Një falënderim të veçantë për Fran Laskën, për kritikën dhe reflektimin ndaj librave te mi të botuara vitet e fundit për politikën shqiptare.
E falenderoj për kontributin e tij në pasurimin e mendimit publik dhe kulturës qytetare, për seriozitetin, përkushtimin dhe maturinë që përcjell në këtë shënim të tij mbi “Një tomografi e politikës së sotme shqiptare”!
Fran Laska si rrallë tjetër, është dëshmi e rrallë e fjalës së ndershme në këtë kohë.
Një Tomografi e Politikës së Sotme Shqiptare.
(Lexim kritik e reflektiv mbi librin e Zef Ndrekës (botuar nga “Geer”, Tiranë).
* Fjala e matur në kohën e zhurmës.
Në një shoqëri ku fjala shpesh humbet mes zhurmës së interesave, dhe politika është kthyer në arenë për pushtet më shumë se për përgjegjësi, dalja e librit “Një tomografi e politikës së sotme shqiptare” e Zef Ndrekës është një ngjarje e heshtur, por e rëndësishme. Autori nuk flet për të bindur, por për të ndriçuar. Ai nuk rrëfen për të dënuar, por për të kuptuar. Dhe ky qëndrim, në vetvete, është një akt moral e intelektual që i jep librit vlerë të qëndrueshme.
Kuptimi i “Tomografisë”
Fjala “tomografi” është çelësi i gjithë librit. E marrë nga leksiku mjekësor, ajo përkthehet në fushën e analizës politike si një mënyrë për të parë përtej sipërfaqes. Në mjekësi, tomografia zbulon shtresat e brendshme të trupit përmes ndriçimit të imtë. Në këtë libër, Ndreka e përdor si metaforë të mendimit analitik, një përpjekje për të depërtuar në trupin e politikës shqiptare dhe për të gjetur shkaqet e brendshme të sëmundjes së saj. Në vend që të ndalet në ngjarje, ai analizon mekanizma; në vend që të kërkojë fajtorë, kërkon shkaqe. Ky lloj mendimi është i rrallë në një shoqëri ku analiza shpesh ngatërrohet me opinionin, dhe ku diagnoza zëvendësohet nga akuza.
* Trupi i politikës shqiptare.
Në këtë “tomografi”, autori na paraqet trupin e politikës shqiptare si një organizëm që vuan nga sëmundje të brendshme kronike: mungesa e moralit, mungesa e meritokracisë dhe prishja e raporteve me qytetarin. Autori merret me personalitete, me dukuri: me mënyrën si funksionon pushteti, si deformohet fjala publike dhe si humbet kuptimi i institucioneve. Sipas tij, politika është shkëputur nga qytetari dhe etika ajo që dikur duhej të ishte një instrument për të mirën e përbashkët, është shndërruar në sistem vetëruajtjeje për grupime të caktuara. Kështu, trupi i shtetit nuk ushqehet më nga ndërgjegjja publike, por nga interesi privat.
* Simptomat e krizës.
Autori i përkufizon me qartësi simptomat kryesore të kësaj gjendjeje: Kriza e përfaqësimit, ku partitë nuk përfaqësojnë më ide, por klientela. Mungesa e debatit të sinqertë, ku fjala e lirë është zëvendësuar nga retorika boshe. Rënia e etikës publike, ku pushteti është bërë qëllim në vetvete. Amullia qytetare, ku populli është shndërruar në spektator të vetë fatit të tij. Në këtë pjesë, “tomografia” bëhet pasqyrë morale: ajo tregon sëmundjen e brendshme që nuk shërohet me fjalë, por me ndryshim kulture. Ndreka na kujton se kriza e politikës është pasojë e krizës së mendimit, e prandaj shërimi i parë duhet të nisë nga fjala dhe arsyeja.
* Fjala si diagnozë.
Në çdo faqe, vërehet përkushtimi i autorit ndaj fjalës së matur dhe të ndershme. Ai nuk përdor hiperbola, as mllef, por arsyetim. Kjo e bën librin e tij të ngjajë me një diagnozë të mjekut të ndërgjegjes, që e di se shërimi kërkon qetësi dhe saktësi, jo britma. Në këtë kuptim, Ndreka është shembull i mendimit të qetë, që në Shqipëri shpesh mungon. Ai i mëson lexuesit se e vërteta nuk ka nevojë të bërtitet, mjafton të thuhet drejt.
* Përgjegjësia intelektuale
Një nga shtyllat themelore të librit është ideja e përgjegjësisë intelektuale. Zef Ndreka e sheh veten, dhe çdo autor që shkruan për shoqërinë, si pjesë të një misioni të heshtur: të mbajë të gjallë mendimin e lirë. Në një kohë kur shumë heshtin, dhe të tjerë shiten për duartrokitje, autori zgjedh të flasë me dinjitet e përkushtim. Ai na kujton se fjala e lirë nuk është luks, por nevojë për frymëmarrje. Në këtë kuptim, libri i tij është më shumë se një analizë politike, është një dëshmi për forcën e mendimit dhe rolin e ndërgjegjes qytetare.
* Nga diagnoza te shërimi.
Pas analizës së gjatë dhe të qetë, autori e mbyll veprën me një reflektim të thellë: shërimi i politikës shqiptare nuk mund të vijë nga pushteti, por nga vetë shoqëria. Vetëm kur qytetari të rifitojë ndjenjën e përgjegjësisë, kur fjala e lirë të bëhet sërish e ndershme dhe institucioni të rifitojë besimin, mund të flitet për një trup të shëndetshëm demokratik. Në këtë kuptim, “tomografia” e Ndrekës nuk është thjesht një analizë është një udhëzim për shërim moral. Ajo fton lexuesin të mos qëndrojë spektator, por të bëhet pjesë e procesit të vetëdijes.
Në mbyllje do të thoja:
* Drita që vjen nga mendimi.
Në fund, lexuesi mbetet me përshtypjen e një libri që nuk bën zhurmë, por bën dritë. “Një tomografi e politikës së sotme shqiptare” është një akt dashurie ndaj së vërtetës dhe vendit, një ftesë për kthimin te fjala e ndershme dhe mendimi i thellë. Në një kohë kur shumë flasin për të sunduar, Zef Ndreka shkruan për të kuptuar. Dhe kjo e bën veprën e tij të vlefshme e të qëndrueshme në kujtesën publike.: Tomografia e ngjarjeve të fundit, politika në kohë reale. Në këtë vëllim të gjashtë, Zef Ndreka shkon më tej se në botimet e mëparshme. Ai nuk ndalet vetëm në analizën e fenomeneve të përgjithshme, por prek me vëmendje edhe pulsimin e ditës politike shqiptare, duke përfshirë ngjarjet më të afërta, nga vendimi për zgjedhjet e pjesshme lokale, te dekretet e fundit të Presidentit të Republikës, që kanë ndikuar në dinamikën e përplasjes mes institucioneve. Këtu, “tomografia” e tij merr një dimension të ri: ajo nuk është më vetëm retrospektive, por “real-kohe”. Autori shfaqet si një vëzhgues i kujdesshëm dhe i pavarur i zhvillimeve, që arrin të ruajë qetësinë analitike edhe kur ngjarjet janë të nxehta. Ai nuk e sheh politikën si kronikë, por si proces që zbulon sëmundjet e vetvetes me të njëjtat simptoma që i ka trajtuar ndër vite: mungesën e kulturës institucionale, dobësimin e dialogut dhe instrumentalizimin e ligjit sipas interesit të ditës. Në këtë pjesë, Zef Ndreka na kujton se krizat politike në Shqipëri nuk lindin papritur, por janë pasojë e një sëmundjeje të gjatë, të pashëruar, që përsëritet sa herë mungon përgjegjësia morale dhe respekti për rregullin kushtetues. Ai e sheh politikën shqiptare si një trup që reagon ndaj krizës, por nuk e shëron dot, sepse mungon trajtimi i shkakut, ndërtimi i besimit publik dhe i kulturës demokratike. Autori, me gjuhën e matur që e karakterizon, nuk bie në tundimin e polemikës, por e përdor analizën si mënyrë për të ruajtur dinjitetin e mendimit. Ai e trajton dekretin presidencial jo si akt politik, por si pasqyrë të marrëdhënies së tensionuar mes institucioneve, ku ligji shpesh interpretohet si armë, e jo si kornizë bashkëjetese. Në këtë kuptim, vëllimi i gjashtë i “Tomografisë” është më aktual se kurrë: është një reflektim mbi realitetin e sotëm, ku ngjarjet ndryshojnë shpejt, por defektet mbeten të njëjta. Ndreka dëshmon se analiza nuk është thjesht përshkrim i së djeshmes, por kujdes për të tashmen dhe thirrje për ndërgjegje në të ardhmen. Në fund të këtij vëllimi, autori arrin në një përfundim të heshtur, por të thellë: “Politika që nuk dëgjon zërin e arsyes, dënon vetveten me përsëritje.” Ky përfundim i mbyll librin, si një diagnostikë e përditësuar, që nuk kërkon të shkundë me zhurmë, por të zgjojë me mendim. Nga Fran Laska
