: Velencë me lesh dhije.

(II) Çllumi: Maja ma e naltë mbi fshatin Mertur (Pukë)

Autori

Mark Bregu

Kërkoj…Njeriun

Më kot kërkoj

të gjej Njeriun.

Ashtu siç kërkohet

gjylpana në kashtë…

Sa herë kujtoj

të ndezun qiriun

Në dorën fisnike

t’Diogjenit të lashtë.

Sot, kohët moderne

e fikun qiriun

Ndaj, dhe njeriu

gjindet me zor

Si Dielli vesën,

koh e shkriu

Vështirë të gjindet

…me Prozhektor…

Mark Bregu

Zgjimi

(Netë Studentore)

Dimen i sertë ishte ky

Me erë, stuhi, uraganë

Me Qiellin e errët gri

Me netë të gjata pa Hanë

Përplitej rinia në ethe

Dhe gjaku ju vlonte n’damarë

“Anija” n’ “ajzbergët” po ndeshej

N’oqeanin e dimnit të madh

Studentët, ndër dhoma janë strukë

Pa dritë në netët acar…

Nder menca ka vetëm supë

Dhe lulet n’dritare janë tharë

Netëve në fshatin e ftofët

Dhambët shtrënguar kërcasin

“Poemë e mjerimit” jetohet

Dhe vargjet vazhdojnë të trokasin

“Lahuta” nga malet ka zbritë

Siç zbresin prej bjeshkësh ortekët

Dhe zani i fuqishëm i Fishtës

Nga gjumi ka zgjue Studentët.

Nga: Bujar Ferhati

– Grimca humoristike –

Taloni

Në regjimin monist si rezultat i vetizolimit u vendos talloni. Ushqimet jepeshin me listë një herë në muaj të racionuara.

Një grua i ankohej burrit të vet:

– Ç’është kështu mor burrë, si s’ndjehesh fare në shtrat?!…

– Çfarë të baj unë mos gru… I përmbahem tallonit… 1 herë në muaj!…

Bunkerët

Gjatë një inspektimi në një zonë të mbushur plot bunkerë, vjen një i dërguar nga Kom. Qend. i P.P.SH. Mirëpo sapo hynte në një bunker didlte menjëherë duke zënë hundët me dorë nga era e rëndë.

– More ç’bëhet kështu – i flet shoqëruesit – Janë aspo s’janë në vehte, po këta janë dhuratë e Partisë?!

– Hë pra – i flet shëqoruesi – Ne i marrim në dorëzim, “firmat” i hedhin të tjerët!?…

Vajza dhe sheqeri

– Ta kishe ditur që buzët tuaja janë kaq të ëmbla, s’do ta kisha hangër kurrë sheqerin – i flet një djalë një vajze naive.

– Vërtetë… – ia kthen vajza – Do t’ju bëj nder të gjithë atyre që duan sheqer pa pare!…

Ndërro partinë

– Urime. Urime Fatime, “Më erdhi mirë për Fatmirin, burrin tënd, prap në bashki, e ?! – i flet njëra shoqes së saj.

– Po ne jemi të persekutuar moj. I takon që çke me të. Ai e ka pasur axhën 20 vjetë në burg politik në Burrel.

– Çudi pra – ia kthen shoqja – Kur ka qenë në ish Komitetin e dikurshëm s’e ka pasë përmendë kurrë axhën. Ai ka qenë edhe komunist!

– A je e marrë a? Komunist ka qenë me Partinë e Punës. Po tash ka ndrru parti!…

Në spital

– Ik, kthehu në krevat, – po i bërtiste roja i spitalit një qytetari që i shushatur por kërkonte të dilte nga dera. – Si ke dalë ashtu në brekë e në kanatjere. Ç’pacient prikopat?!…

– O Zot, foli me vehte qytetari – Jo vetëm që më zhveshët xhepat, po në listën e të marrëve pse po m’shtini?!…

Nga luga prej florini, në lugën prej druri

– Kalvavri i një shqiptari –

Nga: Lek Pervizi

Valentini nuk asht ma! Kur isha fëmijë e përfytyroja si një hero të romaneve, prej uniformave të bukura të shkollës dhe akademisë ushtarake. Vitet kaluen dhe u bë oficer i kalorsisë e mori tipare ma të rrepta. Gjithmonë ai ishte mbrojtësi im kur të tjerët më ngacmonin, sidomos vëllai i mesëm Genc. Valentini më dilte zot në çdo rast e para tij Genci bëhej qingj. Tani ai nuk asht ma!

Kur ishim në kolegjin S. Maria në Romë, ai vinte me na marrë çdo të diele për dalje të lirë, bashkë me shokët e tjerë të shkollës ushtarake, të gjithë djem të pashëm e të madhërishëm në ato uniforma të bukura! Shokët ia kishin shumë hatrin sepse ishte ma i riu ndër ta. Më llastonin. Më çonin në lojra, kinema, pastiçeri, e tjera dëfrime, nga që isha shqiptari më i vogël në Romë, (10 vjeç në 1939). Koha kalonte, kalonin vitet dhe ngjarjet rrokulliseshin kundër vullnetit të njerëzve, për fatkeqësinë e shumë popujve, sidomos të shqiptarëve. Ajo kohë e lumtun dhe e kujtimeve të bukura u shndërrue në një kohë mizore. Ndryshuen gjithë çfaqjet e jetës së shqiptarëve bashkë me tiparet e tyne. Njerëzit u katandisën të zvarriten për një kothere buke të thatë, në punë të detyrueshme, argatë, bujk robër e skllevën. Vendi u kthye në një burg apo vorr vigan, ku u mbyll gjithë jeta dhe kultura shqiptare. Kjo për të vetmen arsye, se dolën disa individë që e lidhën fatin e tyne pas politikës së huej, italiane gjermane apo sllavo – komuniste. E rrejtën popullin për një të ardhme, ku çdo shqiptar do të hante me lugë floriri. E shqiptari i shkretë përfundoi në lugën e drujtë, të njeriut të kohës së gurit!

Lufta e dytë botnore erdhi e kobshme për kombin shqiptar. Ndërsa popujt Europianë festonin çlirimin e tyne nga pushtimi nazist, Shqipëria binte nën thundrën e diktaturës ma të egër komuniste. Pikërisht në atë kohë, Valentini vuni kambë në truellin amtar pas 18 vjetëve të shkollimit dhe të afirmimit të tij se oficer me perspektivë në shërbim të Atdheut. Atdheu nuk e priti me lule, por me zinxhir e pranga, e ai përfundoi drejt e në burg në atë dhjetor 1944, në shtetrrethimin e Shkodrës. Atdheu kishte ra në dorë të komunizmit. S’kishte ma lule, por plumb e pranga! Prej asaj kohe, nisi rruga e gjatë e mundimeve, Kalvari pa fund e krye, ku pesha e kryqit të vuejtjeve ishte ma e randë se pesha e drujtë që mbajti Krishti për në Golgota, ku u kryqëzue. Krishte dhe kryqi mbetën simbole të vuejtjeve, mundimeve e torturave. Valentini mbetet simbol e martir i pafajsisë, ndër mija shqiptarë të tjerë, por me një veçori të posaçme, i pajisun me të gjitha virtytet ma të larta shqiptare dhe njerzore, shembull për të gjithë. Tani ai nuk asht ma!

Familje të tana që qenë të përfshime në internimet e trishta, e njohën atë, me ato tipare e cilësi që ngjallnin vetëm admirim e respekt. Ato e bartën këtë kujtim dhe e ngulitën në emnat e fëmijëve të tyne. Prandaj mbetet njeriu i befasuem kur e ndigjon emnin Valentin, ndër familjet malësore, atje ndër bjeshkët e nalta apo në fshatnat e ndryshëm të krahinave të veriut! Një vlerësim ma i çmuem se çdo lëvdatë apo dekoratë tjetër. Emni i tij u përjetësue në qindra të rij. Por tani ai nuk asht ma!

Ç’të them si vlla? Ç’të them si shok? Si vlla, i dashun, zermadh, fisnik, trim, besnik, i pamposhtun, martir hero! Si shok, vetmohues, krenar, shtyllë qëndrese, kurajoje, i durueshëm, i urtë, i përgatitun: si njeri, si ushtarak, si intelektual, si shqiptar; shejt, martir, hero i gjallë! Dënimi i tij, mund të përcaktohem me plot bindje, si dënim i pafajësisë! Akt akuza ishte e tmerrshëm, me të shti shtat pash nën dhe! Prokuror një kryexhelat: Aranit Çela! Dënimi u ba i dyfishtë. Bashkëshortja, Maria Gorizia, italiane me origjinë arbëreshe, u detyue të riatdhesohet. Dyzeteshtatë vjet mbetën të ndamë. Dënimi u ba i trefishtë: nuk patën fëmijë! Kur zbriti në aeroportin e Bolognes, ai nuk po e njihte gruen ndër ato që ishin aty. Kur njerëzit u rralluen, iu afrue nji plakë që i foli me një za të mekune të ndrojtun: “Mos je ti Valetnini?” Apoteoza Homerike. Uliksi i shekullit  takohej me Penelopen e vet, pas 50 vjetëve, kur udhëtimi nga Bologna në Tiranë zgjaste dy orë! Homeri nuk kishte ma forcë për të dyfishue apo trefishue vargjet e “Odhisesë”! Edhe herojt e tij ishin tashma të lodhun. Vërtet po dukej se po ringjallej një jetë e quejtun e vdekun. Po ngjalleshin dëshirat, mendimet, andrrat, por jo turpi. Jo miset e lodhuna e të rraskapituna. Valentini po përjetonte një jetë të tretë. E dyta qëndronte thellë në gropat e humnerat e skëterrës e humbun. Ajo e para mbetej si një andërr e harruar. Prej atij ferri mundi të dalë akoma i gjallë, në moshën 71 vjeçare. Ku shkuen 47 vjetët e tjera? Mbetën të mbërthyeme ndër burgje, kampe e pranga. Aty u mekën, i venitën, u shterrën u kthyen në hiq! Tani Valentini nuk asht ma!

Si vlla ma la amanetin e fundit. Eshtnat t’i pushojnë nji ditë, atje pranë atynë të të parve, gjyshëve e stërgjyshëve. Pranë atyre që humbën jetën ndër mundime, burgje e kampe apo u vranë trimnisht ndër luftime! Vallë a do t’u gjenden kurr vorret? Pranë të atit, që pushon diku në Belgjikë, përkohësisht edhe ai. Atë ditë dhjetori 1944 e arrestuen për atë emën, si bir i Prenk Pervizit. Për atë emën ai bani 47 vjet dënime! Kujtimi i tij mbetet i përhershëm, për familjen e për gjithë bashkatdhetarët, për ata që e njohën dhe për ata që do ta njohin nëpërmjet leximit të jetës së tij, të shkrueme në vargje apo me prozë Homerike pë një “Odhise” të re! Kaq mund të them si vlla dhe po kaq si shok i pandamë. Ai tani nuk asht ma!

Tuneli i Komanit përpin jetë njerëzish

– Ushtari Altin Çepele ka humbur me gjithë armë –

Ndokujt i duket pak i çuditshëm ky titull, por fatkeqësisht është e vërtetë. Kujtdo që ka kaluar këto kohët e fundit nëpër Koman për të dalur në stacionin e anijeve në kalatë duhet të përballohet duhet të përballohet me këtë tunel të errët dhe misterioz. Është fjala për tunelin e Komanit, me një gjatësi prej 700 metrash, ku megjithë zgjerimin e tij ka mbetur në errësirë. Tuneli në fjalë ndodhet pa asnjë dritë. Njerëzit tremben nga mundësia e një grabitjeje dhe presin me orë të tëra për të gjetur makinë. Është pikërisht ky tunel që lidh veriun e Shqipërisë me Kosovën dhe nëpërmjet të cilit kalojnë tërë udhëtarët. Është tepër rrënqethës fakti kur kujton se në këtë vend kanë gjetur vdekjen shumë njerëz. Përmendim ushtarin Altin Çepele i cili është zhdukur me gjithë armën e shërbimit që nga ata 14 tetor 1991 pa lënë asnjë gjurmë deri më sot. Ndonëse policia e Komanit ka arritur të ruajë mjaft mirë rendin në këtë zonë, duke eleminuar mjaft aksidente, nda Ndërmarrja e Ujrave Vau – Dejës edhe pse kanë fitime jo të pakta për parkimin e automjeteve, nuk vendosin ndriçimin, i cili është detyrë e tyre. Shpresojmë që njerëzit që udhëtojnë këtu të kenë drita dhe jo tunel për t’u strehuar vrasës e kriminelë.

Nga: Zef Nika

Karboni në gjak kërcënon me vdekje banorët që jetojnë në zonën e naftës në Fier

Nga: Valentina Dafa, Zef Nika

Janë banorët e zonës së naftës Marinëz e Sheqisht të komunave Kuman e Sharrëz në Fier, që vitet e fundit kanë kuptuar çfarë do të thotë të jetosh në një tokë naftë – mbajtëse, të pa shfrytëzuar me kriter.

“Pylli me hekura” veç mirësisë që sjell ari i zi, tashma ka shfaqur edhe anët negative për banorët e zonës. Është ndotja e ambjentit, ku jetohet nga çlirimi i gazrave të naftës si dhe gazit për ngrohje.

Tashmë njerëzit edhe pse jetojnë prej vitesh në këtë tokë kanë filluar të shohin tek njëri – tjetri simptomat e para në fytyrat e tyre si këputje të gjymtyrëve, dridhje etj, të cilat kanë nisur me alergji. Shihen qartë përmasat në rritje të një sëmundjeje karboni në gjak. Janë 90 % e popullsisë të cilët i nënshtrohen diagnizimit të tyre në Fier e Tiranë.

Janë tubacione e plasura që sjellin ndotjen e ajrit, zaptimin e tokave të bukës nga serat e solarit, ndotjen e ujit të pijshëm. Sipas analizave, uji del i papijshëm. Shkatërrimi i bimësisë dhe i shpendve, dëmtimi i masës së gjelbërt dhe sipërfaqes së tokave nuk mund të ekzistojë pasi shpimi i puseve praktik për popullarizimin tashmë është pa asnjë vlerë. Përveç shëndetit, banorët ballafaqohen edhe me probleme të mëdha sociale, si shkurtimi i vendeve të punës. Punëtorët vendas nuk punësohen, duke i marrur nga qyteti. Përmasat që ka marrë kjo sëmundje do të sjellin së shpejti mjaft viktima në qoftë se nga qeveria nuk merren masa për stabilizimin e situatës në këtë rajon.

PP – ja krijon Lidhjen e Shkrimtarëve e Artistëve në Shkodër

– LSHA levë e Partisë për edukimin komunist të masave – Enver

Nuk e di pse m’u krijua kjo ide sapo mora vesh për riorganizmin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve (LSHA) të Shkodrës. Mbase nga fakti një pjesë e madhe e të pranishmëve në këtë mbledhje, ishin fytyra të stërpara dhe që një pjesë e madhe kanë qenë Ish – … Mbase edhe vetë fakti që i deleguar ishte vetë Kryetari i LSHA të Shqipërisë, z. Limoz Dizdari. Pavarësisht nga vlerat që ka krijuar si artist, Dizdari nuk mund ta mohojë faktin e të qënit ish – deputet i PPSH dhe aktualisht anëtar i kryesisë së PSSH. Nuk dihen rrethanat se si funksionari i lartë politik i së majtës arriti të vihet në krye të LSHA të Shqipërisë, por gjithsesi, një fakt i tillë e komprometon këtë institucion që mendon të jetë i pavarur dhe si padashje të kujtohet citati i Enverit: “LSHA, levë e Partisë për edukimin komunist të masave”. Duke ju përshtatur këtij palopluralizmi, mund të rikonceptohej: “LSHA, levë e PS për edukimin socialist (komunist) të masave”. Ndërkohë, duke ndjekur si në revistë pjesmarrësit nëtakim por edhe duke mësuar për kryesinë e re të LSHA Shkodër, vëren të njëjtit emra, të paktën tash 30 vjet, me një apo dy përjashtime. Duke iu rikthyer organizimit të kësaj mbledhje, është e kuptueshme që të privohen nga ftesat për pjesmarrje drejtuesit e dy gazetave të Shkodrës gazetës mbarëkombëtare “Shqipëria Etnike” dhe “Shkodra”, drejtuesit e tre kanaleve televizive lokale “Antena Nord”, “Rozafa” dhe “Shkodra TV1”. Përveç këtyre, në respekt më të madh do të meritonin edhe korrespondentët e mediave kombëtare të shkruara dhe audio – vizive, pa lënë në harresë edhe shoqata të ndryshme letrare – kulturore, prej të cilave kanë dalë penda të tilla si G. Bushati, I. Jubica, B, kraja, S. Elezi, Albert Vataj etj. Është e pakonceptueshme që të mos ishte i pranishëm Paulin Selimi ish – kryetari i LSHA Shkodër, ose penda të tilla si Sh. Kelmendi apo R. Dibra. Të gjithë këtyre mund ti shtohen edhe revistat dhe gazetat e ndryshme klerikale që kanë një peshë jo të vogël. Këtu del se kjo levë e kuqe është kundër klerit, kundër shtypit të pavarur, kundër profesionalizmit.

Pas një votimi të kohës “alla Enver”, duke propozuar njëri – tjetrin, por edhe me votim të hapur, u përcaktuan edhe 9 emrat që do të përbëjnë edhe kryesinë e Lidhjes për Shkodrën. Kryetari Skënder Drini, ndërsa anëtarë F. Kraja, I alibali, Zh. Kadillari, H. Lekaj, N. Spathari, Z. Çoba, G. Krasniqi dhe L. Dushi. Pëveç këtyre dy të fundit, të gjithë të tjerët i përkasin një brezi të vjetër në moshë, por që sigurisht që ndonjërit nuk mund ti mohohen disa vlera të treguara gjatë viteve. Edhe pse u theksua se ka mjaft krijues të rinj dhe të talentuar, ata u lanë jashtë kësaj kryesie, që me sa duket është mjaft konservatore. Nuk ia vlen të ndalesh në atë që çfarë ka qenë njëri dhe çfarë tjetri para 10 viteve, por duhet pranuar se LSHA kishte nevojë për një limfë të re dhe për më shumë adrenalinë, të cilëve kjo u mungon. Edhe pse jemi shumë skeptikë për atë që mund të bëjnë këta të “zgjedhur”, na mbetet të pohojmë me dhimbje se LSHA, e privatizioi PSSH, duke e kthyer në levë të sajën siç i porositi për dyzet e ca vjet Enver Hoxha.

Korresp. i: “Shqipëria Etnike”

Qeveria: Sa ha populli, unë e ha pas buke

Se ç’thotë ligji, në Shqipëri nuk ka asnjë vlerë. Vlerë ka se ç’thotë zakoni. Edhe njëri nga vrasësit e Azem Hajdarit, Jaho Salihi, nuk u arrestua sipas ligjit, por sipas zakonit. Ai, ditën që i tha policisë hajde më arresto, para arrestimit qerasi policët që i vunë prangat në Tropojë dhe hypi në avion duke qeshur.

Edhe shteti komunist shqiptar po heton sipas zakonit. Fatos Nano i ka premtuar se pasi ti të dëshmosh vetëm në prani të Sali Berishës ato që kemi rënë dakord, do të qerasë duke të dhënë lirinë, madje edhe një vizë për strehim politik jashtë Shqipërisë. Është pra tërësisht e lexueshme rruga e këtij shteti, megjithëse lluca e ka mbuluar kudo këtë rrugë! Në qoftë se ne themi se shteti po investon diçka për rrugët, gropën e Ajdin Sejdisë, apo ndonjë ujësjedhës, duhet të themi se që tashti është harxhuar fondi i shtetit edhe për gjashtëmujorin e dytë. Viti tjetër do të ketë krizë financiare dhe e keqja është se buxhetorët e pensionistët nuk do të marrin rrogat, sado të vogla që janë. Por le të themi diçka fare konkrete në dy linja. Nëse shifrat thonë se sot Shqipëria ka 53 200 familje të pastreha dhe shteti as ka ndërtuar pallate tash pesë vjet, as ka ndërmend të ndërtojë, nuk ka dhënë kredi as ka ndërmend të japë, nuk ka ndihmuar asnjë dhe as ka ndërmend të ndihmojë, mendja të vete tek kredia reke prej Pesë Miliard Dhrahmishë së ish ministerja Shuli qe shkërmoqur nga gurmazi deri në zgjedhjet e 24 Qershorit. E dyta, në se themi që Shqipëria sot ka rreth 18 000 policë të rroguar, duke futur këtu edhe militantët e kuq të rrebelimit të ‘97 – ës dhe ata të vjedhjes së votës më 1 Tetor 2000 e 24 Qershor 2001 që janë në emigracion dhe firmosin në bordero, mendja duhet ta thotë se jemi vendi më policor dhe më me pak probleme në Botë. Por gjithçka këtu është në të kundërt të logjikës. Pra, si në rastin e parë, si në të dytin nuk është në efiçencë ligji, por zakoni, zakoni i vjetër komunist, madje shumë më primitiv se Kanuni. Në rastin e parë, rekërit, nëse është marrë ajo kredia e bujshme e publike, kanë qerasur komunistët shqiptarë për shërbimin, ashtu sikundër në rastin e dytë që shteti qeras policinë edhe batakçinjtë për zbatimin e Vijës së Partisë…!

Me fakte të tilla, të paanshme politikisht, mund të vazhdojmë gjatë, shumë gjatë. Mund të vazhdojmë me pronat ende të pakthyera, me rrugët që janë bërë si gjokset e qeveritarëve, me shitjen e posteve shtetërore e diplomatike si në pazar të gabit, me pensionistët që blejnë ndonjë rrobë a ushqim vetëm kur nipërit demokratë nga perëndimi u dërgojnë ndonjë kacille, me bujqësinë që do të ishte luks të punohej me traktorë të kohës së Mehmet Shehut, pasi mjete nuk ka veç gomerëve, me piramidat, ku ish krijuesit e tyre janë të tërë veprimtarë e funksionarë të partisë socialiste, me fushatat elektorale që u përngjajnë sulmeve të ish partizanëve të Enver Hoxhës kundër Ballit Kombëtar… Veçse, po t’u hyjmë tërë këtyre analizave me shifra e fakte, do na duheshin shumë rreshta. Gjithsesi, edhe me kaq, kush ka dy para mend në kokë, kupton se në këtë formacion, shteti është në rrugën e Jaho Salihit, sikundër është ai kriminel në rrugën e shtetit komunist. Pra, kur kjo qeveri vjedh kaq shumë e kaq hapur, kur kjo qeveri bën gjithçka në interes të vet dhenë dëm të popullit e demokracisë, kur kjo qeveri të gënjen edhe në mëngjes, edhe në drekë, edhe në darkë, duket se don t’u thotë shqiptarëve: “Unë ju respektoj sipas zakonit. Aq sa ha ti popull, unë e ha pas buke”.

Në të vërtetë, sipas traditës shqiptare, kur miku të vjen në shtëpi, i zoti i shtëpisë duhet të hajë 30 kafshatë më shumë, për të mos e bërë mikun ti skuqet fytyra. Po a i ka mbetur fytyrë këtij shteti në këtë pozicion që ne na duket se është pozicion i episodeve zakonore?!

Editorial nga: Sokol Pepushaj

Nga: Camilla Orlandi

Juriste në Pavia, Itali

Si e shohim ne italianët rolin e Kanunit në Shqipëri?

Në Itali ka filluar të ketë lajme mbi të drejtën zakonore shqiptare që nga lindja e shteti shqiptar në 1912, por publikimi i parë i vërtetë mbi këtë argument u bë vetëm në 1941, me publikimin e përkthimit të mbledhjeve të Gjeçovit të Kanunit të Lekë Dukagjinit, bërë nga Padre Dodaj nën kujdesin e P. Gjergj Fishtës dhe Giuseppe Schiro’ dhe paraqitur në Akademinë Mbretërore të Italisë, pranë Qendrës së studimeve për Shqipërinë. Natyrisht në këtë periudhë interesi i detyrohej pranisë italianë në Shqipëri, dhe ishte një vullnet politik për ta bërë publikun italian të njohë e të vlerësojë një tokë që pjesa më e madhe e ndjente si të largët e të panjohur.

Pas ‘46, për të drejtën ashtu si për çdo gjë tjetër shqiptare nuk u morr vesh më asgjë, deri më 1990, vit në të cilin Shqipëria hyri dramatikisht në lajmet italiane për shkak të numrit të madh të qytetarëve shqiptarë të cilët që nga ai vit e më pas kanë mbërritur në Itali. Krahas interesit “kronikal” ka ardhur duke u rritur edhe interesi kultural për këtë vend misterioz kaq afër me ne po edhe kaq larg. Janë shumfishuar studimet dhe publikimet në fusha nga më të ndryshmet, nga ajo ekonomike e në atë sociologjike, etnografike, bujqësore, por edhe juridike. Në vitin 1991 doli një edicion i ri i Kanunit të Gjeçovit, nën kujdesin e Patrizia Restes, publikuar nga shtëpia botuese “Besa” e Lecce – s, qytet i prëfshirë në mënyrë të veçantë në flukset migruese nga Shqipëria, i vendosur pak kilometra nga bregu shqiptar. Në këtë mënyrë ka një afri të dyfishtë me të drejtën zakonore nga ana e italianëve. Nga njëra anë kemi të ashtuquajturin “opinion publik”, që është ajo e njerëzve të thjeshtë që nuk kanë mundësi ose interes të kuptojnë më shumë, dhe që kënaqen pikërisht me çka thonë lajmet italiane. Për këta Kanun do të thotë hakmarrje e egër e diçka më shumë. Për këta persona e drejta zakonore shqiptare është për t’u përngjasuar në një farë mënyre me kodin e shoqërisë mafioze në Siçili: një kodifikim, një rregullim pak a shumë në funksion të dhunës, që ekziston vetëm sepse shoqëria shqiptare është një shoqëri e dhunshme. Pra përfaqëson një kundërvlerë, d.m.th. një realitet veçse negativ, pa sfumatura.

Nga ana tjetër kemi në Itali një bibliografi gjithmonë e më të gjerë studiuesish që, duke pasur instrumentet shkencore e kulturore për të pasqyruar realitetin më pak të dukshëm, kanë filluar të studiojnë më në thellësi Shqipërinë dhe isntitutet e saj etnografike dhe juridike. Ideja që këta studiues kanë për të drejtën zakonore shqiptare e përmbledhur në pak rreshta është: Kanuni përfaqëson një pasuri të madhe të popullit shqiptar, që i ka bërë të mundur të shpëtojnë identitetin e vet në një tokë vazhdimisht të pushtuar nga të huaj ose e privuar sidoqoftë nga një strukturë shtetërore të fortë të vetën. Përtej isntituteve të veçanta, si betimi, gur kufinjsh, gjykata pleqsh, ajo që ngjall interes është ideja bazë, vlerat që karakterizojnë tërë Kanunin. Kanuni është parë si i vetmi institucion juridik që përfshin tërë historinë shqiptare. Sigurisht e pranishme dhe jetësore para 1912, mbetet edhe pas kësaj, megjithëse në mënyrë të fshehtë. Të gjithë qeveritë u përpoqën në një mënyrë ose tjetrën të eleminojnë këtë trashëgimi të papëlqyeshme, më shumë kulturore se sa juridike. E bëri mbreti Zog që deklaroi zyrtarisht të vlefshme ligjet të nxjerra nga ai, duke parashikuar deri edhe si krim të veçantë zbatimin e Kanunit. Provoi ta bënte gjithashtu edhe Enver Hoxha, megjithëse në mënyrë kontradiktore, dhe as ai nuk ia doli mbanë, përderisa është e vërtetë që akoma sot në Shqipëri Kanuni gjen zbatim.

Natyrisht, edhe sot është në rend të ditës të legjislatorëve shqiptarë vullneti për të zëvendësuar institutet primitivesi betimi, hakmarrja, besa, me instrumente juridike moderne: kontrata, e drejta penale, gjykatat e shtetit. Por ky proces modernizimi i së drejtës ndesh shumë vështirësi dhe është tashmë shumë e qartë që nuk mjafton të shkruash një ligj, të përpilosh një kod për të vendosur në Shqipëri një shtet të së drejtës efektiv. Një ligj, nëse nuk ka mundësi zbatimi, nuk shërben për asgjë.

Opinioni im është se problemi juridik është i ngjashëm në shumë aspekte me atë ekonomik. Pse, megjithëse Shqipëria është një vend plot me resurse, ka marrrë shumë ndihma nga jashtë, dhe duke parë një qarkullim të madh pasurish ekonomike në vite, është akoma në vështirësi të mëdha? Sepse zhvillimi ekonomik nuk ka qenë gradual, dhe as frut i një projekti të menduar e të dëshiruar nga vetë shqiptarët, nga popullsia. Le të themi ka qenë një “zhvillim në emergjencë”. Ndihma nga jashtë, trafik ilegal, investime financiare të rrezikshme kanë mbytur kapacitetin e vërtetë sipërmarrës të shumë shqiptarëve seriozë, me dëshirën e vetme për të punuar e për të ndërtuar një të ardhme më të qetë, të bazuar mbi karakteristikat e realitetit shqiptar, që është i ndryshëm nga ai amerikan, italian e të tjerë.

Kjo ndodh, në mënyrë të ndryshme, edhe në sektorin juridik. Deri tani ligjet, më duket, nuk kanë qenë rezultat i një nevoje të ndjerë nga njerëzit, por ndoshta janë nxjerrë si përgjigje ndaj kërkesave të jashtme. Të hysh në Evropë? Të kesh më shumë investime nga SH.B.A.? Është e qartë se këto janë objektiva pozitive, por duhet të mbërriten gradualisht të gjithë së bashku, duke mos humbur identitetin, dhe mbi të gjitha duhet t’i mbërrijnë të gjithë së bashku, jo më parë “nomenklatura”, pushteti, e më pas populli. Gjithçka duhet të procedojë së bashku, dhe nëse për ta bërë duhet të priten më të vonuarit, më mirë të ngadalsohet hapi, sepse për ndryshe heret a vonë do të duhet të kthehemi për të marrë të tjerët. Nuk mund të nxirret një kod penal i ndërlikuar, ndoshta me ndihmën e studiuesve të huaj të rëndësishëm, nëse nuk ka një trup policie efikas ose një gjykatë funksionuese.

Pra, kërkesa e parë, sipas meje, është gradualiteti. Gradualitet do të thotë edhe të dish të mbash atë ç’ka në të kaluarën ishte me vlerë e mund të shërbejë edhe në të ardhmen. Në lidhje me këtë do të doja të thoja dy fjalë mbi një problem që Italia ka provuar ta zgjidhë në mënyra të ndryshme, me kohë, dhe zgjidhja e së cilës është e paraqitur pikërisht në të drejtën zakonore. Ky problem përfaqësohet nga formalizimi i tejskajshëm i sistemit tonë juridik, që çon në procese të pafund, gjë që sjell largimin e qytetarëve nga drejtësia e shtetit. Ligjet janë bërë shumë të komplikuara dhe i kupton vetëm specialisti, një proces fillon dhe nuk dihet se kur mbaron. Tashmë shumë janë dakord që janë të nevojshme instrumente për zgjidhjen e mosmarrveshjeve alternativë në gjykatë. Këto instrumente mund të quhen arbitrim, pajtim o diçka tjetër, por që në thelb propozojnë atë ç’ka në kanunin shqiptar është e zvhilluar mirë dhe e përshkruar: kapaciteti i ndërmjetësimit të subjekteve më të respektuara nga shoqëria, për të zgjidhur një mosmarrveshje në mënyrë paqësore dhe jo konfliktuale a të dhunshme. Në perëndim vështirësia në rritje e komunikimit mes njerëzve, individualizmi, materializmi çojnë në një përdorim të tejskajshëm të instrumenteve juridike. Në Itali është në veprim prej disa vitesh një reformë e sistemit juridik që tenton të pakësojë hapësirën e asaj që juridikisht është e dukshme, duke favorizuar këto sisteme marrëveshjesh mes palëve. Këtu në Shqipëri, ku është akoma e fortë ndjenja e përkatësisë ndaj bashkësisë, këto sisteme janë natyrisht të forta, me rrënjë. Sipas meje është e rëndësishme që Shqipëria të dijë të zgjedhë të mirën që kultura juridike perëndimore ka shprehur, duke mbajtur atë ç’ka e karakterizon dhe kështu të afrojë qytetarin e thjeshtë, si një fshatar të Zadrimës apo një sipërmarrës të Tiranës, me shtetin.

Nga: Sabije Keçmezi

Spastrimi i intelektualëve dhe i partiotëve shqiptarë në procesin gjyqësor të Gjilanit 1 – 7 shkurt 1947

Pasi u pushtua dhe u aneksua Kosova më 1945, dhe pasi u ngrit muri më makabër i ndarjes ndërmjet shqiptarëve, Serbia nuk kurseu asgjë, ama bash asgjë për ta terrorizuar, për ta masakruar e për ta ndjekur popullatën e pafajshme shqiptare, që u robërua nga ajo. Në këto rrethana të reja të krijuara Kosova dhe shqiptarët fituan një status inferior në krahasim me republikat dhe me popujt tjerë të Jugosllavisë, andaj zemërimi i tyre ishte krejt i natyrshëm, dhe atë zemërim filluan ta manifestojnë në mënyra të ndryshme të organizimit. Populli shqiptar u hodh në kryengritje, që nga “partizanët” e Titos u shuan me gjak. Nga një formë e hapët e luftës, patriotët shqiptarë u detyruan të kalojnë në ilegalitet dhe të formojnë organizata politike patriotike shqiptare për bashkimin e trojeve shqiptare. Një nga këto organizata që bëri bujë është Organizata Nacional Demokratike Shqiptare (ONDSH) në Kosovë, Maqedoni dhe në vise të tjera shqiptare në Jugosllavi. Veprimet dhe ndjenjat patriotike të shqiptarëve, dashuria për atdheun, shfaqja transparente e dëshirës dhe aspiratat shekullore për bashkimin kombëtar jo vetëm që nuk u përfillën por u quajtën “shqiptaro – mëdha” dhe që çon ujë në mullirin e armikut. Në presionin e fuqishëm politik të qarqeve serbe e jugosllave, çështja  e Kosovës u tentua të mbyllej në mënyrë të panatyrshme dhe të humbasë karakterin e saj si një problem kombëtar dhe politik.

Histori më e re e Kosovës Lindore, si pjesë e historisë së popullit shqiptar në tërësi, ka kaluar periudha tejet të vështira, andaj vlen për të cekur se pas “çlirmit” të Gjilanit dhe Ferizajt me 16 e 17 nëntor të vitit 1944, filloi një etapë e re e zhvillimit të pakënaqësisë së popullit me pushtetin  e ri “popullor”. Nga kjo kohë, në këto vise filloi rezistenca e armatosur shqiptare kundër vendosjes së pushtetit partizan.

Në pranverë të vitit 1946, në Gjilan u formua Komiteti i Rrethit i ONDSH – ës, i cili në mënyrë të drejtpërdrejtë ishte i lidhur me Komitetin Qëndror të NDSH- së në Shkup. Vlen të spikatet se në këtë komitet ishte përfshirë një numër i madh i intelektualëve të asaj ane, një pjesë e madhe e tregtarëve dhe një numër i konsideruar i nëpunësve, që joshin anëtarë të NDSH – së, dhe që punonin në sigurim shtetëror, fundja edhe në Programin e NDSH – së të futen në radhët e partisë e të sistemit, në mënyrë që sa më lehtë të zbulohen qëllimet e pushtuesit.

Më 1 – 7 shkurt të këtij viti (1997) u bënë plot pesëdhjetë vjet nga procesi makabër politiko – gjyqësor, që u mbajt në Gjilan ndaj anëtarëve të Organizatës Nacional Demokratike Shqiptare. Gjykimi i grupit të Gjilanit, apo siç e quanin ndryshe pushtetmbajtësit “Grupi i Hamdi Berishës”. Gjykimit të këtij grupi i jepet publicitet i madh, vetëm e vetëm me një qëllim të caktuar, që me masat e gjera liridashëse të futet frika dhe pasiguria. Ky proces ishte një ndër proceset më të mëdhaja, që u mbajt pas vitit 1945 e këndej në anën e Amoravës. Popullata ishte e shqetësuar dhe në ethe priste epilogun e tij. Mirëpo, shqiptarët kudo që ndodheshin nuk ishin të sigurtë për të nesërmen, nuk ishin të sigurtë për veten dhe të afërmit e tyre. Çdo gjë kishte marrë formën e pasigurisë, dhe frymonte me frymëmarrje astmatike. Procesi i Gjilanit ishte i pritur, kur dihej se okupuesi kaherë e kishte marrë në thumb atë pjesë të Kosovës, madje mezi preiste edhe një shkak sado të vogël për të zbrazur helmin e grumbulluar që në sulmin i Gjilanit që e bënë shqiptarët më 23 dhjetor 1944. Anëtarët e ONDSH – së, ishin tërë ata që duhej të paguanin tërë tagrin e padëgjueshmërisë, që i mvishte Gjykata serbe.

Sipas aktgjykimit të Gjykatës të Qarkut në Gjilan p.nr. 184, thuhej se në këtë gjykim e udhëhiqte këshilli i përbërë nga kryetari Zaharija Orgjinikidze, kryetar i këshillit, si dhe gjykatësi porot Isak Selmani dhe Hariz Kaculi, anëtarë të këshillit dhe procesmbajtësi Millorad Nikoletiq. Në kët proces, para gjyqit dolën 37 persona, që të gjithë shqiptarë. Nga ata, shumica ishin të shkolluar, tregtarë dhe fshatarë të ngritur. Të gjithë këta patriotë ishin të akuzuar për vepër penale nga neni 3, alinetë 8 e 14 të ligjit mbi vërtetimin e ndryshimit dhe plotësim të ligjit mbi veprat penale kundër popullit e shtetit.

E tërë këtë aktakuzë e përfaqësonte siç është e ditur, kush tjetër pos prokurorit publik i KAKM – së, Ali Shukria, ku që me këmbëngulje kërkonte që për anëtarët e NDSH – së të shqiptohen vendimet më drakonike që ishin dhënë deri atëherë, vërtetë dhe ndodhi, nuk u kursyen as njerëzit, as vitet, as torturat vetëm e vetëm për t’i detyruar të nënshkruajnë deklarata vetakuzuese.

Nga ata 37 persona që dolën para gjyqit, 32 patriotë u dënuan me vite marramendëse burgimi, njëri prej tyre u dënua me vdekje (pushkatim) (Hamdi Berisha) pesë të tjerë u liruan nga aktakuza. Gjykimi i këtij grupi nuk u mbajt në gjykatore, ku mbaheshin gjykimet e rëndomta, por ky proces gjyqësor u mbajt në sallën e edukatës fizike të Gjilanit. Interesimi për pjesmarrje në këtë gjykim ishte i madh, ngase të afërmit e të akuzuarve donin së paku t’i shihnin të dashurit e tyre, ndërsa popullata serbe e Gjilanit e rrethinës kishte shprehur dëshirën që ta përcillnin gjykimin në sallë. Me shtatë (7) shkurt, kur gjykatësi filloi të referojë vendimin e gjykatës së Hamdi Berisha që dënohej me vdekje pushkatim, masa e gëzuar serbe filloi të brohorisë, dhe me një duartrokitje shfrenuese përshëndet vendimin. Ndërsa kur fillohet të referohet për të tjerët me nga 20 vjet burg, masa e dëshpëruar serbe fillon të fishkëllejë, në shenjë pakënaqësie, duke thirrur me zë të madh “Duam vdekjen ballistëve” (“Hocemo smrt, ballistima”).

Është krenare se e dhëna se dhe Hamdi Berisha, i dënuar me vdekje, ai duke parë masën e tërbuar serbe që kërkon vdekjen e të gjithëve, ai buzëqeshi dhe mesa mundi thirri para gjykatës “Poshtë Jugosllavia! Rroftë Shqipëria! Vëllezër, dasma pa mish nuk bëhet”. Milicët e tërbuar, Hamdiun e heshtën me dhunë.

Si, u cek më lart, në kët proces gjyqësor u dënuan 32 persona, një nga këta u dënua me vdekje, ndërsa për 31 veta u shqiptuan 427 vjet burg ose mesatarja për çdo të burgosur ishte 10 vjet e ter muaj e katër ditë. Mosha mesatare e të dënuarve ishte 30 vjet e 25 ditë, çka do të thotë se ishin në moshën më të mirë, kur mundnin të kontribonin si në aspektin familiar po ashtu edhe në aspektin kombëtar. Shumica e të dënuarve ishin intelektualë, 11 veta ishin nëpunës, mësues ishte vetëm një, tregtarë ishin 8 veta, dhe librar vetëm një, ishte një hoxhë, një kryetar i këshillit popullor, dy punëtorë, 4 bujq, një kafexhi, një saraç, një mekanik, në këtë statistikë nuk jepet profesioni i personave qëu liruan nga akta – akuza).

Në vazhdim po japim listën e personave që u dënuan në procesin gjyqësor të Gjilanit:

Demokrati Fran Nonaj largohet nga terrori komunist

Shqipëria tani i ngjan një anije që po braktiset, ashtu si shumë demokratë të tjerë edhe demokrati Fran Nikoll Nonaj u detyrua të ikin nga atdheu i tij i dashur që të shpëtojë kokën nga terrori i egër dhe i urryer komunist. Demokrati Fran Nikoll Nonaj i datëlindjes 18 prill 1965 me ardhjen e demokracisë ai ishte ndër të parët që u antarsua në gjirin e Partisë Demokratike që në janar të vitit 1991.

Ai zhvilloi një aktivitet politik në vendin e tij të lindjes në Shkodër me riardhjen e komunistave në pushtet me anë të rebelimit të armatosur në Marsin e vitit 1997 për demokratin Fran Nonaj filloi një represion i ri si ai i 50 viteve të mëparshme, por ai nuk shkëputet për asnjë moment nga P.D. por vazhdon të militojë përsëri fuqishëm edhe pse është larg vendit të tij. Ai me 14 shtator 1998 Fran Nonaj merr pjesë në Tiranë në varrimin e liderit të demokracisë shqiptare Azem Hajdarit aty ai filmohet nga të gjitha shërbimet sekrete dhe thirret disa herë në hetuesi por për mungesë provash ai lirohet, më pas fillojnë përgjimet dhe kërcënimet duke i dalë natën kur kthehej në shtëpi duke e kërcënuar për vdekje.

Megjithatë Fran Nonaj nuk tërhiqet prej udhës së tij për fitoren e demnokracisë, ndaj tij fillojnë telefonatat anonime që bëheshin nga njerëz të SHISH – it. I ndodhur në këto rrethana në fillim të vitit 2001 detyrohet të braktisë përfundimisht atdheun për të cilin kishte sakrifikuar aq shumë. Por nuk ishte e thënë që kalvari i familjes së tij të përfundonte me aq, familja e tij edhe sot e kësaj dite merr telefonata anonime dhe kërcënohet nëse Fran Nonaj do të asgjësohet sapo të vijë në Shqipëri.

Dhe komunizmi të vret. Komunizmi të asgjëson në bashkëpunim me forcat policore e ato të shërbimit sekret ndaj për demokratin Fran Nonaj ka vetëm një rrugëzgjidhje të qëndrojë jashtë atdheut që të shpëtojë kokën dhe t’i largohet hakmarrjes së verbër të komunistëve që janë sot në pushtet.

Nga: Fran Dashi

Ilrian Çokaj, një copëz jete Kosove

Nuk mund të ketë kurrë ecje para ai shtet që nuk mbron jetën e qytetarëve të vet. Aq më tepër kur shtetasit hasin në kërcënime serioze jete nga shteti i tyre. Fenomene të tilla ndesh jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë. Pasojat e luftës atje kanë qenë vërtetë të rënda. Vitet 1998 – 1999 sidomos terguan shpirtin liridashës të kosovarëve dhe shpirtin mikpritës së shqiptarëve të Shqipërisë. Por tjetër pamje ofron politika. Në qoftë se personazhi i shkrimit tonë Ilirjan Çokaj është një copëz jete kosovare, edhe UCK – ja është një copëz skenar me dy pamje. Ja fakti tragjik. Ilirjan Çokaj i datëlidjes 20 mars 1981 duke qenë ushtar në kohën e luftës në Kosovë, gjen mundësinë të braktisë ushtrinë e Millosheviçit, pasi ajo po bënte kërdinë mbi vëllezërit e vet. Dhe është logjike, shqiptari i mirë nuk lufton kundër shqiptarëve. Serbët, si shumë të tjerë e kërkojnë për ta pushkatuar. Por ky kosovar nga Vuçiterna, si një i ri qëdonte vetëm paqe, jo luftë e gjak, largohet nga Kosova. Me të marrë vesh strukturat e UCK – së, i shkojnë në shtëpi dhe kërkojnë me ngulm për ta aktivizuar në radhët e ushtrisë. Kur nuk e gjejnë, i kërcënojnë dhe i rrahin nënën plakë Lirie dhe të atin Adem. Njëkohësisht kërkojnë edhe djalin tjetër të kësaj familjeje Fatmirin, pasi edhe ai kishte të njëjtin veprim me Ilirjanin. Nëse serbët i kanë dënuar shqiptarët me jetë dhe për këtë Millosheviçi do të përgjigjet para Tribunalit të Hagës, po forcat e UCK – së qësipas ligjit të luftës dënuan këtë djalosh me pushkatim dhe ende vazhdojnë ta kërkojnë, a nuk duhet të ndërrojnë taktikë, pasi edhe ky është me plot gojën terrorizëm?! Nëse në Kosovë Serbia ka bërë dhe bën spastrime etnike, shqiptarët pse bien në pozita të tilla?

Nga: Sokol Pepushaj

Terror mbi demokratët

Komunistët shqiptarë në pushtet nëpërmjet dhunës e terrorit psikologjik e fizik, po aplikojnë një spastrim etnik të kundërshtarëve politik. Demokratët janë viktima të këtij terrori. Shqipëria e vogël sot numëron rreth 4 000 demokratë të vrarë, çka është logjike që shumë shpejt edhe politikanë shqiptarë t’i drejtohen Tribunalit të Hagës. Gazeta jonë ka publikuar dhe do publikojë vazhdimisht me realizëm dhe paanësi politike këtë terror, këtë tragjedi njerëzore. Veprimtari i shoqatës Politike Antikomuniste Shqiptare “13 Dhjetori 1990”, Paulin Gjon Bardeli, i cili njihet si demokrat që në vitin 1990 ku vuri në rrezik jetën për çeljen ekishave dhe xhamijave, pra për lirinë e fesë në Shqipëri, i cili mori pjesënë demostratat kundër regjimit të kuq me 14 Janar 1990, 16 Qershor 1990, 13 Dhjetor 1990, 2 Prill 1991, si dhe në tërë protestat paqësore të antikomunistëve shqiptarë, është terrorizuar nga segmente të errëta të sigurimit të shtetit, deri një ditë që si shpëtim të vetëm të jetës zgjodhi udhën e ikjes. Këtë udhë janë detyruar ta aplikojnë shumë demokratë dhe faktet janë kokëforta. Policia fashiste shqiptare ka arritur që ti vrasë demokratët edhe në dhomat e izolimit, siç ndodhi në Laç me intelektualin Gjon Gjoni.

Janë burgosur politikisht edhe fëmijë e gra dhe Paulin Gjon Bardeli ditën e varrimit të Azem Hajdarit me 14 Shtator 1990 është dhunuar rreth tre orë e pas daljes nga atje ka patur fraktura. Ne kemi publikuar frakturat edhe të disa vogëlushëve veriorë, viktima të asaj dite në gazetën e përditshme “55”. Në të tëra rastet, komunistët në pushtet, arrijnë deri në ekstremitetin që veprimtarëve demokratë tu kërcënojnë edhe pjestarët e familjes, siç ka ndodhur edhe me Paulin Bardelin. Një terror i tillë është model i krimit kundër njeriut dhe Shqipëria sa të ketë në pushtet këtë kastë kriminelësh, do të jetë vendi ku të drejtat e liritë njerëzore nëpërkëmben.

Albert Vataj

Kelmendasve nuk u ka të sosur terrori komunist

Në Kelmend për afër një gjysëm shekulli diktature e shtetit komunist të Enver Hoxhës dhe pasuesve të tij ushtroi një terror nga më makabret që ka njohur historia.

Çdo fis i këtij vendi ka nga një anëtar të vet të pushkatuar ose të burgosur ose të internuar në kampet vdekjeprurës të çmendurisë së shtetit komunist shqiptar.

Të njëjtin fat ka pas dhe gjyshi i Gjovalin Nikë Tinaj nga Selca e Kelmendit, i quajtur Rrok Uc Tinaj i cili vuajti për shumë vite me rradhë burgun politik të diktaturës, por shpirtin antikomunist të tij nuk e përkulën as burgu as torturat e bëra kundër tij.

Ai edukoi me frymën e nacionalizmës dhe të antikomunizmit të bijtë dhe nipërit e mbesat.

Kjo familje është ndër të parat që përkrah lëvizjen për liri dhe demokraci në Kelmend dhe në Malësi të Madhe. Nipërit e antikomunistit Rrok Uca: Bardhi dhe Gjovalini janë anëtarët e Partisë Demokratike Shqiptare që kanë udhëhequr njëpasnjë fushatat elektorale për të fituar PDSH në Kelmend dhe në Malësi mbarë.

Mbas revolucionit komunist të pranverës të 1997 presionet ndaj familjes së Tinajve në Radetinë të Selcës nga segmente të errët të ish sigurimit të shtetit komunist që dikur kishin burgosur e torturuar Rrokun sot po këta por me një emër të ri dhe me vese të vjetra, nën lëkurën prej qingji fshehin dhëmbët prej ujku komunist, tmerrojnë këta demokratë të rinj duke i kërcënuar dhe për jetën e tyre të re.

Në fillim heqin nga puna Bardh Nikë Tinën i cili shërbente punonjës policie qysh nga fitorja e Partisë Demokratike në Shqipëri. Pa asnjë motivacion por thjeshtë vetëm se ishte anëtar i Partisë Demokratike Shqiptare dhe kryetar i saj në seksionin e Selcës. E lënë pa punë megjithëse i shkolluar dhe biles e kërcënojnë që të heqin dorë nga fushata elektorale në përkrahje të kandidatëve të PDSH se do ta fusin në burg.

I riu Gjovalin Nikë Tinaj gjatë fushatës elektorale për deputetë në Kuvendin Popullor në Qershor të 2001 është nga anëtarët e PDSH, më aktivi në përkrahje të kandidatit për deputet të paraqitur nga PD – ja. Edhe gjatë fushatës ai kërcënohej dhe paralajmërohej disa herë që të heqi dorë nga PDSH dhe lufta pa kompromis kundër komunizmit, por ai nuk tërhiqet dhe merr pjesë aktie në organizimin e mitingjeve elektorale nëpër fshatra.

Mbas humbjes së kandidatit komunist në Malësinë e Madhe, fryma e hakmarrjes ndaj anëtarëve dhe simpatizantëve të PD – së duke i kërcënuar dhe për vdekje është e pashembullt. Një presion i tillë psikologjik ndaj demokratit Gjovalin Tinaj e detyron që të lërë atdheun dhe të marrrë rrugët e largëta të mërgimit.

Trojan Bjeshkatari